| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१९६] ६. वलाहकस्सजातकवण्णना
[196] 6. Valāhakassajātakavaṇṇanā
ये न काहन्ति ओवादन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो हि भिक्खु सत्थारा ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितोसी’’ति पुट्ठो ‘‘सच्च’’न्ति वत्वा ‘‘किं कारणा’’ति वुत्ते ‘‘एकं अलङ्कतं मातुगामं दिस्वा किलेसवसेना’’ति आह। अथ नं सत्था ‘‘इत्थियो नामेता भिक्खु अत्तनो रूपसद्दगन्धरसफोट्ठब्बेहि चेव इत्थिकुत्तविलासेहि च पुरिसे पलोभेत्वा अत्तनो वसे कत्वा वसं उपगतभावं ञत्वा सीलविनासञ्चेव धनविनासञ्च पापनट्ठेन ‘यक्खिनियो’ति वुच्चन्ति। पुब्बेपि हि यक्खिनियो इत्थिकुत्तेन एकं पुरिससत्थं उपसङ्कमित्वा वाणिजे पलोभेत्वा अत्तनो वसे कत्वा पुन अञ्ञे पुरिसे दिस्वा ते सब्बेपि जीवितक्खयं पापेत्वा उभोहि हनुकपस्सेहि लोहितेन पग्घरन्तेन मुखं पूरापेत्वा खादिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ye na kāhanti ovādanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi bhikkhu satthārā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti puṭṭho ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kiṃ kāraṇā’’ti vutte ‘‘ekaṃ alaṅkataṃ mātugāmaṃ disvā kilesavasenā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘itthiyo nāmetā bhikkhu attano rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbehi ceva itthikuttavilāsehi ca purise palobhetvā attano vase katvā vasaṃ upagatabhāvaṃ ñatvā sīlavināsañceva dhanavināsañca pāpanaṭṭhena ‘yakkhiniyo’ti vuccanti. Pubbepi hi yakkhiniyo itthikuttena ekaṃ purisasatthaṃ upasaṅkamitvā vāṇije palobhetvā attano vase katvā puna aññe purise disvā te sabbepi jīvitakkhayaṃ pāpetvā ubhohi hanukapassehi lohitena paggharantena mukhaṃ pūrāpetvā khādiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते तम्बपण्णिदीपे सिरीसवत्थु नाम यक्खनगरं अहोसि, तत्थ यक्खिनियो वसिंसु। ता भिन्ननावानं वाणिजानं आगतकाले अलङ्कतपटियत्ता खादनीयभोजनीयं गाहापेत्वा दासिगणपरिवुता दारके अङ्केनादाय वाणिजे उपसङ्कमन्ति। तेसं ‘‘मनुस्सावासं आगतम्हा’’ति सञ्जाननत्थं तत्थ तत्थ कसिगोरक्खादीनि करोन्ते मनुस्से गोगणे सुनखेति एवमादीनि दस्सेन्ति, वाणिजानं सन्तिकं गन्त्वा ‘‘इमं यागुं पिवथ, भत्तं भुञ्जथ, खादनीयं खादथा’’ति वदन्ति। वाणिजा अजानन्ता ताहि दिन्नं परिभुञ्जन्ति। अथ तेसं खादित्वा भुञ्जित्वा पिवित्वा विस्समितकाले पटिसन्थारं करोन्ति, ‘‘तुम्हे कत्थ वासिका, कुतो आगता, कहं गच्छिस्सथ, केन कम्मेन इधागतत्था’’ति पुच्छन्ति। ‘‘भिन्ननावा हुत्वा इधागतम्हा’’ति वुत्ते ‘‘साधु, अय्या, अम्हाकम्पि सामिकानं नावं अभिरुहित्वा गतानं तीणि संवच्छरानि अतिक्कन्तानि, ते मता भविस्सन्ति; तुम्हेपि वाणिजायेव, मयं तुम्हाकं पादपरिचारिका भविस्सामा’’ति वत्वा ते वाणिजे इत्थिकुत्तहावभावविलासेहि पलोभेत्वा यक्खनगरं नेत्वा सचे पठमगहिता मनुस्सा अत्थि, ते देवसङ्खलिकाय बन्धित्वा कारणघरे पक्खिपन्ति , अत्तनो वसनट्ठाने भिन्ननावे मनुस्से अलभन्तियो पन परतो कल्याणिं ओरतो नागदीपन्ति एवं समुद्दतीरं अनुसञ्चरन्ति। अयं तासं धम्मता।
Atīte tambapaṇṇidīpe sirīsavatthu nāma yakkhanagaraṃ ahosi, tattha yakkhiniyo vasiṃsu. Tā bhinnanāvānaṃ vāṇijānaṃ āgatakāle alaṅkatapaṭiyattā khādanīyabhojanīyaṃ gāhāpetvā dāsigaṇaparivutā dārake aṅkenādāya vāṇije upasaṅkamanti. Tesaṃ ‘‘manussāvāsaṃ āgatamhā’’ti sañjānanatthaṃ tattha tattha kasigorakkhādīni karonte manusse gogaṇe sunakheti evamādīni dassenti, vāṇijānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘imaṃ yāguṃ pivatha, bhattaṃ bhuñjatha, khādanīyaṃ khādathā’’ti vadanti. Vāṇijā ajānantā tāhi dinnaṃ paribhuñjanti. Atha tesaṃ khāditvā bhuñjitvā pivitvā vissamitakāle paṭisanthāraṃ karonti, ‘‘tumhe kattha vāsikā, kuto āgatā, kahaṃ gacchissatha, kena kammena idhāgatatthā’’ti pucchanti. ‘‘Bhinnanāvā hutvā idhāgatamhā’’ti vutte ‘‘sādhu, ayyā, amhākampi sāmikānaṃ nāvaṃ abhiruhitvā gatānaṃ tīṇi saṃvaccharāni atikkantāni, te matā bhavissanti; tumhepi vāṇijāyeva, mayaṃ tumhākaṃ pādaparicārikā bhavissāmā’’ti vatvā te vāṇije itthikuttahāvabhāvavilāsehi palobhetvā yakkhanagaraṃ netvā sace paṭhamagahitā manussā atthi, te devasaṅkhalikāya bandhitvā kāraṇaghare pakkhipanti , attano vasanaṭṭhāne bhinnanāve manusse alabhantiyo pana parato kalyāṇiṃ orato nāgadīpanti evaṃ samuddatīraṃ anusañcaranti. Ayaṃ tāsaṃ dhammatā.
अथेकदिवसं पञ्चसता भिन्ननावा वाणिजा तासं नगरसमीपे उत्तरिंसु। ता तेसं सन्तिकं गन्त्वा पलोभेत्वा यक्खनगरं नेत्वा पठमं गहिते मनुस्से देवसङ्खलिकाय बन्धित्वा कारणघरे पक्खिपित्वा जेट्ठयक्खिनी जेट्ठकवाणिजं, सेसा सेसेति ता पञ्चसता यक्खिनियो ते पञ्चसते वाणिजे अत्तनो सामिके अकंसु। अथ सा जेट्ठयक्खिनी रत्तिभागे वाणिजे निद्दं उपगते उट्ठाय गन्त्वा कारणघरे मनुस्से मारेत्वा मंसं खादित्वा आगच्छति, सेसापि तथेव करोन्ति। जेट्ठयक्खिनिया मनुस्समंसं खादित्वा आगतकाले सरीरं सीतलं होति। जेट्ठवाणिजो परिग्गण्हन्तो तस्सा यक्खिनिभावं ञत्वा ‘‘इमा पञ्चसता यक्खिनियो भविस्सन्ति, अम्हेहि पलायितुं वट्टती’’ति पुनदिवसे पातोव मुखधोवनत्थाय गन्त्वा सेसवाणिजानं आरोचेसि – ‘‘इमा यक्खिनियो, न मनुस्सित्थियो, अञ्ञेसं भिन्ननावानं आगतकाले ते सामिके कत्वा अम्हेपि खादिस्सन्ति, एथ इतो पलायिस्सामा’’ति तेसु पञ्चसतेसु अड्ढतेय्यसता ‘‘न मयं एता विजहितुं सक्खिस्साम, तुम्हे गच्छथ, मयं न पलायिस्सामा’’ति आहंसु। जेट्ठवाणिजो अत्तनो वचनकारे अड्ढतेय्यसते गहेत्वा तासं भीतो पलायि।
Athekadivasaṃ pañcasatā bhinnanāvā vāṇijā tāsaṃ nagarasamīpe uttariṃsu. Tā tesaṃ santikaṃ gantvā palobhetvā yakkhanagaraṃ netvā paṭhamaṃ gahite manusse devasaṅkhalikāya bandhitvā kāraṇaghare pakkhipitvā jeṭṭhayakkhinī jeṭṭhakavāṇijaṃ, sesā seseti tā pañcasatā yakkhiniyo te pañcasate vāṇije attano sāmike akaṃsu. Atha sā jeṭṭhayakkhinī rattibhāge vāṇije niddaṃ upagate uṭṭhāya gantvā kāraṇaghare manusse māretvā maṃsaṃ khāditvā āgacchati, sesāpi tatheva karonti. Jeṭṭhayakkhiniyā manussamaṃsaṃ khāditvā āgatakāle sarīraṃ sītalaṃ hoti. Jeṭṭhavāṇijo pariggaṇhanto tassā yakkhinibhāvaṃ ñatvā ‘‘imā pañcasatā yakkhiniyo bhavissanti, amhehi palāyituṃ vaṭṭatī’’ti punadivase pātova mukhadhovanatthāya gantvā sesavāṇijānaṃ ārocesi – ‘‘imā yakkhiniyo, na manussitthiyo, aññesaṃ bhinnanāvānaṃ āgatakāle te sāmike katvā amhepi khādissanti, etha ito palāyissāmā’’ti tesu pañcasatesu aḍḍhateyyasatā ‘‘na mayaṃ etā vijahituṃ sakkhissāma, tumhe gacchatha, mayaṃ na palāyissāmā’’ti āhaṃsu. Jeṭṭhavāṇijo attano vacanakāre aḍḍhateyyasate gahetvā tāsaṃ bhīto palāyi.
तस्मिं पन काले बोधिसत्तो वलाहकस्सयोनियं निब्बत्ति, सब्बसेतो काळसीसो मुञ्जकेसो इद्धिमा वेहासङ्गमो अहोसि। सो हिमवन्ततो आकासे उप्पतित्वा तम्बपण्णिदीपं गन्त्वा तत्थ तम्बपण्णिसरे पल्लले सयंजातसालिं खादित्वा गच्छति। एवं गच्छन्तो च ‘‘जनपदं गन्तुकामा अत्थी’’ति तिक्खत्तुं करुणापरिभावितं मानुसिं वाचं भासति। ते बोधिसत्तस्स वचनं सुत्वा उपसङ्कमित्वा अञ्जलिं पग्गय्ह ‘‘सामि, मयं जनपदं गमिस्सामा’’ति आहंसु। तेन हि मय्हं पिट्ठिं अभिरुहथाति। अप्पेकच्चे अभिरुहिंसु, तेसु एकच्चे वालधिं गण्हिंसु, एकच्चे अञ्जलिं पग्गहेत्वा अट्ठंसुयेव। बोधिसत्तो अन्तमसो अञ्जलिं पग्गहेत्वा ठिते सब्बेपि ते अड्ढतेय्यसते वाणिजे अत्तनो आनुभावेन जनपदं नेत्वा सकसकट्ठानेसु पतिट्ठपेत्वा अत्तनो वसनट्ठानं आगमासि। तापि खो यक्खिनियो अञ्ञेसं आगतकाले तत्थ ओहीनके अड्ढतेय्यसते मनुस्से वधित्वा खादिंसु।
Tasmiṃ pana kāle bodhisatto valāhakassayoniyaṃ nibbatti, sabbaseto kāḷasīso muñjakeso iddhimā vehāsaṅgamo ahosi. So himavantato ākāse uppatitvā tambapaṇṇidīpaṃ gantvā tattha tambapaṇṇisare pallale sayaṃjātasāliṃ khāditvā gacchati. Evaṃ gacchanto ca ‘‘janapadaṃ gantukāmā atthī’’ti tikkhattuṃ karuṇāparibhāvitaṃ mānusiṃ vācaṃ bhāsati. Te bodhisattassa vacanaṃ sutvā upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha ‘‘sāmi, mayaṃ janapadaṃ gamissāmā’’ti āhaṃsu. Tena hi mayhaṃ piṭṭhiṃ abhiruhathāti. Appekacce abhiruhiṃsu, tesu ekacce vāladhiṃ gaṇhiṃsu, ekacce añjaliṃ paggahetvā aṭṭhaṃsuyeva. Bodhisatto antamaso añjaliṃ paggahetvā ṭhite sabbepi te aḍḍhateyyasate vāṇije attano ānubhāvena janapadaṃ netvā sakasakaṭṭhānesu patiṭṭhapetvā attano vasanaṭṭhānaṃ āgamāsi. Tāpi kho yakkhiniyo aññesaṃ āgatakāle tattha ohīnake aḍḍhateyyasate manusse vadhitvā khādiṃsu.
सत्था भिक्खू आमन्तेत्वा ‘‘भिक्खवे, यथा ते यक्खिनीनं वसं गता वाणिजा जीवितक्खयं पत्ता, वलाहकस्सराजस्स वचनकरा वाणिजा सकसकट्ठानेसु पतिट्ठिता, एवमेव बुद्धानं ओवादं अकरोन्ता भिक्खूपि भिक्खुनियोपि उपासकापि उपासिकायोपि चतूसु अपायेसु पञ्चविधबन्धनकम्मकरणट्ठानादीसु महादुक्खं पापुणन्ति। ओवादकरा पन तिस्सो कुलसम्पत्तियो च छ कामसग्गे वीसति ब्रह्मलोकेति इमानि च ठानानि पत्वा अमतमहानिब्बानं सच्छिकत्वा महन्तं सुखं अनुभवन्ती’’ति वत्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमा गाथा अवोच –
Satthā bhikkhū āmantetvā ‘‘bhikkhave, yathā te yakkhinīnaṃ vasaṃ gatā vāṇijā jīvitakkhayaṃ pattā, valāhakassarājassa vacanakarā vāṇijā sakasakaṭṭhānesu patiṭṭhitā, evameva buddhānaṃ ovādaṃ akarontā bhikkhūpi bhikkhuniyopi upāsakāpi upāsikāyopi catūsu apāyesu pañcavidhabandhanakammakaraṇaṭṭhānādīsu mahādukkhaṃ pāpuṇanti. Ovādakarā pana tisso kulasampattiyo ca cha kāmasagge vīsati brahmaloketi imāni ca ṭhānāni patvā amatamahānibbānaṃ sacchikatvā mahantaṃ sukhaṃ anubhavantī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca –
९१.
91.
‘‘ये न काहन्ति ओवादं, नरा बुद्धेन देसितं।
‘‘Ye na kāhanti ovādaṃ, narā buddhena desitaṃ;
ब्यसनं ते गमिस्सन्ति, रक्खसीहिव वाणिजा॥
Byasanaṃ te gamissanti, rakkhasīhiva vāṇijā.
९२.
92.
‘‘ये च काहन्ति ओवादं, नरा बुद्धेन देसितं।
‘‘Ye ca kāhanti ovādaṃ, narā buddhena desitaṃ;
सोत्थिं पारं गमिस्सन्ति, वलाहेनेव वाणिजा’’ति॥
Sotthiṃ pāraṃ gamissanti, valāheneva vāṇijā’’ti.
तत्थ ये न काहन्तीति ये न करिस्सन्ति। ब्यसनं ते गमिस्सन्तीति ते महाविनासं पापुणिस्सन्ति। रक्खसीहिव वाणिजाति रक्खसीहि पलोभितवाणिजा विय। सोत्थिं पारं गमिस्सन्तीति अनन्तरायेन निब्बानं पापुणिस्सन्ति। वलाहेनेव वाणिजाति वलाहेनेव ‘‘आगच्छथा’’ति वुत्ता तस्स वचनकरा वाणिजा विय। यथा हि ते समुद्दपारं गन्त्वा सकसकट्ठानं अगमंसु, एवं बुद्धानं ओवादकरा संसारपारं निब्बानं गच्छन्तीति अमतमहानिब्बानेन धम्मदेसनाय कूटं गण्हि।
Tattha ye na kāhantīti ye na karissanti. Byasanaṃ te gamissantīti te mahāvināsaṃ pāpuṇissanti. Rakkhasīhiva vāṇijāti rakkhasīhi palobhitavāṇijā viya. Sotthiṃ pāraṃ gamissantīti anantarāyena nibbānaṃ pāpuṇissanti. Valāheneva vāṇijāti valāheneva ‘‘āgacchathā’’ti vuttā tassa vacanakarā vāṇijā viya. Yathā hi te samuddapāraṃ gantvā sakasakaṭṭhānaṃ agamaṃsu, evaṃ buddhānaṃ ovādakarā saṃsārapāraṃ nibbānaṃ gacchantīti amatamahānibbānena dhammadesanāya kūṭaṃ gaṇhi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि, अञ्ञेपि बहू सोतापत्तिफलसकदागामिफलअनागामिफलअरहत्तफलानि पापुणिंसु। ‘‘तदा वलाहकस्सराजस्स वचनकरा अड्ढतेय्यसता वाणिजा बुद्धपरिसा अहेसुं, वलाहकस्सराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi, aññepi bahū sotāpattiphalasakadāgāmiphalaanāgāmiphalaarahattaphalāni pāpuṇiṃsu. ‘‘Tadā valāhakassarājassa vacanakarā aḍḍhateyyasatā vāṇijā buddhaparisā ahesuṃ, valāhakassarājā pana ahameva ahosi’’nti.
वलाहकस्सजातकवण्णना छट्ठा।
Valāhakassajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १९६. वलाहकस्सजातकं • 196. Valāhakassajātakaṃ
