| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. वक्कलिसुत्तवण्णना
5. Vakkalisuttavaṇṇanā
८७. पञ्चमे कुम्भकारनिवेसनेति कुम्भकारसालायं। थेरो किर वुत्थवस्सो पवारेत्वा भगवन्तं दस्सनाय आगच्छति। तस्स नगरमज्झे महाआबाधो उप्पज्जि, पादा न वहन्ति। अथ नं मञ्चकसिविकाय कुम्भकारसालं आहरिंसु। सा च साला तेसं कम्मसाला, न निवेसनसाला। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘कुम्भकारनिवेसने विहरती’’ति। बाळ्हगिलानोति अधिमत्तगिलानो। समधोसीति समन्ततो अधोसि, चलनाकारेन अपचितिं दस्सेसि। वत्तं किरेतं बाळ्हगिलानेनपि बुड्ढतरं दिस्वा उट्ठानाकारेन अपचिति दस्सेतब्बा। तेन पन ‘‘मा चलि मा चली’’ति वत्तब्बो। सन्तिमानि आसनानीति बुद्धकालस्मिञ्हि एकस्सपि भिक्खुनो वसनट्ठाने ‘‘सचे सत्था आगच्छिस्सति, इध निसीदिस्सती’’ति आसनं पञ्ञत्तमेव होति अन्तमसो फलकमत्तम्पि पण्णसन्थारमत्तम्पि। खमनीयं यापनीयन्ति कच्चि दुक्खं खमितुं इरियापथं वा यापेतुं सक्काति पुच्छति। पटिक्कमन्तीति निवत्तन्ति। अभिक्कमन्तीति अधिगच्छन्ति । पटिक्कमोसानन्ति पटिक्कमो एतासं। सीलतो न उपवदतीति सीलं आरब्भ सीलभावेन न उपवदति। चिरपटिकाहन्ति चिरपटिको अहं, चिरतो पट्ठाय अहन्ति अत्थो। पूतिकायेनाति अत्तनो सुवण्णवण्णम्पि कायं भगवा धुवपग्घरणट्ठेन एवमाह। यो खो, वक्कलि, धम्मन्ति इध भगवा ‘‘धम्मकायो खो, महाराज, तथागतो’’ति वुत्तं धम्मकायतं दस्सेति। नवविधो हि लोकुत्तरधम्मो तथागतस्स कायो नाम।
87. Pañcame kumbhakāranivesaneti kumbhakārasālāyaṃ. Thero kira vutthavasso pavāretvā bhagavantaṃ dassanāya āgacchati. Tassa nagaramajjhe mahāābādho uppajji, pādā na vahanti. Atha naṃ mañcakasivikāya kumbhakārasālaṃ āhariṃsu. Sā ca sālā tesaṃ kammasālā, na nivesanasālā. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kumbhakāranivesane viharatī’’ti. Bāḷhagilānoti adhimattagilāno. Samadhosīti samantato adhosi, calanākārena apacitiṃ dassesi. Vattaṃ kiretaṃ bāḷhagilānenapi buḍḍhataraṃ disvā uṭṭhānākārena apaciti dassetabbā. Tena pana ‘‘mā cali mā calī’’ti vattabbo. Santimāni āsanānīti buddhakālasmiñhi ekassapi bhikkhuno vasanaṭṭhāne ‘‘sace satthā āgacchissati, idha nisīdissatī’’ti āsanaṃ paññattameva hoti antamaso phalakamattampi paṇṇasanthāramattampi. Khamanīyaṃ yāpanīyanti kacci dukkhaṃ khamituṃ iriyāpathaṃ vā yāpetuṃ sakkāti pucchati. Paṭikkamantīti nivattanti. Abhikkamantīti adhigacchanti . Paṭikkamosānanti paṭikkamo etāsaṃ. Sīlato na upavadatīti sīlaṃ ārabbha sīlabhāvena na upavadati. Cirapaṭikāhanti cirapaṭiko ahaṃ, cirato paṭṭhāya ahanti attho. Pūtikāyenāti attano suvaṇṇavaṇṇampi kāyaṃ bhagavā dhuvapaggharaṇaṭṭhena evamāha. Yo kho, vakkali, dhammanti idha bhagavā ‘‘dhammakāyo kho, mahārāja, tathāgato’’ti vuttaṃ dhammakāyataṃ dasseti. Navavidho hi lokuttaradhammo tathāgatassa kāyo nāma.
इदानि थेरस्स तिपरिवट्टधम्मदेसनं आरभन्तो तं किं मञ्ञसीतिआदिमाह। काळसिलाति काळसिलाविहारो। विमोक्खायाति मग्गविमोक्खत्थाय। सुविमुत्तो विमुच्चिस्सतीति अरहत्तफलविमुत्तिया विमुत्तो हुत्वा विमुच्चिस्सति। ता किर देवता ‘‘येन नीहारेन इमिना विपस्सना आरद्धा, अनन्तरायेन अरहत्तं पापुणिस्सती’’ति ञत्वा एवमाहंसु। अपापकन्ति अलामकं। सत्थं आहरेसीति थेरो किर अधिमानिको अहोसि। सो समाधिविपस्सनाहि विक्खम्भितानं किलेसानं समुदाचारं अपस्सन्तो ‘‘खीणासवोम्ही’’ति सञ्ञी हुत्वा ‘‘किं मे इमिना दुक्खेन जीवितेन? सत्थं आहरित्वा मरिस्सामी’’ति तिखिणेन सत्थेन कण्ठनाळं छिन्दि। अथस्स दुक्खा वेदना उप्पज्जि। सो तस्मिं खणे अत्तनो पुथुज्जनभावं ञत्वा अविस्सट्ठकम्मट्ठानत्ता सीघं मूलकम्मट्ठानं आदाय सम्मसन्तो अरहत्तं पापुणित्वाव कालमकासि। पच्चवेक्खणा पनस्स च कथं अहोसीति? खीणासवस्स एकूनवीसति पच्चवेक्खणा न सब्बाव अवस्सं लद्धब्बा, तिखिणेनापि पन असिना सीसे छिज्जन्ते एकं द्वे ञाणानि अवस्सं उप्पज्जन्ति।
Idāni therassa tiparivaṭṭadhammadesanaṃ ārabhanto taṃ kiṃ maññasītiādimāha. Kāḷasilāti kāḷasilāvihāro. Vimokkhāyāti maggavimokkhatthāya. Suvimutto vimuccissatīti arahattaphalavimuttiyā vimutto hutvā vimuccissati. Tā kira devatā ‘‘yena nīhārena iminā vipassanā āraddhā, anantarāyena arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti ñatvā evamāhaṃsu. Apāpakanti alāmakaṃ. Satthaṃ āharesīti thero kira adhimāniko ahosi. So samādhivipassanāhi vikkhambhitānaṃ kilesānaṃ samudācāraṃ apassanto ‘‘khīṇāsavomhī’’ti saññī hutvā ‘‘kiṃ me iminā dukkhena jīvitena? Satthaṃ āharitvā marissāmī’’ti tikhiṇena satthena kaṇṭhanāḷaṃ chindi. Athassa dukkhā vedanā uppajji. So tasmiṃ khaṇe attano puthujjanabhāvaṃ ñatvā avissaṭṭhakammaṭṭhānattā sīghaṃ mūlakammaṭṭhānaṃ ādāya sammasanto arahattaṃ pāpuṇitvāva kālamakāsi. Paccavekkhaṇā panassa ca kathaṃ ahosīti? Khīṇāsavassa ekūnavīsati paccavekkhaṇā na sabbāva avassaṃ laddhabbā, tikhiṇenāpi pana asinā sīse chijjante ekaṃ dve ñāṇāni avassaṃ uppajjanti.
विवत्तक्खन्धन्ति परिवत्तक्खन्धं। सेमानन्ति सयमानं। थेरो किर उत्तानको निपन्नो सत्थं आहरि। तस्स सरीरं यथाठितमेव अहोसि। सीसं पन दक्खिणपस्सेन परिवत्तित्वा अट्ठासि। अरियसावका हि येभुय्येन दक्खिणपस्सेनेव कालं करोन्ति। तेनस्स सरीरं यथाठितंयेव अहोसि। सीसं पन दक्खिणपस्सेन परिवत्तित्वा ठितं। तं सन्धाय विवत्तक्खन्धो नाम जातोतिपि वदन्ति। धूमायितत्तन्ति धूमायनभावं । तिमिरायितत्तन्ति तिमिरायनभावं। धूमवलाहकं विय तिमिरवलाहकं विय चाति अत्थो। पञ्चमं।
Vivattakkhandhanti parivattakkhandhaṃ. Semānanti sayamānaṃ. Thero kira uttānako nipanno satthaṃ āhari. Tassa sarīraṃ yathāṭhitameva ahosi. Sīsaṃ pana dakkhiṇapassena parivattitvā aṭṭhāsi. Ariyasāvakā hi yebhuyyena dakkhiṇapasseneva kālaṃ karonti. Tenassa sarīraṃ yathāṭhitaṃyeva ahosi. Sīsaṃ pana dakkhiṇapassena parivattitvā ṭhitaṃ. Taṃ sandhāya vivattakkhandho nāma jātotipi vadanti. Dhūmāyitattanti dhūmāyanabhāvaṃ . Timirāyitattanti timirāyanabhāvaṃ. Dhūmavalāhakaṃ viya timiravalāhakaṃ viya cāti attho. Pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. वक्कलिसुत्तं • 5. Vakkalisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५. वक्कलिसुत्तवण्णना • 5. Vakkalisuttavaṇṇanā
