Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೨. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
2. Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā
ಏಕಕಾ ಮಯಂ ಅರಞ್ಞೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ನಾಗಪುಪ್ಫಕೇಸರೇಹಿ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಮಚ್ಚಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ವಜ್ಜಿಪುತ್ತೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಭಗವತೋ ವೇಸಾಲಿಗಮನೇ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಸಾಲಿಯಾ ಅವಿದೂರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ ವಿಹರತಿ। ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ವೇಸಾಲಿಯಂ ಉಸ್ಸವೋ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತಂ ಪವತ್ತತಿ, ಮಹಾಜನೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಉಸ್ಸವಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ, ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತೋ ವಿವೇಕಂ ವಜ್ಜಮಾನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನಭಿರತಿಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –
Ekakāmayaṃ araññeti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso nāgapupphakesarehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde amaccakule nibbatti, vajjiputtotissa nāmaṃ ahosi. So bhagavato vesāligamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā vesāliyā avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati. Tena ca samayena vesāliyaṃ ussavo ahosi. Tattha tattha naccagītavāditaṃ pavattati, mahājano haṭṭhatuṭṭho ussavasampattiṃ paccanubhoti, taṃ sutvā so bhikkhu ayoniso ummujjanto vivekaṃ vajjamāno kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā attano anabhiratiṃ pakāsento –
‘‘ಏಕಕಾ ಮಯಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮ, ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕಂ।
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
ಏತಾದಿಸಿಕಾಯ ರತ್ತಿಯಾ, ಕೋ ಸು ನಾಮ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಪಾಪಿಯೋ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಮಾಹ।
Etādisikāya rattiyā, ko su nāma amhehi pāpiyo’’ti. – gāthamāha;
ತಂ ಸುತ್ವಾ ವನಸಣ್ಡೇ ಅಧಿವತ್ಥಾ ದೇವತಾ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನುಕಮ್ಪಮಾನಾ ‘‘ಯದಿಪಿ, ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು, ಅರಞ್ಞವಾಸಂ ಹೀಳೇನ್ತೋ ವದಸಿ, ವಿವೇಕಕಾಮಾ ಪನ ವಿದ್ದಸುನೋ ತಂ ಬಹು ಮಞ್ಞನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ –
Taṃ sutvā vanasaṇḍe adhivatthā devatā taṃ bhikkhuṃ anukampamānā ‘‘yadipi, tvaṃ bhikkhu, araññavāsaṃ hīḷento vadasi, vivekakāmā pana viddasuno taṃ bahu maññantiyevā’’ti imamatthaṃ dassentī –
‘‘ಏಕಕೋ ತ್ವಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಸಿ, ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕಂ।
‘‘Ekako tvaṃ araññe viharasi, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
ತಸ್ಸ ತೇ ಬಹುಕಾ ಪಿಹಯನ್ತಿ, ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಸಗ್ಗಗಾಮಿನ’’ನ್ತಿ॥ –
Tassa te bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. –
ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ, ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ನಾಮ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ನಿಯ್ಯಾನಿಕೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಸನ್ತಜ್ಜೇನ್ತೀ ಸಂವೇಜೇಸಿ । ಏವಂ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತಾಯ ದೇವತಾಯ ಸಂವೇಜಿತೋ ಕಸಾಭಿಹತೋ ವಿಯ ಭದ್ರೋ ಅಸ್ಸಾಜಾನೀಯೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೧.೬೨-೬೬) –
Gāthaṃ vatvā, ‘‘kathañhi nāma tvaṃ, bhikkhu, niyyānike sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā aniyyānikaṃ vitakkaṃ vitakkessasī’’ti santajjentī saṃvejesi . Evaṃ so bhikkhu tāya devatāya saṃvejito kasābhihato viya bhadro assājānīyo vipassanāvīthiṃ otaritvā nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.62-66) –
‘‘ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸತರಂಸಿಂವ ಭಾಣುಮಂ।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, sataraṃsiṃva bhāṇumaṃ;
ಓಭಾಸೇನ್ತಂ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಉಳುರಾಜಂವ ಪೂರಿತಂ॥
Obhāsentaṃ disā sabbā, uḷurājaṃva pūritaṃ.
‘‘ಪುರಕ್ಖತಂ ಸಾವಕೇಹಿ, ಸಾಗರೇಹೇವ ಮೇದನಿಂ।
‘‘Purakkhataṃ sāvakehi, sāgareheva medaniṃ;
ನಾಗಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ರೇಣೂಹಿ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಭಿರೋಪಯಿಂ॥
Nāgaṃ paggayha reṇūhi, vipassissābhiropayiṃ.
‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ರೇಣುಮಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ reṇumabhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಪಣ್ಣತಾಲೀಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ರೇಣು ನಾಮಾಸಿ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Paṇṇatālīsito kappe, reṇu nāmāsi khattiyo;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಙ್ಕುಸೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ದೇವತಾಯ ಚ ವುತ್ತನಯಂ ಸಂಕಡ್ಢಿತ್ವಾ –
Arahattaṃ pana patvā ‘‘ayaṃ me arahattappattiyā aṅkuso jāto’’ti attano devatāya ca vuttanayaṃ saṃkaḍḍhitvā –
೬೨.
62.
‘‘ಏಕಕಾ ಮಯಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮ, ಅಪವಿದ್ಧಂವ ವನಸ್ಮಿಂ ದಾರುಕಂ।
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
ತಸ್ಸ ಮೇ ಬಹುಕಾ ಪಿಹಯನ್ತಿ, ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಸಗ್ಗಗಾಮಿನ’’ನ್ತಿ॥ –
Tassa me bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. –
ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Gāthaṃ abhāsi.
ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಅನಪೇಕ್ಖಭಾವೇನ ವನೇ ಛಡ್ಡಿತದಾರುಕ್ಖಣ್ಡಂ ವಿಯ ಯದಿಪಿ ಮಯಂ ಏಕಕಾ ಏಕಾಕಿನೋ ಅಸಹಾಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮ, ಏವಂ ವಿಹರತೋ ಪನ ತಸ್ಸ ಮೇ ಬಹುಕಾ ಪಿಹಯನ್ತಿ ಮಂ ಬಹೂ ಅತ್ಥಕಾಮರೂಪಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ‘‘ಅಹೋ ವತಸ್ಸ ಮಯಮ್ಪಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಘರಬನ್ಧನಂ ಪಹಾಯ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ನೇರಯಿಕಾ ವಿಯ ಸಗ್ಗಗಾಮಿನಂ, ಯಥಾ ನಾಮ ನೇರಯಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾಪಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ ಸಗ್ಗಗಾಮೀನಂ ಸಗ್ಗೂಪಗಾಮೀನಂ ಪಿಹಯನ್ತಿ – ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಯಮ್ಪಿ ನಿರಯದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯ ಸಗ್ಗಸುಖಂ ಪಚ್ಚನುಭವೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಅತ್ತನಿ ಗರುಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಏಕಕಾ ಮಯಂ ವಿಹರಾಮಾ’’ತಿ ಪುನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ। ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ’’, ‘‘ಸಗ್ಗಗಾಮಿನ’’ನ್ತಿ ಚ ಉಭಯಮ್ಪಿ ‘ಪಿಹಯನ್ತೀ’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಮ್ಪದಾನನಿದ್ದೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಂ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತೀತಿ ಚ ತಾದಿಸೇ ಅರಞ್ಞವಾಸಾದಿಗುಣೇ ಅಭಿಪತ್ಥೇನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಮೇತಿ ವಾ ತಸ್ಸ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ಗುಣೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Tassattho – anapekkhabhāvena vane chaḍḍitadārukkhaṇḍaṃ viya yadipi mayaṃ ekakā ekākino asahāyā imasmiṃ araññe viharāma, evaṃ viharato pana tassa me bahukā pihayanti maṃ bahū atthakāmarūpā kulaputtā abhipatthenti, ‘‘aho vatassa mayampi vajjiputtatthero viya gharabandhanaṃ pahāya araññe vihareyyāmā’’ti. Yathā kiṃ? Nerayikā viya saggagāminaṃ, yathā nāma nerayikā attano pāpakammena niraye nibbattasattā saggagāmīnaṃ saggūpagāmīnaṃ pihayanti – ‘‘aho vata mayampi nirayadukkhaṃ pahāya saggasukhaṃ paccanubhaveyyāmā’’ti evaṃsampadamidanti attho. Ettha ca attani garubahuvacanappayogassa icchitabbattā ‘‘ekakā mayaṃ viharāmā’’ti puna tassa atthassa ekattaṃ sandhāya ‘‘tassa me’’ti ekavacanappayogo kato. ‘‘Tassa me’’, ‘‘saggagāmina’’nti ca ubhayampi ‘pihayantī’ti padaṃ apekkhitvā upayogatthe sampadānaniddeso daṭṭhabbo. Taṃ abhipatthentīti ca tādise araññavāsādiguṇe abhipatthentā nāma hontīti katvā vuttaṃ. Tassa meti vā tassa mama santike guṇeti adhippāyo.
ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೨. ವಜ್ಜಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 2. Vajjiputtattheragāthā