| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
अङ्गुत्तरनिकाये
Aṅguttaranikāye
दुकनिपात-अट्ठकथा
Dukanipāta-aṭṭhakathā
१. पठमपण्णासकं
1. Paṭhamapaṇṇāsakaṃ
१. कम्मकारणवग्गो
1. Kammakāraṇavaggo
१. वज्जसुत्तवण्णना
1. Vajjasuttavaṇṇanā
१. दुकनिपातस्स पठमे वज्जानीति दोसा अपराधा। दिट्ठधम्मिकन्ति दिट्ठेव धम्मे इमस्मिंयेव अत्तभावे उप्पन्नफलं। सम्परायिकन्ति सम्पराये अनागते अत्तभावे उप्पन्नफलं। आगुचारिन्ति पापकारिं अपराधकारकं। राजानो गहेत्वा विविधा कम्मकारणा कारेन्तेति चोरं गहेत्वा विविधा कम्मकारणा राजपुरिसा करोन्ति, राजानो पन ता कारेन्ति नाम। तं चोरं एवं कम्मकारणा कारियमानं एस पस्सति। तेन वुत्तं – ‘‘पस्सति चोरं आगुचारिं राजानो गहेत्वा विविधा कम्मकारणा कारेन्ते’’ति। अद्धदण्डकेहीति मुग्गरेहि, पहारसाधनत्थं वा चतुहत्थदण्डं द्वेधा छेत्वा गहितदण्डकेहि। बिलङ्गथालिकन्ति कञ्जियउक्खलिककम्मकारणं। तं करोन्ता सीसकटाहं उप्पाटेत्वा तत्तं अयोगुळं सण्डासेन गहेत्वा तत्थ पक्खिपन्ति, तेन मत्थलुङ्गं पक्कुथित्वा उत्तरति। सङ्खमुण्डिकन्ति सङ्खमुण्डकम्मकारणं। तं करोन्ता उत्तरोट्ठउभतोकण्णचूळिकगलवाटकपरिच्छेदेन चम्मं छिन्दित्वा सब्बकेसे एकतो गण्ठिं कत्वा दण्डकेन वेठेत्वा उप्पाटेन्ति, सह केसेहि चम्मं उट्ठहति। ततो सीसकटाहं थूलसक्खराहि घंसित्वा धोवन्ता सङ्खवण्णं करोन्ति। राहुमुखन्ति राहुमुखकम्मकारणं। तं करोन्ता सङ्कुना मुखं विवरित्वा अन्तोमुखे दीपं जालेन्ति, कण्णचूळिकाहि वा पट्ठाय मुखं निखादनेन खनन्ति, लोहितं पग्घरित्वा मुखं पूरेति।
1. Dukanipātassa paṭhame vajjānīti dosā aparādhā. Diṭṭhadhammikanti diṭṭheva dhamme imasmiṃyeva attabhāve uppannaphalaṃ. Samparāyikanti samparāye anāgate attabhāve uppannaphalaṃ. Āgucārinti pāpakāriṃ aparādhakārakaṃ. Rājāno gahetvā vividhā kammakāraṇā kārenteti coraṃ gahetvā vividhā kammakāraṇā rājapurisā karonti, rājāno pana tā kārenti nāma. Taṃ coraṃ evaṃ kammakāraṇā kāriyamānaṃ esa passati. Tena vuttaṃ – ‘‘passati coraṃ āgucāriṃ rājāno gahetvā vividhā kammakāraṇā kārente’’ti. Addhadaṇḍakehīti muggarehi, pahārasādhanatthaṃ vā catuhatthadaṇḍaṃ dvedhā chetvā gahitadaṇḍakehi. Bilaṅgathālikanti kañjiyaukkhalikakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā sīsakaṭāhaṃ uppāṭetvā tattaṃ ayoguḷaṃ saṇḍāsena gahetvā tattha pakkhipanti, tena matthaluṅgaṃ pakkuthitvā uttarati. Saṅkhamuṇḍikanti saṅkhamuṇḍakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā uttaroṭṭhaubhatokaṇṇacūḷikagalavāṭakaparicchedena cammaṃ chinditvā sabbakese ekato gaṇṭhiṃ katvā daṇḍakena veṭhetvā uppāṭenti, saha kesehi cammaṃ uṭṭhahati. Tato sīsakaṭāhaṃ thūlasakkharāhi ghaṃsitvā dhovantā saṅkhavaṇṇaṃ karonti. Rāhumukhanti rāhumukhakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā saṅkunā mukhaṃ vivaritvā antomukhe dīpaṃ jālenti, kaṇṇacūḷikāhi vā paṭṭhāya mukhaṃ nikhādanena khananti, lohitaṃ paggharitvā mukhaṃ pūreti.
जोतिमालिकन्ति सकलसरीरं तेलपिलोतिकाय वेठेत्वा आलिम्पेन्ति। हत्थपज्जोतिकन्ति हत्थे तेलपिलोतिकाय वेठेत्वा दीपं विय पज्जालेन्ति। एरकवत्तिकन्ति एरकवत्तकम्मकारणं। तं करोन्ता हेट्ठागीवतो पट्ठाय चम्मवट्टे कन्तित्वा गोप्फके ठपेन्ति, अथ नं योत्तेहि बन्धित्वा कड्ढन्ति। सो अत्तनो चम्मवट्टे अक्कमित्वा अक्कमित्वा पतति। चीरकवासिकन्ति चीरकवासिककम्मकारणं। तं करोन्ता तथेव चम्मवट्टे कन्तित्वा कटियं ठपेन्ति, कटितो पट्ठाय कन्तित्वा गोप्फकेसु ठपेन्ति, उपरिमेहि हेट्ठिमसरीरं चीरकनिवासननिवत्थं विय होति। एणेय्यकन्ति एणेय्यककम्मकारणं। तं करोन्ता उभोसु कप्परेसु च उभोसु जाणुकेसु च अयवलयानि दत्वा अयसूलानि कोट्टेन्ति। सो चतूहि अयसूलेहि भूमियं पतिट्ठहति। अथ नं परिवारेत्वा अग्गिं करोन्ति। ‘‘एणेय्यको जोतिपरिग्गहो यथा’’ति आगतट्ठानेपि इदमेव वुत्तं। तं कालेन कालं सूलानि अपनेत्वा चतूहि अट्ठिकोटीहियेव ठपेन्ति। एवरूपा कम्मकारणा नाम नत्थि।
Jotimālikanti sakalasarīraṃ telapilotikāya veṭhetvā ālimpenti. Hatthapajjotikanti hatthe telapilotikāya veṭhetvā dīpaṃ viya pajjālenti. Erakavattikanti erakavattakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā heṭṭhāgīvato paṭṭhāya cammavaṭṭe kantitvā gopphake ṭhapenti, atha naṃ yottehi bandhitvā kaḍḍhanti. So attano cammavaṭṭe akkamitvā akkamitvā patati. Cīrakavāsikanti cīrakavāsikakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā tatheva cammavaṭṭe kantitvā kaṭiyaṃ ṭhapenti, kaṭito paṭṭhāya kantitvā gopphakesu ṭhapenti, uparimehi heṭṭhimasarīraṃ cīrakanivāsananivatthaṃ viya hoti. Eṇeyyakanti eṇeyyakakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā ubhosu kapparesu ca ubhosu jāṇukesu ca ayavalayāni datvā ayasūlāni koṭṭenti. So catūhi ayasūlehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahati. Atha naṃ parivāretvā aggiṃ karonti. ‘‘Eṇeyyako jotipariggaho yathā’’ti āgataṭṭhānepi idameva vuttaṃ. Taṃ kālena kālaṃ sūlāni apanetvā catūhi aṭṭhikoṭīhiyeva ṭhapenti. Evarūpā kammakāraṇā nāma natthi.
बळिसमंसिकन्ति उभतोमुखेहि बळिसेहि पहरित्वा चम्ममंसन्हारूनि उप्पाटेन्ति। कहापणिकन्ति सकलसरीरं तिण्हाहि वासीहि कोटितो पट्ठाय कहापणमत्तं, कहापणमत्तं पातेन्ता कोट्टेन्ति। खारापतच्छिकन्ति सरीरं तत्थ तत्थ आवुधेहि पहरित्वा कोच्छेहि खारं घंसन्ति, चम्ममंसन्हारूनि पग्घरित्वा अट्ठिकसङ्खलिकाव तिट्ठति। पलिघपरिवत्तिकन्ति एकेन पस्सेन निपज्जापेत्वा कण्णच्छिद्देन अयसूलं कोट्टेत्वा पथविया एकाबद्धं करोन्ति। अथ नं पादे गहेत्वा आविञ्छन्ति। पलालपीठकन्ति छेको कारणिको छविचम्मं अच्छिन्दित्वा निसदपोतेहि अट्ठीनि भिन्दित्वा केसेसु गहेत्वा उक्खिपति, मंसरासियेव होति। अथ नं केसेहेव परियोनन्धित्वा गण्हन्ति, पलालवट्टिं विय कत्वा पुन वेठेन्ति। सुनखेहिपीति कतिपयानि दिवसानि आहारं अदत्वा छातकसुनखेहि खादापेन्ति। ते मुहुत्तेन अट्ठिकसङ्खलिकमेव करोन्ति। सूले उत्तासेन्तेति सूले आरोपेन्ते।
Baḷisamaṃsikanti ubhatomukhehi baḷisehi paharitvā cammamaṃsanhārūni uppāṭenti. Kahāpaṇikanti sakalasarīraṃ tiṇhāhi vāsīhi koṭito paṭṭhāya kahāpaṇamattaṃ, kahāpaṇamattaṃ pātentā koṭṭenti. Khārāpatacchikanti sarīraṃ tattha tattha āvudhehi paharitvā kocchehi khāraṃ ghaṃsanti, cammamaṃsanhārūni paggharitvā aṭṭhikasaṅkhalikāva tiṭṭhati. Palighaparivattikanti ekena passena nipajjāpetvā kaṇṇacchiddena ayasūlaṃ koṭṭetvā pathaviyā ekābaddhaṃ karonti. Atha naṃ pāde gahetvā āviñchanti. Palālapīṭhakanti cheko kāraṇiko chavicammaṃ acchinditvā nisadapotehi aṭṭhīni bhinditvā kesesu gahetvā ukkhipati, maṃsarāsiyeva hoti. Atha naṃ keseheva pariyonandhitvā gaṇhanti, palālavaṭṭiṃ viya katvā puna veṭhenti. Sunakhehipīti katipayāni divasāni āhāraṃ adatvā chātakasunakhehi khādāpenti. Te muhuttena aṭṭhikasaṅkhalikameva karonti. Sūle uttāsenteti sūle āropente.
न परेसं पाभतं विलुम्पन्तो चरतीति परेसं सन्तकं भण्डं परम्मुखं आभतं अन्तमसो अन्तरवीथियं पतितं सहस्सभण्डिकम्पि दिस्वा ‘‘इमिना जीविस्सामी’’ति विलुम्पन्तो न विचरति, को इमिना अत्थोति पिट्ठिपादेन वा पवट्टेत्वा गच्छति।
Na paresaṃ pābhataṃ vilumpanto caratīti paresaṃ santakaṃ bhaṇḍaṃ parammukhaṃ ābhataṃ antamaso antaravīthiyaṃ patitaṃ sahassabhaṇḍikampi disvā ‘‘iminā jīvissāmī’’ti vilumpanto na vicarati, ko iminā atthoti piṭṭhipādena vā pavaṭṭetvā gacchati.
पापकोति लामको। दुक्खोति अनिट्ठो। किञ्च तन्ति किं नाम तं कारणं भवेय्य। याहन्ति येन अहं। कायदुच्चरितन्ति पाणातिपातादि तिविधं अकुसलं कायकम्मं। कायसुचरितन्ति तस्स पटिपक्खभूतं तिविधं कुसलकम्मं। वचीदुच्चरितन्ति मुसावादादि चतुब्बिधं अकुसलं वचीकम्मं। वचीसुचरितन्ति तस्स पटिपक्खभूतं चतुब्बिधं कुसलकम्मं। मनोदुच्चरितन्ति अभिज्झादि तिविधं अकुसलकम्मं। मनोसुचरितन्ति तस्स पटिपक्खभूतं तिविधं कुसलकम्मं। सुद्धं अत्तानं परिहरतीति एत्थ दुविधा सुद्धि – परियायतो च निप्परियायतो च। सरणगमनेन हि परियायेन सुद्धं अत्तानं परिहरति नाम। तथा पञ्चहि सीलेहि, दसहि सीलेहि – चतुपारिसुद्धिसीलेन, पठमज्झानेन…पे॰… नेवसञ्ञानासञ्ञायतनेन, सोतापत्तिमग्गेन, सोतापत्तिफलेन…पे॰… अरहत्तमग्गेन परियायेन सुद्धं अत्तानं परिहरति नाम। अरहत्तफले पतिट्ठितो पन खीणासवो छिन्नमूलके पञ्चक्खन्धे न्हापेन्तोपि खादापेन्तोपि भुञ्जापेन्तोपि निसीदापेन्तोपि निपज्जापेन्तोपि निप्परियायेनेव सुद्धं निम्मलं अत्तानं परिहरति पटिजग्गतीति वेदितब्बो।
Pāpakoti lāmako. Dukkhoti aniṭṭho. Kiñca tanti kiṃ nāma taṃ kāraṇaṃ bhaveyya. Yāhanti yena ahaṃ. Kāyaduccaritanti pāṇātipātādi tividhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ. Kāyasucaritanti tassa paṭipakkhabhūtaṃ tividhaṃ kusalakammaṃ. Vacīduccaritanti musāvādādi catubbidhaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ. Vacīsucaritanti tassa paṭipakkhabhūtaṃ catubbidhaṃ kusalakammaṃ. Manoduccaritanti abhijjhādi tividhaṃ akusalakammaṃ. Manosucaritanti tassa paṭipakkhabhūtaṃ tividhaṃ kusalakammaṃ. Suddhaṃ attānaṃ pariharatīti ettha duvidhā suddhi – pariyāyato ca nippariyāyato ca. Saraṇagamanena hi pariyāyena suddhaṃ attānaṃ pariharati nāma. Tathā pañcahi sīlehi, dasahi sīlehi – catupārisuddhisīlena, paṭhamajjhānena…pe… nevasaññānāsaññāyatanena, sotāpattimaggena, sotāpattiphalena…pe… arahattamaggena pariyāyena suddhaṃ attānaṃ pariharati nāma. Arahattaphale patiṭṭhito pana khīṇāsavo chinnamūlake pañcakkhandhe nhāpentopi khādāpentopi bhuñjāpentopi nisīdāpentopi nipajjāpentopi nippariyāyeneva suddhaṃ nimmalaṃ attānaṃ pariharati paṭijaggatīti veditabbo.
तस्माति यस्मा इमानि द्वे वज्जानेव, नो न वज्जानि, तस्मा। वज्जभीरुनोति वज्जभीरुका। वज्जभयदस्साविनोति वज्जानि भयतो दस्सनसीला। एतं पाटिकङ्खन्ति एतं इच्छितब्बं, एतं अवस्संभावीति अत्थो। यन्ति निपातमत्तं, कारणवचनं वा येन कारणेन परिमुच्चिस्सति सब्बवज्जेहि । केन पन कारणेन परिमुच्चिस्सतीति? चतुत्थमग्गेन चेव चतुत्थफलेन च। मग्गेन हि परिमुच्चति नाम, फलं पत्तो परिमुत्तो नाम होतीति। किं पन खीणासवस्स अकुसलं न विपच्चतीति? विपच्चति, तं पन खीणासवभावतो पुब्बे कतं। तञ्च खो इमस्मिंयेव अत्तभावे, सम्पराये पनस्स कम्मफलं नाम नत्थीति। पठमं।
Tasmāti yasmā imāni dve vajjāneva, no na vajjāni, tasmā. Vajjabhīrunoti vajjabhīrukā. Vajjabhayadassāvinoti vajjāni bhayato dassanasīlā. Etaṃ pāṭikaṅkhanti etaṃ icchitabbaṃ, etaṃ avassaṃbhāvīti attho. Yanti nipātamattaṃ, kāraṇavacanaṃ vā yena kāraṇena parimuccissati sabbavajjehi . Kena pana kāraṇena parimuccissatīti? Catutthamaggena ceva catutthaphalena ca. Maggena hi parimuccati nāma, phalaṃ patto parimutto nāma hotīti. Kiṃ pana khīṇāsavassa akusalaṃ na vipaccatīti? Vipaccati, taṃ pana khīṇāsavabhāvato pubbe kataṃ. Tañca kho imasmiṃyeva attabhāve, samparāye panassa kammaphalaṃ nāma natthīti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. वज्जसुत्तं • 1. Vajjasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १. वज्जसुत्तवण्णना • 1. Vajjasuttavaṇṇanā
