Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā

    वज्‍जिपुत्तकवत्थुवण्णना

    Vajjiputtakavatthuvaṇṇanā

    ४३-४. वज्‍जीसु जनपदेसु वसन्ता वज्‍जिनो नाम, तेसं पुत्ता। यावदत्थन्ति यावता अत्थो अधिप्पायोति वुत्तं होति, तत्थ यं वुत्तं ‘‘सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय दुब्बल्यंअनाविकत्वा’’ति, तं कामं सिक्खापच्‍चक्खाने, तदेकट्ठे च दुब्बल्याविकरणे पञ्‍ञत्ते सति युज्‍जति, न अञ्‍ञथा। तथापि इदानि पञ्‍ञपेतब्बं उपादाय वुत्तं, कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू अतिरेकचीवरं धारेस्सन्ति (पारा॰ ४५९), आळवका भिक्खू कुटियो कारापेन्ति अप्पमाणिकायो (पारा॰ ३४२), भिक्खुनियो द्वे वस्सानि छसु धम्मेसु असिक्खितसिक्खं सिक्खमानं वुट्ठापेन्ति (पाचि॰ १०७७), सङ्घेन असम्मतं वुट्ठापेन्तीतिआदि (पाचि॰ १०८४) विय दट्ठब्बं। न हि ततो पुब्बे अधिट्ठानं विकप्पनं वा अनुञ्‍ञातं। यदभावा अतिरेकचीवरन्ति वदेय्य, पमाणं वा न पञ्‍ञत्तं, यदभावा अप्पमाणिकायोति वदेय्य, एवंसम्पदमिदं दट्ठब्बं। ‘‘उल्‍लुम्पतु मं, भन्ते, सङ्घो अनुकम्पं उपादाया’’ति (महाव॰ ७१, १२६) उपसम्पदं याचित्वा उपसम्पन्‍नेन उपसम्पन्‍नसमनन्तरमेव ‘‘उपसम्पन्‍नेन भिक्खुना मेथुनो धम्मो न पटिसेवितब्बो, असक्यपुत्तियो’’ति (महाव॰ १२९) च पञ्‍ञत्तेन अस्समणादिभावं उपगन्तुकामेन ननु पठमं अज्झुपगता सिक्खा पच्‍चक्खातब्बा, तत्थ दुब्बल्यं वा आविकातब्बं सिया, ते पन ‘‘सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय दुब्बल्यं अनाविकत्वा मेथुनं धम्मं पटिसेविंसू’’ति अनुपञ्‍ञत्तिया ओकासकरणत्थं वा तं वुत्तन्ति वेदितब्बं। ‘‘सो आगतो न उपसम्पादेतब्बो’’ति किञ्‍चापि एत्थेव वुत्तं, तथापि इतरेसुपि पाराजिकेसु यथासम्भवं वेदितब्बं। न हि सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय दुब्बल्यं अनाविकत्वा यो पाराजिकवत्थुं अदिन्‍नं थेय्यसङ्खातं आदियति, मनुस्सविग्गहं वा जीविता वोरोपेति, पटिविजानन्तस्स उत्तरिमनुस्सधम्मं वा उल्‍लपति, सो आगतो न उपसम्पादेतब्बो। अनुपञ्‍ञत्ति हि दळ्हीकम्मसिथिलकम्मकरणप्पयोजना। सा हि यस्स पाराजिकं होति अञ्‍ञा वा आपत्ति, तस्स नियमदस्सनप्पयोजनातिलक्खणानुपञ्‍ञत्तिकत्ता। एवञ्हि अन्ते अवत्वा आदिम्हि वुत्ता ‘‘गामा वा अरञ्‍ञा वा’’ति (पारा॰ ९१) अनुपञ्‍ञत्ति विय। परिपुण्णे पनेतस्मिं सिक्खापदे –

    43-4. Vajjīsu janapadesu vasantā vajjino nāma, tesaṃ puttā. Yāvadatthanti yāvatā attho adhippāyoti vuttaṃ hoti, tattha yaṃ vuttaṃ ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃanāvikatvā’’ti, taṃ kāmaṃ sikkhāpaccakkhāne, tadekaṭṭhe ca dubbalyāvikaraṇe paññatte sati yujjati, na aññathā. Tathāpi idāni paññapetabbaṃ upādāya vuttaṃ, kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū atirekacīvaraṃ dhāressanti (pārā. 459), āḷavakā bhikkhū kuṭiyo kārāpenti appamāṇikāyo (pārā. 342), bhikkhuniyo dve vassāni chasu dhammesu asikkhitasikkhaṃ sikkhamānaṃ vuṭṭhāpenti (pāci. 1077), saṅghena asammataṃ vuṭṭhāpentītiādi (pāci. 1084) viya daṭṭhabbaṃ. Na hi tato pubbe adhiṭṭhānaṃ vikappanaṃ vā anuññātaṃ. Yadabhāvā atirekacīvaranti vadeyya, pamāṇaṃ vā na paññattaṃ, yadabhāvā appamāṇikāyoti vadeyya, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Ullumpatu maṃ, bhante, saṅgho anukampaṃ upādāyā’’ti (mahāva. 71, 126) upasampadaṃ yācitvā upasampannena upasampannasamanantarameva ‘‘upasampannena bhikkhunā methuno dhammo na paṭisevitabbo, asakyaputtiyo’’ti (mahāva. 129) ca paññattena assamaṇādibhāvaṃ upagantukāmena nanu paṭhamaṃ ajjhupagatā sikkhā paccakkhātabbā, tattha dubbalyaṃ vā āvikātabbaṃ siyā, te pana ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseviṃsū’’ti anupaññattiyā okāsakaraṇatthaṃ vā taṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘So āgato na upasampādetabbo’’ti kiñcāpi ettheva vuttaṃ, tathāpi itaresupi pārājikesu yathāsambhavaṃ veditabbaṃ. Na hi sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā yo pārājikavatthuṃ adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyati, manussaviggahaṃ vā jīvitā voropeti, paṭivijānantassa uttarimanussadhammaṃ vā ullapati, so āgato na upasampādetabbo. Anupaññatti hi daḷhīkammasithilakammakaraṇappayojanā. Sā hi yassa pārājikaṃ hoti aññā vā āpatti, tassa niyamadassanappayojanātilakkhaṇānupaññattikattā. Evañhi ante avatvā ādimhi vuttā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti (pārā. 91) anupaññatti viya. Paripuṇṇe panetasmiṃ sikkhāpade –

    ‘‘निदाना मातिकाभेदो, विभङ्गो तंनियामको।

    ‘‘Nidānā mātikābhedo, vibhaṅgo taṃniyāmako;

    ततो आपत्तिया भेदो, अनापत्ति तदञ्‍ञथा’’ति॥ –

    Tato āpattiyā bhedo, anāpatti tadaññathā’’ti. –

    अयं नयो वेदितब्बो। तत्थ सुदिन्‍नवत्थु मक्‍कटिवत्थु वज्‍जिपुत्तकवत्थु चाति तिप्पभेदं वत्थु इमस्स सिक्खापदस्स निदानं नाम, ततो निदाना ‘‘यो पन, भिक्खु, भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नो…पे॰… असंवासो’’ति इमिस्सा मातिकाय भेदो जातो। तत्थ हि ‘‘अन्तमसो तिरच्छानगताया’’ति इत्थिलिङ्गवचनेन ‘‘सच्‍चं, आवुसो, भगवता सिक्खापदं पञ्‍ञत्तं, तञ्‍च खो इत्थिया नो पुरिसे नो पण्डके नो उभतोब्यञ्‍जनके चा’’ति मक्‍कटिपाराजिको विय अञ्‍ञोपि लेसं ओड्डेतुं सक्‍कोति, तस्मा तादिसस्स अलेसोकासस्स दस्सनत्थं इदं वुच्‍चति। मक्‍कटिवत्थुसङ्खाता निदाना ‘‘अन्तमसो तिरच्छानगतायपी’’ति मातिकावचनभेदो न इत्थिया एव मेथुनसिद्धिदस्सनतो कतो, तस्मा विभङ्गो तंनियामको तस्सा मातिकाय अधिप्पेतत्थनियामको विभङ्गो। विभङ्गे हि ‘‘तिस्सो इत्थियो। तयो उभतोब्यञ्‍जनका। तयो पण्डका। तयो पुरिसा। मनुस्सित्थिया तयो मग्गे…पे॰… तिरच्छानगतपुरिसस्स द्वे मग्गे’’तिआदिना (पारा॰ ५६) नयेन सब्बलेसोकासं पिदहित्वा नियमो कतो।

    Ayaṃ nayo veditabbo. Tattha sudinnavatthu makkaṭivatthu vajjiputtakavatthu cāti tippabhedaṃ vatthu imassa sikkhāpadassa nidānaṃ nāma, tato nidānā ‘‘yo pana, bhikkhu, bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno…pe… asaṃvāso’’ti imissā mātikāya bhedo jāto. Tattha hi ‘‘antamaso tiracchānagatāyā’’ti itthiliṅgavacanena ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho itthiyā no purise no paṇḍake no ubhatobyañjanake cā’’ti makkaṭipārājiko viya aññopi lesaṃ oḍḍetuṃ sakkoti, tasmā tādisassa alesokāsassa dassanatthaṃ idaṃ vuccati. Makkaṭivatthusaṅkhātā nidānā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti mātikāvacanabhedo na itthiyā eva methunasiddhidassanato kato, tasmā vibhaṅgo taṃniyāmako tassā mātikāya adhippetatthaniyāmako vibhaṅgo. Vibhaṅge hi ‘‘tisso itthiyo. Tayo ubhatobyañjanakā. Tayo paṇḍakā. Tayo purisā. Manussitthiyā tayo magge…pe… tiracchānagatapurisassa dve magge’’tiādinā (pārā. 56) nayena sabbalesokāsaṃ pidahitvā niyamo kato.

    एत्थाह – यदि एवं साधारणसिक्खापदवसेन वा लिङ्गपरिवत्तनवसेन वा न केवलं भिक्खूनं, भिक्खुनीनम्पि ‘‘सिक्खासाजीवसमापन्‍नो’’ति विभङ्गे वत्तब्बं सिया। तदवचनेन भिक्खुनी पुरिसलिङ्गपातुभावेन भिक्खुभावे ठिता एवं वदेय्य ‘‘नाहं उपसम्पदकाले भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍ना, तस्मा न अप्पच्‍चक्खातसिक्खापि मेथुनधम्मेन पाराजिका होमी’’ति? वुच्‍चते – तथा न वत्तब्बं अनिट्ठप्पसङ्गतो। भिक्खुनीनम्पि ‘‘सिक्खासाजीवसमापन्‍नो’’ति वुत्ते भिक्खुनीनम्पि सिक्खापच्‍चक्खानं अत्थीति आपज्‍जति, तञ्‍चानिट्ठं। इदं अपरं अनिट्ठप्पसङ्गोति ‘‘सब्बसिक्खापदानि साधारणानेव, नासाधारणानी’’ति। अपिचायं भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नोवाति दस्सनत्थं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तंयेव उपज्झ’’न्तिआदि (पारा॰ ६९) वुत्तं, अपिच यो तथा लेसं ओड्डेत्वा मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तो वज्‍जिपुत्तका विय पाराजिको होति। ते हि ‘‘भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नो’’ति वचनाभावे सति ‘‘आपत्तिं तुम्हे, भिक्खवे, आपन्‍ना पाराजिक’’न्ति वुत्ता भगवता। एत्थ पन ‘‘भिक्खवे’’ति वुत्तत्ता केचि भिक्खुलिङ्गे ठिता, ‘‘इदानि चेपि मयं, भन्ते आनन्द, लभेय्याम भगवतो सन्तिके पब्बज्‍जं लभेय्याम उपसम्पद’’न्ति वुत्तत्ता केचि विब्भन्ताति वेदितब्बा। ततो आपत्तिया भेदोति ततो विभङ्गतो ‘‘अक्खायिते सरीरे पाराजिकं, येभुय्येन खायिते थुल्‍लच्‍चय’’न्तिआदि आपत्तिया भेदो होति। अनापत्ति तदञ्‍ञथाति ततो एव विभङ्गतो येनाकारेन आपत्ति वुत्ता, ततो अञ्‍ञेनाकारेन अनापत्तिभेदोव होति। ‘‘सादियति आपत्ति पाराजिकस्स, न सादियति अनापत्ती’’ति हि विभङ्गे असति न पञ्‍ञायति। एत्तावता समासतो गाथात्थो वुत्तो होति। एत्थ च पन –

    Etthāha – yadi evaṃ sādhāraṇasikkhāpadavasena vā liṅgaparivattanavasena vā na kevalaṃ bhikkhūnaṃ, bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vibhaṅge vattabbaṃ siyā. Tadavacanena bhikkhunī purisaliṅgapātubhāvena bhikkhubhāve ṭhitā evaṃ vadeyya ‘‘nāhaṃ upasampadakāle bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannā, tasmā na appaccakkhātasikkhāpi methunadhammena pārājikā homī’’ti? Vuccate – tathā na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vutte bhikkhunīnampi sikkhāpaccakkhānaṃ atthīti āpajjati, tañcāniṭṭhaṃ. Idaṃ aparaṃ aniṭṭhappasaṅgoti ‘‘sabbasikkhāpadāni sādhāraṇāneva, nāsādhāraṇānī’’ti. Apicāyaṃ bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannovāti dassanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjha’’ntiādi (pārā. 69) vuttaṃ, apica yo tathā lesaṃ oḍḍetvā methunaṃ dhammaṃ paṭisevanto vajjiputtakā viya pārājiko hoti. Te hi ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vacanābhāve sati ‘‘āpattiṃ tumhe, bhikkhave, āpannā pārājika’’nti vuttā bhagavatā. Ettha pana ‘‘bhikkhave’’ti vuttattā keci bhikkhuliṅge ṭhitā, ‘‘idāni cepi mayaṃ, bhante ānanda, labheyyāma bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampada’’nti vuttattā keci vibbhantāti veditabbā. Tato āpattiyā bhedoti tato vibhaṅgato ‘‘akkhāyite sarīre pārājikaṃ, yebhuyyena khāyite thullaccaya’’ntiādi āpattiyā bhedo hoti. Anāpatti tadaññathāti tato eva vibhaṅgato yenākārena āpatti vuttā, tato aññenākārena anāpattibhedova hoti. ‘‘Sādiyati āpatti pārājikassa, na sādiyati anāpattī’’ti hi vibhaṅge asati na paññāyati. Ettāvatā samāsato gāthāttho vutto hoti. Ettha ca pana –

    ‘‘निदानमातिकाभेदो, विभङ्गस्स पयोजनं।

    ‘‘Nidānamātikābhedo, vibhaṅgassa payojanaṃ;

    अनापत्तिपकारो च, पठमो निप्पयोजनो’’ति॥ –

    Anāpattipakāro ca, paṭhamo nippayojano’’ti. –

    इमं नयं दस्सेत्वाव सब्बसिक्खापदानं अत्थो पकासितब्बो। कथं? भगवता पन येनाकारेन यं सिक्खापदं पञ्‍ञापितं, तस्स आकारस्स समत्थं वा असमत्थं वाति दुविधं निदानं, अयं निदानभेदो। मातिकापि निदानापेक्खा निदानानपेक्खाति दुविधा। तत्थ चतुत्थपाराजिकादिसिक्खापदानि निदानापेक्खानि। न हि वग्गुमुदातीरिया भिक्खू सयमेव अत्तनो अत्तनो असन्तं उत्तरिमनुस्सधम्मं मुसावादलक्खणं पापेत्वा भासिंसु। अञ्‍ञमञ्‍ञस्स हि ते उत्तरिमनुस्सधम्मस्स गिहीनं वण्णं भासिंसु, न च तावता पाराजिकवत्थु होति। तत्थ तेन लेसेन भगवा तं वत्थुं निदानं कत्वा पाराजिकं पञ्‍ञपेसि, तेन वुत्तं ‘‘निदानापेक्ख’’न्ति। इमिना नयेन निदानापेक्खानि ञत्वा तब्बिपरीतानि सिक्खापदानि निदानानपेक्खानीति वेदितब्बानि, अयं मातिकाभेदो

    Imaṃ nayaṃ dassetvāva sabbasikkhāpadānaṃ attho pakāsitabbo. Kathaṃ? Bhagavatā pana yenākārena yaṃ sikkhāpadaṃ paññāpitaṃ, tassa ākārassa samatthaṃ vā asamatthaṃ vāti duvidhaṃ nidānaṃ, ayaṃ nidānabhedo. Mātikāpi nidānāpekkhā nidānānapekkhāti duvidhā. Tattha catutthapārājikādisikkhāpadāni nidānāpekkhāni. Na hi vaggumudātīriyā bhikkhū sayameva attano attano asantaṃ uttarimanussadhammaṃ musāvādalakkhaṇaṃ pāpetvā bhāsiṃsu. Aññamaññassa hi te uttarimanussadhammassa gihīnaṃ vaṇṇaṃ bhāsiṃsu, na ca tāvatā pārājikavatthu hoti. Tattha tena lesena bhagavā taṃ vatthuṃ nidānaṃ katvā pārājikaṃ paññapesi, tena vuttaṃ ‘‘nidānāpekkha’’nti. Iminā nayena nidānāpekkhāni ñatvā tabbiparītāni sikkhāpadāni nidānānapekkhānīti veditabbāni, ayaṃ mātikābhedo.

    नानप्पकारतो मूलापत्तिप्पहोनकवत्थुपयोगचित्तनियामदस्सनवसेन मातिकाय विभजनभावदीपनत्थं तेसं अप्पहोनकताय वा तदञ्‍ञतरवेकल्‍लताय वा वीतिक्‍कमे सति आपत्तिभेददस्सनत्थं, असति अनापत्तिदस्सनत्थञ्‍चाति सब्बत्थ तयो अत्थवसे पटिच्‍च मातिकाय विभजनं विभङ्गो आरभीयतीति वेदितब्बो। एत्थ पन ‘‘भिक्खकोति भिक्खु, भिक्खाचरियं अज्झुपगतोति भिक्खु, भिन्‍नपटधरोति भिक्खू’’ति केवलं ब्यञ्‍जनत्थदीपनवसेन पवत्तो वा, ‘‘समञ्‍ञाय भिक्खू’’ति भिक्खुभावसम्भवं अनपेक्खित्वापि केवलं भिक्खु नाम पवत्तिट्ठानदीपनवसेन पवत्तो वा, ‘‘एहि भिक्खूति भिक्खु, सरणगमनेहि उपसम्पन्‍नोति भिक्खु, ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन उपसम्पन्‍नोति भिक्खू’’ति उपसम्पदानन्तरेनापि भिक्खुभावसिद्धिदीपनवसेन पवत्तो वा, ‘‘भद्रो भिक्खु, सारो भिक्खु, सेक्खो भिक्खु, असेक्खो भिक्खू’’ति भिक्खुकरणेहि धम्मेहि समन्‍नागतभिक्खुदीपनवसेन पवत्तो वा विभङ्गो अज्झुपेक्खितो सब्बसामञ्‍ञपदत्ता, तथा अञ्‍ञभागियसिक्खापदादीसु सद्वारवसेन, अधिकरणदस्सनादिवसेन पवत्तो च अज्झुपेक्खितो इतरत्थ तदभावतोति वेदितब्बो।

    Nānappakārato mūlāpattippahonakavatthupayogacittaniyāmadassanavasena mātikāya vibhajanabhāvadīpanatthaṃ tesaṃ appahonakatāya vā tadaññataravekallatāya vā vītikkame sati āpattibhedadassanatthaṃ, asati anāpattidassanatthañcāti sabbattha tayo atthavase paṭicca mātikāya vibhajanaṃ vibhaṅgo ārabhīyatīti veditabbo. Ettha pana ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu, bhinnapaṭadharoti bhikkhū’’ti kevalaṃ byañjanatthadīpanavasena pavatto vā, ‘‘samaññāya bhikkhū’’ti bhikkhubhāvasambhavaṃ anapekkhitvāpi kevalaṃ bhikkhu nāma pavattiṭṭhānadīpanavasena pavatto vā, ‘‘ehi bhikkhūti bhikkhu, saraṇagamanehi upasampannoti bhikkhu, ñatticatutthena kammena upasampannoti bhikkhū’’ti upasampadānantarenāpi bhikkhubhāvasiddhidīpanavasena pavatto vā, ‘‘bhadro bhikkhu, sāro bhikkhu, sekkho bhikkhu, asekkho bhikkhū’’ti bhikkhukaraṇehi dhammehi samannāgatabhikkhudīpanavasena pavatto vā vibhaṅgo ajjhupekkhito sabbasāmaññapadattā, tathā aññabhāgiyasikkhāpadādīsu sadvāravasena, adhikaraṇadassanādivasena pavatto ca ajjhupekkhito itarattha tadabhāvatoti veditabbo.

    तत्थ तिस्सो इत्थियोतिआदि वत्थुनियमदस्सनवसेन पवत्तो, मनुस्सित्थिया तयो मग्गे मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स आपत्ति पाराजिकस्सातिआदि पयोगनियमदस्सनवसेन पवत्तो, भिक्खुस्स सेवनचित्तं उपट्ठितेतिआदि चित्तनियमदस्सनवसेन पवत्तो, सादियति आपत्ति पाराजिकस्स, न सादियति अनापत्तीतिआदि वत्थुपयोगनियमे सति चित्तनियमभावाभाववसेन आपत्तानापत्तिदस्सनत्थं पवत्तो, मतं येभुय्येन खायितं आपत्ति थुल्‍लच्‍चयस्सातिआदि वत्थुस्स अप्पहोनकताय वीतिक्‍कमे आपत्तिभेददस्सनत्थं पवत्तो, न सादियति अनापत्तीति चित्तनियमवेकल्येन वीतिक्‍कमाभावा अनापत्तिदस्सनत्थं पवत्तोति। एवं इतरेसुपि सिक्खापदेसु यथासम्भवनयो अयन्ति पयोजनो विभङ्गो।

    Tattha tisso itthiyotiādi vatthuniyamadassanavasena pavatto, manussitthiyā tayo magge methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpatti pārājikassātiādi payoganiyamadassanavasena pavatto, bhikkhussa sevanacittaṃ upaṭṭhitetiādi cittaniyamadassanavasena pavatto, sādiyati āpatti pārājikassa, na sādiyati anāpattītiādi vatthupayoganiyame sati cittaniyamabhāvābhāvavasena āpattānāpattidassanatthaṃ pavatto, mataṃ yebhuyyena khāyitaṃ āpatti thullaccayassātiādi vatthussa appahonakatāya vītikkame āpattibhedadassanatthaṃ pavatto, na sādiyati anāpattīti cittaniyamavekalyena vītikkamābhāvā anāpattidassanatthaṃ pavattoti. Evaṃ itaresupi sikkhāpadesu yathāsambhavanayo ayanti payojano vibhaṅgo.

    अनापत्तिवारो पन मूलापत्तितो, तदञ्‍ञेकदेसतो, सब्बापत्तितो च अनापत्तिदीपनवसेन तिविधो। तत्थ यो पठमो, सो विभङ्गो विय तयो अत्थवसे पटिच्‍च पवत्तो। कतमे तयो? मातिकापदानं सात्थकनिरत्थकानं तदञ्‍ञथा उद्धरणानुद्धरणवसेन सप्पयोजननिप्पयोजनभावदीपनत्थं, तदञ्‍ञथा पटिपत्तिक्‍कमदस्सनत्थं, आपत्तिप्पहोनकट्ठानेपि विस्सज्‍जनत्थञ्‍चाति। कथं? एळकलोमसिक्खापदे ‘‘भिक्खुनो पनेव अद्धानमग्गप्पटिपन्‍नस्स एळकलोमानि उप्पज्‍जेय्युं, आकङ्खमानेन भिक्खुना पटिग्गहेतब्बानी’’ति (पारा॰ ५७२) एतानि केवलं वत्थुमत्तदीपनपदानीति निरत्थकानि नाम, तेसं अनापत्ति। ‘‘अद्धानमग्गं अप्पटिपन्‍नस्स उप्पन्‍ने एळकलोमे अनापत्ति, आकङ्खमानेन पटिग्गहिते’’तिआदिना नयेन तदञ्‍ञथा अनुद्धरणेन निप्पयोजनभावो दीपितो होति, यदिदं मातिकायं ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्या’’ति, इदं सात्थकं। तस्स सप्पयोजनभावदीपनत्थं ‘‘अनापत्ति अजानन्तस्स असादियन्तस्सा’’ति वुत्तं। यस्मा जाननसादियनभावेन आपत्ति, असेवन्तस्स अनापत्ति, तस्मा वुत्तं मातिकायं ‘‘यो पन भिक्खु मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्य, पाराजिको होति असंवासो’’ति अधिप्पायो। ‘‘परपरिग्गहितं परपरिग्गहितसञ्‍ञिता गरुपरिक्खारो थेय्यचित्तं अवहरण’’न्ति वुत्तानं पञ्‍चन्‍नम्पि अङ्गानं पारिपूरिया पेततिरच्छानगतपरिग्गहिते आपत्तिप्पहोनकट्ठानेपि विस्सज्‍जनत्थं ‘‘अनापत्ति पेतपरिग्गहिते’’तिआदि (कङ्खा॰ अट्ठ॰ दुतियपाराजिकवण्णना) वुत्तं। अनापत्ति इमं जान, इमं देहि, इमं आहर, इमिना अत्थो, इमं कप्पियं करोहीति भणतीतिआदि पन तदञ्‍ञथा पटिपत्तिक्‍कमदस्सनत्थं वुत्तन्ति वेदितब्बं। एत्तावता ‘‘निदानमातिकाभेदो’’तिआदिना वुत्तगाथाय अत्थो पकासितो होति।

    Anāpattivāro pana mūlāpattito, tadaññekadesato, sabbāpattito ca anāpattidīpanavasena tividho. Tattha yo paṭhamo, so vibhaṅgo viya tayo atthavase paṭicca pavatto. Katame tayo? Mātikāpadānaṃ sātthakaniratthakānaṃ tadaññathā uddharaṇānuddharaṇavasena sappayojananippayojanabhāvadīpanatthaṃ, tadaññathā paṭipattikkamadassanatthaṃ, āpattippahonakaṭṭhānepi vissajjanatthañcāti. Kathaṃ? Eḷakalomasikkhāpade ‘‘bhikkhuno paneva addhānamaggappaṭipannassa eḷakalomāni uppajjeyyuṃ, ākaṅkhamānena bhikkhunā paṭiggahetabbānī’’ti (pārā. 572) etāni kevalaṃ vatthumattadīpanapadānīti niratthakāni nāma, tesaṃ anāpatti. ‘‘Addhānamaggaṃ appaṭipannassa uppanne eḷakalome anāpatti, ākaṅkhamānena paṭiggahite’’tiādinā nayena tadaññathā anuddharaṇena nippayojanabhāvo dīpito hoti, yadidaṃ mātikāyaṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti, idaṃ sātthakaṃ. Tassa sappayojanabhāvadīpanatthaṃ ‘‘anāpatti ajānantassa asādiyantassā’’ti vuttaṃ. Yasmā jānanasādiyanabhāvena āpatti, asevantassa anāpatti, tasmā vuttaṃ mātikāyaṃ ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, pārājiko hoti asaṃvāso’’ti adhippāyo. ‘‘Parapariggahitaṃ parapariggahitasaññitā garuparikkhāro theyyacittaṃ avaharaṇa’’nti vuttānaṃ pañcannampi aṅgānaṃ pāripūriyā petatiracchānagatapariggahite āpattippahonakaṭṭhānepi vissajjanatthaṃ ‘‘anāpatti petapariggahite’’tiādi (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ. Anāpatti imaṃ jāna, imaṃ dehi, imaṃ āhara, iminā attho, imaṃ kappiyaṃ karohīti bhaṇatītiādi pana tadaññathā paṭipattikkamadassanatthaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ‘‘nidānamātikābhedo’’tiādinā vuttagāthāya attho pakāsito hoti.

    एत्थ पठमपञ्‍ञत्ति ताव पठमबोधिं अतिक्‍कमित्वा पञ्‍ञत्तत्ता, आयस्मतो सुदिन्‍नस्स अट्ठवस्सिककाले पञ्‍ञत्तत्ता च रत्तञ्‍ञुमहत्तं पत्तकाले पञ्‍ञत्ता। दुतियअनुपञ्‍ञत्ति बाहुसच्‍चमहत्तं पत्तकाले उप्पन्‍ना। सो हायस्मा मक्‍कटिपाराजिको यथा मातुगामपटिसंयुत्तेसु सिक्खापदेसु तिरच्छानगतित्थी अनधिप्पेता, तथा इधापीति सञ्‍ञाय ‘‘सच्‍चं, आवुसो, भगवता सिक्खापदं पञ्‍ञत्तं, तञ्‍च खो मनुस्सित्थिया, नो तिरच्छानगतित्थिया’’ति आह। ततियानुपञ्‍ञत्ति लाभग्गमहत्तं पत्तकाले उप्पन्‍ना। ते हि वज्‍जिपुत्तका लाभग्गमहत्तं पत्ता हुत्वा यावदत्थं भुञ्‍जित्वा न्हायित्वा वरसयनेसु सयित्वा ततियानुपञ्‍ञत्तिया वत्थुं उप्पादेसुं, ते च वेपुल्‍लमहत्तं पत्ते सङ्घे उप्पन्‍ना, सयञ्‍च वेपुल्‍लमहत्तं पत्ताति ‘‘वेपुल्‍लमहत्तम्पेत्थ लब्भती’’ति वुत्तं। इदं पठमपाराजिकसिक्खापदं तिविधम्पि वत्थुं उपादाय चतुब्बिधम्पि तं कालं पत्वा पञ्‍ञत्तन्ति वेदितब्बं।

    Ettha paṭhamapaññatti tāva paṭhamabodhiṃ atikkamitvā paññattattā, āyasmato sudinnassa aṭṭhavassikakāle paññattattā ca rattaññumahattaṃ pattakāle paññattā. Dutiyaanupaññatti bāhusaccamahattaṃ pattakāle uppannā. So hāyasmā makkaṭipārājiko yathā mātugāmapaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu tiracchānagatitthī anadhippetā, tathā idhāpīti saññāya ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatitthiyā’’ti āha. Tatiyānupaññatti lābhaggamahattaṃ pattakāle uppannā. Te hi vajjiputtakā lābhaggamahattaṃ pattā hutvā yāvadatthaṃ bhuñjitvā nhāyitvā varasayanesu sayitvā tatiyānupaññattiyā vatthuṃ uppādesuṃ, te ca vepullamahattaṃ patte saṅghe uppannā, sayañca vepullamahattaṃ pattāti ‘‘vepullamahattampettha labbhatī’’ti vuttaṃ. Idaṃ paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ tividhampi vatthuṃ upādāya catubbidhampi taṃ kālaṃ patvā paññattanti veditabbaṃ.

    तत्थ यो पनाति अनवसेसपरियादानपदं। भिक्खूति तस्स अतिप्पसङ्गनियमपदं। भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नोति तस्स विसेसनवचनं। न हि सब्बोपि भिक्खुनामको या भगवता याय कायचि उपसम्पदाय उपसम्पन्‍नभिक्खूनं हेट्ठिमपरिच्छेदेन सिक्खितब्बसिक्खा विहिता, ‘‘एत्थ सह जीवन्ती’’ति यो च आजीवो वुत्तो, तं उभयं समापन्‍नोव होति। कदा पन समापन्‍नो अहोसि? याय कायचि उपसम्पदाय उपसम्पन्‍नसमनन्तरमेव तदुभयं जानन्तोपि अजानन्तोपि तदज्झुपगतत्ता समापन्‍नो नाम होति। सह जीवन्तीति याव सिक्खं न पच्‍चक्खाति, पाराजिकभावञ्‍च न पापुणाति, यं पन वुत्तं अन्धकट्ठकथायं ‘‘सिक्खं परिपूरेन्तो सिक्खासमापन्‍नो साजीवं अवीतिक्‍कमन्तो साजीवसमापन्‍नो होती’’ति, तं उक्‍कट्ठपरिच्छेदवसेन वुत्तं। न हि सिक्खं अपरिपूरेन्तो कामवितक्‍कादिबहुलो वा एकच्‍चं सावसेसं साजीवं वीतिक्‍कमन्तो वा सिक्खासाजीवसमापन्‍नो नाम न होति। उक्‍कट्ठपरिच्छेदेन पन चतुक्‍कं लब्भति अत्थि भिक्खु सिक्खासमापन्‍नो सीलानि पच्‍चवेक्खन्तो न साजीवसमापन्‍नो अचित्तकं सिक्खापदं वीतिक्‍कमन्तो, अत्थि न सिक्खासमापन्‍नो कामवितक्‍कादिबहुलो साजीवसमापन्‍नो निरापत्तिको, अत्थि न सिक्खासमापन्‍नो न च साजीवसमापन्‍नो अनवसेसं आपत्तिं आपन्‍नो, अत्थि सिक्खासमापन्‍नो च साजीवसमापन्‍नो च सिक्खं परिपूरेन्तो साजीवञ्‍च अवीतिक्‍कमन्तो, अयमेव चतुत्थो भिक्खु उक्‍कट्ठो इध अधिप्पेतो सिया। न हि भगवा अनुक्‍कट्ठं वत्तुं युत्तोति चे? न, ‘‘तत्र यायं अधिसीलसिक्खा, अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेता सिक्खा’’तिवचनविरोधतो। उक्‍कट्ठग्गहणाधिप्पाये सति ‘‘सिक्खाति तिस्सो सिक्खा’’ति एत्तकमेव वत्तब्बन्ति अधिप्पायो। सिक्खत्तयसमापन्‍नो हि सब्बुक्‍कट्ठोति।

    Tattha yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ. Bhikkhūti tassa atippasaṅganiyamapadaṃ. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti tassa visesanavacanaṃ. Na hi sabbopi bhikkhunāmako yā bhagavatā yāya kāyaci upasampadāya upasampannabhikkhūnaṃ heṭṭhimaparicchedena sikkhitabbasikkhā vihitā, ‘‘ettha saha jīvantī’’ti yo ca ājīvo vutto, taṃ ubhayaṃ samāpannova hoti. Kadā pana samāpanno ahosi? Yāya kāyaci upasampadāya upasampannasamanantarameva tadubhayaṃ jānantopi ajānantopi tadajjhupagatattā samāpanno nāma hoti. Saha jīvantīti yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, pārājikabhāvañca na pāpuṇāti, yaṃ pana vuttaṃ andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sikkhaṃ paripūrento sikkhāsamāpanno sājīvaṃ avītikkamanto sājīvasamāpanno hotī’’ti, taṃ ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Na hi sikkhaṃ aparipūrento kāmavitakkādibahulo vā ekaccaṃ sāvasesaṃ sājīvaṃ vītikkamanto vā sikkhāsājīvasamāpanno nāma na hoti. Ukkaṭṭhaparicchedena pana catukkaṃ labbhati atthi bhikkhu sikkhāsamāpanno sīlāni paccavekkhanto na sājīvasamāpanno acittakaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamanto, atthi na sikkhāsamāpanno kāmavitakkādibahulo sājīvasamāpanno nirāpattiko, atthi na sikkhāsamāpanno na ca sājīvasamāpanno anavasesaṃ āpattiṃ āpanno, atthi sikkhāsamāpanno ca sājīvasamāpanno ca sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto, ayameva catuttho bhikkhu ukkaṭṭho idha adhippeto siyā. Na hi bhagavā anukkaṭṭhaṃ vattuṃ yuttoti ce? Na, ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’tivacanavirodhato. Ukkaṭṭhaggahaṇādhippāye sati ‘‘sikkhāti tisso sikkhā’’ti ettakameva vattabbanti adhippāyo. Sikkhattayasamāpanno hi sabbukkaṭṭhoti.

    ‘‘मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्या’’ति परतो वचनं अपेक्खित्वा अधिसीलसिक्खाव वुत्ताति चे? न, तस्सापि अभब्बत्ता। न हि अधिसीलसिक्खं परिपूरेन्तो साजीवञ्‍च अवीतिक्‍कमन्तो मेथुनं धम्मं पटिसेवितुं भब्बो, तं सिक्खं अपरिपूरेन्तो साजीवञ्‍च वीतिक्‍कमन्तो एव हि पटिसेवेय्याति अधिप्पायो, तस्मा एवमेत्थ अत्थो गहेतब्बो। यस्मा सिक्खापदसङ्खातो साजीवो अधिसीलसिक्खमेव सङ्गण्हाति, नेतरं अधिचित्तसिक्खं अधिपञ्‍ञासिक्खं वा, तस्मा ‘‘तत्र यायं अधिसीलसिक्खा, अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेता सिक्खा’’ति वुत्तं, तस्मा अधिसीलसिक्खाय सङ्गाहको साजीवो सिक्खासाजीवोति वुत्तो। इति साजीवविसेसनत्थं सिक्खाग्गहणं कतं। तदत्थदीपनत्थमेव विभङ्गे सिक्खं अपरामसित्वा ‘‘तस्मिं सिक्खति, तेन वुच्‍चति साजीवसमापन्‍नो’’ति वुत्तं , तेन एकमेविदं अत्थपदन्ति दीपितं होति। तञ्‍च उपसम्पदूपगमनन्तरतो पट्ठाय सिक्खनाधिकारत्ता ‘‘सिक्खती’’ति च ‘‘समापन्‍नो’’ति च वुच्‍चति। यो एवं ‘‘सिक्खासाजीवसमापन्‍नो’’ति सङ्ख्यं गतो, तादिसं पच्‍चयं पटिच्‍च अपरभागे साजीवसङ्खातमेव सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय, तस्मिंयेव च दुब्बल्यं अनाविकत्वा मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्याति अयमत्थो युज्‍जति। किन्तु अट्ठकथानयो पटिक्खित्तो होति। सो च न पटिक्खेपारहोति तेन तदनुसारेन भवितब्बं।

    ‘‘Methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti parato vacanaṃ apekkhitvā adhisīlasikkhāva vuttāti ce? Na, tassāpi abhabbattā. Na hi adhisīlasikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto methunaṃ dhammaṃ paṭisevituṃ bhabbo, taṃ sikkhaṃ aparipūrento sājīvañca vītikkamanto eva hi paṭiseveyyāti adhippāyo, tasmā evamettha attho gahetabbo. Yasmā sikkhāpadasaṅkhāto sājīvo adhisīlasikkhameva saṅgaṇhāti, netaraṃ adhicittasikkhaṃ adhipaññāsikkhaṃ vā, tasmā ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttaṃ, tasmā adhisīlasikkhāya saṅgāhako sājīvo sikkhāsājīvoti vutto. Iti sājīvavisesanatthaṃ sikkhāggahaṇaṃ kataṃ. Tadatthadīpanatthameva vibhaṅge sikkhaṃ aparāmasitvā ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti vuttaṃ , tena ekamevidaṃ atthapadanti dīpitaṃ hoti. Tañca upasampadūpagamanantarato paṭṭhāya sikkhanādhikārattā ‘‘sikkhatī’’ti ca ‘‘samāpanno’’ti ca vuccati. Yo evaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti saṅkhyaṃ gato, tādisaṃ paccayaṃ paṭicca aparabhāge sājīvasaṅkhātameva sikkhaṃ appaccakkhāya, tasmiṃyeva ca dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyāti ayamattho yujjati. Kintu aṭṭhakathānayo paṭikkhitto hoti. So ca na paṭikkhepārahoti tena tadanusārena bhavitabbaṃ.

    अधिप्पायो पनेत्थ परियेसितब्बो, सो दानि वुच्‍चति – सब्बेसुपि सिक्खापदेसु इदमेव भिक्खुलक्खणं साधारणं, यदिदं ‘‘भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नो’’ति। खीणासवोपि सावको आपत्तिं आपज्‍जति अचित्तकं, तथा सेक्खो। पुथुज्‍जनो पन सचित्तकम्पि, तस्मा सेक्खासेक्खपुथुज्‍जनभिक्खूनं सामञ्‍ञमिदं भिक्खुलक्खणन्ति कत्वा केवलं सिक्खासमापन्‍नो, केवलं साजीवसमापन्‍नो च उभयसमापन्‍नो चाति सरूपेकदेसेकसेसनयेन ‘‘सिक्खासाजीवसमआपन्‍नो’’त्वेव सम्पिण्डेत्वा उक्‍कट्ठग्गहणेन अनुक्‍कट्ठानं गहणसिद्धितो अट्ठकथायं उक्‍कट्ठोव वुत्तो। तमेव सम्पादेतुं ‘‘तस्मिं सिक्खति, तेन वुच्‍चति साजीवसमापन्‍नो’’ति एत्थ सिक्खापदस्स अवचने परिहारं वत्वा यस्मा पन सो असिक्खम्पि समापन्‍नो, तस्मा सिक्खासमापन्‍नोतिपि अत्थतो वेदितब्बोति च वत्वा ‘‘यं सिक्खं समापन्‍नो तं अप्पच्‍चक्खाय यञ्‍च साजीवं समापन्‍नो तत्थ दुब्बल्यं अनाविकत्वा’’ति वुत्तन्ति अयमट्ठकथायं अधिप्पायो वेदितब्बो। एतस्मिं पन अधिप्पाये अधिसीलसिक्खाय एव गहणं सब्बत्थिकत्ता, सीलाधिकारतो च विनयस्साति वेदितब्बं। यथा च सिक्खापदं समादियन्तो सीलं समादियतीति वुच्‍चति, एवं सिक्खापदं पच्‍चक्खन्तो सीलसङ्खातं सिक्खं पच्‍चक्खातीति वत्तुं युज्‍जति, तस्मा तत्थ वुत्तं ‘‘यं सिक्खं समापन्‍नो, तं अप्पच्‍चक्खाया’’ति। सिक्खं पच्‍चक्खाय पटिसेवितमेथुनस्स उपसम्पदं अनुजानन्तो न समूहनति नाम। न हि सो भिक्खु हुत्वा पटिसेवि, ‘‘यो पन भिक्खू’’ति च पञ्‍ञत्तं। एत्तावता समासतो ‘‘सिक्खासाजीवसमान्‍नो’’ति एत्थ वत्तब्बं वुत्तं।

    Adhippāyo panettha pariyesitabbo, so dāni vuccati – sabbesupi sikkhāpadesu idameva bhikkhulakkhaṇaṃ sādhāraṇaṃ, yadidaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti. Khīṇāsavopi sāvako āpattiṃ āpajjati acittakaṃ, tathā sekkho. Puthujjano pana sacittakampi, tasmā sekkhāsekkhaputhujjanabhikkhūnaṃ sāmaññamidaṃ bhikkhulakkhaṇanti katvā kevalaṃ sikkhāsamāpanno, kevalaṃ sājīvasamāpanno ca ubhayasamāpanno cāti sarūpekadesekasesanayena ‘‘sikkhāsājīvasamaāpanno’’tveva sampiṇḍetvā ukkaṭṭhaggahaṇena anukkaṭṭhānaṃ gahaṇasiddhito aṭṭhakathāyaṃ ukkaṭṭhova vutto. Tameva sampādetuṃ ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti ettha sikkhāpadassa avacane parihāraṃ vatvā yasmā pana so asikkhampi samāpanno, tasmā sikkhāsamāpannotipi atthato veditabboti ca vatvā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno taṃ appaccakkhāya yañca sājīvaṃ samāpanno tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttanti ayamaṭṭhakathāyaṃ adhippāyo veditabbo. Etasmiṃ pana adhippāye adhisīlasikkhāya eva gahaṇaṃ sabbatthikattā, sīlādhikārato ca vinayassāti veditabbaṃ. Yathā ca sikkhāpadaṃ samādiyanto sīlaṃ samādiyatīti vuccati, evaṃ sikkhāpadaṃ paccakkhanto sīlasaṅkhātaṃ sikkhaṃ paccakkhātīti vattuṃ yujjati, tasmā tattha vuttaṃ ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ appaccakkhāyā’’ti. Sikkhaṃ paccakkhāya paṭisevitamethunassa upasampadaṃ anujānanto na samūhanati nāma. Na hi so bhikkhu hutvā paṭisevi, ‘‘yo pana bhikkhū’’ti ca paññattaṃ. Ettāvatā samāsato ‘‘sikkhāsājīvasamānno’’ti ettha vattabbaṃ vuttaṃ.

    किं इमिना विसेसवचनेन पयोजनं, ननु ‘‘यो पन भिक्खु सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय दुब्बल्यं अनाविकत्वा…पे॰… असंवासो’’ति एत्तकमेव वत्तब्बन्ति चे ? न वत्तब्बं अनिट्ठप्पसङ्गतो। यो पन सिक्खासाजीवसमापन्‍नो थेय्यसंवासादिको केवलेन समञ्‍ञामत्तेन, पटिञ्‍ञामत्तेन वा भिक्खु, तस्सापि सिक्खापच्‍चक्खानं अत्थि। सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय च मेथुनं धम्मं पटिसेवन्तस्स पाराजिकापत्ति। यो वा पच्छा पाराजिकं आपत्तिं आपज्‍जित्वा न सिक्खासाजीवसमापन्‍नो तस्स च, यो वा पक्खपण्डकत्ता पण्डकभावूपगमनेन न सिक्खासाजीवसमापन्‍नो तस्स च तदुभयं अत्थीति आपज्‍जति। ‘‘पण्डकभावपक्खे च पक्खपण्डको उपसम्पदाय न वत्थू’’ति वुत्तं, तस्मा इतरस्मिं पक्खे वत्थूति सिद्धं, तस्मिं पक्खे उपसम्पन्‍नो पण्डकभावपक्खे पण्डकत्ता न सिक्खासाजीवसमापन्‍नो, सो परिच्‍चजितब्बसिक्खाय अभावेन सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय मुखेन परस्स अङ्गजातग्गहणादयो मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्य, तस्स कुतो पाराजिकापत्तीति अधिप्पायो। अयं नयो अपण्डकपक्खं अलभमानस्सेव परतो युज्‍जति, लभन्तस्स पन अरूपसत्तानं कुसलानं समापत्तिक्खणे भवङ्गविच्छेदे सतिपि अमरणं विय पण्डकभावपक्खेपि भिक्खुभावो अत्थि। संवासं वा सादियन्तस्स न थेय्यसंवासकभावो अत्थि अन्तिमवत्थुं अज्झापन्‍नस्स विय। न च सहसेय्यादिकं जनेति। गणपूरको पन न होति अन्तिमवत्थुं अज्झापन्‍नो विय, न सो सिक्खासाजीवसमापन्‍नो, इतरस्मिं पन पक्खे होति, अयं इमस्स ततो विसेसो। किमयं सहेतुको, उदाहु अहेतुकोति? न अहेतुको। यतो उपसम्पदा तस्स अपण्डकपक्खे अनुञ्‍ञाता सहेतुकपटिसन्धिकत्ता। पण्डकभावपक्खेपि किस्स नानुञ्‍ञाताति चे? पण्डकभूतत्ता ओपक्‍कमिकपण्डकस्स विय।

    Kiṃ iminā visesavacanena payojanaṃ, nanu ‘‘yo pana bhikkhu sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā…pe… asaṃvāso’’ti ettakameva vattabbanti ce ? Na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Yo pana sikkhāsājīvasamāpanno theyyasaṃvāsādiko kevalena samaññāmattena, paṭiññāmattena vā bhikkhu, tassāpi sikkhāpaccakkhānaṃ atthi. Sikkhaṃ appaccakkhāya ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa pārājikāpatti. Yo vā pacchā pārājikaṃ āpattiṃ āpajjitvā na sikkhāsājīvasamāpanno tassa ca, yo vā pakkhapaṇḍakattā paṇḍakabhāvūpagamanena na sikkhāsājīvasamāpanno tassa ca tadubhayaṃ atthīti āpajjati. ‘‘Paṇḍakabhāvapakkhe ca pakkhapaṇḍako upasampadāya na vatthū’’ti vuttaṃ, tasmā itarasmiṃ pakkhe vatthūti siddhaṃ, tasmiṃ pakkhe upasampanno paṇḍakabhāvapakkhe paṇḍakattā na sikkhāsājīvasamāpanno, so pariccajitabbasikkhāya abhāvena sikkhaṃ appaccakkhāya mukhena parassa aṅgajātaggahaṇādayo methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, tassa kuto pārājikāpattīti adhippāyo. Ayaṃ nayo apaṇḍakapakkhaṃ alabhamānasseva parato yujjati, labhantassa pana arūpasattānaṃ kusalānaṃ samāpattikkhaṇe bhavaṅgavicchede satipi amaraṇaṃ viya paṇḍakabhāvapakkhepi bhikkhubhāvo atthi. Saṃvāsaṃ vā sādiyantassa na theyyasaṃvāsakabhāvo atthi antimavatthuṃ ajjhāpannassa viya. Na ca sahaseyyādikaṃ janeti. Gaṇapūrako pana na hoti antimavatthuṃ ajjhāpanno viya, na so sikkhāsājīvasamāpanno, itarasmiṃ pana pakkhe hoti, ayaṃ imassa tato viseso. Kimayaṃ sahetuko, udāhu ahetukoti? Na ahetuko. Yato upasampadā tassa apaṇḍakapakkhe anuññātā sahetukapaṭisandhikattā. Paṇḍakabhāvapakkhepi kissa nānuññātāti ce? Paṇḍakabhūtattā opakkamikapaṇḍakassa viya.

    अपिच सिक्खासाजीवसमापन्‍नोति इमिना तस्स सिक्खासमादानं दीपेत्वा तं समादिन्‍नसिक्खं अप्पच्‍चक्खाय तत्थ च दुब्बल्यं अनाविकत्वाति वत्तुं युज्‍जति, न अञ्‍ञथाति इमिना कारणेन यथावुत्तानिट्ठप्पसङ्गतो ‘‘यो पन भिक्खु भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नो सिक्खं अप्पच्‍चक्खाया’’तिआदि वुत्तं। यथा चेत्थ, तथा ‘‘यो पन भिक्खु भिक्खूनं सिक्खासाजीवसमापन्‍नो सिक्खं अप्पच्‍चक्खाय दुब्बल्यं अनाविकत्वा गामा वा अरञ्‍ञा वा अदिन्‍नं थेय्यसङ्खातं आदियेय्य (पारा॰ ८९), सुगतचीवरप्पमाणं चीवरं कारापेय्य अतिरेकं वा, छेदनकं पाचित्तिय’’न्तिआदिना (पाचि॰ ५४८) नयेन सब्बत्थ योजेतब्बं । अन्तमसो तिरच्छानगतायपीति मनुस्सित्थिं उपादाय वुत्तं। न हि ‘‘पगेव पण्डके पुरिसे वा’’ति वत्तुं युज्‍जति। सेसं तत्थ तत्थ वुत्तनयमेव।

    Apica sikkhāsājīvasamāpannoti iminā tassa sikkhāsamādānaṃ dīpetvā taṃ samādinnasikkhaṃ appaccakkhāya tattha ca dubbalyaṃ anāvikatvāti vattuṃ yujjati, na aññathāti iminā kāraṇena yathāvuttāniṭṭhappasaṅgato ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ appaccakkhāyā’’tiādi vuttaṃ. Yathā cettha, tathā ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā gāmā vā araññā vā adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyeyya (pārā. 89), sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyya atirekaṃ vā, chedanakaṃ pācittiya’’ntiādinā (pāci. 548) nayena sabbattha yojetabbaṃ . Antamaso tiracchānagatāyapīti manussitthiṃ upādāya vuttaṃ. Na hi ‘‘pageva paṇḍake purise vā’’ti vattuṃ yujjati. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva.

    अयं पठमपाराजिकस्स मातिकाय ताव विनिच्छयो।

    Ayaṃ paṭhamapārājikassa mātikāya tāva vinicchayo.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ

    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ

    टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / वज्‍जिपुत्तकवत्थुवण्णना • Vajjiputtakavatthuvaṇṇanā

    टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / वज्‍जिपुत्तकवत्थुकथावण्णना • Vajjiputtakavatthukathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact