Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
వచీకమ్మద్వారకథావణ్ణనా
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
చతూహి అఙ్గేహీతి ఏత్థ ‘‘సుభాసితంయేవ భాసతి, నో దుబ్భాసితం. ధమ్మంయేవ, పియంయేవ, సచ్చంయేవ భాసతి, నో అలిక’’న్తి (సం॰ ని॰ ౧.౨౧౩; సు॰ ని॰ సుభాసితసుత్త) యాని అఙ్గాని సుత్తే వుత్తాని, తేసం చేతనాసభావం దస్సేతుం ‘‘సుభాసితభాసనా’’తిఆది వుత్తం. తథాపవత్తాతి సుభాసితభాసనాదిభావేన పవత్తా. సహ సమ్భూతత్తాతి సహేవ ఉప్పన్నత్తా. న హి వచీవిఞ్ఞత్తి సద్దరహితా అత్థి. తథా హి ‘‘యా తాయ వాచాయ విఞ్ఞత్తీ’’తి వుత్తం. ‘‘వాచాగిరా బ్యపథో’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౬౩౬) నాతిసుఖుమంయేవ సద్దవాచం వత్వా ‘‘యా తాయ వాచాయ విఞ్ఞత్తీ’’తి, తాయ సద్ధిం యోజేత్వా వచీవిఞ్ఞత్తియా వుత్తత్తా రూపాయతనం వియ వత్థుపరిత్తతాదినా సద్దాయతనమ్పి అనిన్ద్రియగోచరో అత్థీతి చ అధిప్పాయేన ‘‘యా తాయ…పే॰… విఞ్ఞాయతీ’’తి ఆహ.
Catūhi aṅgehīti ettha ‘‘subhāsitaṃyeva bhāsati, no dubbhāsitaṃ. Dhammaṃyeva, piyaṃyeva, saccaṃyeva bhāsati, no alika’’nti (saṃ. ni. 1.213; su. ni. subhāsitasutta) yāni aṅgāni sutte vuttāni, tesaṃ cetanāsabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘subhāsitabhāsanā’’tiādi vuttaṃ. Tathāpavattāti subhāsitabhāsanādibhāvena pavattā. Saha sambhūtattāti saheva uppannattā. Na hi vacīviññatti saddarahitā atthi. Tathā hi ‘‘yā tāya vācāya viññattī’’ti vuttaṃ. ‘‘Vācāgirā byapatho’’tiādinā (dha. sa. 636) nātisukhumaṃyeva saddavācaṃ vatvā ‘‘yā tāya vācāya viññattī’’ti, tāya saddhiṃ yojetvā vacīviññattiyā vuttattā rūpāyatanaṃ viya vatthuparittatādinā saddāyatanampi anindriyagocaro atthīti ca adhippāyena ‘‘yā tāya…pe… viññāyatī’’ti āha.
ఇదాని అవిసేసేన చిత్తసముట్ఠానసద్దస్స సోతవిఞ్ఞాణారమ్మణతా పాళియం వుత్తాతి వితక్కవిప్ఫారసద్దో న సోతవిఞ్ఞేయ్యోతి మహాఅట్ఠకథావాదస్స పాళియా విరోధం దస్సేతుం ‘‘చిత్తసముట్ఠాన’’న్తిఆది వుత్తం. ఏవం సఙ్గహకారస్స అధిప్పాయే ఠత్వా మహాఅట్ఠకథావాదస్స పటిసేధేతబ్బతం దస్సేత్వా ఇదాని అత్తనో అధిప్పాయే ఠత్వా తం పరిహరితుం ‘‘మహాఅట్ఠకథాయం పనా’’తిఆదిమాహ. సఙ్ఘట్టనాకారేన పవత్తానం భూతానం సద్దస్స నిస్సయభావతో సఙ్ఘట్టనేన సహేవ సద్దో ఉప్పజ్జతి. తప్పచ్చయభావోతి ఉపాదిన్నకఘట్టనస్స పచ్చయభావో. చిత్తజపథవీధాతుయా ఉపాదిన్నకఘట్టనే పచ్చయో భవితుం సమత్థో చిత్తసముట్ఠానమహాభూతానం ఏకో ఆకారవిసేసో అత్థి. తదాకారత్తా హి తేసం పథవీధాతు ఉపాదిన్నకం ఘట్టేతీతి ఇమమత్థం వుత్తానుసారేన వేదితబ్బత్తా ‘‘వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో’’తి వత్వా తమేవ వుత్తనయం ‘‘తబ్బికారాన’’న్తిఆదినా విభావేతి. తత్థ అఞ్ఞమఞ్ఞస్స పచ్చయభావో తప్పచ్చయభావో వుత్తోతి అత్థో. అఞ్ఞమ్పి సబ్బం విధానన్తి ‘‘న చిత్తసముట్ఠానాతి ఏతేన పరమత్థతో అభావం దస్సేతీ’’తిఆదినా అత్తనా వుత్తవిధానం. అట్ఠకథాయం పన వుత్తవిధానం ‘‘హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బ’’న్తి అట్ఠకథాయం వుత్తమేవాతి.
Idāni avisesena cittasamuṭṭhānasaddassa sotaviññāṇārammaṇatā pāḷiyaṃ vuttāti vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti mahāaṭṭhakathāvādassa pāḷiyā virodhaṃ dassetuṃ ‘‘cittasamuṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Evaṃ saṅgahakārassa adhippāye ṭhatvā mahāaṭṭhakathāvādassa paṭisedhetabbataṃ dassetvā idāni attano adhippāye ṭhatvā taṃ pariharituṃ ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādimāha. Saṅghaṭṭanākārena pavattānaṃ bhūtānaṃ saddassa nissayabhāvato saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati. Tappaccayabhāvoti upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhāvo. Cittajapathavīdhātuyā upādinnakaghaṭṭane paccayo bhavituṃ samattho cittasamuṭṭhānamahābhūtānaṃ eko ākāraviseso atthi. Tadākārattā hi tesaṃ pathavīdhātu upādinnakaṃ ghaṭṭetīti imamatthaṃ vuttānusārena veditabbattā ‘‘vuttanayeneva veditabbo’’ti vatvā tameva vuttanayaṃ ‘‘tabbikārāna’’ntiādinā vibhāveti. Tattha aññamaññassa paccayabhāvo tappaccayabhāvo vuttoti attho. Aññampi sabbaṃ vidhānanti ‘‘na cittasamuṭṭhānāti etena paramatthato abhāvaṃ dassetī’’tiādinā attanā vuttavidhānaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttavidhānaṃ ‘‘heṭṭhā vuttanayeneva veditabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttamevāti.
అత్తనో అత్తనో పచ్చయుప్పన్నస్స దేసన్తరే పారమ్పరియేన ఉప్పాదనం దేసన్తరుప్పాదనపరమ్పరతా. లద్ధాసేవనేనాతి లద్ధపుబ్బాభిసఙ్ఖారేన. చిత్తేనేవాతి పఠమచిత్తేనేవ. ‘‘సత్త జవనాని సత్త అక్ఖరాని నిబ్బత్తేన్తీతి వాదం పటిక్ఖిపిత్వా ఏకజవనవారపరియాపన్నాని చిత్తాని ఏకమక్ఖరం నిబ్బత్తేన్తీ’’తి వదన్తి. కిఞ్చాపి పఠమచిత్తేనపి ఘట్టనా నిప్ఫజ్జతి, ఏకస్సేవ పన బహుసో పవత్తనేన అత్థి కోచి విసేసోతి పురిమజవనసముట్ఠితాహి ఘట్టనాహి పటిలద్ధాసేవనేన సత్తమజవనేన సముట్ఠితా ఘట్టనా పరిబ్యత్తమక్ఖరం నిబ్బత్తేతీతి ఉపత్థమ్భనం నత్థీతి న సక్కా వత్తుం. లద్ధాభిసఙ్ఖారేన పన పఠమచిత్తేనపి ఘట్టనా బలవతీ హోతీతి అట్ఠకథాయం ‘‘ఉపత్థమ్భనకిచ్చం నత్థీ’’తి వుత్తం సియా, సబ్బమేతం వీమంసిత్వా గహేతబ్బం.
Attano attano paccayuppannassa desantare pārampariyena uppādanaṃ desantaruppādanaparamparatā. Laddhāsevanenāti laddhapubbābhisaṅkhārena. Cittenevāti paṭhamacitteneva. ‘‘Satta javanāni satta akkharāni nibbattentīti vādaṃ paṭikkhipitvā ekajavanavārapariyāpannāni cittāni ekamakkharaṃ nibbattentī’’ti vadanti. Kiñcāpi paṭhamacittenapi ghaṭṭanā nipphajjati, ekasseva pana bahuso pavattanena atthi koci visesoti purimajavanasamuṭṭhitāhi ghaṭṭanāhi paṭiladdhāsevanena sattamajavanena samuṭṭhitā ghaṭṭanā paribyattamakkharaṃ nibbattetīti upatthambhanaṃ natthīti na sakkā vattuṃ. Laddhābhisaṅkhārena pana paṭhamacittenapi ghaṭṭanā balavatī hotīti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘upatthambhanakiccaṃ natthī’’ti vuttaṃ siyā, sabbametaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
వచీకమ్మద్వారకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / వచీకమ్మద్వారకథావణ్ణనా • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā