| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
વਚੀਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
ਚਤੂਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਭਾਸਿਤਭਾਸਨਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਪਿਸੁਣવਾਚਾ, ਧਮ੍ਮਭਾਸਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੋ, ਪਿਯਭਾਸਨਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਫਰੁਸવਾਚਾ, ਸਚ੍ਚਭਾਸਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਮੁਸਾવਾਦੋ ਚਾਤਿ ਏਤਾ વਾਚਾ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਹਸਦ੍ਦਾ ਪਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ ਸਮ੍ਭੂਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਪਨ ਸੋ ਨ ਯਾવ ਸਦ੍ਦਭਾવੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, વਿਤਕ੍ਕવਿਪ੍ਫਾਰਸਦ੍ਦੋ ਨ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾવਾਦੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸਦ੍ਦੋ વਿਨਾਪਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਘਟ੍ਟਨੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ‘‘ਯਾ ਤਾਯ વਾਚਾਯ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੩੬) ਹਿ વਚਨਤੋ ਅਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ।
Catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatāti ettha subhāsitabhāsanasaṅkhātā apisuṇavācā, dhammabhāsanasaṅkhāto asamphappalāpo, piyabhāsanasaṅkhātā apharusavācā, saccabhāsanasaṅkhāto amusāvādo cāti etā vācā tathāpavattā cetanā daṭṭhabbā. Sahasaddā panāti tassa vikārassa saddena saha sambhūtattā vuttaṃ. Cittānuparivattitāya pana so na yāva saddabhāvīti daṭṭhabbo, vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti pavattena mahāaṭṭhakathāvādena cittasamuṭṭhānasaddo vināpi viññattighaṭṭanena uppajjatīti āpajjati. ‘‘Yā tāya vācāya viññattī’’ti (dha. sa. 636) hi vacanato asotaviññeyyasaddena saha viññattiyā uppatti natthīti viññāyatīti.
ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਨ ਕੋਚਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਸਦ੍ਦੋ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾવਾਦਂ ਪਟਿਸੇਧੇਤਿ। ਛਬ੍ਬਿਧੇਨ ਰੂਪਸਙ੍ਗਹਾਦੀਸੁ ਹਿ ‘‘ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਨ ਕੋਚਿ ਸਦ੍ਦੋ ਨ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ। ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਹਜਮੇવ ਜਿવ੍ਹਾਤਾਲੁਚਲਨਾਦਿਕਰવਿਤਕ੍ਕਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਸੁਖੁਮਸਦ੍ਦਂ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਸੋਤੇਨ ਸੁਤ੍વਾ ਆਦਿਸਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸਦ੍ਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸਿਯਾ। ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਅਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਚਾਤਿ વਿਰੁਦ੍ਧਮੇਤਨ੍ਤਿ ਪਨ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਘਟ੍ਟਨਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਘਟ੍ਟਨਾ। વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਏવ વਾ। ਘਟ੍ਟਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਭੂਤવਿਕਾਰੋ ਹਿ ‘‘ਘਟ੍ਟਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨੇਨ ਸਹੇવ ਸਦ੍ਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਭਾવੇਨ। ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾਤਿ ਇਦਂ વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ વਿਯ ਚਾਲਨਂ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਅਧਿਕਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਬ੍ਬਿਕਾਰਾਨਞ੍ਹਿ ਭੂਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਂ વਿਧਾਨਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ વਿਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatananti ettha ca na koci cittasamuṭṭhāno saddo asaṅgahito nāma atthīti adhippāyena mahāaṭṭhakathāvādaṃ paṭisedheti. Chabbidhena rūpasaṅgahādīsu hi ‘‘sotaviññeyya’’nti ‘‘diṭṭhaṃ suta’’nti ettha ‘‘suta’’nti ca na koci saddo na saṅgayhatīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana viññattisahajameva jivhātālucalanādikaravitakkasamuṭṭhitaṃ sukhumasaddaṃ ‘‘dibbasotena sutvā ādisatī’’ti sutte paṭṭhāne ca oḷārikasaddaṃ sandhāya ‘‘sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttanti iminā adhippāyena asotaviññeyyatā vuttā siyā. Saddo ca asotaviññeyyo cāti viruddhametanti pana paṭikkhepo veditabbo. Viññattipaccayā ghaṭṭanā viññattighaṭṭanā. Viññatti eva vā. Ghaṭṭanākārappavattabhūtavikāro hi ‘‘ghaṭṭanā’’ti vutto. Saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati, na pubbāparabhāvena. Pathavīdhātuyāti idaṃ vāyodhātuyā viya cālanaṃ pathavīdhātuyā saṅghaṭṭanaṃ kiccaṃ adhikanti katvā vuttaṃ, vikārassa ca tappaccayabhāvo vuttanayeneva veditabbo. Tabbikārānañhi bhūtānaṃ aññamaññassa paccayabhāvoti. Aññampi sabbaṃ vidhānaṃ kāyaviññattiyaṃ viya veditabbaṃ.
ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਕਾਯਂ…ਪੇ॰… ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਨ ਹਿ ਚਾਲਨਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਘਟ੍ਟਨਨ੍ਤਿ। ਚਾਲਨਞ੍ਹਿ ਦੇਸਨ੍ਤਰੁਪ੍ਪਾਦਨਪਰਮ੍ਪਰਤਾ, ਘਟ੍ਟਨਂ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਨ ਭੂਤਕਲਾਪਾਨਂ ਆਸਨ੍ਨਤਰੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਕਿਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨੇਨ વਿਨਾ ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਪਿ ਘਟ੍ਟਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਘਟ੍ਟਨਤ੍ਥਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨੇਨ ਪਯੋਜਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਘਟ੍ਟਨਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
Tisamuṭṭhānikakāyaṃ…pe… na labbhati. Na hi cālanaṃ upādinnaghaṭṭananti. Cālanañhi desantaruppādanaparamparatā, ghaṭṭanaṃ paccayavisesena bhūtakalāpānaṃ āsannataruppādoti. Upatthambhanakiccampi natthīti upatthambhanena vinā paṭhamacittasamuṭṭhānāpi ghaṭṭanākārena pavattatīti ghaṭṭanatthaṃ upatthambhanena payojanaṃ natthi, laddhāsevanena citteneva ghaṭṭanassa balavabhāvato cāti adhippāyo. Upatthambhanaṃ natthi atthīti vicāretvā gahetabbaṃ.
વਚੀਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / વਚੀਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
