| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३००] १०. वकजातकवण्णना
[300] 10. Vakajātakavaṇṇanā
परपाणरोधा जीवन्तोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो पुराणसन्थतं आरब्भ कथेसि। वत्थु विनये (पारा॰ ५६५ आदयो) वित्थारतो आगतमेव। अयं पनेत्थ सङ्खेपो – आयस्मा उपसेनो दुवस्सिको एकवस्सिकेन सद्धिविहारिकेन सद्धिं सत्थारं उपसङ्कमित्वा सत्थारा गरहितो वन्दित्वा पक्कन्तो विपस्सनं पट्ठपेत्वा अरहत्तप्पत्तो अप्पिच्छतादिगुणयुत्तो तेरस धुतङ्गानि समादाय परिसम्पि तेरसधुतङ्गधरं कत्वा भगवति तेमासं पटिसल्लीने सपरिसो सत्थारं उपसङ्कमित्वा परिसं निस्साय पठमं गरहं लभित्वा अधम्मिकाय कतिकाय अननुवत्तने दुतियं साधुकारं लभित्वा ‘‘इतो पट्ठाय धुतङ्गधरा भिक्खू यथासुखं उपसङ्कमित्वा मं पस्सन्तू’’ति सत्थारा कतानुग्गहो निक्खमित्वा भिक्खूनं तमत्थं आरोचेसि। ततो पभुति भिक्खू धुतङ्गधरा हुत्वा सत्थारं दस्सनाय उपसङ्कमित्वा सत्थरि पटिसल्लाना वुट्ठिते तत्थ तत्थ पंसुकूलानि छड्डेत्वा अत्तनो पत्तचीवरानेव गण्हिंसु। सत्था सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं सेनासनचारिकं चरन्तो तत्थ तत्थ पतितानि पंसुकूलानि दिस्वा पुच्छित्वा तमत्थं सुत्वा ‘‘भिक्खवे, इमेसं नाम भिक्खूनं धुतङ्गसमादानं न चिरट्ठितिकं वकस्स उपोसथकम्मसदिसं अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Parapāṇarodhā jīvantoti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇasanthataṃ ārabbha kathesi. Vatthu vinaye (pārā. 565 ādayo) vitthārato āgatameva. Ayaṃ panettha saṅkhepo – āyasmā upaseno duvassiko ekavassikena saddhivihārikena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā satthārā garahito vanditvā pakkanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattappatto appicchatādiguṇayutto terasa dhutaṅgāni samādāya parisampi terasadhutaṅgadharaṃ katvā bhagavati temāsaṃ paṭisallīne sapariso satthāraṃ upasaṅkamitvā parisaṃ nissāya paṭhamaṃ garahaṃ labhitvā adhammikāya katikāya ananuvattane dutiyaṃ sādhukāraṃ labhitvā ‘‘ito paṭṭhāya dhutaṅgadharā bhikkhū yathāsukhaṃ upasaṅkamitvā maṃ passantū’’ti satthārā katānuggaho nikkhamitvā bhikkhūnaṃ tamatthaṃ ārocesi. Tato pabhuti bhikkhū dhutaṅgadharā hutvā satthāraṃ dassanāya upasaṅkamitvā satthari paṭisallānā vuṭṭhite tattha tattha paṃsukūlāni chaḍḍetvā attano pattacīvarāneva gaṇhiṃsu. Satthā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ senāsanacārikaṃ caranto tattha tattha patitāni paṃsukūlāni disvā pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘bhikkhave, imesaṃ nāma bhikkhūnaṃ dhutaṅgasamādānaṃ na ciraṭṭhitikaṃ vakassa uposathakammasadisaṃ ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सक्को देवराजा अहोसि। अथेको वको गङ्गातीरे पासाणपिट्ठे वसति, अथ गङ्गाय महोदकं आगन्त्वा तं पासाणं परिक्खिपि। वको अभिरुहित्वा पासाणपिट्ठे निपज्जि, नेवस्स गोचरो अत्थि, न गोचराय गमनमग्गो, उदकम्पि वड्ढतेव। सो चिन्तेसि – ‘‘मय्हं नेव गोचरो अत्थि, न गोचराय गमनमग्गो, निक्कम्मस्स पन निपज्जनतो उपोसथकम्मं वर’’न्ति मनसाव उपोसथं अधिट्ठाय सीलानि समादियित्वा निपज्जि। तदा सक्को देवराजा आवज्जमानो तस्स तं दुब्बलसमादानं ञत्वा ‘‘एतं वकं विहेठेस्सामी’’ति एळकरूपेन आगन्त्वा तस्स अविदूरे ठत्वा अत्तानं दस्सेसि। वको तं दिस्वा ‘‘अञ्ञस्मिं दिवसे उपोसथकम्मं जानिस्सामी’’ति उट्ठाय तं गण्हितुं पक्खन्दि। एळकोपि इतो चितो च पक्खन्दित्वा अत्तानं गहेतुं नादासि। वको तं गहेतुं असक्कोन्तो निवत्तित्वा आगम्म ‘‘उपोसथकम्मं ताव मे न भिज्जती’’ति तत्थेव पुन निपज्जि। सक्को सक्कत्तभावेनेव आकासे ठत्वा ‘‘तादिसस्स दुब्बलज्झासयस्स किं उपोसथकम्मेन, त्वं मम सक्कभावं अजानन्तो एळकमंसं खादितुकामो अहोसी’’ति तं विहेठेत्वा गरहित्वा देवलोकमेव गतो।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakko devarājā ahosi. Atheko vako gaṅgātīre pāsāṇapiṭṭhe vasati, atha gaṅgāya mahodakaṃ āgantvā taṃ pāsāṇaṃ parikkhipi. Vako abhiruhitvā pāsāṇapiṭṭhe nipajji, nevassa gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, udakampi vaḍḍhateva. So cintesi – ‘‘mayhaṃ neva gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, nikkammassa pana nipajjanato uposathakammaṃ vara’’nti manasāva uposathaṃ adhiṭṭhāya sīlāni samādiyitvā nipajji. Tadā sakko devarājā āvajjamāno tassa taṃ dubbalasamādānaṃ ñatvā ‘‘etaṃ vakaṃ viheṭhessāmī’’ti eḷakarūpena āgantvā tassa avidūre ṭhatvā attānaṃ dassesi. Vako taṃ disvā ‘‘aññasmiṃ divase uposathakammaṃ jānissāmī’’ti uṭṭhāya taṃ gaṇhituṃ pakkhandi. Eḷakopi ito cito ca pakkhanditvā attānaṃ gahetuṃ nādāsi. Vako taṃ gahetuṃ asakkonto nivattitvā āgamma ‘‘uposathakammaṃ tāva me na bhijjatī’’ti tattheva puna nipajji. Sakko sakkattabhāveneva ākāse ṭhatvā ‘‘tādisassa dubbalajjhāsayassa kiṃ uposathakammena, tvaṃ mama sakkabhāvaṃ ajānanto eḷakamaṃsaṃ khāditukāmo ahosī’’ti taṃ viheṭhetvā garahitvā devalokameva gato.
१४८.
148.
‘‘परपाणरोधा जीवन्तो, मंसलोहितभोजनो।
‘‘Parapāṇarodhā jīvanto, maṃsalohitabhojano;
वको वतं समादाय, उपपज्जि उपोसथं॥
Vako vataṃ samādāya, upapajji uposathaṃ.
१४९.
149.
‘‘तस्स सक्को वतञ्ञाय, अजरूपेनुपागमि।
‘‘Tassa sakko vataññāya, ajarūpenupāgami;
वीततपो अज्झप्पत्तो, भञ्जि लोहितपो तपं॥
Vītatapo ajjhappatto, bhañji lohitapo tapaṃ.
१५०.
150.
‘‘एवमेव इधेकच्चे, समादानम्हि दुब्बला।
‘‘Evameva idhekacce, samādānamhi dubbalā;
लहुं करोन्ति अत्तानं, वकोव अजकारणा’’ति॥ –
Lahuṃ karonti attānaṃ, vakova ajakāraṇā’’ti. –
तिस्सोपि अभिसम्बुद्धगाथाव।
Tissopi abhisambuddhagāthāva.
तत्थ उपपज्जि उपोसथन्ति उपोसथवासं उपगतो। वतञ्ञायाति तस्स दुब्बलवतं अञ्ञाय। वीततपो अज्झप्पत्तोति विगततपो हुत्वा उपगतो, तं खादितुं पक्खन्दीति अत्थो। लोहितपोति लोहितपायी। तपन्ति तं अत्तनो समादानतपं भिन्दि।
Tattha upapajji uposathanti uposathavāsaṃ upagato. Vataññāyāti tassa dubbalavataṃ aññāya. Vītatapo ajjhappattoti vigatatapo hutvā upagato, taṃ khādituṃ pakkhandīti attho. Lohitapoti lohitapāyī. Tapanti taṃ attano samādānatapaṃ bhindi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सक्को अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko ahameva ahosi’’nti.
वकजातकवण्णना दसमा।
Vakajātakavaṇṇanā dasamā.
कुम्भवग्गो पञ्चमो।
Kumbhavaggo pañcamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
वरकुम्भ सुपत्त सिरिव्हयनो, सुचिसम्मत बिन्दुसरो चुसभो।
Varakumbha supatta sirivhayano, sucisammata bindusaro cusabho;
सरितंपति चण्डि जराकपिना, अथ मक्कटिया वककेन दसाति॥
Saritaṃpati caṇḍi jarākapinā, atha makkaṭiyā vakakena dasāti.
अथ वग्गुद्दानं –
Atha vagguddānaṃ –
सङ्कप्पो पदुमो चेव, उदपानेन ततियं।
Saṅkappo padumo ceva, udapānena tatiyaṃ;
अब्भन्तरं घटभेदं, तिकनिपातम्हिलङ्कतन्ति॥
Abbhantaraṃ ghaṭabhedaṃ, tikanipātamhilaṅkatanti.
तिकनिपातवण्णना निट्ठिता।
Tikanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
(दुतियो भागो निट्ठितो।)
(Dutiyo bhāgo niṭṭhito.)
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३००. वकजातकं • 300. Vakajātakaṃ
