Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
වජ්ජිපුත්තකවත්ථුවණ්ණනා
Vajjiputtakavatthuvaṇṇanā
43-4. වජ්ජීසු ජනපදෙසු වසන්තා වජ්ජිනො නාම, තෙසං පුත්තා. යාවදත්ථන්ති යාවතා අත්ථො අධිප්පායොති වුත්තං හොති, තත්ථ යං වුත්තං ‘‘සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය දුබ්බල්යංඅනාවිකත්වා’’ති, තං කාමං සික්ඛාපච්චක්ඛානෙ, තදෙකට්ඨෙ ච දුබ්බල්යාවිකරණෙ පඤ්ඤත්තෙ සති යුජ්ජති, න අඤ්ඤථා. තථාපි ඉදානි පඤ්ඤපෙතබ්බං උපාදාය වුත්තං, කථඤ්හි නාම ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ අතිරෙකචීවරං ධාරෙස්සන්ති (පාරා. 459), ආළවකා භික්ඛූ කුටියො කාරාපෙන්ති අප්පමාණිකායො (පාරා. 342), භික්ඛුනියො ද්වෙ වස්සානි ඡසු ධම්මෙසු අසික්ඛිතසික්ඛං සික්ඛමානං වුට්ඨාපෙන්ති (පාචි. 1077), සඞ්ඝෙන අසම්මතං වුට්ඨාපෙන්තීතිආදි (පාචි. 1084) විය දට්ඨබ්බං. න හි තතො පුබ්බෙ අධිට්ඨානං විකප්පනං වා අනුඤ්ඤාතං. යදභාවා අතිරෙකචීවරන්ති වදෙය්ය, පමාණං වා න පඤ්ඤත්තං, යදභාවා අප්පමාණිකායොති වදෙය්ය, එවංසම්පදමිදං දට්ඨබ්බං. ‘‘උල්ලුම්පතු මං, භන්තෙ, සඞ්ඝො අනුකම්පං උපාදායා’’ති (මහාව. 71, 126) උපසම්පදං යාචිත්වා උපසම්පන්නෙන උපසම්පන්නසමනන්තරමෙව ‘‘උපසම්පන්නෙන භික්ඛුනා මෙථුනො ධම්මො න පටිසෙවිතබ්බො, අසක්යපුත්තියො’’ති (මහාව. 129) ච පඤ්ඤත්තෙන අස්සමණාදිභාවං උපගන්තුකාමෙන නනු පඨමං අජ්ඣුපගතා සික්ඛා පච්චක්ඛාතබ්බා, තත්ථ දුබ්බල්යං වා ආවිකාතබ්බං සියා, තෙ පන ‘‘සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවිංසූ’’ති අනුපඤ්ඤත්තියා ඔකාසකරණත්ථං වා තං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘සො ආගතො න උපසම්පාදෙතබ්බො’’ති කිඤ්චාපි එත්ථෙව වුත්තං, තථාපි ඉතරෙසුපි පාරාජිකෙසු යථාසම්භවං වෙදිතබ්බං. න හි සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා යො පාරාජිකවත්ථුං අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදියති, මනුස්සවිග්ගහං වා ජීවිතා වොරොපෙති, පටිවිජානන්තස්ස උත්තරිමනුස්සධම්මං වා උල්ලපති, සො ආගතො න උපසම්පාදෙතබ්බො. අනුපඤ්ඤත්ති හි දළ්හීකම්මසිථිලකම්මකරණප්පයොජනා. සා හි යස්ස පාරාජිකං හොති අඤ්ඤා වා ආපත්ති, තස්ස නියමදස්සනප්පයොජනාතිලක්ඛණානුපඤ්ඤත්තිකත්තා. එවඤ්හි අන්තෙ අවත්වා ආදිම්හි වුත්තා ‘‘ගාමා වා අරඤ්ඤා වා’’ති (පාරා. 91) අනුපඤ්ඤත්ති විය. පරිපුණ්ණෙ පනෙතස්මිං සික්ඛාපදෙ –
43-4. Vajjīsu janapadesu vasantā vajjino nāma, tesaṃ puttā. Yāvadatthanti yāvatā attho adhippāyoti vuttaṃ hoti, tattha yaṃ vuttaṃ ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃanāvikatvā’’ti, taṃ kāmaṃ sikkhāpaccakkhāne, tadekaṭṭhe ca dubbalyāvikaraṇe paññatte sati yujjati, na aññathā. Tathāpi idāni paññapetabbaṃ upādāya vuttaṃ, kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū atirekacīvaraṃ dhāressanti (pārā. 459), āḷavakā bhikkhū kuṭiyo kārāpenti appamāṇikāyo (pārā. 342), bhikkhuniyo dve vassāni chasu dhammesu asikkhitasikkhaṃ sikkhamānaṃ vuṭṭhāpenti (pāci. 1077), saṅghena asammataṃ vuṭṭhāpentītiādi (pāci. 1084) viya daṭṭhabbaṃ. Na hi tato pubbe adhiṭṭhānaṃ vikappanaṃ vā anuññātaṃ. Yadabhāvā atirekacīvaranti vadeyya, pamāṇaṃ vā na paññattaṃ, yadabhāvā appamāṇikāyoti vadeyya, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Ullumpatu maṃ, bhante, saṅgho anukampaṃ upādāyā’’ti (mahāva. 71, 126) upasampadaṃ yācitvā upasampannena upasampannasamanantarameva ‘‘upasampannena bhikkhunā methuno dhammo na paṭisevitabbo, asakyaputtiyo’’ti (mahāva. 129) ca paññattena assamaṇādibhāvaṃ upagantukāmena nanu paṭhamaṃ ajjhupagatā sikkhā paccakkhātabbā, tattha dubbalyaṃ vā āvikātabbaṃ siyā, te pana ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseviṃsū’’ti anupaññattiyā okāsakaraṇatthaṃ vā taṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘So āgato na upasampādetabbo’’ti kiñcāpi ettheva vuttaṃ, tathāpi itaresupi pārājikesu yathāsambhavaṃ veditabbaṃ. Na hi sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā yo pārājikavatthuṃ adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyati, manussaviggahaṃ vā jīvitā voropeti, paṭivijānantassa uttarimanussadhammaṃ vā ullapati, so āgato na upasampādetabbo. Anupaññatti hi daḷhīkammasithilakammakaraṇappayojanā. Sā hi yassa pārājikaṃ hoti aññā vā āpatti, tassa niyamadassanappayojanātilakkhaṇānupaññattikattā. Evañhi ante avatvā ādimhi vuttā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti (pārā. 91) anupaññatti viya. Paripuṇṇe panetasmiṃ sikkhāpade –
‘‘නිදානා මාතිකාභෙදො, විභඞ්ගො තංනියාමකො;
‘‘Nidānā mātikābhedo, vibhaṅgo taṃniyāmako;
තතො ආපත්තියා භෙදො, අනාපත්ති තදඤ්ඤථා’’ති. –
Tato āpattiyā bhedo, anāpatti tadaññathā’’ti. –
අයං නයො වෙදිතබ්බො. තත්ථ සුදින්නවත්ථු මක්කටිවත්ථු වජ්ජිපුත්තකවත්ථු චාති තිප්පභෙදං වත්ථු ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස නිදානං නාම, තතො නිදානා ‘‘යො පන, භික්ඛු, භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො…පෙ.… අසංවාසො’’ති ඉමිස්සා මාතිකාය භෙදො ජාතො. තත්ථ හි ‘‘අන්තමසො තිරච්ඡානගතායා’’ති ඉත්ථිලිඞ්ගවචනෙන ‘‘සච්චං, ආවුසො, භගවතා සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තඤ්ච ඛො ඉත්ථියා නො පුරිසෙ නො පණ්ඩකෙ නො උභතොබ්යඤ්ජනකෙ චා’’ති මක්කටිපාරාජිකො විය අඤ්ඤොපි ලෙසං ඔඩ්ඩෙතුං සක්කොති, තස්මා තාදිසස්ස අලෙසොකාසස්ස දස්සනත්ථං ඉදං වුච්චති. මක්කටිවත්ථුසඞ්ඛාතා නිදානා ‘‘අන්තමසො තිරච්ඡානගතායපී’’ති මාතිකාවචනභෙදො න ඉත්ථියා එව මෙථුනසිද්ධිදස්සනතො කතො, තස්මා විභඞ්ගො තංනියාමකො තස්සා මාතිකාය අධිප්පෙතත්ථනියාමකො විභඞ්ගො. විභඞ්ගෙ හි ‘‘තිස්සො ඉත්ථියො. තයො උභතොබ්යඤ්ජනකා. තයො පණ්ඩකා. තයො පුරිසා. මනුස්සිත්ථියා තයො මග්ගෙ…පෙ.… තිරච්ඡානගතපුරිසස්ස ද්වෙ මග්ගෙ’’තිආදිනා (පාරා. 56) නයෙන සබ්බලෙසොකාසං පිදහිත්වා නියමො කතො.
Ayaṃ nayo veditabbo. Tattha sudinnavatthu makkaṭivatthu vajjiputtakavatthu cāti tippabhedaṃ vatthu imassa sikkhāpadassa nidānaṃ nāma, tato nidānā ‘‘yo pana, bhikkhu, bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno…pe… asaṃvāso’’ti imissā mātikāya bhedo jāto. Tattha hi ‘‘antamaso tiracchānagatāyā’’ti itthiliṅgavacanena ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho itthiyā no purise no paṇḍake no ubhatobyañjanake cā’’ti makkaṭipārājiko viya aññopi lesaṃ oḍḍetuṃ sakkoti, tasmā tādisassa alesokāsassa dassanatthaṃ idaṃ vuccati. Makkaṭivatthusaṅkhātā nidānā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti mātikāvacanabhedo na itthiyā eva methunasiddhidassanato kato, tasmā vibhaṅgo taṃniyāmako tassā mātikāya adhippetatthaniyāmako vibhaṅgo. Vibhaṅge hi ‘‘tisso itthiyo. Tayo ubhatobyañjanakā. Tayo paṇḍakā. Tayo purisā. Manussitthiyā tayo magge…pe… tiracchānagatapurisassa dve magge’’tiādinā (pārā. 56) nayena sabbalesokāsaṃ pidahitvā niyamo kato.
එත්ථාහ – යදි එවං සාධාරණසික්ඛාපදවසෙන වා ලිඞ්ගපරිවත්තනවසෙන වා න කෙවලං භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනම්පි ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති විභඞ්ගෙ වත්තබ්බං සියා. තදවචනෙන භික්ඛුනී පුරිසලිඞ්ගපාතුභාවෙන භික්ඛුභාවෙ ඨිතා එවං වදෙය්ය ‘‘නාහං උපසම්පදකාලෙ භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නා, තස්මා න අප්පච්චක්ඛාතසික්ඛාපි මෙථුනධම්මෙන පාරාජිකා හොමී’’ති? වුච්චතෙ – තථා න වත්තබ්බං අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො. භික්ඛුනීනම්පි ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති වුත්තෙ භික්ඛුනීනම්පි සික්ඛාපච්චක්ඛානං අත්ථීති ආපජ්ජති, තඤ්චානිට්ඨං. ඉදං අපරං අනිට්ඨප්පසඞ්ගොති ‘‘සබ්බසික්ඛාපදානි සාධාරණානෙව, නාසාධාරණානී’’ති. අපිචායං භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නොවාති දස්සනත්ථං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තංයෙව උපජ්ඣ’’න්තිආදි (පාරා. 69) වුත්තං, අපිච යො තථා ලෙසං ඔඩ්ඩෙත්වා මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො වජ්ජිපුත්තකා විය පාරාජිකො හොති. තෙ හි ‘‘භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති වචනාභාවෙ සති ‘‘ආපත්තිං තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ආපන්නා පාරාජික’’න්ති වුත්තා භගවතා. එත්ථ පන ‘‘භික්ඛවෙ’’ති වුත්තත්තා කෙචි භික්ඛුලිඞ්ගෙ ඨිතා, ‘‘ඉදානි චෙපි මයං, භන්තෙ ආනන්ද, ලභෙය්යාම භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං ලභෙය්යාම උපසම්පද’’න්ති වුත්තත්තා කෙචි විබ්භන්තාති වෙදිතබ්බා. තතො ආපත්තියා භෙදොති තතො විභඞ්ගතො ‘‘අක්ඛායිතෙ සරීරෙ පාරාජිකං, යෙභුය්යෙන ඛායිතෙ ථුල්ලච්චය’’න්තිආදි ආපත්තියා භෙදො හොති. අනාපත්ති තදඤ්ඤථාති තතො එව විභඞ්ගතො යෙනාකාරෙන ආපත්ති වුත්තා, තතො අඤ්ඤෙනාකාරෙන අනාපත්තිභෙදොව හොති. ‘‘සාදියති ආපත්ති පාරාජිකස්ස, න සාදියති අනාපත්තී’’ති හි විභඞ්ගෙ අසති න පඤ්ඤායති. එත්තාවතා සමාසතො ගාථාත්ථො වුත්තො හොති. එත්ථ ච පන –
Etthāha – yadi evaṃ sādhāraṇasikkhāpadavasena vā liṅgaparivattanavasena vā na kevalaṃ bhikkhūnaṃ, bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vibhaṅge vattabbaṃ siyā. Tadavacanena bhikkhunī purisaliṅgapātubhāvena bhikkhubhāve ṭhitā evaṃ vadeyya ‘‘nāhaṃ upasampadakāle bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannā, tasmā na appaccakkhātasikkhāpi methunadhammena pārājikā homī’’ti? Vuccate – tathā na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vutte bhikkhunīnampi sikkhāpaccakkhānaṃ atthīti āpajjati, tañcāniṭṭhaṃ. Idaṃ aparaṃ aniṭṭhappasaṅgoti ‘‘sabbasikkhāpadāni sādhāraṇāneva, nāsādhāraṇānī’’ti. Apicāyaṃ bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannovāti dassanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjha’’ntiādi (pārā. 69) vuttaṃ, apica yo tathā lesaṃ oḍḍetvā methunaṃ dhammaṃ paṭisevanto vajjiputtakā viya pārājiko hoti. Te hi ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vacanābhāve sati ‘‘āpattiṃ tumhe, bhikkhave, āpannā pārājika’’nti vuttā bhagavatā. Ettha pana ‘‘bhikkhave’’ti vuttattā keci bhikkhuliṅge ṭhitā, ‘‘idāni cepi mayaṃ, bhante ānanda, labheyyāma bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampada’’nti vuttattā keci vibbhantāti veditabbā. Tato āpattiyā bhedoti tato vibhaṅgato ‘‘akkhāyite sarīre pārājikaṃ, yebhuyyena khāyite thullaccaya’’ntiādi āpattiyā bhedo hoti. Anāpatti tadaññathāti tato eva vibhaṅgato yenākārena āpatti vuttā, tato aññenākārena anāpattibhedova hoti. ‘‘Sādiyati āpatti pārājikassa, na sādiyati anāpattī’’ti hi vibhaṅge asati na paññāyati. Ettāvatā samāsato gāthāttho vutto hoti. Ettha ca pana –
‘‘නිදානමාතිකාභෙදො, විභඞ්ගස්ස පයොජනං;
‘‘Nidānamātikābhedo, vibhaṅgassa payojanaṃ;
අනාපත්තිපකාරො ච, පඨමො නිප්පයොජනො’’ති. –
Anāpattipakāro ca, paṭhamo nippayojano’’ti. –
ඉමං නයං දස්සෙත්වාව සබ්බසික්ඛාපදානං අත්ථො පකාසිතබ්බො. කථං? භගවතා පන යෙනාකාරෙන යං සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපිතං, තස්ස ආකාරස්ස සමත්ථං වා අසමත්ථං වාති දුවිධං නිදානං, අයං නිදානභෙදො. මාතිකාපි නිදානාපෙක්ඛා නිදානානපෙක්ඛාති දුවිධා. තත්ථ චතුත්ථපාරාජිකාදිසික්ඛාපදානි නිදානාපෙක්ඛානි. න හි වග්ගුමුදාතීරියා භික්ඛූ සයමෙව අත්තනො අත්තනො අසන්තං උත්තරිමනුස්සධම්මං මුසාවාදලක්ඛණං පාපෙත්වා භාසිංසු. අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හි තෙ උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස ගිහීනං වණ්ණං භාසිංසු, න ච තාවතා පාරාජිකවත්ථු හොති. තත්ථ තෙන ලෙසෙන භගවා තං වත්ථුං නිදානං කත්වා පාරාජිකං පඤ්ඤපෙසි, තෙන වුත්තං ‘‘නිදානාපෙක්ඛ’’න්ති. ඉමිනා නයෙන නිදානාපෙක්ඛානි ඤත්වා තබ්බිපරීතානි සික්ඛාපදානි නිදානානපෙක්ඛානීති වෙදිතබ්බානි, අයං මාතිකාභෙදො.
Imaṃ nayaṃ dassetvāva sabbasikkhāpadānaṃ attho pakāsitabbo. Kathaṃ? Bhagavatā pana yenākārena yaṃ sikkhāpadaṃ paññāpitaṃ, tassa ākārassa samatthaṃ vā asamatthaṃ vāti duvidhaṃ nidānaṃ, ayaṃ nidānabhedo. Mātikāpi nidānāpekkhā nidānānapekkhāti duvidhā. Tattha catutthapārājikādisikkhāpadāni nidānāpekkhāni. Na hi vaggumudātīriyā bhikkhū sayameva attano attano asantaṃ uttarimanussadhammaṃ musāvādalakkhaṇaṃ pāpetvā bhāsiṃsu. Aññamaññassa hi te uttarimanussadhammassa gihīnaṃ vaṇṇaṃ bhāsiṃsu, na ca tāvatā pārājikavatthu hoti. Tattha tena lesena bhagavā taṃ vatthuṃ nidānaṃ katvā pārājikaṃ paññapesi, tena vuttaṃ ‘‘nidānāpekkha’’nti. Iminā nayena nidānāpekkhāni ñatvā tabbiparītāni sikkhāpadāni nidānānapekkhānīti veditabbāni, ayaṃ mātikābhedo.
නානප්පකාරතො මූලාපත්තිප්පහොනකවත්ථුපයොගචිත්තනියාමදස්සනවසෙන මාතිකාය විභජනභාවදීපනත්ථං තෙසං අප්පහොනකතාය වා තදඤ්ඤතරවෙකල්ලතාය වා වීතික්කමෙ සති ආපත්තිභෙදදස්සනත්ථං, අසති අනාපත්තිදස්සනත්ථඤ්චාති සබ්බත්ථ තයො අත්ථවසෙ පටිච්ච මාතිකාය විභජනං විභඞ්ගො ආරභීයතීති වෙදිතබ්බො. එත්ථ පන ‘‘භික්ඛකොති භික්ඛු, භික්ඛාචරියං අජ්ඣුපගතොති භික්ඛු, භින්නපටධරොති භික්ඛූ’’ති කෙවලං බ්යඤ්ජනත්ථදීපනවසෙන පවත්තො වා, ‘‘සමඤ්ඤාය භික්ඛූ’’ති භික්ඛුභාවසම්භවං අනපෙක්ඛිත්වාපි කෙවලං භික්ඛු නාම පවත්තිට්ඨානදීපනවසෙන පවත්තො වා, ‘‘එහි භික්ඛූති භික්ඛු, සරණගමනෙහි උපසම්පන්නොති භික්ඛු, ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන උපසම්පන්නොති භික්ඛූ’’ති උපසම්පදානන්තරෙනාපි භික්ඛුභාවසිද්ධිදීපනවසෙන පවත්තො වා, ‘‘භද්රො භික්ඛු, සාරො භික්ඛු, සෙක්ඛො භික්ඛු, අසෙක්ඛො භික්ඛූ’’ති භික්ඛුකරණෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතභික්ඛුදීපනවසෙන පවත්තො වා විභඞ්ගො අජ්ඣුපෙක්ඛිතො සබ්බසාමඤ්ඤපදත්තා, තථා අඤ්ඤභාගියසික්ඛාපදාදීසු සද්වාරවසෙන, අධිකරණදස්සනාදිවසෙන පවත්තො ච අජ්ඣුපෙක්ඛිතො ඉතරත්ථ තදභාවතොති වෙදිතබ්බො.
Nānappakārato mūlāpattippahonakavatthupayogacittaniyāmadassanavasena mātikāya vibhajanabhāvadīpanatthaṃ tesaṃ appahonakatāya vā tadaññataravekallatāya vā vītikkame sati āpattibhedadassanatthaṃ, asati anāpattidassanatthañcāti sabbattha tayo atthavase paṭicca mātikāya vibhajanaṃ vibhaṅgo ārabhīyatīti veditabbo. Ettha pana ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu, bhinnapaṭadharoti bhikkhū’’ti kevalaṃ byañjanatthadīpanavasena pavatto vā, ‘‘samaññāya bhikkhū’’ti bhikkhubhāvasambhavaṃ anapekkhitvāpi kevalaṃ bhikkhu nāma pavattiṭṭhānadīpanavasena pavatto vā, ‘‘ehi bhikkhūti bhikkhu, saraṇagamanehi upasampannoti bhikkhu, ñatticatutthena kammena upasampannoti bhikkhū’’ti upasampadānantarenāpi bhikkhubhāvasiddhidīpanavasena pavatto vā, ‘‘bhadro bhikkhu, sāro bhikkhu, sekkho bhikkhu, asekkho bhikkhū’’ti bhikkhukaraṇehi dhammehi samannāgatabhikkhudīpanavasena pavatto vā vibhaṅgo ajjhupekkhito sabbasāmaññapadattā, tathā aññabhāgiyasikkhāpadādīsu sadvāravasena, adhikaraṇadassanādivasena pavatto ca ajjhupekkhito itarattha tadabhāvatoti veditabbo.
තත්ථ තිස්සො ඉත්ථියොතිආදි වත්ථුනියමදස්සනවසෙන පවත්තො, මනුස්සිත්ථියා තයො මග්ගෙ මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්ති පාරාජිකස්සාතිආදි පයොගනියමදස්සනවසෙන පවත්තො, භික්ඛුස්ස සෙවනචිත්තං උපට්ඨිතෙතිආදි චිත්තනියමදස්සනවසෙන පවත්තො, සාදියති ආපත්ති පාරාජිකස්ස, න සාදියති අනාපත්තීතිආදි වත්ථුපයොගනියමෙ සති චිත්තනියමභාවාභාවවසෙන ආපත්තානාපත්තිදස්සනත්ථං පවත්තො, මතං යෙභුය්යෙන ඛායිතං ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සාතිආදි වත්ථුස්ස අප්පහොනකතාය වීතික්කමෙ ආපත්තිභෙදදස්සනත්ථං පවත්තො, න සාදියති අනාපත්තීති චිත්තනියමවෙකල්යෙන වීතික්කමාභාවා අනාපත්තිදස්සනත්ථං පවත්තොති. එවං ඉතරෙසුපි සික්ඛාපදෙසු යථාසම්භවනයො අයන්ති පයොජනො විභඞ්ගො.
Tattha tisso itthiyotiādi vatthuniyamadassanavasena pavatto, manussitthiyā tayo magge methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpatti pārājikassātiādi payoganiyamadassanavasena pavatto, bhikkhussa sevanacittaṃ upaṭṭhitetiādi cittaniyamadassanavasena pavatto, sādiyati āpatti pārājikassa, na sādiyati anāpattītiādi vatthupayoganiyame sati cittaniyamabhāvābhāvavasena āpattānāpattidassanatthaṃ pavatto, mataṃ yebhuyyena khāyitaṃ āpatti thullaccayassātiādi vatthussa appahonakatāya vītikkame āpattibhedadassanatthaṃ pavatto, na sādiyati anāpattīti cittaniyamavekalyena vītikkamābhāvā anāpattidassanatthaṃ pavattoti. Evaṃ itaresupi sikkhāpadesu yathāsambhavanayo ayanti payojano vibhaṅgo.
අනාපත්තිවාරො පන මූලාපත්තිතො, තදඤ්ඤෙකදෙසතො, සබ්බාපත්තිතො ච අනාපත්තිදීපනවසෙන තිවිධො. තත්ථ යො පඨමො, සො විභඞ්ගො විය තයො අත්ථවසෙ පටිච්ච පවත්තො. කතමෙ තයො? මාතිකාපදානං සාත්ථකනිරත්ථකානං තදඤ්ඤථා උද්ධරණානුද්ධරණවසෙන සප්පයොජනනිප්පයොජනභාවදීපනත්ථං, තදඤ්ඤථා පටිපත්තික්කමදස්සනත්ථං, ආපත්තිප්පහොනකට්ඨානෙපි විස්සජ්ජනත්ථඤ්චාති. කථං? එළකලොමසික්ඛාපදෙ ‘‘භික්ඛුනො පනෙව අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්ස එළකලොමානි උප්පජ්ජෙය්යුං, ආකඞ්ඛමානෙන භික්ඛුනා පටිග්ගහෙතබ්බානී’’ති (පාරා. 572) එතානි කෙවලං වත්ථුමත්තදීපනපදානීති නිරත්ථකානි නාම, තෙසං අනාපත්ති. ‘‘අද්ධානමග්ගං අප්පටිපන්නස්ස උප්පන්නෙ එළකලොමෙ අනාපත්ති, ආකඞ්ඛමානෙන පටිග්ගහිතෙ’’තිආදිනා නයෙන තදඤ්ඤථා අනුද්ධරණෙන නිප්පයොජනභාවො දීපිතො හොති, යදිදං මාතිකායං ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යා’’ති, ඉදං සාත්ථකං. තස්ස සප්පයොජනභාවදීපනත්ථං ‘‘අනාපත්ති අජානන්තස්ස අසාදියන්තස්සා’’ති වුත්තං. යස්මා ජානනසාදියනභාවෙන ආපත්ති, අසෙවන්තස්ස අනාපත්ති, තස්මා වුත්තං මාතිකායං ‘‘යො පන භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය, පාරාජිකො හොති අසංවාසො’’ති අධිප්පායො. ‘‘පරපරිග්ගහිතං පරපරිග්ගහිතසඤ්ඤිතා ගරුපරික්ඛාරො ථෙය්යචිත්තං අවහරණ’’න්ති වුත්තානං පඤ්චන්නම්පි අඞ්ගානං පාරිපූරියා පෙතතිරච්ඡානගතපරිග්ගහිතෙ ආපත්තිප්පහොනකට්ඨානෙපි විස්සජ්ජනත්ථං ‘‘අනාපත්ති පෙතපරිග්ගහිතෙ’’තිආදි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. දුතියපාරාජිකවණ්ණනා) වුත්තං. අනාපත්ති ඉමං ජාන, ඉමං දෙහි, ඉමං ආහර, ඉමිනා අත්ථො, ඉමං කප්පියං කරොහීති භණතීතිආදි පන තදඤ්ඤථා පටිපත්තික්කමදස්සනත්ථං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. එත්තාවතා ‘‘නිදානමාතිකාභෙදො’’තිආදිනා වුත්තගාථාය අත්ථො පකාසිතො හොති.
Anāpattivāro pana mūlāpattito, tadaññekadesato, sabbāpattito ca anāpattidīpanavasena tividho. Tattha yo paṭhamo, so vibhaṅgo viya tayo atthavase paṭicca pavatto. Katame tayo? Mātikāpadānaṃ sātthakaniratthakānaṃ tadaññathā uddharaṇānuddharaṇavasena sappayojananippayojanabhāvadīpanatthaṃ, tadaññathā paṭipattikkamadassanatthaṃ, āpattippahonakaṭṭhānepi vissajjanatthañcāti. Kathaṃ? Eḷakalomasikkhāpade ‘‘bhikkhuno paneva addhānamaggappaṭipannassa eḷakalomāni uppajjeyyuṃ, ākaṅkhamānena bhikkhunā paṭiggahetabbānī’’ti (pārā. 572) etāni kevalaṃ vatthumattadīpanapadānīti niratthakāni nāma, tesaṃ anāpatti. ‘‘Addhānamaggaṃ appaṭipannassa uppanne eḷakalome anāpatti, ākaṅkhamānena paṭiggahite’’tiādinā nayena tadaññathā anuddharaṇena nippayojanabhāvo dīpito hoti, yadidaṃ mātikāyaṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti, idaṃ sātthakaṃ. Tassa sappayojanabhāvadīpanatthaṃ ‘‘anāpatti ajānantassa asādiyantassā’’ti vuttaṃ. Yasmā jānanasādiyanabhāvena āpatti, asevantassa anāpatti, tasmā vuttaṃ mātikāyaṃ ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, pārājiko hoti asaṃvāso’’ti adhippāyo. ‘‘Parapariggahitaṃ parapariggahitasaññitā garuparikkhāro theyyacittaṃ avaharaṇa’’nti vuttānaṃ pañcannampi aṅgānaṃ pāripūriyā petatiracchānagatapariggahite āpattippahonakaṭṭhānepi vissajjanatthaṃ ‘‘anāpatti petapariggahite’’tiādi (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ. Anāpatti imaṃ jāna, imaṃ dehi, imaṃ āhara, iminā attho, imaṃ kappiyaṃ karohīti bhaṇatītiādi pana tadaññathā paṭipattikkamadassanatthaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ‘‘nidānamātikābhedo’’tiādinā vuttagāthāya attho pakāsito hoti.
එත්ථ පඨමපඤ්ඤත්ති තාව පඨමබොධිං අතික්කමිත්වා පඤ්ඤත්තත්තා, ආයස්මතො සුදින්නස්ස අට්ඨවස්සිකකාලෙ පඤ්ඤත්තත්තා ච රත්තඤ්ඤුමහත්තං පත්තකාලෙ පඤ්ඤත්තා. දුතියඅනුපඤ්ඤත්ති බාහුසච්චමහත්තං පත්තකාලෙ උප්පන්නා. සො හායස්මා මක්කටිපාරාජිකො යථා මාතුගාමපටිසංයුත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු තිරච්ඡානගතිත්ථී අනධිප්පෙතා, තථා ඉධාපීති සඤ්ඤාය ‘‘සච්චං, ආවුසො, භගවතා සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තඤ්ච ඛො මනුස්සිත්ථියා, නො තිරච්ඡානගතිත්ථියා’’ති ආහ. තතියානුපඤ්ඤත්ති ලාභග්ගමහත්තං පත්තකාලෙ උප්පන්නා. තෙ හි වජ්ජිපුත්තකා ලාභග්ගමහත්තං පත්තා හුත්වා යාවදත්ථං භුඤ්ජිත්වා න්හායිත්වා වරසයනෙසු සයිත්වා තතියානුපඤ්ඤත්තියා වත්ථුං උප්පාදෙසුං, තෙ ච වෙපුල්ලමහත්තං පත්තෙ සඞ්ඝෙ උප්පන්නා, සයඤ්ච වෙපුල්ලමහත්තං පත්තාති ‘‘වෙපුල්ලමහත්තම්පෙත්ථ ලබ්භතී’’ති වුත්තං. ඉදං පඨමපාරාජිකසික්ඛාපදං තිවිධම්පි වත්ථුං උපාදාය චතුබ්බිධම්පි තං කාලං පත්වා පඤ්ඤත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
Ettha paṭhamapaññatti tāva paṭhamabodhiṃ atikkamitvā paññattattā, āyasmato sudinnassa aṭṭhavassikakāle paññattattā ca rattaññumahattaṃ pattakāle paññattā. Dutiyaanupaññatti bāhusaccamahattaṃ pattakāle uppannā. So hāyasmā makkaṭipārājiko yathā mātugāmapaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu tiracchānagatitthī anadhippetā, tathā idhāpīti saññāya ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatitthiyā’’ti āha. Tatiyānupaññatti lābhaggamahattaṃ pattakāle uppannā. Te hi vajjiputtakā lābhaggamahattaṃ pattā hutvā yāvadatthaṃ bhuñjitvā nhāyitvā varasayanesu sayitvā tatiyānupaññattiyā vatthuṃ uppādesuṃ, te ca vepullamahattaṃ patte saṅghe uppannā, sayañca vepullamahattaṃ pattāti ‘‘vepullamahattampettha labbhatī’’ti vuttaṃ. Idaṃ paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ tividhampi vatthuṃ upādāya catubbidhampi taṃ kālaṃ patvā paññattanti veditabbaṃ.
තත්ථ යො පනාති අනවසෙසපරියාදානපදං. භික්ඛූති තස්ස අතිප්පසඞ්ගනියමපදං. භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නොති තස්ස විසෙසනවචනං. න හි සබ්බොපි භික්ඛුනාමකො යා භගවතා යාය කායචි උපසම්පදාය උපසම්පන්නභික්ඛූනං හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන සික්ඛිතබ්බසික්ඛා විහිතා, ‘‘එත්ථ සහ ජීවන්තී’’ති යො ච ආජීවො වුත්තො, තං උභයං සමාපන්නොව හොති. කදා පන සමාපන්නො අහොසි? යාය කායචි උපසම්පදාය උපසම්පන්නසමනන්තරමෙව තදුභයං ජානන්තොපි අජානන්තොපි තදජ්ඣුපගතත්තා සමාපන්නො නාම හොති. සහ ජීවන්තීති යාව සික්ඛං න පච්චක්ඛාති, පාරාජිකභාවඤ්ච න පාපුණාති, යං පන වුත්තං අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘සික්ඛං පරිපූරෙන්තො සික්ඛාසමාපන්නො සාජීවං අවීතික්කමන්තො සාජීවසමාපන්නො හොතී’’ති, තං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදවසෙන වුත්තං. න හි සික්ඛං අපරිපූරෙන්තො කාමවිතක්කාදිබහුලො වා එකච්චං සාවසෙසං සාජීවං වීතික්කමන්තො වා සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො නාම න හොති. උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන පන චතුක්කං ලබ්භති අත්ථි භික්ඛු සික්ඛාසමාපන්නො සීලානි පච්චවෙක්ඛන්තො න සාජීවසමාපන්නො අචිත්තකං සික්ඛාපදං වීතික්කමන්තො, අත්ථි න සික්ඛාසමාපන්නො කාමවිතක්කාදිබහුලො සාජීවසමාපන්නො නිරාපත්තිකො, අත්ථි න සික්ඛාසමාපන්නො න ච සාජීවසමාපන්නො අනවසෙසං ආපත්තිං ආපන්නො, අත්ථි සික්ඛාසමාපන්නො ච සාජීවසමාපන්නො ච සික්ඛං පරිපූරෙන්තො සාජීවඤ්ච අවීතික්කමන්තො, අයමෙව චතුත්ථො භික්ඛු උක්කට්ඨො ඉධ අධිප්පෙතො සියා. න හි භගවා අනුක්කට්ඨං වත්තුං යුත්තොති චෙ? න, ‘‘තත්ර යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’තිවචනවිරොධතො. උක්කට්ඨග්ගහණාධිප්පායෙ සති ‘‘සික්ඛාති තිස්සො සික්ඛා’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බන්ති අධිප්පායො. සික්ඛත්තයසමාපන්නො හි සබ්බුක්කට්ඨොති.
Tattha yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ. Bhikkhūti tassa atippasaṅganiyamapadaṃ. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti tassa visesanavacanaṃ. Na hi sabbopi bhikkhunāmako yā bhagavatā yāya kāyaci upasampadāya upasampannabhikkhūnaṃ heṭṭhimaparicchedena sikkhitabbasikkhā vihitā, ‘‘ettha saha jīvantī’’ti yo ca ājīvo vutto, taṃ ubhayaṃ samāpannova hoti. Kadā pana samāpanno ahosi? Yāya kāyaci upasampadāya upasampannasamanantarameva tadubhayaṃ jānantopi ajānantopi tadajjhupagatattā samāpanno nāma hoti. Saha jīvantīti yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, pārājikabhāvañca na pāpuṇāti, yaṃ pana vuttaṃ andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sikkhaṃ paripūrento sikkhāsamāpanno sājīvaṃ avītikkamanto sājīvasamāpanno hotī’’ti, taṃ ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Na hi sikkhaṃ aparipūrento kāmavitakkādibahulo vā ekaccaṃ sāvasesaṃ sājīvaṃ vītikkamanto vā sikkhāsājīvasamāpanno nāma na hoti. Ukkaṭṭhaparicchedena pana catukkaṃ labbhati atthi bhikkhu sikkhāsamāpanno sīlāni paccavekkhanto na sājīvasamāpanno acittakaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamanto, atthi na sikkhāsamāpanno kāmavitakkādibahulo sājīvasamāpanno nirāpattiko, atthi na sikkhāsamāpanno na ca sājīvasamāpanno anavasesaṃ āpattiṃ āpanno, atthi sikkhāsamāpanno ca sājīvasamāpanno ca sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto, ayameva catuttho bhikkhu ukkaṭṭho idha adhippeto siyā. Na hi bhagavā anukkaṭṭhaṃ vattuṃ yuttoti ce? Na, ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’tivacanavirodhato. Ukkaṭṭhaggahaṇādhippāye sati ‘‘sikkhāti tisso sikkhā’’ti ettakameva vattabbanti adhippāyo. Sikkhattayasamāpanno hi sabbukkaṭṭhoti.
‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යා’’ති පරතො වචනං අපෙක්ඛිත්වා අධිසීලසික්ඛාව වුත්තාති චෙ? න, තස්සාපි අභබ්බත්තා. න හි අධිසීලසික්ඛං පරිපූරෙන්තො සාජීවඤ්ච අවීතික්කමන්තො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවිතුං භබ්බො, තං සික්ඛං අපරිපූරෙන්තො සාජීවඤ්ච වීතික්කමන්තො එව හි පටිසෙවෙය්යාති අධිප්පායො, තස්මා එවමෙත්ථ අත්ථො ගහෙතබ්බො. යස්මා සික්ඛාපදසඞ්ඛාතො සාජීවො අධිසීලසික්ඛමෙව සඞ්ගණ්හාති, නෙතරං අධිචිත්තසික්ඛං අධිපඤ්ඤාසික්ඛං වා, තස්මා ‘‘තත්ර යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’ති වුත්තං, තස්මා අධිසීලසික්ඛාය සඞ්ගාහකො සාජීවො සික්ඛාසාජීවොති වුත්තො. ඉති සාජීවවිසෙසනත්ථං සික්ඛාග්ගහණං කතං. තදත්ථදීපනත්ථමෙව විභඞ්ගෙ සික්ඛං අපරාමසිත්වා ‘‘තස්මිං සික්ඛති, තෙන වුච්චති සාජීවසමාපන්නො’’ති වුත්තං , තෙන එකමෙවිදං අත්ථපදන්ති දීපිතං හොති. තඤ්ච උපසම්පදූපගමනන්තරතො පට්ඨාය සික්ඛනාධිකාරත්තා ‘‘සික්ඛතී’’ති ච ‘‘සමාපන්නො’’ති ච වුච්චති. යො එවං ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති සඞ්ඛ්යං ගතො, තාදිසං පච්චයං පටිච්ච අපරභාගෙ සාජීවසඞ්ඛාතමෙව සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය, තස්මිංයෙව ච දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යාති අයමත්ථො යුජ්ජති. කින්තු අට්ඨකථානයො පටික්ඛිත්තො හොති. සො ච න පටික්ඛෙපාරහොති තෙන තදනුසාරෙන භවිතබ්බං.
‘‘Methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti parato vacanaṃ apekkhitvā adhisīlasikkhāva vuttāti ce? Na, tassāpi abhabbattā. Na hi adhisīlasikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto methunaṃ dhammaṃ paṭisevituṃ bhabbo, taṃ sikkhaṃ aparipūrento sājīvañca vītikkamanto eva hi paṭiseveyyāti adhippāyo, tasmā evamettha attho gahetabbo. Yasmā sikkhāpadasaṅkhāto sājīvo adhisīlasikkhameva saṅgaṇhāti, netaraṃ adhicittasikkhaṃ adhipaññāsikkhaṃ vā, tasmā ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttaṃ, tasmā adhisīlasikkhāya saṅgāhako sājīvo sikkhāsājīvoti vutto. Iti sājīvavisesanatthaṃ sikkhāggahaṇaṃ kataṃ. Tadatthadīpanatthameva vibhaṅge sikkhaṃ aparāmasitvā ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti vuttaṃ , tena ekamevidaṃ atthapadanti dīpitaṃ hoti. Tañca upasampadūpagamanantarato paṭṭhāya sikkhanādhikārattā ‘‘sikkhatī’’ti ca ‘‘samāpanno’’ti ca vuccati. Yo evaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti saṅkhyaṃ gato, tādisaṃ paccayaṃ paṭicca aparabhāge sājīvasaṅkhātameva sikkhaṃ appaccakkhāya, tasmiṃyeva ca dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyāti ayamattho yujjati. Kintu aṭṭhakathānayo paṭikkhitto hoti. So ca na paṭikkhepārahoti tena tadanusārena bhavitabbaṃ.
අධිප්පායො පනෙත්ථ පරියෙසිතබ්බො, සො දානි වුච්චති – සබ්බෙසුපි සික්ඛාපදෙසු ඉදමෙව භික්ඛුලක්ඛණං සාධාරණං, යදිදං ‘‘භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති. ඛීණාසවොපි සාවකො ආපත්තිං ආපජ්ජති අචිත්තකං, තථා සෙක්ඛො. පුථුජ්ජනො පන සචිත්තකම්පි, තස්මා සෙක්ඛාසෙක්ඛපුථුජ්ජනභික්ඛූනං සාමඤ්ඤමිදං භික්ඛුලක්ඛණන්ති කත්වා කෙවලං සික්ඛාසමාපන්නො, කෙවලං සාජීවසමාපන්නො ච උභයසමාපන්නො චාති සරූපෙකදෙසෙකසෙසනයෙන ‘‘සික්ඛාසාජීවසමආපන්නො’’ත්වෙව සම්පිණ්ඩෙත්වා උක්කට්ඨග්ගහණෙන අනුක්කට්ඨානං ගහණසිද්ධිතො අට්ඨකථායං උක්කට්ඨොව වුත්තො. තමෙව සම්පාදෙතුං ‘‘තස්මිං සික්ඛති, තෙන වුච්චති සාජීවසමාපන්නො’’ති එත්ථ සික්ඛාපදස්ස අවචනෙ පරිහාරං වත්වා යස්මා පන සො අසික්ඛම්පි සමාපන්නො, තස්මා සික්ඛාසමාපන්නොතිපි අත්ථතො වෙදිතබ්බොති ච වත්වා ‘‘යං සික්ඛං සමාපන්නො තං අප්පච්චක්ඛාය යඤ්ච සාජීවං සමාපන්නො තත්ථ දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති වුත්තන්ති අයමට්ඨකථායං අධිප්පායො වෙදිතබ්බො. එතස්මිං පන අධිප්පායෙ අධිසීලසික්ඛාය එව ගහණං සබ්බත්ථිකත්තා, සීලාධිකාරතො ච විනයස්සාති වෙදිතබ්බං. යථා ච සික්ඛාපදං සමාදියන්තො සීලං සමාදියතීති වුච්චති, එවං සික්ඛාපදං පච්චක්ඛන්තො සීලසඞ්ඛාතං සික්ඛං පච්චක්ඛාතීති වත්තුං යුජ්ජති, තස්මා තත්ථ වුත්තං ‘‘යං සික්ඛං සමාපන්නො, තං අප්පච්චක්ඛායා’’ති. සික්ඛං පච්චක්ඛාය පටිසෙවිතමෙථුනස්ස උපසම්පදං අනුජානන්තො න සමූහනති නාම. න හි සො භික්ඛු හුත්වා පටිසෙවි, ‘‘යො පන භික්ඛූ’’ති ච පඤ්ඤත්තං. එත්තාවතා සමාසතො ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාන්නො’’ති එත්ථ වත්තබ්බං වුත්තං.
Adhippāyo panettha pariyesitabbo, so dāni vuccati – sabbesupi sikkhāpadesu idameva bhikkhulakkhaṇaṃ sādhāraṇaṃ, yadidaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti. Khīṇāsavopi sāvako āpattiṃ āpajjati acittakaṃ, tathā sekkho. Puthujjano pana sacittakampi, tasmā sekkhāsekkhaputhujjanabhikkhūnaṃ sāmaññamidaṃ bhikkhulakkhaṇanti katvā kevalaṃ sikkhāsamāpanno, kevalaṃ sājīvasamāpanno ca ubhayasamāpanno cāti sarūpekadesekasesanayena ‘‘sikkhāsājīvasamaāpanno’’tveva sampiṇḍetvā ukkaṭṭhaggahaṇena anukkaṭṭhānaṃ gahaṇasiddhito aṭṭhakathāyaṃ ukkaṭṭhova vutto. Tameva sampādetuṃ ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti ettha sikkhāpadassa avacane parihāraṃ vatvā yasmā pana so asikkhampi samāpanno, tasmā sikkhāsamāpannotipi atthato veditabboti ca vatvā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno taṃ appaccakkhāya yañca sājīvaṃ samāpanno tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttanti ayamaṭṭhakathāyaṃ adhippāyo veditabbo. Etasmiṃ pana adhippāye adhisīlasikkhāya eva gahaṇaṃ sabbatthikattā, sīlādhikārato ca vinayassāti veditabbaṃ. Yathā ca sikkhāpadaṃ samādiyanto sīlaṃ samādiyatīti vuccati, evaṃ sikkhāpadaṃ paccakkhanto sīlasaṅkhātaṃ sikkhaṃ paccakkhātīti vattuṃ yujjati, tasmā tattha vuttaṃ ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ appaccakkhāyā’’ti. Sikkhaṃ paccakkhāya paṭisevitamethunassa upasampadaṃ anujānanto na samūhanati nāma. Na hi so bhikkhu hutvā paṭisevi, ‘‘yo pana bhikkhū’’ti ca paññattaṃ. Ettāvatā samāsato ‘‘sikkhāsājīvasamānno’’ti ettha vattabbaṃ vuttaṃ.
කිං ඉමිනා විසෙසවචනෙන පයොජනං, නනු ‘‘යො පන භික්ඛු සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා…පෙ.… අසංවාසො’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බන්ති චෙ ? න වත්තබ්බං අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො. යො පන සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො ථෙය්යසංවාසාදිකො කෙවලෙන සමඤ්ඤාමත්තෙන, පටිඤ්ඤාමත්තෙන වා භික්ඛු, තස්සාපි සික්ඛාපච්චක්ඛානං අත්ථි. සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය ච මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස පාරාජිකාපත්ති. යො වා පච්ඡා පාරාජිකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො තස්ස ච, යො වා පක්ඛපණ්ඩකත්තා පණ්ඩකභාවූපගමනෙන න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො තස්ස ච තදුභයං අත්ථීති ආපජ්ජති. ‘‘පණ්ඩකභාවපක්ඛෙ ච පක්ඛපණ්ඩකො උපසම්පදාය න වත්ථූ’’ති වුත්තං, තස්මා ඉතරස්මිං පක්ඛෙ වත්ථූති සිද්ධං, තස්මිං පක්ඛෙ උපසම්පන්නො පණ්ඩකභාවපක්ඛෙ පණ්ඩකත්තා න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, සො පරිච්චජිතබ්බසික්ඛාය අභාවෙන සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය මුඛෙන පරස්ස අඞ්ගජාතග්ගහණාදයො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය, තස්ස කුතො පාරාජිකාපත්තීති අධිප්පායො. අයං නයො අපණ්ඩකපක්ඛං අලභමානස්සෙව පරතො යුජ්ජති, ලභන්තස්ස පන අරූපසත්තානං කුසලානං සමාපත්තික්ඛණෙ භවඞ්ගවිච්ඡෙදෙ සතිපි අමරණං විය පණ්ඩකභාවපක්ඛෙපි භික්ඛුභාවො අත්ථි. සංවාසං වා සාදියන්තස්ස න ථෙය්යසංවාසකභාවො අත්ථි අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නස්ස විය. න ච සහසෙය්යාදිකං ජනෙති. ගණපූරකො පන න හොති අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නො විය, න සො සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, ඉතරස්මිං පන පක්ඛෙ හොති, අයං ඉමස්ස තතො විසෙසො. කිමයං සහෙතුකො, උදාහු අහෙතුකොති? න අහෙතුකො. යතො උපසම්පදා තස්ස අපණ්ඩකපක්ඛෙ අනුඤ්ඤාතා සහෙතුකපටිසන්ධිකත්තා. පණ්ඩකභාවපක්ඛෙපි කිස්ස නානුඤ්ඤාතාති චෙ? පණ්ඩකභූතත්තා ඔපක්කමිකපණ්ඩකස්ස විය.
Kiṃ iminā visesavacanena payojanaṃ, nanu ‘‘yo pana bhikkhu sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā…pe… asaṃvāso’’ti ettakameva vattabbanti ce ? Na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Yo pana sikkhāsājīvasamāpanno theyyasaṃvāsādiko kevalena samaññāmattena, paṭiññāmattena vā bhikkhu, tassāpi sikkhāpaccakkhānaṃ atthi. Sikkhaṃ appaccakkhāya ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa pārājikāpatti. Yo vā pacchā pārājikaṃ āpattiṃ āpajjitvā na sikkhāsājīvasamāpanno tassa ca, yo vā pakkhapaṇḍakattā paṇḍakabhāvūpagamanena na sikkhāsājīvasamāpanno tassa ca tadubhayaṃ atthīti āpajjati. ‘‘Paṇḍakabhāvapakkhe ca pakkhapaṇḍako upasampadāya na vatthū’’ti vuttaṃ, tasmā itarasmiṃ pakkhe vatthūti siddhaṃ, tasmiṃ pakkhe upasampanno paṇḍakabhāvapakkhe paṇḍakattā na sikkhāsājīvasamāpanno, so pariccajitabbasikkhāya abhāvena sikkhaṃ appaccakkhāya mukhena parassa aṅgajātaggahaṇādayo methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, tassa kuto pārājikāpattīti adhippāyo. Ayaṃ nayo apaṇḍakapakkhaṃ alabhamānasseva parato yujjati, labhantassa pana arūpasattānaṃ kusalānaṃ samāpattikkhaṇe bhavaṅgavicchede satipi amaraṇaṃ viya paṇḍakabhāvapakkhepi bhikkhubhāvo atthi. Saṃvāsaṃ vā sādiyantassa na theyyasaṃvāsakabhāvo atthi antimavatthuṃ ajjhāpannassa viya. Na ca sahaseyyādikaṃ janeti. Gaṇapūrako pana na hoti antimavatthuṃ ajjhāpanno viya, na so sikkhāsājīvasamāpanno, itarasmiṃ pana pakkhe hoti, ayaṃ imassa tato viseso. Kimayaṃ sahetuko, udāhu ahetukoti? Na ahetuko. Yato upasampadā tassa apaṇḍakapakkhe anuññātā sahetukapaṭisandhikattā. Paṇḍakabhāvapakkhepi kissa nānuññātāti ce? Paṇḍakabhūtattā opakkamikapaṇḍakassa viya.
අපිච සික්ඛාසාජීවසමාපන්නොති ඉමිනා තස්ස සික්ඛාසමාදානං දීපෙත්වා තං සමාදින්නසික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය තත්ථ ච දුබ්බල්යං අනාවිකත්වාති වත්තුං යුජ්ජති, න අඤ්ඤථාති ඉමිනා කාරණෙන යථාවුත්තානිට්ඨප්පසඞ්ගතො ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො සික්ඛං අප්පච්චක්ඛායා’’තිආදි වුත්තං. යථා චෙත්ථ, තථා ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා ගාමා වා අරඤ්ඤා වා අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදියෙය්ය (පාරා. 89), සුගතචීවරප්පමාණං චීවරං කාරාපෙය්ය අතිරෙකං වා, ඡෙදනකං පාචිත්තිය’’න්තිආදිනා (පාචි. 548) නයෙන සබ්බත්ථ යොජෙතබ්බං . අන්තමසො තිරච්ඡානගතායපීති මනුස්සිත්ථිං උපාදාය වුත්තං. න හි ‘‘පගෙව පණ්ඩකෙ පුරිසෙ වා’’ති වත්තුං යුජ්ජති. සෙසං තත්ථ තත්ථ වුත්තනයමෙව.
Apica sikkhāsājīvasamāpannoti iminā tassa sikkhāsamādānaṃ dīpetvā taṃ samādinnasikkhaṃ appaccakkhāya tattha ca dubbalyaṃ anāvikatvāti vattuṃ yujjati, na aññathāti iminā kāraṇena yathāvuttāniṭṭhappasaṅgato ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ appaccakkhāyā’’tiādi vuttaṃ. Yathā cettha, tathā ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā gāmā vā araññā vā adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyeyya (pārā. 89), sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyya atirekaṃ vā, chedanakaṃ pācittiya’’ntiādinā (pāci. 548) nayena sabbattha yojetabbaṃ . Antamaso tiracchānagatāyapīti manussitthiṃ upādāya vuttaṃ. Na hi ‘‘pageva paṇḍake purise vā’’ti vattuṃ yujjati. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva.
අයං පඨමපාරාජිකස්ස මාතිකාය තාව විනිච්ඡයො.
Ayaṃ paṭhamapārājikassa mātikāya tāva vinicchayo.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 1. පඨමපාරාජිකං • 1. Paṭhamapārājikaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 1. පඨමපාරාජිකං • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / වජ්ජිපුත්තකවත්ථුවණ්ණනා • Vajjiputtakavatthuvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / වජ්ජිපුත්තකවත්ථුකථාවණ්ණනා • Vajjiputtakavatthukathāvaṇṇanā