| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
८. वज्जितत्थेरगाथावण्णना
8. Vajjitattheragāthāvaṇṇanā
संसरं दीघमद्धानन्ति आयस्मतो वज्जितत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो इतो पञ्चसट्ठिमे कप्पे एकस्मिं पच्चन्तगामे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो वनचरको हुत्वा विचरन्तो एकदिवसं उपसन्तं नाम पच्चेकबुद्धं पब्बतगुहायं विहरन्तं अद्दस। सो तस्स उपसमं दिस्वा पसन्नमानसो चम्पकपुप्फेन पूजं अकासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसलरट्ठे इब्भकुले निब्बत्तो जातदिवसतो पट्ठाय मातुगामहत्थं गतो रोदति। ब्रह्मलोकतो किर चवित्वा इधागतो यस्मा मातुगामसम्फस्सं न सहति, तस्मा मातुगामसम्फस्सवज्जनतो वज्जितोत्वेव नामं जातं। सो वयप्पत्तो सत्थु यमकपाटिहारियं दिस्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा तदहेव छळभिञ्ञो अहोसि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.३७.२७-३०) –
Saṃsaraṃdīghamaddhānanti āyasmato vajjitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito pañcasaṭṭhime kappe ekasmiṃ paccantagāme nibbattitvā viññutaṃ patto vanacarako hutvā vicaranto ekadivasaṃ upasantaṃ nāma paccekabuddhaṃ pabbataguhāyaṃ viharantaṃ addasa. So tassa upasamaṃ disvā pasannamānaso campakapupphena pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbatto jātadivasato paṭṭhāya mātugāmahatthaṃ gato rodati. Brahmalokato kira cavitvā idhāgato yasmā mātugāmasamphassaṃ na sahati, tasmā mātugāmasamphassavajjanato vajjitotveva nāmaṃ jātaṃ. So vayappatto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā tadaheva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.27-30) –
‘‘उपसन्तो च सम्बुद्धो, वसती पब्बतन्तरे।
‘‘Upasanto ca sambuddho, vasatī pabbatantare;
एकचम्पकमादाय, उपगच्छिं नरुत्तमं॥
Ekacampakamādāya, upagacchiṃ naruttamaṃ.
‘‘पसन्नचित्तो सुमनो, पच्चेकमुनिमुत्तमं।
‘‘Pasannacitto sumano, paccekamunimuttamaṃ;
उभो हत्थेहि पग्गय्ह, पूजयिं अपराजितं॥
Ubho hatthehi paggayha, pūjayiṃ aparājitaṃ.
‘‘पञ्चसट्ठिम्हितो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Pañcasaṭṭhimhito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
छळभिञ्ञो पन हुत्वा अत्तनो पुब्बेनिवासं अनुस्सरित्वा धम्मसंवेगेन –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano pubbenivāsaṃ anussaritvā dhammasaṃvegena –
२१५.
215.
‘‘संसरं दीघमद्धानं, गतीसु परिवत्तिसं।
‘‘Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, gatīsu parivattisaṃ;
अपस्सं अरियसच्चानि, अन्धभूतो पुथुज्जनो॥
Apassaṃ ariyasaccāni, andhabhūto puthujjano.
२१६.
216.
‘‘तस्स मे अप्पमत्तस्स, संसारा विनळीकता।
‘‘Tassa me appamattassa, saṃsārā vinaḷīkatā;
सब्बा गती समुच्छिन्ना, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥ – द्वे गाथा अभासि।
Sabbā gatī samucchinnā, natthi dāni punabbhavo’’ti. – dve gāthā abhāsi;
तत्थ संसरन्ति संसरन्तो, तस्मिं तस्मिं भवे आदाननिक्खेपवसेन अपरापरं सन्धावन्तो। दीघमद्धानन्ति चिरकालं अनादिमति संसारे अपरिमाणकालं। गतीसूति सुकतदुक्कटानं कम्मानं वसेन सुगतिदुग्गतीसु। परिवत्तिसन्ति घटीयन्तं विय परिब्भमन्तो चवनुपपज्जनवसेन अपरापरं परिवत्तिं। तस्स पन परिवत्तनस्स कारणमाह ‘‘अपस्सं अरियसच्चानि, अन्धभूतो पुथुज्जनो’’ति। दुक्खादीनि चत्तारि अरियसच्चानि ञाणचक्खुना अपस्सन्तो अप्पटिविज्झन्तो, ततो एव अविज्जन्धताय अन्धभूतो पुथूनं जननादीहि कारणेहि पुथुज्जनो होन्तो गतीसु परिवत्तिसन्ति योजना, तेनेवाह भगवा –
Tattha saṃsaranti saṃsaranto, tasmiṃ tasmiṃ bhave ādānanikkhepavasena aparāparaṃ sandhāvanto. Dīghamaddhānanti cirakālaṃ anādimati saṃsāre aparimāṇakālaṃ. Gatīsūti sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ vasena sugatiduggatīsu. Parivattisanti ghaṭīyantaṃ viya paribbhamanto cavanupapajjanavasena aparāparaṃ parivattiṃ. Tassa pana parivattanassa kāraṇamāha ‘‘apassaṃ ariyasaccāni, andhabhūto puthujjano’’ti. Dukkhādīni cattāri ariyasaccāni ñāṇacakkhunā apassanto appaṭivijjhanto, tato eva avijjandhatāya andhabhūto puthūnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano honto gatīsu parivattisanti yojanā, tenevāha bhagavā –
‘‘चतुन्नं , भिक्खवे, अरियसच्चानं अननुबोधा अप्पटिवेधा एवमिदं दीघमद्धानं सन्धावितं संसरितं ममञ्चेव तुम्हाकञ्चा’’ति (महाव॰ २८७; दी॰ नि॰ २.१५५; सं॰ नि॰ ५.१०९१; नेत्ति॰ ११४)।
‘‘Catunnaṃ , bhikkhave, ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañcā’’ti (mahāva. 287; dī. ni. 2.155; saṃ. ni. 5.1091; netti. 114).
तस्स मय्हं वुत्तनयेन पुब्बे पुथुज्जनस्सेव सतो इदानि सत्थारा दिन्ननयेन अप्पमत्तस्स अप्पमादपटिपत्तिया समथविपस्सनाभावनं मत्थकं पापेत्वा ठितस्स। संसारा विनळीकताति संसरन्ति सत्ता एतेहीति ‘‘संसारा’’ति लद्धनामा कम्मकिलेसा अग्गमग्गेन समुच्छिन्नत्ता विगतनळा निम्मूला कता। सब्बा गती समुच्छिन्नाति एवं कम्मकिलेसवट्टानं विनळीकतत्ता निरयादिका सब्बापि गतियो सम्मदेव उच्छिन्ना विद्धंसिता, ततो एव नत्थि दानि आयतिं पुनब्भवोति इदमेव च थेरस्स अञ्ञाब्याकरणं अहोसीति।
Tassa mayhaṃ vuttanayena pubbe puthujjanasseva sato idāni satthārā dinnanayena appamattassa appamādapaṭipattiyā samathavipassanābhāvanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhitassa. Saṃsārā vinaḷīkatāti saṃsaranti sattā etehīti ‘‘saṃsārā’’ti laddhanāmā kammakilesā aggamaggena samucchinnattā vigatanaḷā nimmūlā katā. Sabbā gatī samucchinnāti evaṃ kammakilesavaṭṭānaṃ vinaḷīkatattā nirayādikā sabbāpi gatiyo sammadeva ucchinnā viddhaṃsitā, tato eva natthi dāni āyatiṃ punabbhavoti idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
वज्जितत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Vajjitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ८. वज्जितत्थेरगाथा • 8. Vajjitattheragāthā
