| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
४. चतुत्थपाराजिकं
4. Catutthapārājikaṃ
वग्गुमुदातीरियभिक्खुवत्थुवण्णना
Vaggumudātīriyabhikkhuvatthuvaṇṇanā
१९३. अधिट्ठेमाति संविदहाम। इरियापथं सण्ठपेत्वाति पधानानुरूपं कत्वा। अनागतसम्बन्धे पन असतीति भासितो भविस्सतीति पाठसेसं कत्वा अनागतसम्बन्धे असति। भासितोति अतीतवचनं कथं अनागतवचनेन सम्बन्धमुपगच्छतीति आह लक्खणं पनातिआदि। ईदिसे हि ठाने धातुसम्बन्धे पच्चयाति इमिना लक्खणेन धात्वत्थसम्बन्धे सति अयथाकालविहितापि पच्चया साधवो भवन्तीति सद्दसत्थविदू वदन्ति।
193.Adhiṭṭhemāti saṃvidahāma. Iriyāpathaṃ saṇṭhapetvāti padhānānurūpaṃ katvā. Anāgatasambandhe pana asatīti bhāsito bhavissatīti pāṭhasesaṃ katvā anāgatasambandhe asati. Bhāsitoti atītavacanaṃ kathaṃ anāgatavacanena sambandhamupagacchatīti āha lakkhaṇaṃ panātiādi. Īdise hi ṭhāne dhātusambandhe paccayāti iminā lakkhaṇena dhātvatthasambandhe sati ayathākālavihitāpi paccayā sādhavo bhavantīti saddasatthavidū vadanti.
१९४. वण्णवाति इमिना अभिनवुप्पन्नवण्णता वुत्ता। पसन्नमुखवण्णाति इमिना मुखवण्णस्स अतिपणीतता वुत्ता। विप्पसन्नच्छविवण्णाति इमिना पकतिसरीरवण्णस्सेव यथावुत्तनयेन विप्पसन्नता वुत्ता। यस्मा इन्द्रियानं उपादारूपत्ता निस्सयवसेनेव पीणनन्ति आह ‘‘अभिनिविट्ठोकासस्स परिपुण्णत्ता’’ति। पञ्चप्पसादानं विय हदयरूपस्सापि परिपुण्णता वुत्तायेवाति आह ‘‘मनच्छट्ठानं इन्द्रियान’’न्ति। उद्देसं परिपुच्छं अनुयुञ्जन्ता इमं सरीरसोभं नेव पापुणिंसूति सम्बन्धो। यथा तन्ति एत्थ तन्ति निपातमत्तं। चतुचक्कन्ति एत्थ पवत्तनट्ठेन इरियापथोव चक्कन्ति वुत्तो।
194.Vaṇṇavāti iminā abhinavuppannavaṇṇatā vuttā. Pasannamukhavaṇṇāti iminā mukhavaṇṇassa atipaṇītatā vuttā. Vippasannacchavivaṇṇāti iminā pakatisarīravaṇṇasseva yathāvuttanayena vippasannatā vuttā. Yasmā indriyānaṃ upādārūpattā nissayavaseneva pīṇananti āha ‘‘abhiniviṭṭhokāsassa paripuṇṇattā’’ti. Pañcappasādānaṃ viya hadayarūpassāpi paripuṇṇatā vuttāyevāti āha ‘‘manacchaṭṭhānaṃ indriyāna’’nti. Uddesaṃ paripucchaṃ anuyuñjantā imaṃ sarīrasobhaṃ neva pāpuṇiṃsūti sambandho. Yathā tanti ettha tanti nipātamattaṃ. Catucakkanti ettha pavattanaṭṭhena iriyāpathova cakkanti vutto.
१९५. उपलब्भन्तीति दिस्सन्ति, ञायन्तीति अत्थो। पचन्तोति पीळेन्तो, गेहादीनि वा सयं डहन्तो, अञ्ञेहि वा पाचेन्तो। उद्धतेति उद्धच्चपकतिके। उन्नळेति उग्गतनळसदिसेन उग्गततुच्छमानेन सहिते। चपलेति पत्तचीवरमण्डनादिना चापल्लेन युत्ते। मुखरेति खरवचने। पाकतिन्द्रियेति असंवुतत्ता गिहिकाले विय पकतियं ठितिन्द्रिये। इरियापथसण्ठपनादीनीति आदि-सद्देन पच्चयपटिसेवनसामन्तजप्पानं गहणं वेदितब्बं। परमसल्लेखवुत्तीहि महाअरियवंसेहि भिक्खूहि निवुत्थसेनासनानि लोकसम्मतसेनासनानि नाम। परिपाचेतुन्ति विम्हापनवसेन परिणामेतुं। भिक्खाचारे असम्पज्जमानेति इदं जनपदचारिकं चरन्तीति इमिना सम्बन्धितब्बं, न पन पाळिं वाचेन्तोतिआदीहि, तानि पन पदानि अत्तनो निरन्तरवासट्ठानेपि जनपदेसुपि कत्तब्बकिच्चदस्सनवसेन वुत्तानि, तानि च ते वत्तसीसेन करोन्ति, न लाभनिमित्तं, तेनाह तन्तीतिआदि। किच्छेनाति इमस्सेव वेवचनं कसिरेनाति। तदुभयम्पि पारमीपूरणवायामं सन्धाय वुत्तं। साधारणपरिक्खारभावेनाति सङ्घिकपरिक्खारभावेन। तथाभावतो थेनेत्वाति अविस्सज्जियअवेभङ्गियभावतो थेनेत्वा, न ठानाचावनवसेनाति अधिप्पायो, तेनाह ‘‘कुलदूसकदुक्कटं आपज्जती’’ति। असन्तन्ति इमस्स अभूतन्ति इदं कारणवचनं, अनुप्पन्नत्ता अविज्जमानन्ति अत्थो। कितवस्सेवाति कितवस्स सकुणगहणमिव। केराटिकस्साति सठस्स। समणोति गोत्तमत्तं अनुभोन्ति धारेन्तीति गोत्रभुनो, नाममत्तसमणाति अत्थो। दुज्जानपरिच्छेदन्ति अनन्तदुक्खत्ता ‘‘एत्तकं दुक्ख’’न्ति सङ्ख्यावसेन परिच्छिन्दित्वा ञातुं सब्बञ्ञुतञ्ञाणेनापि दुक्करं, न पन सरूपवसेन ञातुं बुद्धञाणस्स अविसयभावा।
195.Upalabbhantīti dissanti, ñāyantīti attho. Pacantoti pīḷento, gehādīni vā sayaṃ ḍahanto, aññehi vā pācento. Uddhateti uddhaccapakatike. Unnaḷeti uggatanaḷasadisena uggatatucchamānena sahite. Capaleti pattacīvaramaṇḍanādinā cāpallena yutte. Mukhareti kharavacane. Pākatindriyeti asaṃvutattā gihikāle viya pakatiyaṃ ṭhitindriye. Iriyāpathasaṇṭhapanādīnīti ādi-saddena paccayapaṭisevanasāmantajappānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Paramasallekhavuttīhi mahāariyavaṃsehi bhikkhūhi nivutthasenāsanāni lokasammatasenāsanāni nāma. Paripācetunti vimhāpanavasena pariṇāmetuṃ. Bhikkhācāre asampajjamāneti idaṃ janapadacārikaṃcarantīti iminā sambandhitabbaṃ, na pana pāḷiṃ vācentotiādīhi, tāni pana padāni attano nirantaravāsaṭṭhānepi janapadesupi kattabbakiccadassanavasena vuttāni, tāni ca te vattasīsena karonti, na lābhanimittaṃ, tenāha tantītiādi. Kicchenāti imasseva vevacanaṃ kasirenāti. Tadubhayampi pāramīpūraṇavāyāmaṃ sandhāya vuttaṃ. Sādhāraṇaparikkhārabhāvenāti saṅghikaparikkhārabhāvena. Tathābhāvato thenetvāti avissajjiyaavebhaṅgiyabhāvato thenetvā, na ṭhānācāvanavasenāti adhippāyo, tenāha ‘‘kuladūsakadukkaṭaṃ āpajjatī’’ti. Asantanti imassa abhūtanti idaṃ kāraṇavacanaṃ, anuppannattā avijjamānanti attho. Kitavassevāti kitavassa sakuṇagahaṇamiva. Kerāṭikassāti saṭhassa. Samaṇoti gottamattaṃ anubhonti dhārentīti gotrabhuno, nāmamattasamaṇāti attho. Dujjānaparicchedanti anantadukkhattā ‘‘ettakaṃ dukkha’’nti saṅkhyāvasena paricchinditvā ñātuṃ sabbaññutaññāṇenāpi dukkaraṃ, na pana sarūpavasena ñātuṃ buddhañāṇassa avisayabhāvā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. चतुत्थपाराजिकं • 4. Catutthapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. चतुत्थपाराजिकं • 4. Catutthapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / वग्गुमुदातीरियभिक्खुवत्थुवण्णना • Vaggumudātīriyabhikkhuvatthuvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / वग्गुमुदातीरियभिक्खुवत्थुवण्णना • Vaggumudātīriyabhikkhuvatthuvaṇṇanā
