| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ဝစီကမ္မဒ္ဝာရကထာဝဏ္ဏနာ
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
စတူဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင္ဂေဟိ သမန္နာဂတာတိ ဧတ္ထ သုဘာသိတဘာသနသင္ခာတာ အပိသုဏဝာစာ, ဓမ္မဘာသနသင္ခာတော အသမ္ဖပ္ပလာပော, ပိယဘာသနသင္ခာတာ အဖရုသဝာစာ, သစ္စဘာသနသင္ခာတော အမုသာဝာဒော စာတိ ဧတာ ဝာစာ တထာပဝတ္တာ စေတနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဟသဒ္ဒာ ပနာတိ တသ္သ ဝိကာရသ္သ သဒ္ဒေန သဟ သမ္ဘူတတ္တာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိတာယ ပန သော န ယာဝ သဒ္ဒဘာဝီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒော န သောတဝိညေယ္ယောတိ ပဝတ္တေန မဟာအဋ္ဌကထာဝာဒေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒော ဝိနာပိ ဝိညတ္တိဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ယာ တာယ ဝာစာယ ဝိညတ္တီ’’တိ (ဓ. သ. ၆၃၆) ဟိ ဝစနတော အသောတဝိညေယ္ယသဒ္ဒေန သဟ ဝိညတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ဝိညာယတီတိ။
Catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatāti ettha subhāsitabhāsanasaṅkhātā apisuṇavācā, dhammabhāsanasaṅkhāto asamphappalāpo, piyabhāsanasaṅkhātā apharusavācā, saccabhāsanasaṅkhāto amusāvādo cāti etā vācā tathāpavattā cetanā daṭṭhabbā. Sahasaddā panāti tassa vikārassa saddena saha sambhūtattā vuttaṃ. Cittānuparivattitāya pana so na yāva saddabhāvīti daṭṭhabbo, vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti pavattena mahāaṭṭhakathāvādena cittasamuṭṭhānasaddo vināpi viññattighaṭṭanena uppajjatīti āpajjati. ‘‘Yā tāya vācāya viññattī’’ti (dha. sa. 636) hi vacanato asotaviññeyyasaddena saha viññattiyā uppatti natthīti viññāyatīti.
စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သဒ္ဒာယတနန္တိ ဧတ္ထ စ န ကောစိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော သဒ္ဒော အသင္ဂဟိတော နာမ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန မဟာအဋ္ဌကထာဝာဒံ ပဋိသေဓေတိ။ ဆဗ္ဗိဓေန ရူပသင္ဂဟာဒီသု ဟိ ‘‘သောတဝိညေယ္ယ’’န္တိ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သုတ’’န္တိ စ န ကောစိ သဒ္ဒော န သင္ဂယ္ဟတီတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိညတ္တိသဟဇမေဝ ဇိဝ္ဟာတာလုစလနာဒိကရဝိတက္ကသမုဋ္ဌိတံ သုခုမသဒ္ဒံ ‘‘ဒိဗ္ဗသောတေန သုတ္ဝာ အာဒိသတီ’’တိ သုတ္တေ ပဋ္ဌာနေ စ ဩဠာရိကသဒ္ဒံ သန္ဓာယ ‘‘သောတဝိညာဏသ္သ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန အသောတဝိညေယ္ယတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ သဒ္ဒော စ အသောတဝိညေယ္ယော စာတိ ဝိရုဒ္ဓမေတန္တိ ပန ပဋိက္ခေပော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဃဋ္ဋနာ ဝိညတ္တိဃဋ္ဋနာ။ ဝိညတ္တိ ဧဝ ဝာ။ ဃဋ္ဋနာကာရပ္ပဝတ္တဘူတဝိကာရော ဟိ ‘‘ဃဋ္ဋနာ’’တိ ဝုတ္တော။ သင္ဃဋ္ဋနေန သဟေဝ သဒ္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန။ ပထဝီဓာတုယာတိ ဣဒံ ဝာယောဓာတုယာ ဝိယ စာလနံ ပထဝီဓာတုယာ သင္ဃဋ္ဋနံ ကိစ္စံ အဓိကန္တိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ, ဝိကာရသ္သ စ တပ္ပစ္စယဘာဝော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဗ္ဗိကာရာနဉ္ဟိ ဘူတာနံ အညမညသ္သ ပစ္စယဘာဝောတိ။ အညမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဓာနံ ကာယဝိညတ္တိယံ ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatananti ettha ca na koci cittasamuṭṭhāno saddo asaṅgahito nāma atthīti adhippāyena mahāaṭṭhakathāvādaṃ paṭisedheti. Chabbidhena rūpasaṅgahādīsu hi ‘‘sotaviññeyya’’nti ‘‘diṭṭhaṃ suta’’nti ettha ‘‘suta’’nti ca na koci saddo na saṅgayhatīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana viññattisahajameva jivhātālucalanādikaravitakkasamuṭṭhitaṃ sukhumasaddaṃ ‘‘dibbasotena sutvā ādisatī’’ti sutte paṭṭhāne ca oḷārikasaddaṃ sandhāya ‘‘sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttanti iminā adhippāyena asotaviññeyyatā vuttā siyā. Saddo ca asotaviññeyyo cāti viruddhametanti pana paṭikkhepo veditabbo. Viññattipaccayā ghaṭṭanā viññattighaṭṭanā. Viññatti eva vā. Ghaṭṭanākārappavattabhūtavikāro hi ‘‘ghaṭṭanā’’ti vutto. Saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati, na pubbāparabhāvena. Pathavīdhātuyāti idaṃ vāyodhātuyā viya cālanaṃ pathavīdhātuyā saṅghaṭṭanaṃ kiccaṃ adhikanti katvā vuttaṃ, vikārassa ca tappaccayabhāvo vuttanayeneva veditabbo. Tabbikārānañhi bhūtānaṃ aññamaññassa paccayabhāvoti. Aññampi sabbaṃ vidhānaṃ kāyaviññattiyaṃ viya veditabbaṃ.
တိသမုဋ္ဌာနိကကာယံ။ပေ.။ န လဗ္ဘတိ။ န ဟိ စာလနံ ဥပာဒိန္နဃဋ္ဋနန္တိ။ စာလနဉ္ဟိ ဒေသန္တရုပ္ပာဒနပရမ္ပရတာ, ဃဋ္ဋနံ ပစ္စယဝိသေသေန ဘူတကလာပာနံ အာသန္နတရုပ္ပာဒောတိ။ ဥပတ္ထမ္ဘနကိစ္စမ္ပိ နတ္ထီတိ ဥပတ္ထမ္ဘနေန ဝိနာ ပဌမစိတ္တသမုဋ္ဌာနာပိ ဃဋ္ဋနာကာရေန ပဝတ္တတီတိ ဃဋ္ဋနတ္ထံ ဥပတ္ထမ္ဘနေန ပယောဇနံ နတ္ထိ, လဒ္ဓာသေဝနေန စိတ္တေနေဝ ဃဋ္ဋနသ္သ ဗလဝဘာဝတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပတ္ထမ္ဘနံ နတ္ထိ အတ္ထီတိ ဝိစာရေတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
Tisamuṭṭhānikakāyaṃ…pe… na labbhati. Na hi cālanaṃ upādinnaghaṭṭananti. Cālanañhi desantaruppādanaparamparatā, ghaṭṭanaṃ paccayavisesena bhūtakalāpānaṃ āsannataruppādoti. Upatthambhanakiccampi natthīti upatthambhanena vinā paṭhamacittasamuṭṭhānāpi ghaṭṭanākārena pavattatīti ghaṭṭanatthaṃ upatthambhanena payojanaṃ natthi, laddhāsevanena citteneva ghaṭṭanassa balavabhāvato cāti adhippāyo. Upatthambhanaṃ natthi atthīti vicāretvā gahetabbaṃ.
ဝစီကမ္မဒ္ဝာရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ဝစီကမ္မဒ္ဝာရကထာဝဏ္ဏနာ • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
