| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
५. वज्जिपुत्तत्थेरअपदानवण्णना
5. Vajjiputtattheraapadānavaṇṇanā
सहस्सरंसी भगवातिआदिकं आयस्मतो वज्जिपुत्तत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं पुञ्ञं उपचिनन्तो इतो चतुनवुतिकप्पे एकं पच्चेकबुद्धं भिक्खाय गच्छन्तं दिस्वा पसन्नमानसो कदलिफलानि अदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे वेसालियं लिच्छविराजकुमारो हुत्वा निब्बत्ति, वज्जिराजपुत्तत्ता वज्जिपुत्तोत्वेवस्स समञ्ञा। सो दहरो हुत्वा हत्थिसिप्पादिसिक्खनकालेपि हेतुसम्पन्नताय निस्सरणज्झासयोव हुत्वा विचरन्तो सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा पटिलद्धसद्धो सत्थु सन्तिके पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं कत्वा नचिरस्सेव छळभिञ्ञो अहोसि। छळभिञ्ञो पन हुत्वा अपरभागे अचिरपरिनिब्बुते सत्थरि धम्मं सङ्गायितुं सङ्केतं कत्वा महाथेरेसु तत्थ तत्थ विहरन्तेसु एकदिवसं आयस्मन्तं आनन्दं सेखंयेव समानं महतिया परिसाय परिवुतं धम्मं देसेन्तं दिस्वा तस्स उपरिमग्गाधिगमाय उस्साहं जनेन्तो –
Sahassaraṃsībhagavātiādikaṃ āyasmato vajjiputtattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavutikappe ekaṃ paccekabuddhaṃ bhikkhāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso kadaliphalāni adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājakumāro hutvā nibbatti, vajjirājaputtattā vajjiputtotvevassa samaññā. So daharo hutvā hatthisippādisikkhanakālepi hetusampannatāya nissaraṇajjhāsayova hutvā vicaranto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ katvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Chaḷabhiñño pana hutvā aparabhāge aciraparinibbute satthari dhammaṃ saṅgāyituṃ saṅketaṃ katvā mahātheresu tattha tattha viharantesu ekadivasaṃ āyasmantaṃ ānandaṃ sekhaṃyeva samānaṃ mahatiyā parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ disvā tassa uparimaggādhigamāya ussāhaṃ janento –
‘‘रुक्खमूलगहनं पसक्किय, निब्बानं हदयस्मिं ओपिय।
‘‘Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiya, nibbānaṃ hadayasmiṃ opiya;
झाय गोतम मा च पमादो, किं ते बिळिबिळिका करिस्सती’’ति॥ (थेरगा॰ ११९) – गाथं अभासि।
Jhāya gotama mā ca pamādo, kiṃ te biḷibiḷikā karissatī’’ti. (theragā. 119) – gāthaṃ abhāsi;
तत्थ रुक्खमूलगहनन्ति रुक्खमूलभूतं गहनं, गहनञ्हि अत्थि, न रुक्खमूलं, रुक्खमूलञ्च अत्थि, न गहनं, तेसु रुक्खमूलग्गहणेन ठानस्स छायाय सम्पन्नताय वातातपपरिस्सयाभावं दीपेति, गहनग्गहणेन निवातभावेन वातपरिस्सयाभावं जनसम्बाधाभावञ्च दस्सेति, तदुभयेन च भावनायोग्यतं। पसक्कियाति उपगन्त्वा। निब्बानं हदयस्मिं ओपियाति ‘‘एवं मया पटिपज्जित्वा निब्बानं अधिगन्तब्ब’’न्ति निब्बुतिं हदये ठपेत्वा चित्ते कत्वा। झायाति तिलक्खणूपनिज्झानेन झाय, विपस्सनाभावनासहितं मग्गभावनं भावेहि। गोतमाति धम्मभण्डागारिकं गोत्तेनालपति। मा च पमादोति अधिकुसलेसु धम्मेसु मा पमादं आपज्जि। इदानि यादिसो थेरस्स पमादो, तं पटिक्खेपवसेन दस्सेन्तो ‘‘किं ते बिळिबिळिका करिस्सती’’ति आह। तत्थ बिळिबिळिकाति बिळिबिळिकिरिया, बिळिबिळितिसद्दपवत्ति यथा निरत्थका, एवं बिळिबिळिकासदिसा जनपञ्ञत्ति। किं ते करिस्सतीति कीदिसं अत्थं तुय्हं साधेस्सति, तस्मा जनपञ्ञत्तिं पहाय सदत्थपसुतो होहीति ओवादं अदासि।
Tattha rukkhamūlagahananti rukkhamūlabhūtaṃ gahanaṃ, gahanañhi atthi, na rukkhamūlaṃ, rukkhamūlañca atthi, na gahanaṃ, tesu rukkhamūlaggahaṇena ṭhānassa chāyāya sampannatāya vātātapaparissayābhāvaṃ dīpeti, gahanaggahaṇena nivātabhāvena vātaparissayābhāvaṃ janasambādhābhāvañca dasseti, tadubhayena ca bhāvanāyogyataṃ. Pasakkiyāti upagantvā. Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyāti ‘‘evaṃ mayā paṭipajjitvā nibbānaṃ adhigantabba’’nti nibbutiṃ hadaye ṭhapetvā citte katvā. Jhāyāti tilakkhaṇūpanijjhānena jhāya, vipassanābhāvanāsahitaṃ maggabhāvanaṃ bhāvehi. Gotamāti dhammabhaṇḍāgārikaṃ gottenālapati. Mā ca pamādoti adhikusalesu dhammesu mā pamādaṃ āpajji. Idāni yādiso therassa pamādo, taṃ paṭikkhepavasena dassento ‘‘kiṃ te biḷibiḷikā karissatī’’ti āha. Tattha biḷibiḷikāti biḷibiḷikiriyā, biḷibiḷitisaddapavatti yathā niratthakā, evaṃ biḷibiḷikāsadisā janapaññatti. Kiṃ te karissatīti kīdisaṃ atthaṃ tuyhaṃ sādhessati, tasmā janapaññattiṃ pahāya sadatthapasuto hohīti ovādaṃ adāsi.
तं सुत्वा अञ्ञेहि वुत्तेन विस्सगन्धवायनवचनेन संवेगजातो बहुदेव रत्तिं चङ्कमेन वीतिनामेन्तो विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा सेनासनं पविसित्वा मञ्चके निसिन्नमत्तोव ‘‘किञ्चि सयामी’’ति सीसं बिम्बोहनमसम्पत्तं पादं भूमितो उग्गतं सरीरस्स आकासगतक्खणेयेव अरहत्तं पापुणि।
Taṃ sutvā aññehi vuttena vissagandhavāyanavacanena saṃvegajāto bahudeva rattiṃ caṅkamena vītināmento vipassanaṃ ussukkāpetvā senāsanaṃ pavisitvā mañcake nisinnamattova ‘‘kiñci sayāmī’’ti sīsaṃ bimbohanamasampattaṃ pādaṃ bhūmito uggataṃ sarīrassa ākāsagatakkhaṇeyeva arahattaṃ pāpuṇi.
४९. वज्जिपुत्तत्थेरो अपरभागे सोमनस्सजातो अत्तनो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो सहस्सरंसी भगवातिआदिमाह। तत्थ सहस्सरंसीति एत्थ ‘‘अनेकसतसहस्सरंसी’’ति वत्तब्बे गाथाबन्धसुखत्थं ‘‘सहस्सरंसी’’ति वुत्तन्ति वेदितब्बं। सेसं सुविञ्ञेय्यमेवाति।
49. Vajjiputtatthero aparabhāge somanassajāto attano pubbacaritāpadānaṃ pakāsento sahassaraṃsī bhagavātiādimāha. Tattha sahassaraṃsīti ettha ‘‘anekasatasahassaraṃsī’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ ‘‘sahassaraṃsī’’ti vuttanti veditabbaṃ. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
वज्जिपुत्तत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Vajjiputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ५. वज्जीपुत्तत्थेरअपदानं • 5. Vajjīputtattheraapadānaṃ
