| Upanishads |
Vajrasuchi Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
वज्रसूचिका उपनिषत्
vajrasūcikā upaniṣat
॥ श्री गुरुभ्यो नमः हरिः ॐ ॥
॥ śrī gurubhyo namaḥ hariḥ oṃ ॥
यज्ञ्ज्ञानाद्यान्ति मुनयो ब्राह्मण्यं परमाद्भुतम् ।
तत्रैपद्ब्रह्मतत्त्वमहमस्मीति चिंतये ॥
yajñjñānādyānti munayo brāhmaṇyaṃ paramādbhutam ।
tatraipadbrahmatattvamahamasmīti ciṃtaye ॥
ॐ आप्यायन्त्विति शान्तिः ॥
oṃ āpyāyantviti śāntiḥ ॥
चित्सदानन्दरूपाय सर्वधीवृत्तिसाक्षिणे ।
नमो वेदान्तवेद्याय ब्रह्मणेऽनन्तरूपिणे ॥
citsadānandarūpāya sarvadhīvṛttisākṣiṇe ।
namo vedāntavedyāya brahmaṇe'nantarūpiṇe ॥
ॐ वज्रसूचीं प्रवक्ष्यामि शास्त्रमज्ञानभेदनम् ।
दूषणं ज्ञानहीनानां भूषणं ज्ञानचक्षुषाम् ॥ १॥
oṃ vajrasūcīṃ pravakṣyāmi śāstramajñānabhedanam ।
dūṣaṇaṃ jñānahīnānāṃ bhūṣaṇaṃ jñānacakṣuṣām ॥ 1॥
ब्राह्मक्षत्रियवैष्यशूद्रा इति चत्वारो वर्णास्तेषां वर्णानां ब्राह्मण एव
प्रधान इति वेदवचनानुरूपं स्मृतिभिरप्युक्तम् ।
तत्र चोद्यमस्ति को वा ब्राह्मणो नाम किं जीवः किं देहः किं जातिः किं
ज्ञानं किं कर्म किं धार्मिक इति ॥
brāhmakṣatriyavaiṣyaśūdrā iti catvāro varṇāsteṣāṃ varṇānāṃ brāhmaṇa eva
pradhāna iti vedavacanānurūpaṃ smṛtibhirapyuktam ।
tatra codyamasti ko vā brāhmaṇo nāma kiṃ jīvaḥ kiṃ dehaḥ kiṃ jātiḥ kiṃ
jñānaṃ kiṃ karma kiṃ dhārmika iti ॥
तत्र प्रथमो जीवो ब्राह्मण इति चेत् तन्न । अतीतानागतानेकदेहानां
जीवस्यैकरूपत्वात् एकस्यापि कर्मवशादनेकदेहसंभवात् सर्वशरीराणां
जीवस्यैकरूपत्वाच्च । तस्मात् न जीवो ब्राह्मण इति ॥
tatra prathamo jīvo brāhmaṇa iti cet tanna । atītānāgatānekadehānāṃ
jīvasyaikarūpatvāt ekasyāpi karmavaśādanekadehasaṃbhavāt sarvaśarīrāṇāṃ
jīvasyaikarūpatvācca । tasmāt na jīvo brāhmaṇa iti ॥
तर्हि देहो ब्राह्मण इति चेत् तन्न । आचाण्डालादिपर्यन्तानां मनुष्याणां
पञ्चभौतिकत्वेन देहस्यैकरूपत्वात्
जरामरणधर्माधर्मादिसाम्यदर्शनत् ब्राह्मणः श्वेतवर्णः क्षत्रियो
रक्तवर्णो वैश्यः पीतवर्णः शूद्रः कृष्णवर्णः इति नियमाभावात् ।
पित्रादिशरीरदहने पुत्रादीनां ब्रह्महत्यादिदोषसंभवाच्च ।
तस्मात् न देहो ब्राह्मण इति ॥
tarhi deho brāhmaṇa iti cet tanna । ācāṇḍālādiparyantānāṃ manuṣyāṇāṃ
pañcabhautikatvena dehasyaikarūpatvāt
jarāmaraṇadharmādharmādisāmyadarśanat brāhmaṇaḥ śvetavarṇaḥ kṣatriyo
raktavarṇo vaiśyaḥ pītavarṇaḥ śūdraḥ kṛṣṇavarṇaḥ iti niyamābhāvāt ।
pitrādiśarīradahane putrādīnāṃ brahmahatyādidoṣasaṃbhavācca ।
tasmāt na deho brāhmaṇa iti ॥
तर्हि जाति ब्राह्मण इति चेत् तन्न । तत्र
जात्यन्तरजन्तुष्वनेकजातिसंभवात् महर्षयो बहवः सन्ति ।
ऋष्यशृङ्गो मृग्याः कौशिकः कुशात् जाम्बूको जाम्बूकात् वाल्मीको
वाल्मीकात् व्यासः कैवर्तकन्यकायाम् शशपृष्ठात् गौतमः
वसिष्ठ उर्वश्याम् अगस्त्यः कलशे जात इति शृतत्वात् । एतेषां
जात्या विनाप्यग्रे ज्ञानप्रतिपादिता ऋषयो बहवः सन्ति । तस्मात्
न जाति ब्राह्मण इति ॥
tarhi jāti brāhmaṇa iti cet tanna । tatra
jātyantarajantuṣvanekajātisaṃbhavāt maharṣayo bahavaḥ santi ।
ṛṣyaśṛṅgo mṛgyāḥ kauśikaḥ kuśāt jāmbūko jāmbūkāt vālmīko
vālmīkāt vyāsaḥ kaivartakanyakāyām śaśapṛṣṭhāt gautamaḥ
vasiṣṭha urvaśyām agastyaḥ kalaśe jāta iti śṛtatvāt । eteṣāṃ
jātyā vināpyagre jñānapratipāditā ṛṣayo bahavaḥ santi । tasmāt
na jāti brāhmaṇa iti ॥
तर्हि ज्ञानं ब्राह्मण इति चेत् तन्न । क्षत्रियादयोऽपि
परमार्थदर्शिनोऽभिज्ञा बहवः सन्ति । तस्मात् न ज्ञानं ब्राह्मण इति ॥
tarhi jñānaṃ brāhmaṇa iti cet tanna । kṣatriyādayo'pi
paramārthadarśino'bhijñā bahavaḥ santi । tasmāt na jñānaṃ brāhmaṇa iti ॥
तर्हि कर्म ब्राह्मण इति चेत् तन्न । सर्वेषां प्राणिनां
प्रारब्धसञ्चितागामिकर्मसाधर्म्यदर्शनात्कर्माभिप्रेरिताः सन्तो जनाः
क्रियाः कुर्वन्तीति । तस्मात् न कर्म ब्राह्मण इति ॥
tarhi karma brāhmaṇa iti cet tanna । sarveṣāṃ prāṇināṃ
prārabdhasañcitāgāmikarmasādharmyadarśanātkarmābhipreritāḥ santo janāḥ
kriyāḥ kurvantīti । tasmāt na karma brāhmaṇa iti ॥
तर्हि धार्मिको ब्राह्मण इति चेत् तन्न । क्षत्रियादयो हिरण्यदातारो बहवः
सन्ति । तस्मात् न धार्मिको ब्राह्मण इति ॥
tarhi dhārmiko brāhmaṇa iti cet tanna । kṣatriyādayo hiraṇyadātāro bahavaḥ
santi । tasmāt na dhārmiko brāhmaṇa iti ॥
तर्हि को वा ब्रह्मणो नाम । यः कश्चिदात्मानमद्वितीयं जातिगुणक्रियाहीनं
षडूर्मिषड्भावेत्यादिसर्वदोषरहितं सत्यज्ञानानन्दानन्तस्वरूपं
स्वयं निर्विकल्पमशेषकल्पाधारमशेषभूतान्तर्यामित्वेन
वर्तमानमन्तर्यहिश्चाकाशवदनुस्यूतमखण्डानन्दस्वभावमप्रमेयं
अनुभवैकवेद्यमपरोक्षतया भासमानं करतळामलकवत्साक्षादपरोक्षीकृत्य
कृतार्थतया कामरागादिदोषरहितः शमदमादिसम्पन्नो भाव मात्सर्य
तृष्णा आशा मोहादिरहितो दम्भाहङ्कारदिभिरसंस्पृष्टचेता वर्तत
एवमुक्तलक्षणो यः स एव ब्राह्मणेति शृतिस्मृतीतिहासपुराणाभ्यामभिप्रायः
अन्यथा हि ब्राह्मणत्वसिद्धिर्नास्त्येव ।
सच्चिदानान्दमात्मानमद्वितीयं ब्रह्म भावयेदित्युपनिषत् ॥
tarhi ko vā brahmaṇo nāma । yaḥ kaścidātmānamadvitīyaṃ jātiguṇakriyāhīnaṃ
ṣaḍūrmiṣaḍbhāvetyādisarvadoṣarahitaṃ satyajñānānandānantasvarūpaṃ
svayaṃ nirvikalpamaśeṣakalpādhāramaśeṣabhūtāntaryāmitvena
vartamānamantaryahiścākāśavadanusyūtamakhaṇḍānandasvabhāvamaprameyaṃ
anubhavaikavedyamaparokṣatayā bhāsamānaṃ karataḷāmalakavatsākṣādaparokṣīkṛtya
kṛtārthatayā kāmarāgādidoṣarahitaḥ śamadamādisampanno bhāva mātsarya
tṛṣṇā āśā mohādirahito dambhāhaṅkāradibhirasaṃspṛṣṭacetā vartata
evamuktalakṣaṇo yaḥ sa eva brāhmaṇeti śṛtismṛtītihāsapurāṇābhyāmabhiprāyaḥ
anyathā hi brāhmaṇatvasiddhirnāstyeva ।
saccidānāndamātmānamadvitīyaṃ brahma bhāvayedityupaniṣat ॥
ॐ आप्यायन्त्विति शान्तिः ॥
oṃ āpyāyantviti śāntiḥ ॥
॥ इति वज्रसूच्युपनिषत्समाप्ता ॥
॥ iti vajrasūcyupaniṣatsamāptā ॥
॥ भारतीरमणमुख्यप्राणंतर्गत श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
॥ bhāratīramaṇamukhyaprāṇaṃtargata śrīkṛṣṇārpaṇamastu ॥
