| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾ
Vacīkammadvārakathā
ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾಯಂ ಪನ ಚೇತನಾವಿರತಿಸದ್ದವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ವಾಚಾ ನಾಮ। ತತ್ಥ ‘‘ಚತೂಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾಚಾ ಸುಭಾಸಿತಾ ಹೋತಿ ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತಾ, ಅನವಜ್ಜಾ ಚ ಅನನುವಜ್ಜಾ ಚ ವಿಞ್ಞೂನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೩); ಅಯಂ ಚೇತನಾವಾಚಾ ನಾಮ। ಯಾ ‘‘ಚತೂಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಆರತಿ ವಿರತಿ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೦೬), ಅಯಂ ವಿರತಿವಾಚಾ ನಾಮ। ‘‘ವಾಚಾ ಗಿರಾ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ ಉದೀರಣಂ ಘೋಸೋ ಘೋಸಕಮ್ಮಂ ವಾಚಾ ವಚೀಭೇದೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೮೫೦), ಅಯಂ ಸದ್ದವಾಚಾ ನಾಮ। ತಾಸು ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರನ್ತಿ ನೇವ ಚೇತನಾಯ ನಾಮಂ ನ ವಿರತಿಯಾ। ಸಹಸದ್ದಾ ಪನ ಏಕಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಇದಂ ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಂ ನಾಮ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ? ಯಾ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ವಾಚಾ ಗಿರಾ ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ ಉದೀರಣಂ ಘೋಸೋ ಘೋಸಕಮ್ಮಂ ವಾಚಾ ವಚೀಭೇದೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ವಾಚಾ। ಯಾ ತಾಯ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನಾ ವಿಞ್ಞಾಪಿತತ್ತಂ, ಇದಂ ತಂ ರೂಪಂ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೩೬)।
Vacīkammadvārakathāyaṃ pana cetanāviratisaddavasena tividhā vācā nāma. Tattha ‘‘catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatā vācā subhāsitā hoti no dubbhāsitā, anavajjā ca ananuvajjā ca viññūna’’nti (saṃ. ni. 1.213); ayaṃ cetanāvācā nāma. Yā ‘‘catūhi vacīduccaritehi ārati virati…pe… ayaṃ vuccati sammāvācā’’ti (vibha. 206), ayaṃ virativācā nāma. ‘‘Vācā girā byappatho udīraṇaṃ ghoso ghosakammaṃ vācā vacībhedo’’ti (dha. sa. 850), ayaṃ saddavācā nāma. Tāsu vacīkammadvāranti neva cetanāya nāmaṃ na viratiyā. Sahasaddā pana ekā viññatti atthi, idaṃ vacīkammadvāraṃ nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ vacīviññatti? Yā kusalacittassa vā akusalacittassa vā abyākatacittassa vā vācā girā byappatho udīraṇaṃ ghoso ghosakammaṃ vācā vacībhedo, ayaṃ vuccati vācā. Yā tāya vācāya viññatti viññāpanā viññāpitattaṃ, idaṃ taṃ rūpaṃ vacīviññattī’’ti (dha. sa. 636).
‘ಇದಂ ವಕ್ಖಾಮಿ ಏತಂ ವಕ್ಖಾಮೀ’ತಿ ಹಿ ವಿತಕ್ಕಯತೋ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ನ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತೋ। ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ‘ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದ’ನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಾನಂ ಸುತ್ತಪ್ಪಮತ್ತಾದೀನಂ ಸದ್ದಂ; ‘ಸುತ್ವಾ’ತಿ ತಂ ಸುತ್ವಾ, ಯಂ ವಿತಕ್ಕಯತೋ ತಸ್ಸ ಸೋ ಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ; ತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘ಏವಮ್ಪಿ ತೇ ಮನೋ, ಇತ್ಥಮ್ಪಿ ತೇ ಮನೋ’ತಿ ಆದಿಸತೀತಿ ವತ್ವಾ ವತ್ಥೂನಿಪಿ ಕಥಿತಾನಿ। ಪಟ್ಠಾನೇಪಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಆಗತಂ। ತಸ್ಮಾ ವಿನಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಘಟ್ಟನಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ‘ಇದಂ ವಕ್ಖಾಮಿ ಏತಂ ವಕ್ಖಾಮೀ’ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಪಥವೀಧಾತು ಆಪೋಧಾತು ತೇಜೋಧಾತು ವಾಯೋಧಾತು ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾತಿ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ತೇಸಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಪಥವೀಧಾತು ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಘಟ್ಟಯಮಾನಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಧಾತುಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಸಹೇವ ಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಅಯಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸದ್ದೋ ನಾಮ। ಅಯಂ ನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಏಕೋ ಆಕಾರವಿಕಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ। ಇತೋ ಪರಂ ಸಾ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ವಿಯ ನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
‘Idaṃ vakkhāmi etaṃ vakkhāmī’ti hi vitakkayato vitakkavipphārasaddo nāma uppajjati. Ayaṃ na sotaviññeyyo manoviññeyyoti mahāaṭṭhakathāyaṃ āgato. Āgamaṭṭhakathāsu pana ‘vitakkavipphārasadda’nti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ saddaṃ; ‘sutvā’ti taṃ sutvā, yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno; tassa vasena ‘evampi te mano, itthampi te mano’ti ādisatīti vatvā vatthūnipi kathitāni. Paṭṭhānepi ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti āgataṃ. Tasmā vinā viññattighaṭṭanāya uppajjamāno asotaviññeyyo vitakkavipphārasaddo nāma natthi. ‘Idaṃ vakkhāmi etaṃ vakkhāmī’ti uppajjamānaṃ pana cittaṃ pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu vaṇṇo gandho raso ojāti aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Tesaṃ abbhantare cittasamuṭṭhānā pathavīdhātu upādinnakaṃ ghaṭṭayamānāva uppajjati. Tena dhātusaṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjatīti. Ayaṃ cittasamuṭṭhānasaddo nāma. Ayaṃ na viññatti. Tassā pana cittasamuṭṭhānāya pathavīdhātuyā upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhūto eko ākāravikāro atthi, ayaṃ vacīviññatti nāma. Ito paraṃ sā aṭṭha rūpāni viya na cittasamuṭṭhānātiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
ಇಧಾಪಿ ಹಿ ‘ತಿಸ್ಸ, ದತ್ತ, ಮಿತ್ತಾ’ತಿ ಪಕ್ಕೋಸನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಏಸ ಕಾರೇತಿ ಮಞ್ಞೇ’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ ಚ ಅಯಮ್ಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ। ‘ಏಹಿ, ಯಾಹೀ’ತಿ ಹಿ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾಪಿ ‘ಇದಂ ನಾಮೇಸ ಕಾರೇತಿ ಮಞ್ಞೇ’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಚೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಚ। ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಕಾಯಂ ಚಾಲೇತಿ ನ ಚಾಲೇತೀತಿ, ಅಯಂ ಪನ ವಾರೋ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಪುರಿಮಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ। ಯಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಸಿದ್ಧಾ ಚೇತನಾ, ಯಾಯ ಮುಸಾ ಕಥೇತಿ, ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಕಥೇತಿ, ಫರುಸಂ ಕಥೇತಿ, ಸಮ್ಫಂ ಪಲಪತಿ, ಮುಸಾವಾದಾದೀಹಿ ವಿರಮತಿ, ಇದಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಇತೋ ಪರಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮವವತ್ಥಾನಞ್ಚ ದ್ವಾರವವತ್ಥಾನಞ್ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
Idhāpi hi ‘tissa, datta, mittā’ti pakkosantassa saddaṃ sutvā viññattiṃ manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti. Kāyaviññatti viya ca ayampi tiracchānagatānampi pākaṭā hoti. ‘Ehi, yāhī’ti hi saddaṃ sutvā tiracchānagatāpi ‘idaṃ nāmesa kāreti maññe’ti ñatvā āgacchanti ceva gacchanti ca. Tisamuṭṭhānikakāyaṃ cāleti na cāletīti, ayaṃ pana vāro idha na labbhati. Purimacittasamuṭṭhānāya upatthambhanakiccampi natthi. Yā pana tasmiṃ vacīdvāre siddhā cetanā, yāya musā katheti, pesuññaṃ katheti, pharusaṃ katheti, samphaṃ palapati, musāvādādīhi viramati, idaṃ vacīkammaṃ nāma. Ito paraṃ sabbaṃ kammavavatthānañca dvāravavatthānañca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vacīkammadvārakathā niṭṭhitā.
