| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
វចីកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
ចតូហិ អង្គេហីតិ ឯត្ថ ‘‘សុភាសិតំយេវ ភាសតិ, នោ ទុព្ភាសិតំ។ ធម្មំយេវ, បិយំយេវ, សច្ចំយេវ ភាសតិ, នោ អលិក’’ន្តិ (សំ. និ. ១.២១៣; សុ. និ. សុភាសិតសុត្ត) យានិ អង្គានិ សុត្តេ វុត្តានិ, តេសំ ចេតនាសភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘សុភាសិតភាសនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តថាបវត្តាតិ សុភាសិតភាសនាទិភាវេន បវត្តា។ សហ សម្ភូតត្តាតិ សហេវ ឧប្បន្នត្តា។ ន ហិ វចីវិញ្ញត្តិ សទ្ទរហិតា អត្ថិ។ តថា ហិ ‘‘យា តាយ វាចាយ វិញ្ញត្តី’’តិ វុត្តំ។ ‘‘វាចាគិរា ព្យបថោ’’តិអាទិនា (ធ. ស. ៦៣៦) នាតិសុខុមំយេវ សទ្ទវាចំ វត្វា ‘‘យា តាយ វាចាយ វិញ្ញត្តី’’តិ, តាយ សទ្ធិំ យោជេត្វា វចីវិញ្ញត្តិយា វុត្តត្តា រូបាយតនំ វិយ វត្ថុបរិត្តតាទិនា សទ្ទាយតនម្បិ អនិន្ទ្រិយគោចរោ អត្ថីតិ ច អធិប្បាយេន ‘‘យា តាយ…បេ.… វិញ្ញាយតី’’តិ អាហ។
Catūhi aṅgehīti ettha ‘‘subhāsitaṃyeva bhāsati, no dubbhāsitaṃ. Dhammaṃyeva, piyaṃyeva, saccaṃyeva bhāsati, no alika’’nti (saṃ. ni. 1.213; su. ni. subhāsitasutta) yāni aṅgāni sutte vuttāni, tesaṃ cetanāsabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘subhāsitabhāsanā’’tiādi vuttaṃ. Tathāpavattāti subhāsitabhāsanādibhāvena pavattā. Saha sambhūtattāti saheva uppannattā. Na hi vacīviññatti saddarahitā atthi. Tathā hi ‘‘yā tāya vācāya viññattī’’ti vuttaṃ. ‘‘Vācāgirā byapatho’’tiādinā (dha. sa. 636) nātisukhumaṃyeva saddavācaṃ vatvā ‘‘yā tāya vācāya viññattī’’ti, tāya saddhiṃ yojetvā vacīviññattiyā vuttattā rūpāyatanaṃ viya vatthuparittatādinā saddāyatanampi anindriyagocaro atthīti ca adhippāyena ‘‘yā tāya…pe… viññāyatī’’ti āha.
ឥទានិ អវិសេសេន ចិត្តសមុដ្ឋានសទ្ទស្ស សោតវិញ្ញាណារម្មណតា បាឡិយំ វុត្តាតិ វិតក្កវិប្ផារសទ្ទោ ន សោតវិញ្ញេយ្យោតិ មហាអដ្ឋកថាវាទស្ស បាឡិយា វិរោធំ ទស្សេតុំ ‘‘ចិត្តសមុដ្ឋាន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ ឯវំ សង្គហការស្ស អធិប្បាយេ ឋត្វា មហាអដ្ឋកថាវាទស្ស បដិសេធេតព្ពតំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អត្តនោ អធិប្បាយេ ឋត្វា តំ បរិហរិតុំ ‘‘មហាអដ្ឋកថាយំ បនា’’តិអាទិមាហ។ សង្ឃដ្ដនាការេន បវត្តានំ ភូតានំ សទ្ទស្ស និស្សយភាវតោ សង្ឃដ្ដនេន សហេវ សទ្ទោ ឧប្បជ្ជតិ។ តប្បច្ចយភាវោតិ ឧបាទិន្នកឃដ្ដនស្ស បច្ចយភាវោ។ ចិត្តជបថវីធាតុយា ឧបាទិន្នកឃដ្ដនេ បច្ចយោ ភវិតុំ សមត្ថោ ចិត្តសមុដ្ឋានមហាភូតានំ ឯកោ អាការវិសេសោ អត្ថិ។ តទាការត្តា ហិ តេសំ បថវីធាតុ ឧបាទិន្នកំ ឃដ្ដេតីតិ ឥមមត្ថំ វុត្តានុសារេន វេទិតព្ពត្តា ‘‘វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ’’តិ វត្វា តមេវ វុត្តនយំ ‘‘តព្ពិការាន’’ន្តិអាទិនា វិភាវេតិ។ តត្ថ អញ្ញមញ្ញស្ស បច្ចយភាវោ តប្បច្ចយភាវោ វុត្តោតិ អត្ថោ។ អញ្ញម្បិ សព្ពំ វិធានន្តិ ‘‘ន ចិត្តសមុដ្ឋានាតិ ឯតេន បរមត្ថតោ អភាវំ ទស្សេតី’’តិអាទិនា អត្តនា វុត្តវិធានំ។ អដ្ឋកថាយំ បន វុត្តវិធានំ ‘‘ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ព’’ន្តិ អដ្ឋកថាយំ វុត្តមេវាតិ។
Idāni avisesena cittasamuṭṭhānasaddassa sotaviññāṇārammaṇatā pāḷiyaṃ vuttāti vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti mahāaṭṭhakathāvādassa pāḷiyā virodhaṃ dassetuṃ ‘‘cittasamuṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Evaṃ saṅgahakārassa adhippāye ṭhatvā mahāaṭṭhakathāvādassa paṭisedhetabbataṃ dassetvā idāni attano adhippāye ṭhatvā taṃ pariharituṃ ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādimāha. Saṅghaṭṭanākārena pavattānaṃ bhūtānaṃ saddassa nissayabhāvato saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati. Tappaccayabhāvoti upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhāvo. Cittajapathavīdhātuyā upādinnakaghaṭṭane paccayo bhavituṃ samattho cittasamuṭṭhānamahābhūtānaṃ eko ākāraviseso atthi. Tadākārattā hi tesaṃ pathavīdhātu upādinnakaṃ ghaṭṭetīti imamatthaṃ vuttānusārena veditabbattā ‘‘vuttanayeneva veditabbo’’ti vatvā tameva vuttanayaṃ ‘‘tabbikārāna’’ntiādinā vibhāveti. Tattha aññamaññassa paccayabhāvo tappaccayabhāvo vuttoti attho. Aññampi sabbaṃ vidhānanti ‘‘na cittasamuṭṭhānāti etena paramatthato abhāvaṃ dassetī’’tiādinā attanā vuttavidhānaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttavidhānaṃ ‘‘heṭṭhā vuttanayeneva veditabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttamevāti.
អត្តនោ អត្តនោ បច្ចយុប្បន្នស្ស ទេសន្តរេ បារម្បរិយេន ឧប្បាទនំ ទេសន្តរុប្បាទនបរម្បរតា។ លទ្ធាសេវនេនាតិ លទ្ធបុព្ពាភិសង្ខារេន។ ចិត្តេនេវាតិ បឋមចិត្តេនេវ។ ‘‘សត្ត ជវនានិ សត្ត អក្ខរានិ និព្ពត្តេន្តីតិ វាទំ បដិក្ខិបិត្វា ឯកជវនវារបរិយាបន្នានិ ចិត្តានិ ឯកមក្ខរំ និព្ពត្តេន្តី’’តិ វទន្តិ។ កិញ្ចាបិ បឋមចិត្តេនបិ ឃដ្ដនា និប្ផជ្ជតិ, ឯកស្សេវ បន ពហុសោ បវត្តនេន អត្ថិ កោចិ វិសេសោតិ បុរិមជវនសមុដ្ឋិតាហិ ឃដ្ដនាហិ បដិលទ្ធាសេវនេន សត្តមជវនេន សមុដ្ឋិតា ឃដ្ដនា បរិព្យត្តមក្ខរំ និព្ពត្តេតីតិ ឧបត្ថម្ភនំ នត្ថីតិ ន សក្កា វត្តុំ។ លទ្ធាភិសង្ខារេន បន បឋមចិត្តេនបិ ឃដ្ដនា ពលវតី ហោតីតិ អដ្ឋកថាយំ ‘‘ឧបត្ថម្ភនកិច្ចំ នត្ថី’’តិ វុត្តំ សិយា, សព្ពមេតំ វីមំសិត្វា គហេតព្ពំ។
Attano attano paccayuppannassa desantare pārampariyena uppādanaṃ desantaruppādanaparamparatā. Laddhāsevanenāti laddhapubbābhisaṅkhārena. Cittenevāti paṭhamacitteneva. ‘‘Satta javanāni satta akkharāni nibbattentīti vādaṃ paṭikkhipitvā ekajavanavārapariyāpannāni cittāni ekamakkharaṃ nibbattentī’’ti vadanti. Kiñcāpi paṭhamacittenapi ghaṭṭanā nipphajjati, ekasseva pana bahuso pavattanena atthi koci visesoti purimajavanasamuṭṭhitāhi ghaṭṭanāhi paṭiladdhāsevanena sattamajavanena samuṭṭhitā ghaṭṭanā paribyattamakkharaṃ nibbattetīti upatthambhanaṃ natthīti na sakkā vattuṃ. Laddhābhisaṅkhārena pana paṭhamacittenapi ghaṭṭanā balavatī hotīti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘upatthambhanakiccaṃ natthī’’ti vuttaṃ siyā, sabbametaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
វចីកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / វចីកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
