Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
2. වජ්ජිපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
2. Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā
එකකා මයං අරඤ්ඤෙති ආයස්මතො වජ්ජිපුත්තත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො ඉතො එකනවුතෙ කප්පෙ විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො නාගපුප්ඵකෙසරෙහි පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ අමච්චකුලෙ නිබ්බත්ති, වජ්ජිපුත්තොතිස්ස නාමං අහොසි. සො භගවතො වෙසාලිගමනෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා කතපුබ්බකිච්චො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා වෙසාලියා අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං වනසණ්ඩෙ විහරති. තෙන ච සමයෙන වෙසාලියං උස්සවො අහොසි. තත්ථ තත්ථ නච්චගීතවාදිතං පවත්තති, මහාජනො හට්ඨතුට්ඨො උස්සවසම්පත්තිං පච්චනුභොති, තං සුත්වා සො භික්ඛු අයොනිසො උම්මුජ්ජන්තො විවෙකං වජ්ජමානො කම්මට්ඨානං විස්සජ්ජෙත්වා අත්තනො අනභිරතිං පකාසෙන්තො –
Ekakāmayaṃ araññeti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso nāgapupphakesarehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde amaccakule nibbatti, vajjiputtotissa nāmaṃ ahosi. So bhagavato vesāligamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā vesāliyā avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati. Tena ca samayena vesāliyaṃ ussavo ahosi. Tattha tattha naccagītavāditaṃ pavattati, mahājano haṭṭhatuṭṭho ussavasampattiṃ paccanubhoti, taṃ sutvā so bhikkhu ayoniso ummujjanto vivekaṃ vajjamāno kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā attano anabhiratiṃ pakāsento –
‘‘එකකා මයං අරඤ්ඤෙ විහරාම, අපවිද්ධංව වනස්මිං දාරුකං;
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
එතාදිසිකාය රත්තියා, කො සු නාම අම්හෙහි පාපියො’’ති. – ගාථමාහ;
Etādisikāya rattiyā, ko su nāma amhehi pāpiyo’’ti. – gāthamāha;
තං සුත්වා වනසණ්ඩෙ අධිවත්ථා දෙවතා තං භික්ඛුං අනුකම්පමානා ‘‘යදිපි, ත්වං භික්ඛු, අරඤ්ඤවාසං හීළෙන්තො වදසි, විවෙකකාමා පන විද්දසුනො තං බහු මඤ්ඤන්තියෙවා’’ති ඉමමත්ථං දස්සෙන්තී –
Taṃ sutvā vanasaṇḍe adhivatthā devatā taṃ bhikkhuṃ anukampamānā ‘‘yadipi, tvaṃ bhikkhu, araññavāsaṃ hīḷento vadasi, vivekakāmā pana viddasuno taṃ bahu maññantiyevā’’ti imamatthaṃ dassentī –
‘‘එකකො ත්වං අරඤ්ඤෙ විහරසි, අපවිද්ධංව වනස්මිං දාරුකං;
‘‘Ekako tvaṃ araññe viharasi, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
තස්ස තෙ බහුකා පිහයන්ති, නෙරයිකා විය සග්ගගාමින’’න්ති. –
Tassa te bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. –
ගාථං වත්වා, ‘‘කථඤ්හි නාම ත්වං, භික්ඛු, නිය්යානිකෙ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනෙ පබ්බජිත්වා අනිය්යානිකං විතක්කං විතක්කෙස්සසී’’ති සන්තජ්ජෙන්තී සංවෙජෙසි . එවං සො භික්ඛු තාය දෙවතාය සංවෙජිතො කසාභිහතො විය භද්රො අස්සාජානීයො විපස්සනාවීථිං ඔතරිත්වා නචිරස්සෙව විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.11.62-66) –
Gāthaṃ vatvā, ‘‘kathañhi nāma tvaṃ, bhikkhu, niyyānike sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā aniyyānikaṃ vitakkaṃ vitakkessasī’’ti santajjentī saṃvejesi . Evaṃ so bhikkhu tāya devatāya saṃvejito kasābhihato viya bhadro assājānīyo vipassanāvīthiṃ otaritvā nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.62-66) –
‘‘සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං, සතරංසිංව භාණුමං;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, sataraṃsiṃva bhāṇumaṃ;
ඔභාසෙන්තං දිසා සබ්බා, උළුරාජංව පූරිතං.
Obhāsentaṃ disā sabbā, uḷurājaṃva pūritaṃ.
‘‘පුරක්ඛතං සාවකෙහි, සාගරෙහෙව මෙදනිං;
‘‘Purakkhataṃ sāvakehi, sāgareheva medaniṃ;
නාගං පග්ගය්හ රෙණූහි, විපස්සිස්සාභිරොපයිං.
Nāgaṃ paggayha reṇūhi, vipassissābhiropayiṃ.
‘‘එකනවුතිතො කප්පෙ, යං රෙණුමභිරොපයිං;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ reṇumabhiropayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘පණ්ණතාලීසිතො කප්පෙ, රෙණු නාමාසි ඛත්තියො;
‘‘Paṇṇatālīsito kappe, reṇu nāmāsi khattiyo;
සත්තරතනසම්පන්නො, චක්කවත්තී මහබ්බලො.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා ‘‘අයං මෙ අරහත්තප්පත්තියා අඞ්කුසො ජාතො’’ති අත්තනො දෙවතාය ච වුත්තනයං සංකඩ්ඪිත්වා –
Arahattaṃ pana patvā ‘‘ayaṃ me arahattappattiyā aṅkuso jāto’’ti attano devatāya ca vuttanayaṃ saṃkaḍḍhitvā –
62.
62.
‘‘එකකා මයං අරඤ්ඤෙ විහරාම, අපවිද්ධංව වනස්මිං දාරුකං;
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
තස්ස මෙ බහුකා පිහයන්ති, නෙරයිකා විය සග්ගගාමින’’න්ති. –
Tassa me bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. –
ගාථං අභාසි.
Gāthaṃ abhāsi.
තස්සත්ථො – අනපෙක්ඛභාවෙන වනෙ ඡඩ්ඩිතදාරුක්ඛණ්ඩං විය යදිපි මයං එකකා එකාකිනො අසහායා ඉමස්මිං අරඤ්ඤෙ විහරාම, එවං විහරතො පන තස්ස මෙ බහුකා පිහයන්ති මං බහූ අත්ථකාමරූපා කුලපුත්තා අභිපත්ථෙන්ති, ‘‘අහො වතස්ස මයම්පි වජ්ජිපුත්තත්ථෙරො විය ඝරබන්ධනං පහාය අරඤ්ඤෙ විහරෙය්යාමා’’ති. යථා කිං? නෙරයිකා විය සග්ගගාමිනං, යථා නාම නෙරයිකා අත්තනො පාපකම්මෙන නිරයෙ නිබ්බත්තසත්තා සග්ගගාමීනං සග්ගූපගාමීනං පිහයන්ති – ‘‘අහො වත මයම්පි නිරයදුක්ඛං පහාය සග්ගසුඛං පච්චනුභවෙය්යාමා’’ති එවංසම්පදමිදන්ති අත්ථො. එත්ථ ච අත්තනි ගරුබහුවචනප්පයොගස්ස ඉච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘එකකා මයං විහරාමා’’ති පුන තස්ස අත්ථස්ස එකත්තං සන්ධාය ‘‘තස්ස මෙ’’ති එකවචනප්පයොගො කතො. ‘‘තස්ස මෙ’’, ‘‘සග්ගගාමින’’න්ති ච උභයම්පි ‘පිහයන්තී’ති පදං අපෙක්ඛිත්වා උපයොගත්ථෙ සම්පදානනිද්දෙසො දට්ඨබ්බො. තං අභිපත්ථෙන්තීති ච තාදිසෙ අරඤ්ඤවාසාදිගුණෙ අභිපත්ථෙන්තා නාම හොන්තීති කත්වා වුත්තං. තස්ස මෙති වා තස්ස මම සන්තිකෙ ගුණෙති අධිප්පායො.
Tassattho – anapekkhabhāvena vane chaḍḍitadārukkhaṇḍaṃ viya yadipi mayaṃ ekakā ekākino asahāyā imasmiṃ araññe viharāma, evaṃ viharato pana tassa me bahukā pihayanti maṃ bahū atthakāmarūpā kulaputtā abhipatthenti, ‘‘aho vatassa mayampi vajjiputtatthero viya gharabandhanaṃ pahāya araññe vihareyyāmā’’ti. Yathā kiṃ? Nerayikā viya saggagāminaṃ, yathā nāma nerayikā attano pāpakammena niraye nibbattasattā saggagāmīnaṃ saggūpagāmīnaṃ pihayanti – ‘‘aho vata mayampi nirayadukkhaṃ pahāya saggasukhaṃ paccanubhaveyyāmā’’ti evaṃsampadamidanti attho. Ettha ca attani garubahuvacanappayogassa icchitabbattā ‘‘ekakā mayaṃ viharāmā’’ti puna tassa atthassa ekattaṃ sandhāya ‘‘tassa me’’ti ekavacanappayogo kato. ‘‘Tassa me’’, ‘‘saggagāmina’’nti ca ubhayampi ‘pihayantī’ti padaṃ apekkhitvā upayogatthe sampadānaniddeso daṭṭhabbo. Taṃ abhipatthentīti ca tādise araññavāsādiguṇe abhipatthentā nāma hontīti katvā vuttaṃ. Tassa meti vā tassa mama santike guṇeti adhippāyo.
වජ්ජිපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 2. වජ්ජිපුත්තත්ථෙරගාථා • 2. Vajjiputtattheragāthā