Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၃၀၀] ၁၀. ဝကဇာတကဝဏ္ဏနာ
[300] 10. Vakajātakavaṇṇanā
ပရပာဏရောဓာ ဇီဝန္တောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏသန္ထတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဝိနယေ (ပာရာ. ၅၆၅ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော အာဂတမေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပော – အာယသ္မာ ဥပသေနော ဒုဝသ္သိကော ဧကဝသ္သိကေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ သတ္ထာရာ ဂရဟိတော ဝန္ဒိတ္ဝာ ပက္ကန္တော ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ အရဟတ္တပ္ပတ္တော အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏယုတ္တော တေရသ ဓုတင္ဂာနိ သမာဒာယ ပရိသမ္ပိ တေရသဓုတင္ဂဓရံ ကတ္ဝာ ဘဂဝတိ တေမာသံ ပဋိသလ္လီနေ သပရိသော သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပရိသံ နိသ္သာယ ပဌမံ ဂရဟံ လဘိတ္ဝာ အဓမ္မိကာယ ကတိကာယ အနနုဝတ္တနေ ဒုတိယံ သာဓုကာရံ လဘိတ္ဝာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဓုတင္ဂဓရာ ဘိက္ခူ ယထာသုခံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ မံ ပသ္သန္တူ’’တိ သတ္ထာရာ ကတာနုဂ္ဂဟော နိက္ခမိတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တတော ပဘုတိ ဘိက္ခူ ဓုတင္ဂဓရာ ဟုတ္ဝာ သတ္ထာရံ ဒသ္သနာယ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ သတ္ထရိ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတေ တတ္ထ တတ္ထ ပံသုကူလာနိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရာနေဝ ဂဏ္ဟိံသု။ သတ္ထာ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သေနာသနစာရိကံ စရန္တော တတ္ထ တတ္ထ ပတိတာနိ ပံသုကူလာနိ ဒိသ္ဝာ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တမတ္ထံ သုတ္ဝာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣမေသံ နာမ ဘိက္ခူနံ ဓုတင္ဂသမာဒာနံ န စိရဋ္ဌိတိကံ ဝကသ္သ ဥပောသထကမ္မသဒိသံ အဟောသီ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Parapāṇarodhā jīvantoti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇasanthataṃ ārabbha kathesi. Vatthu vinaye (pārā. 565 ādayo) vitthārato āgatameva. Ayaṃ panettha saṅkhepo – āyasmā upaseno duvassiko ekavassikena saddhivihārikena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā satthārā garahito vanditvā pakkanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattappatto appicchatādiguṇayutto terasa dhutaṅgāni samādāya parisampi terasadhutaṅgadharaṃ katvā bhagavati temāsaṃ paṭisallīne sapariso satthāraṃ upasaṅkamitvā parisaṃ nissāya paṭhamaṃ garahaṃ labhitvā adhammikāya katikāya ananuvattane dutiyaṃ sādhukāraṃ labhitvā ‘‘ito paṭṭhāya dhutaṅgadharā bhikkhū yathāsukhaṃ upasaṅkamitvā maṃ passantū’’ti satthārā katānuggaho nikkhamitvā bhikkhūnaṃ tamatthaṃ ārocesi. Tato pabhuti bhikkhū dhutaṅgadharā hutvā satthāraṃ dassanāya upasaṅkamitvā satthari paṭisallānā vuṭṭhite tattha tattha paṃsukūlāni chaḍḍetvā attano pattacīvarāneva gaṇhiṃsu. Satthā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ senāsanacārikaṃ caranto tattha tattha patitāni paṃsukūlāni disvā pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘bhikkhave, imesaṃ nāma bhikkhūnaṃ dhutaṅgasamādānaṃ na ciraṭṭhitikaṃ vakassa uposathakammasadisaṃ ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကော ဒေဝရာဇာ အဟောသိ။ အထေကော ဝကော ဂင္ဂာတီရေ ပာသာဏပိဋ္ဌေ ဝသတိ, အထ ဂင္ဂာယ မဟောဒကံ အာဂန္တ္ဝာ တံ ပာသာဏံ ပရိက္ခိပိ။ ဝကော အဘိရုဟိတ္ဝာ ပာသာဏပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ, နေဝသ္သ ဂောစရော အတ္ထိ, န ဂောစရာယ ဂမနမဂ္ဂော, ဥဒကမ္ပိ ဝဍ္ဎတေဝ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘မယ္ဟံ နေဝ ဂောစရော အတ္ထိ, န ဂောစရာယ ဂမနမဂ္ဂော, နိက္ကမ္မသ္သ ပန နိပဇ္ဇနတော ဥပောသထကမ္မံ ဝရ’’န္တိ မနသာဝ ဥပောသထံ အဓိဋ္ဌာယ သီလာနိ သမာဒိယိတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။ တဒာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဝဇ္ဇမာနော တသ္သ တံ ဒုဗ္ဗလသမာဒာနံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဧတံ ဝကံ ဝိဟေဌေသ္သာမီ’’တိ ဧဠကရူပေန အာဂန္တ္ဝာ တသ္သ အဝိဒူရေ ဌတ္ဝာ အတ္တာနံ ဒသ္သေသိ။ ဝကော တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အညသ္မိံ ဒိဝသေ ဥပောသထကမ္မံ ဇာနိသ္သာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ တံ ဂဏ္ဟိတုံ ပက္ခန္ဒိ။ ဧဠကောပိ ဣတော စိတော စ ပက္ခန္ဒိတ္ဝာ အတ္တာနံ ဂဟေတုံ နာဒာသိ။ ဝကော တံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တော နိဝတ္တိတ္ဝာ အာဂမ္မ ‘‘ဥပောသထကမ္မံ တာဝ မေ န ဘိဇ္ဇတီ’’တိ တတ္ထေဝ ပုန နိပဇ္ဇိ။ သက္ကော သက္ကတ္တဘာဝေနေဝ အာကာသေ ဌတ္ဝာ ‘‘တာဒိသသ္သ ဒုဗ္ဗလဇ္ဈာသယသ္သ ကိံ ဥပောသထကမ္မေန, တ္ဝံ မမ သက္ကဘာဝံ အဇာနန္တော ဧဠကမံသံ ခာဒိတုကာမော အဟောသီ’’တိ တံ ဝိဟေဌေတ္ဝာ ဂရဟိတ္ဝာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakko devarājā ahosi. Atheko vako gaṅgātīre pāsāṇapiṭṭhe vasati, atha gaṅgāya mahodakaṃ āgantvā taṃ pāsāṇaṃ parikkhipi. Vako abhiruhitvā pāsāṇapiṭṭhe nipajji, nevassa gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, udakampi vaḍḍhateva. So cintesi – ‘‘mayhaṃ neva gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, nikkammassa pana nipajjanato uposathakammaṃ vara’’nti manasāva uposathaṃ adhiṭṭhāya sīlāni samādiyitvā nipajji. Tadā sakko devarājā āvajjamāno tassa taṃ dubbalasamādānaṃ ñatvā ‘‘etaṃ vakaṃ viheṭhessāmī’’ti eḷakarūpena āgantvā tassa avidūre ṭhatvā attānaṃ dassesi. Vako taṃ disvā ‘‘aññasmiṃ divase uposathakammaṃ jānissāmī’’ti uṭṭhāya taṃ gaṇhituṃ pakkhandi. Eḷakopi ito cito ca pakkhanditvā attānaṃ gahetuṃ nādāsi. Vako taṃ gahetuṃ asakkonto nivattitvā āgamma ‘‘uposathakammaṃ tāva me na bhijjatī’’ti tattheva puna nipajji. Sakko sakkattabhāveneva ākāse ṭhatvā ‘‘tādisassa dubbalajjhāsayassa kiṃ uposathakammena, tvaṃ mama sakkabhāvaṃ ajānanto eḷakamaṃsaṃ khāditukāmo ahosī’’ti taṃ viheṭhetvā garahitvā devalokameva gato.
၁၄၈.
148.
‘‘ပရပာဏရောဓာ ဇီဝန္တော၊ မံသလောဟိတဘောဇနော။
‘‘Parapāṇarodhā jīvanto, maṃsalohitabhojano;
ဝကော ဝတံ သမာဒာယ၊ ဥပပဇ္ဇိ ဥပောသထံ။
Vako vataṃ samādāya, upapajji uposathaṃ.
၁၄၉.
149.
‘‘တသ္သ သက္ကော ဝတညာယ၊ အဇရူပေနုပာဂမိ။
‘‘Tassa sakko vataññāya, ajarūpenupāgami;
ဝီတတပော အဇ္ဈပ္ပတ္တော၊ ဘဉ္ဇိ လောဟိတပော တပံ။
Vītatapo ajjhappatto, bhañji lohitapo tapaṃ.
၁၅၀.
150.
‘‘ဧဝမေဝ ဣဓေကစ္စေ၊ သမာဒာနမ္ဟိ ဒုဗ္ဗလာ။
‘‘Evameva idhekacce, samādānamhi dubbalā;
လဟုံ ကရောန္တိ အတ္တာနံ၊ ဝကောဝ အဇကာရဏာ’’တိ။ –
Lahuṃ karonti attānaṃ, vakova ajakāraṇā’’ti. –
တိသ္သောပိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂာထာဝ။
Tissopi abhisambuddhagāthāva.
တတ္ထ ဥပပဇ္ဇိ ဥပောသထန္တိ ဥပောသထဝာသံ ဥပဂတော။ ဝတညာယာတိ တသ္သ ဒုဗ္ဗလဝတံ အညာယ။ ဝီတတပော အဇ္ဈပ္ပတ္တောတိ ဝိဂတတပော ဟုတ္ဝာ ဥပဂတော, တံ ခာဒိတုံ ပက္ခန္ဒီတိ အတ္ထော။ လောဟိတပောတိ လောဟိတပာယီ။ တပန္တိ တံ အတ္တနော သမာဒာနတပံ ဘိန္ဒိ။
Tattha upapajji uposathanti uposathavāsaṃ upagato. Vataññāyāti tassa dubbalavataṃ aññāya. Vītatapo ajjhappattoti vigatatapo hutvā upagato, taṃ khādituṃ pakkhandīti attho. Lohitapoti lohitapāyī. Tapanti taṃ attano samādānatapaṃ bhindi.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒာ သက္ကော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko ahameva ahosi’’nti.
ဝကဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
Vakajātakavaṇṇanā dasamā.
ကုမ္ဘဝဂ္ဂော ပဉ္စမော။
Kumbhavaggo pañcamo.
တသ္သုဒ္ဒာနံ –
Tassuddānaṃ –
ဝရကုမ္ဘ သုပတ္တ သိရိဝ္ဟယနော၊ သုစိသမ္မတ ဗိန္ဒုသရော စုသဘော။
Varakumbha supatta sirivhayano, sucisammata bindusaro cusabho;
သရိတံပတိ စဏ္ဍိ ဇရာကပိနာ၊ အထ မက္ကဋိယာ ဝကကေန ဒသာတိ။
Saritaṃpati caṇḍi jarākapinā, atha makkaṭiyā vakakena dasāti.
အထ ဝဂ္ဂုဒ္ဒာနံ –
Atha vagguddānaṃ –
သင္ကပ္ပော ပဒုမော စေဝ၊ ဥဒပာနေန တတိယံ။
Saṅkappo padumo ceva, udapānena tatiyaṃ;
အဗ္ဘန္တရံ ဃဋဘေဒံ၊ တိကနိပာတမ္ဟိလင္ကတန္တိ။
Abbhantaraṃ ghaṭabhedaṃ, tikanipātamhilaṅkatanti.
တိကနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tikanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
(ဒုတိယော ဘာဂော နိဋ္ဌိတော။)
(Dutiyo bhāgo niṭṭhito.)
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၃၀၀. ဝကဇာတကံ • 300. Vakajātakaṃ