Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૯. વજ્જિપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
9. Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā
રુક્ખમૂલગહનં પસક્કિયાતિ આયસ્મતો વજ્જિપુત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો ઇતો ચતુનવુતે કપ્પે એકં પચ્ચેકસમ્બુદ્ધં ભિક્ખાય ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો કદલિફલાનિ અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે વેસાલિયં લિચ્છવિરાજપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, વજ્જિરાજપુત્તત્તા વજ્જિપુત્તોત્વેવ ચસ્સ સમઞ્ઞા અહોસિ. સો દહરો હુત્વા હત્થિસિક્ખાદિસિક્ખનકાલેપિ હેતુસમ્પન્નતાય નિસ્સરણજ્ઝાસયોવ હુત્વા વિચરન્તો સત્થુ ધમ્મદેસનાકાલે વિહારં ગન્ત્વા પરિસપરિયન્તે નિસિન્નો ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૧.૫૭-૬૨) –
Rukkhamūlagahanaṃpasakkiyāti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe ekaṃ paccekasambuddhaṃ bhikkhāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso kadaliphalāni adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājaputto hutvā nibbatti, vajjirājaputtattā vajjiputtotveva cassa samaññā ahosi. So daharo hutvā hatthisikkhādisikkhanakālepi hetusampannatāya nissaraṇajjhāsayova hutvā vicaranto satthu dhammadesanākāle vihāraṃ gantvā parisapariyante nisinno dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.57-62) –
‘‘સહસ્સરંસી ભગવા, સયમ્ભૂ અપરાજિતો;
‘‘Sahassaraṃsī bhagavā, sayambhū aparājito;
વિવેકા વુટ્ઠહિત્વાન, ગોચરાયાભિનિક્ખમિ.
Vivekā vuṭṭhahitvāna, gocarāyābhinikkhami.
‘‘ફલહત્થો અહં દિસ્વા, ઉપગચ્છિં નરાસભં;
‘‘Phalahattho ahaṃ disvā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, અવટં અદદિં ફલં.
Pasannacitto sumano, avaṭaṃ adadiṃ phalaṃ.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા અપરભાગે અચિરપરિનિબ્બુતે સત્થરિ ધમ્મં સઙ્ગાયિતું સઙ્કેતં કત્વા મહાથેરેસુ તત્થ તત્થ વિહરન્તેસુ એકદિવસં આયસ્મન્તં આનન્દં સેખંયેવ સમાનં મહતિયા પરિસાય પરિવુતં ધમ્મં દેસેન્તં દિસ્વા તસ્સ ઉપરિમગ્ગાધિગમાય ઉસ્સાહં જનેન્તો –
Chaḷabhiñño pana hutvā aparabhāge aciraparinibbute satthari dhammaṃ saṅgāyituṃ saṅketaṃ katvā mahātheresu tattha tattha viharantesu ekadivasaṃ āyasmantaṃ ānandaṃ sekhaṃyeva samānaṃ mahatiyā parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ disvā tassa uparimaggādhigamāya ussāhaṃ janento –
૧૧૯.
119.
‘‘રુક્ખમૂલગહનં પસક્કિય, નિબ્બાનં હદયસ્મિં ઓપિય;
‘‘Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiya, nibbānaṃ hadayasmiṃ opiya;
ઝાય ગોતમ મા ચ પમાદો, કિં તે બિળિબિળિકા કરિસ્સતી’’તિ. –
Jhāya gotama mā ca pamādo, kiṃ te biḷibiḷikā karissatī’’ti. –
ગાથં અભાસિ.
Gāthaṃ abhāsi.
તત્થ રુક્ખમૂલગહનન્તિ રુક્ખમૂલભૂતં ગહનં, ગહનઞ્હિ અત્થિ, ન રુક્ખમૂલં, રુક્ખમૂલઞ્ચ અત્થિ, ન ગહનં, તેસુ રુક્ખમૂલગ્ગહણેન ઠાનસ્સ છાયાસમ્પન્નતાય વાતાતપપરિસ્સયાભાવં દસ્સેતિ. ગહનગ્ગહણેન નિવાતભાવેન વાતપરિસ્સયાભાવં જનસમ્બાધાભાવઞ્ચ દસ્સેતિ, તદુભયેન ચ ભાવનાયોગ્યતં. પસક્કિયાતિ ઉપગન્ત્વા. નિબ્બાનં હદયસ્મિં ઓપિયાતિ ‘‘એવં મયા પટિપજ્જિત્વા નિબ્બાનં અધિગન્તબ્બ’’ન્તિ નિબ્બુતિં હદયે ઠપેત્વા ચિત્તે કરિત્વા. ઝાયાતિ લક્ખણૂપનિજ્ઝાનેન ઝાય, વિપસ્સનાભાવનાસહિતં મગ્ગભાવનં ભાવેહિ. ગોતમાતિ ધમ્મભણ્ડાગારિકં ગોત્તેન આલપતિ. મા ચ પમાદોતિ અધિકુસલેસુ ધમ્મેસુ મા પમાદં આપજ્જિ. ઇદાનિ યાદિસો થેરસ્સ પમાદો, તં પટિક્ખેપવસેન દસ્સેન્તો ‘‘કિં તે બિળિબિળિકા કરિસ્સતી’’તિ આહ. તત્થ બિળિબિળિકાતિ વિળિવિળિકિરિયા, બિળિબિળીતિ સદ્દપવત્તિ યથા નિરત્થકા, એવં બિળિબિળિકાસદિસા જનપઞ્ઞત્તિ કિં તે કરિસ્સતિ કીદિસં અત્થં તુય્હં સાધેતિ, તસ્મા જનપઞ્ઞત્તિં પહાય સદત્થપસુતો હોહીતિ ઓવાદં અદાસિ.
Tattha rukkhamūlagahananti rukkhamūlabhūtaṃ gahanaṃ, gahanañhi atthi, na rukkhamūlaṃ, rukkhamūlañca atthi, na gahanaṃ, tesu rukkhamūlaggahaṇena ṭhānassa chāyāsampannatāya vātātapaparissayābhāvaṃ dasseti. Gahanaggahaṇena nivātabhāvena vātaparissayābhāvaṃ janasambādhābhāvañca dasseti, tadubhayena ca bhāvanāyogyataṃ. Pasakkiyāti upagantvā. Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyāti ‘‘evaṃ mayā paṭipajjitvā nibbānaṃ adhigantabba’’nti nibbutiṃ hadaye ṭhapetvā citte karitvā. Jhāyāti lakkhaṇūpanijjhānena jhāya, vipassanābhāvanāsahitaṃ maggabhāvanaṃ bhāvehi. Gotamāti dhammabhaṇḍāgārikaṃ gottena ālapati. Mā ca pamādoti adhikusalesu dhammesu mā pamādaṃ āpajji. Idāni yādiso therassa pamādo, taṃ paṭikkhepavasena dassento ‘‘kiṃ te biḷibiḷikā karissatī’’ti āha. Tattha biḷibiḷikāti viḷiviḷikiriyā, biḷibiḷīti saddapavatti yathā niratthakā, evaṃ biḷibiḷikāsadisā janapaññatti kiṃ te karissati kīdisaṃ atthaṃ tuyhaṃ sādheti, tasmā janapaññattiṃ pahāya sadatthapasuto hohīti ovādaṃ adāsi.
તં સુત્વા અઞ્ઞેહિ વુત્તવિસગન્ધવાયનવચનેન સંવેગજાતો બહુદેવ રત્તિં ચઙ્કમેન વીતિનામેન્તો વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા સેનાસનં પવિસિત્વા મઞ્ચકે નિપન્નમત્તોવ અરહત્તં પાપુણિ.
Taṃ sutvā aññehi vuttavisagandhavāyanavacanena saṃvegajāto bahudeva rattiṃ caṅkamena vītināmento vipassanaṃ ussukkāpetvā senāsanaṃ pavisitvā mañcake nipannamattova arahattaṃ pāpuṇi.
વજ્જિપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૯. વજ્જિપુત્તત્થેરગાથા • 9. Vajjiputtattheragāthā