| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๓๐๐] ๑๐. วกชาตกวณฺณนา
[300] 10. Vakajātakavaṇṇanā
ปรปาณโรธา ชีวโนฺตติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต ปุราณสนฺถตํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ วินเย (ปารา. ๕๖๕ อาทโย) วิตฺถารโต อาคตเมวฯ อยํ ปเนตฺถ สเงฺขโป – อายสฺมา อุปเสโน ทุวสฺสิโก เอกวสฺสิเกน สทฺธิวิหาริเกน สทฺธิํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถารา ครหิโต วนฺทิตฺวา ปกฺกโนฺต วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา อรหตฺตปฺปโตฺต อปฺปิจฺฉตาทิคุณยุโตฺต เตรส ธุตงฺคานิ สมาทาย ปริสมฺปิ เตรสธุตงฺคธรํ กตฺวา ภควติ เตมาสํ ปฎิสลฺลีเน สปริโส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปริสํ นิสฺสาย ปฐมํ ครหํ ลภิตฺวา อธมฺมิกาย กติกาย อนนุวตฺตเน ทุติยํ สาธุการํ ลภิตฺวา ‘‘อิโต ปฎฺฐาย ธุตงฺคธรา ภิกฺขู ยถาสุขํ อุปสงฺกมิตฺวา มํ ปสฺสนฺตู’’ติ สตฺถารา กตานุคฺคโห นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขูนํ ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ตโต ปภุติ ภิกฺขู ธุตงฺคธรา หุตฺวา สตฺถารํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถริ ปฎิสลฺลานา วุฎฺฐิเต ตตฺถ ตตฺถ ปํสุกูลานิ ฉเฑฺฑตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวราเนว คณฺหิํสุฯ สตฺถา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ เสนาสนจาริกํ จรโนฺต ตตฺถ ตตฺถ ปติตานิ ปํสุกูลานิ ทิสฺวา ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา ‘‘ภิกฺขเว, อิเมสํ นาม ภิกฺขูนํ ธุตงฺคสมาทานํ น จิรฎฺฐิติกํ วกสฺส อุโปสถกมฺมสทิสํ อโหสี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Parapāṇarodhā jīvantoti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇasanthataṃ ārabbha kathesi. Vatthu vinaye (pārā. 565 ādayo) vitthārato āgatameva. Ayaṃ panettha saṅkhepo – āyasmā upaseno duvassiko ekavassikena saddhivihārikena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā satthārā garahito vanditvā pakkanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattappatto appicchatādiguṇayutto terasa dhutaṅgāni samādāya parisampi terasadhutaṅgadharaṃ katvā bhagavati temāsaṃ paṭisallīne sapariso satthāraṃ upasaṅkamitvā parisaṃ nissāya paṭhamaṃ garahaṃ labhitvā adhammikāya katikāya ananuvattane dutiyaṃ sādhukāraṃ labhitvā ‘‘ito paṭṭhāya dhutaṅgadharā bhikkhū yathāsukhaṃ upasaṅkamitvā maṃ passantū’’ti satthārā katānuggaho nikkhamitvā bhikkhūnaṃ tamatthaṃ ārocesi. Tato pabhuti bhikkhū dhutaṅgadharā hutvā satthāraṃ dassanāya upasaṅkamitvā satthari paṭisallānā vuṭṭhite tattha tattha paṃsukūlāni chaḍḍetvā attano pattacīvarāneva gaṇhiṃsu. Satthā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ senāsanacārikaṃ caranto tattha tattha patitāni paṃsukūlāni disvā pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘bhikkhave, imesaṃ nāma bhikkhūnaṃ dhutaṅgasamādānaṃ na ciraṭṭhitikaṃ vakassa uposathakammasadisaṃ ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต สโกฺก เทวราชา อโหสิฯ อเถโก วโก คงฺคาตีเร ปาสาณปิเฎฺฐ วสติ, อถ คงฺคาย มโหทกํ อาคนฺตฺวา ตํ ปาสาณํ ปริกฺขิปิฯ วโก อภิรุหิตฺวา ปาสาณปิเฎฺฐ นิปชฺชิ, เนวสฺส โคจโร อตฺถิ, น โคจราย คมนมโคฺค, อุทกมฺปิ วฑฺฒเตวฯ โส จิเนฺตสิ – ‘‘มยฺหํ เนว โคจโร อตฺถิ, น โคจราย คมนมโคฺค, นิกฺกมฺมสฺส ปน นิปชฺชนโต อุโปสถกมฺมํ วร’’นฺติ มนสาว อุโปสถํ อธิฎฺฐาย สีลานิ สมาทิยิตฺวา นิปชฺชิฯ ตทา สโกฺก เทวราชา อาวชฺชมาโน ตสฺส ตํ ทุพฺพลสมาทานํ ญตฺวา ‘‘เอตํ วกํ วิเหเฐสฺสามี’’ติ เอฬกรูเปน อาคนฺตฺวา ตสฺส อวิทูเร ฐตฺวา อตฺตานํ ทเสฺสสิฯ วโก ตํ ทิสฺวา ‘‘อญฺญสฺมิํ ทิวเส อุโปสถกมฺมํ ชานิสฺสามี’’ติ อุฎฺฐาย ตํ คณฺหิตุํ ปกฺขนฺทิฯ เอฬโกปิ อิโต จิโต จ ปกฺขนฺทิตฺวา อตฺตานํ คเหตุํ นาทาสิฯ วโก ตํ คเหตุํ อสโกฺกโนฺต นิวตฺติตฺวา อาคมฺม ‘‘อุโปสถกมฺมํ ตาว เม น ภิชฺชตี’’ติ ตเตฺถว ปุน นิปชฺชิฯ สโกฺก สกฺกตฺตภาเวเนว อากาเส ฐตฺวา ‘‘ตาทิสสฺส ทุพฺพลชฺฌาสยสฺส กิํ อุโปสถกเมฺมน, ตฺวํ มม สกฺกภาวํ อชานโนฺต เอฬกมํสํ ขาทิตุกาโม อโหสี’’ติ ตํ วิเหเฐตฺวา ครหิตฺวา เทวโลกเมว คโตฯ
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakko devarājā ahosi. Atheko vako gaṅgātīre pāsāṇapiṭṭhe vasati, atha gaṅgāya mahodakaṃ āgantvā taṃ pāsāṇaṃ parikkhipi. Vako abhiruhitvā pāsāṇapiṭṭhe nipajji, nevassa gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, udakampi vaḍḍhateva. So cintesi – ‘‘mayhaṃ neva gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, nikkammassa pana nipajjanato uposathakammaṃ vara’’nti manasāva uposathaṃ adhiṭṭhāya sīlāni samādiyitvā nipajji. Tadā sakko devarājā āvajjamāno tassa taṃ dubbalasamādānaṃ ñatvā ‘‘etaṃ vakaṃ viheṭhessāmī’’ti eḷakarūpena āgantvā tassa avidūre ṭhatvā attānaṃ dassesi. Vako taṃ disvā ‘‘aññasmiṃ divase uposathakammaṃ jānissāmī’’ti uṭṭhāya taṃ gaṇhituṃ pakkhandi. Eḷakopi ito cito ca pakkhanditvā attānaṃ gahetuṃ nādāsi. Vako taṃ gahetuṃ asakkonto nivattitvā āgamma ‘‘uposathakammaṃ tāva me na bhijjatī’’ti tattheva puna nipajji. Sakko sakkattabhāveneva ākāse ṭhatvā ‘‘tādisassa dubbalajjhāsayassa kiṃ uposathakammena, tvaṃ mama sakkabhāvaṃ ajānanto eḷakamaṃsaṃ khāditukāmo ahosī’’ti taṃ viheṭhetvā garahitvā devalokameva gato.
๑๔๘.
148.
‘‘ปรปาณโรธา ชีวโนฺต, มํสโลหิตโภชโน;
‘‘Parapāṇarodhā jīvanto, maṃsalohitabhojano;
วโก วตํ สมาทาย, อุปปชฺชิ อุโปสถํฯ
Vako vataṃ samādāya, upapajji uposathaṃ.
๑๔๙.
149.
‘‘ตสฺส สโกฺก วตญฺญาย, อชรูเปนุปาคมิ;
‘‘Tassa sakko vataññāya, ajarūpenupāgami;
วีตตโป อชฺฌปฺปโตฺต, ภญฺชิ โลหิตโป ตปํฯ
Vītatapo ajjhappatto, bhañji lohitapo tapaṃ.
๑๕๐.
150.
‘‘เอวเมว อิเธกเจฺจ, สมาทานมฺหิ ทุพฺพลา;
‘‘Evameva idhekacce, samādānamhi dubbalā;
ลหุํ กโรนฺติ อตฺตานํ, วโกว อชการณา’’ติฯ –
Lahuṃ karonti attānaṃ, vakova ajakāraṇā’’ti. –
ติโสฺสปิ อภิสมฺพุทฺธคาถาวฯ
Tissopi abhisambuddhagāthāva.
ตตฺถ อุปปชฺชิ อุโปสถนฺติ อุโปสถวาสํ อุปคโตฯ วตญฺญายาติ ตสฺส ทุพฺพลวตํ อญฺญายฯ วีตตโป อชฺฌปฺปโตฺตติ วิคตตโป หุตฺวา อุปคโต, ตํ ขาทิตุํ ปกฺขนฺทีติ อโตฺถฯ โลหิตโปติ โลหิตปายีฯ ตปนฺติ ตํ อตฺตโน สมาทานตปํ ภินฺทิฯ
Tattha upapajji uposathanti uposathavāsaṃ upagato. Vataññāyāti tassa dubbalavataṃ aññāya. Vītatapo ajjhappattoti vigatatapo hutvā upagato, taṃ khādituṃ pakkhandīti attho. Lohitapoti lohitapāyī. Tapanti taṃ attano samādānatapaṃ bhindi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา สโกฺก อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko ahameva ahosi’’nti.
วกชาตกวณฺณนา ทสมาฯ
Vakajātakavaṇṇanā dasamā.
กุมฺภวโคฺค ปญฺจโมฯ
Kumbhavaggo pañcamo.
ตสฺสุทฺทานํ –
Tassuddānaṃ –
วรกุมฺภ สุปตฺต สิริวฺหยโน, สุจิสมฺมต พินฺทุสโร จุสโภ;
Varakumbha supatta sirivhayano, sucisammata bindusaro cusabho;
สริตํปติ จณฺฑิ ชรากปินา, อถ มกฺกฎิยา วกเกน ทสาติฯ
Saritaṃpati caṇḍi jarākapinā, atha makkaṭiyā vakakena dasāti.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
Atha vagguddānaṃ –
สงฺกโปฺป ปทุโม เจว, อุทปาเนน ตติยํ;
Saṅkappo padumo ceva, udapānena tatiyaṃ;
อพฺภนฺตรํ ฆฎเภทํ, ติกนิปาตมฺหิลงฺกตนฺติฯ
Abbhantaraṃ ghaṭabhedaṃ, tikanipātamhilaṅkatanti.
ติกนิปาตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Tikanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
(ทุติโย ภาโค นิฎฺฐิโตฯ)
(Dutiyo bhāgo niṭṭhito.)
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๓๐๐. วกชาตกํ • 300. Vakajātakaṃ
