| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
वजादीसुवस्सूपगमनकथावण्णना
Vajādīsuvassūpagamanakathāvaṇṇanā
२०३. वजेन सद्धिं गतस्स वस्सच्छेदे अनापत्तीति वस्सच्छेदो न होतीति किर अधिप्पायो। सत्थस्स अविहारत्ता ‘‘इमस्मिं विहारे’’ति अवत्वा ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति एत्तकं वत्तब्बं। ‘‘सत्थे पन वस्सं उपगन्तुं न वट्टतीति ‘इमस्मिं विहारे इमं तेमास’न्ति वा ‘इध वस्सं उपेमी’ति वा न वट्टति, आलयकरणमत्तेनेव वट्टतीति अधिप्पायो’’ति लिखितं। तं पन अट्ठकथाय विरुज्झति। ‘‘इध वस्सं उपेमीति तिक्खत्तुं वत्तब्ब’’न्ति हि वुत्तं। अट्ठकथावचनम्पि पुब्बापरं विरुज्झतीति चे? न, अधिप्पायाजाननतो। सत्थो दुविधो ठितो, सञ्चारोति। तत्थ ठिते कुटिकाय ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति वत्वा वसितब्बं। इदञ्हि सन्धाय ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सत्थे वस्सं उपगन्तु’’न्ति वुत्तं, सञ्चारिम्हि पन सत्थे कुटिकाय अभावतो वस्सं उपगन्तुं न वट्टति। सति सिविकाय वा सकटकुटिकाय वा वट्टति, तथा वजेपि। तीसु ठानेसु भिक्खुनो नत्थि वस्सच्छेदे आपत्ति।
203.Vajena saddhiṃ gatassa vassacchede anāpattīti vassacchedo na hotīti kira adhippāyo. Satthassa avihārattā ‘‘imasmiṃ vihāre’’ti avatvā ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti ettakaṃ vattabbaṃ. ‘‘Satthe pana vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭatīti ‘imasmiṃ vihāre imaṃ temāsa’nti vā ‘idha vassaṃ upemī’ti vā na vaṭṭati, ālayakaraṇamatteneva vaṭṭatīti adhippāyo’’ti likhitaṃ. Taṃ pana aṭṭhakathāya virujjhati. ‘‘Idha vassaṃ upemīti tikkhattuṃ vattabba’’nti hi vuttaṃ. Aṭṭhakathāvacanampi pubbāparaṃ virujjhatīti ce? Na, adhippāyājānanato. Sattho duvidho ṭhito, sañcāroti. Tattha ṭhite kuṭikāya ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti vatvā vasitabbaṃ. Idañhi sandhāya ‘‘anujānāmi, bhikkhave, satthe vassaṃ upagantu’’nti vuttaṃ, sañcārimhi pana satthe kuṭikāya abhāvato vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭati. Sati sivikāya vā sakaṭakuṭikāya vā vaṭṭati, tathā vajepi. Tīsu ṭhānesu bhikkhuno natthi vassacchede āpatti.
पवारेतुञ्च लभतीति एत्थायं विचारणा – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, येन वजो, तेन गन्तु’’न्ति इदं किं वस्सरक्खणत्थं वुत्तं, उदाहु वस्सच्छेदापत्तिरक्खणत्थन्ति? किञ्चेत्थ यदि वस्सरक्खणत्थं, ‘‘न, भिक्खवे, असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्ब’’न्ति इदं विरुज्झति। अथ वस्सच्छेदापत्तिरक्खणत्थं वुत्तन्ति सिद्धं न सो पवारेतुं लभतीति, का पनेत्थ युत्ति? यतो अयमेव तिविधो पवारेतुं लभति, नेतरो। वाळेहि उब्बाळ्हादिको हि उपगतट्ठानापरिच्चागा लभति। परिच्चागा न लभतीति अयमेत्थ युत्ति। येन गामो, तत्थ गतोपि पवारेतुं लभतीति एकेनाति आचरियो। यो हि पुब्बे ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति न उपगतो, ‘‘इमस्मिं विहारे’’ति उपगतो, सो च परिच्चत्तो। अञ्ञथा विना विहारेन केवलं गामं सन्धाय ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति उपगन्तुं वट्टतीति। आपज्जतूति चे? न, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, वजे सत्थे नावाय वस्सं उपगन्तु’’न्ति वचनं विय ‘‘गामे उपगन्तु’’न्ति वचनाभावतो। यस्मा ‘‘तीसु ठानेसु भिक्खुनो नत्थि वस्सच्छेदे आपत्ती’’ति वचनं तत्थ वस्सूपगमनं अत्थीति दीपेति तदभावे छेदाभावा, तस्मा ‘‘सत्थे पन वस्सं उपगन्तुं न वट्टती’’ति कुटिया अभावकालं सन्धाय वुत्तन्ति सिद्धं। तीसु ठानेसु भिक्खुनो नत्थि वस्सच्छेदे आपत्तीति ‘‘तेहि सद्धिं गच्छन्तस्सेव नत्थि, विरुज्झित्वा गमने आपत्ति च, पवारेतुञ्च न लभती’’ति लिखितं, तस्मा यं वुत्तं अट्ठकथायं ‘‘अथ सत्थो अन्तोवस्सेयेव भिक्खुना पत्थितट्ठानं पत्वा अतिक्कमति…पे॰… अन्तरा एकस्मिं गामे तिट्ठति वा विप्पकिरति वा’’तिआदि, तं एत्तावता विरुज्झित्वा गतानम्पि विरुज्झित्वा गमनं न होति, तस्मा पवारेतब्बन्ति दस्सनत्थन्ति वेदितब्बं।
Pavāretuñca labhatīti etthāyaṃ vicāraṇā – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yena vajo, tena gantu’’nti idaṃ kiṃ vassarakkhaṇatthaṃ vuttaṃ, udāhu vassacchedāpattirakkhaṇatthanti? Kiñcettha yadi vassarakkhaṇatthaṃ, ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti idaṃ virujjhati. Atha vassacchedāpattirakkhaṇatthaṃ vuttanti siddhaṃ na so pavāretuṃ labhatīti, kā panettha yutti? Yato ayameva tividho pavāretuṃ labhati, netaro. Vāḷehi ubbāḷhādiko hi upagataṭṭhānāpariccāgā labhati. Pariccāgā na labhatīti ayamettha yutti. Yena gāmo, tattha gatopi pavāretuṃ labhatīti ekenāti ācariyo. Yo hi pubbe ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti na upagato, ‘‘imasmiṃ vihāre’’ti upagato, so ca pariccatto. Aññathā vinā vihārena kevalaṃ gāmaṃ sandhāya ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti upagantuṃ vaṭṭatīti. Āpajjatūti ce? Na, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vaje satthe nāvāya vassaṃ upagantu’’nti vacanaṃ viya ‘‘gāme upagantu’’nti vacanābhāvato. Yasmā ‘‘tīsu ṭhānesu bhikkhuno natthi vassacchede āpattī’’ti vacanaṃ tattha vassūpagamanaṃ atthīti dīpeti tadabhāve chedābhāvā, tasmā ‘‘satthe pana vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭatī’’ti kuṭiyā abhāvakālaṃ sandhāya vuttanti siddhaṃ. Tīsu ṭhānesu bhikkhuno natthi vassacchede āpattīti ‘‘tehi saddhiṃ gacchantasseva natthi, virujjhitvā gamane āpatti ca, pavāretuñca na labhatī’’ti likhitaṃ, tasmā yaṃ vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘atha sattho antovasseyeva bhikkhunā patthitaṭṭhānaṃ patvā atikkamati…pe… antarā ekasmiṃ gāme tiṭṭhati vā vippakirati vā’’tiādi, taṃ ettāvatā virujjhitvā gatānampi virujjhitvā gamanaṃ na hoti, tasmā pavāretabbanti dassanatthanti veditabbaṃ.
तत्थ ‘‘पदरच्छदनं कुटिं कत्वा उपगन्तब्ब’’न्ति वचनतो सेनासनत्थाय रुक्खं आरुहितुं वट्टतीति सिद्धं होति, न पाळिविरोधतोति चे? न, तप्पटिक्खेपेनेव सिद्धत्ता, इमस्स इध पुनपि पटिक्खेपनतो। ‘‘न, भिक्खवे, असेनासनिकेन वस्सं उपगन्तब्ब’’न्ति इमिना पटिक्खेपेन सिद्धे ‘‘न, भिक्खवे, अज्झोकासे वस्सं उपगन्तब्ब’’न्ति पटिक्खेपो विय सियाति चे? न, अज्झोकासस्स असेनासनभावानुमतिप्पसङ्गतो। अज्झोकासो हि ‘‘अज्झोकासे पलालपुञ्जे’’ति वचनतो सेनासनन्ति सिद्धं। चतुसालअज्झोकासे वसन्तोपि ‘‘चतुसालाय वसती’’ति वुच्चति, तस्मा तत्थ वट्टतीति आपज्जति, तस्मा इध असेनासनिको नाम अत्तना वा परेन वा अत्तनो निबद्धवासत्थं अपापितसेनासनिकोति वेदितब्बं। अञ्ञथा द्विन्नं पटिक्खेपानं अञ्ञतरातिरेकता च रुक्खमूलेपि निब्बकोसेपि वस्सं उपगन्तुं वट्टतीति च, अपापितसेनासनिकेनापि गब्भे वसितुं वट्टतीति च आपज्जति, सद्वारबन्धमेव सेनासनं इध अधिप्पेतन्ति कथं पञ्ञायतीति चे? निदानतो। अयञ्हि असेनासनिकवस्सूपगमनापत्ति ‘‘तेन खो पन समयेन भिक्खू असेनासनिका वस्सं उपगच्छन्ति, सीतेनपि उण्हेनपि किलमन्ती’’ति इमस्मिं निदाने पञ्ञत्ता, तस्मा सीतादिपटिक्खेपमेव इध सेनासनन्ति अधिप्पेतब्बन्ति सिद्धं। एवं सन्ते सिद्धं पुब्बपक्खनिदस्सनन्ति चे? न, पुब्बे अपरत्थपवत्तिसूचनतो। दुतियज्झाननिद्देसे ‘‘वितक्कविचारानं वूपसमा अवितक्कं अविचार’’न्ति (दी॰ नि॰ १.२२८; म॰ नि॰ १.२७१) वचनानि निदस्सनं। अज्झोकासपटिक्खेपनिदानेन बहिअज्झोकासोव पटिक्खित्तो, न चतुसालादिमज्झगतो अज्झोकासोति आपज्जति, तस्मा न निदानं पमाणन्ति चे? न, नियमतो। किञ्चि हि सिक्खापदं निदानापेक्खं होतीति साधितमेतं। इदं सापेक्खं, इदं अनपेक्खन्ति कथं पञ्ञायति, न हि एत्थ उभतोविभङ्गे विय सिक्खापदानं पदभाजनं, अनापत्तिवारो वा अत्थीति? इधापि देसनाविधानतो पञ्ञायति। ‘‘देवे वस्सन्ते रुक्खमूलम्पि निब्बकोसम्पि उपधावन्ती’’ति हि इमेहि द्वीहि निदानवचनेहि बहि वा अन्तो वा सब्बं ओवस्सकट्ठानं इध अज्झोकासो नाम। अनोवस्सकट्ठानम्पि अनिब्बकोसमेव इध इच्छितब्बन्ति सिद्धं होति। तेन न उपगन्तब्बन्ति न आलयकरणपटिक्खेपो, ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति वचनपटिक्खेपो। छवसरीरं दहित्वा छारिकाय, अट्ठिकानञ्च अत्थाय कुटिका करीयतीति अन्धकट्ठकथावचनं। ‘‘टङ्कितमञ्चोति कसिकुटिकापासाणघर’’न्ति लिखितं। ‘‘अकवाटबद्धसेनासने अत्तनो पापिते सभागट्ठाने सकवाटबद्धे वसति चे, वट्टती’’ति वुत्तं। पयोगोपि अत्थि, ‘‘असेनासनिकेन वस्सं न उपगन्तब्ब’’न्ति पाळि च अट्ठकथा च, तस्मा उपपरिक्खितब्बं।
Tattha ‘‘padaracchadanaṃ kuṭiṃ katvā upagantabba’’nti vacanato senāsanatthāya rukkhaṃ āruhituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ hoti, na pāḷivirodhatoti ce? Na, tappaṭikkhepeneva siddhattā, imassa idha punapi paṭikkhepanato. ‘‘Na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti iminā paṭikkhepena siddhe ‘‘na, bhikkhave, ajjhokāse vassaṃ upagantabba’’nti paṭikkhepo viya siyāti ce? Na, ajjhokāsassa asenāsanabhāvānumatippasaṅgato. Ajjhokāso hi ‘‘ajjhokāse palālapuñje’’ti vacanato senāsananti siddhaṃ. Catusālaajjhokāse vasantopi ‘‘catusālāya vasatī’’ti vuccati, tasmā tattha vaṭṭatīti āpajjati, tasmā idha asenāsaniko nāma attanā vā parena vā attano nibaddhavāsatthaṃ apāpitasenāsanikoti veditabbaṃ. Aññathā dvinnaṃ paṭikkhepānaṃ aññatarātirekatā ca rukkhamūlepi nibbakosepi vassaṃ upagantuṃ vaṭṭatīti ca, apāpitasenāsanikenāpi gabbhe vasituṃ vaṭṭatīti ca āpajjati, sadvārabandhameva senāsanaṃ idha adhippetanti kathaṃ paññāyatīti ce? Nidānato. Ayañhi asenāsanikavassūpagamanāpatti ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū asenāsanikā vassaṃ upagacchanti, sītenapi uṇhenapi kilamantī’’ti imasmiṃ nidāne paññattā, tasmā sītādipaṭikkhepameva idha senāsananti adhippetabbanti siddhaṃ. Evaṃ sante siddhaṃ pubbapakkhanidassananti ce? Na, pubbe aparatthapavattisūcanato. Dutiyajjhānaniddese ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā avitakkaṃ avicāra’’nti (dī. ni. 1.228; ma. ni. 1.271) vacanāni nidassanaṃ. Ajjhokāsapaṭikkhepanidānena bahiajjhokāsova paṭikkhitto, na catusālādimajjhagato ajjhokāsoti āpajjati, tasmā na nidānaṃ pamāṇanti ce? Na, niyamato. Kiñci hi sikkhāpadaṃ nidānāpekkhaṃ hotīti sādhitametaṃ. Idaṃ sāpekkhaṃ, idaṃ anapekkhanti kathaṃ paññāyati, na hi ettha ubhatovibhaṅge viya sikkhāpadānaṃ padabhājanaṃ, anāpattivāro vā atthīti? Idhāpi desanāvidhānato paññāyati. ‘‘Deve vassante rukkhamūlampi nibbakosampi upadhāvantī’’ti hi imehi dvīhi nidānavacanehi bahi vā anto vā sabbaṃ ovassakaṭṭhānaṃ idha ajjhokāso nāma. Anovassakaṭṭhānampi anibbakosameva idha icchitabbanti siddhaṃ hoti. Tena na upagantabbanti na ālayakaraṇapaṭikkhepo, ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti vacanapaṭikkhepo. Chavasarīraṃ dahitvā chārikāya, aṭṭhikānañca atthāya kuṭikā karīyatīti andhakaṭṭhakathāvacanaṃ. ‘‘Ṭaṅkitamañcoti kasikuṭikāpāsāṇaghara’’nti likhitaṃ. ‘‘Akavāṭabaddhasenāsane attano pāpite sabhāgaṭṭhāne sakavāṭabaddhe vasati ce, vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Payogopi atthi, ‘‘asenāsanikena vassaṃ na upagantabba’’nti pāḷi ca aṭṭhakathā ca, tasmā upaparikkhitabbaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ११५. वजादीसु वस्सूपगमनं • 115. Vajādīsu vassūpagamanaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / वजादीसुवस्सूपगमनकथा • Vajādīsuvassūpagamanakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / वजादीसु वस्सूपगमनकथावण्णना • Vajādīsu vassūpagamanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / वजादीसु वस्सूपगमनकथावण्णना • Vajādīsu vassūpagamanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ११५. वजादीसु वस्सूपगमनकथा • 115. Vajādīsu vassūpagamanakathā
