| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
វចីកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
ចតូហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតាតិ ឯត្ថ សុភាសិតភាសនសង្ខាតា អបិសុណវាចា, ធម្មភាសនសង្ខាតោ អសម្ផប្បលាបោ, បិយភាសនសង្ខាតា អផរុសវាចា, សច្ចភាសនសង្ខាតោ អមុសាវាទោ ចាតិ ឯតា វាចា តថាបវត្តា ចេតនា ទដ្ឋព្ពា។ សហសទ្ទា បនាតិ តស្ស វិការស្ស សទ្ទេន សហ សម្ភូតត្តា វុត្តំ។ ចិត្តានុបរិវត្តិតាយ បន សោ ន យាវ សទ្ទភាវីតិ ទដ្ឋព្ពោ, វិតក្កវិប្ផារសទ្ទោ ន សោតវិញ្ញេយ្យោតិ បវត្តេន មហាអដ្ឋកថាវាទេន ចិត្តសមុដ្ឋានសទ្ទោ វិនាបិ វិញ្ញត្តិឃដ្ដនេន ឧប្បជ្ជតីតិ អាបជ្ជតិ។ ‘‘យា តាយ វាចាយ វិញ្ញត្តី’’តិ (ធ. ស. ៦៣៦) ហិ វចនតោ អសោតវិញ្ញេយ្យសទ្ទេន សហ វិញ្ញត្តិយា ឧប្បត្តិ នត្ថីតិ វិញ្ញាយតីតិ។
Catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatāti ettha subhāsitabhāsanasaṅkhātā apisuṇavācā, dhammabhāsanasaṅkhāto asamphappalāpo, piyabhāsanasaṅkhātā apharusavācā, saccabhāsanasaṅkhāto amusāvādo cāti etā vācā tathāpavattā cetanā daṭṭhabbā. Sahasaddā panāti tassa vikārassa saddena saha sambhūtattā vuttaṃ. Cittānuparivattitāya pana so na yāva saddabhāvīti daṭṭhabbo, vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti pavattena mahāaṭṭhakathāvādena cittasamuṭṭhānasaddo vināpi viññattighaṭṭanena uppajjatīti āpajjati. ‘‘Yā tāya vācāya viññattī’’ti (dha. sa. 636) hi vacanato asotaviññeyyasaddena saha viññattiyā uppatti natthīti viññāyatīti.
ចិត្តសមុដ្ឋានំ សទ្ទាយតនន្តិ ឯត្ថ ច ន កោចិ ចិត្តសមុដ្ឋានោ សទ្ទោ អសង្គហិតោ នាម អត្ថីតិ អធិប្បាយេន មហាអដ្ឋកថាវាទំ បដិសេធេតិ។ ឆព្ពិធេន រូបសង្គហាទីសុ ហិ ‘‘សោតវិញ្ញេយ្យ’’ន្តិ ‘‘ទិដ្ឋំ សុត’’ន្តិ ឯត្ថ ‘‘សុត’’ន្តិ ច ន កោចិ សទ្ទោ ន សង្គយ្ហតីតិ។ មហាអដ្ឋកថាយំ បន វិញ្ញត្តិសហជមេវ ជិវ្ហាតាលុចលនាទិករវិតក្កសមុដ្ឋិតំ សុខុមសទ្ទំ ‘‘ទិព្ពសោតេន សុត្វា អាទិសតី’’តិ សុត្តេ បដ្ឋានេ ច ឱឡារិកសទ្ទំ សន្ធាយ ‘‘សោតវិញ្ញាណស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វុត្តន្តិ ឥមិនា អធិប្បាយេន អសោតវិញ្ញេយ្យតា វុត្តា សិយា។ សទ្ទោ ច អសោតវិញ្ញេយ្យោ ចាតិ វិរុទ្ធមេតន្តិ បន បដិក្ខេបោ វេទិតព្ពោ។ វិញ្ញត្តិបច្ចយា ឃដ្ដនា វិញ្ញត្តិឃដ្ដនា។ វិញ្ញត្តិ ឯវ វា។ ឃដ្ដនាការប្បវត្តភូតវិការោ ហិ ‘‘ឃដ្ដនា’’តិ វុត្តោ។ សង្ឃដ្ដនេន សហេវ សទ្ទោ ឧប្បជ្ជតិ, ន បុព្ពាបរភាវេន។ បថវីធាតុយាតិ ឥទំ វាយោធាតុយា វិយ ចាលនំ បថវីធាតុយា សង្ឃដ្ដនំ កិច្ចំ អធិកន្តិ កត្វា វុត្តំ, វិការស្ស ច តប្បច្ចយភាវោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ តព្ពិការានញ្ហិ ភូតានំ អញ្ញមញ្ញស្ស បច្ចយភាវោតិ។ អញ្ញម្បិ សព្ពំ វិធានំ កាយវិញ្ញត្តិយំ វិយ វេទិតព្ពំ។
Cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatananti ettha ca na koci cittasamuṭṭhāno saddo asaṅgahito nāma atthīti adhippāyena mahāaṭṭhakathāvādaṃ paṭisedheti. Chabbidhena rūpasaṅgahādīsu hi ‘‘sotaviññeyya’’nti ‘‘diṭṭhaṃ suta’’nti ettha ‘‘suta’’nti ca na koci saddo na saṅgayhatīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana viññattisahajameva jivhātālucalanādikaravitakkasamuṭṭhitaṃ sukhumasaddaṃ ‘‘dibbasotena sutvā ādisatī’’ti sutte paṭṭhāne ca oḷārikasaddaṃ sandhāya ‘‘sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttanti iminā adhippāyena asotaviññeyyatā vuttā siyā. Saddo ca asotaviññeyyo cāti viruddhametanti pana paṭikkhepo veditabbo. Viññattipaccayā ghaṭṭanā viññattighaṭṭanā. Viññatti eva vā. Ghaṭṭanākārappavattabhūtavikāro hi ‘‘ghaṭṭanā’’ti vutto. Saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati, na pubbāparabhāvena. Pathavīdhātuyāti idaṃ vāyodhātuyā viya cālanaṃ pathavīdhātuyā saṅghaṭṭanaṃ kiccaṃ adhikanti katvā vuttaṃ, vikārassa ca tappaccayabhāvo vuttanayeneva veditabbo. Tabbikārānañhi bhūtānaṃ aññamaññassa paccayabhāvoti. Aññampi sabbaṃ vidhānaṃ kāyaviññattiyaṃ viya veditabbaṃ.
តិសមុដ្ឋានិកកាយំ…បេ.… ន លព្ភតិ។ ន ហិ ចាលនំ ឧបាទិន្នឃដ្ដនន្តិ។ ចាលនញ្ហិ ទេសន្តរុប្បាទនបរម្បរតា, ឃដ្ដនំ បច្ចយវិសេសេន ភូតកលាបានំ អាសន្នតរុប្បាទោតិ។ ឧបត្ថម្ភនកិច្ចម្បិ នត្ថីតិ ឧបត្ថម្ភនេន វិនា បឋមចិត្តសមុដ្ឋានាបិ ឃដ្ដនាការេន បវត្តតីតិ ឃដ្ដនត្ថំ ឧបត្ថម្ភនេន បយោជនំ នត្ថិ, លទ្ធាសេវនេន ចិត្តេនេវ ឃដ្ដនស្ស ពលវភាវតោ ចាតិ អធិប្បាយោ។ ឧបត្ថម្ភនំ នត្ថិ អត្ថីតិ វិចារេត្វា គហេតព្ពំ។
Tisamuṭṭhānikakāyaṃ…pe… na labbhati. Na hi cālanaṃ upādinnaghaṭṭananti. Cālanañhi desantaruppādanaparamparatā, ghaṭṭanaṃ paccayavisesena bhūtakalāpānaṃ āsannataruppādoti. Upatthambhanakiccampi natthīti upatthambhanena vinā paṭhamacittasamuṭṭhānāpi ghaṭṭanākārena pavattatīti ghaṭṭanatthaṃ upatthambhanena payojanaṃ natthi, laddhāsevanena citteneva ghaṭṭanassa balavabhāvato cāti adhippāyo. Upatthambhanaṃ natthi atthīti vicāretvā gahetabbaṃ.
វចីកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / វចីកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
