Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
3. වල්ලියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
3. Valliyattheragāthāvaṇṇanā
මක්කටො පඤ්චද්වාරායන්තිආදිකා ආයස්මතො වල්ලියත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං කෙනචිදෙව කරණීයෙන අරඤ්ඤං ගතො තත්ථ නාරදං නාම පච්චෙකසම්බුද්ධං රුක්ඛමූලෙ වසන්තං දිස්වා පසන්නමානසො නළෙහි සාලං කත්වා තිණෙහි ඡාදෙත්වා අදාසි. චඞ්කමනට්ඨානඤ්චස්ස සොධෙත්වා වාලුකා ඔකිරිත්වා අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණමහාසාලස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, වල්ලියොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො යොබ්බනමනුප්පත්තො ඉන්ද්රියවසිකො හුත්වා විචරන්තො කල්යාණමිත්තසංසග්ගෙන භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.50.93-103) –
Makkaṭo pañcadvārāyantiādikā āyasmato valliyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena araññaṃ gato tattha nāradaṃ nāma paccekasambuddhaṃ rukkhamūle vasantaṃ disvā pasannamānaso naḷehi sālaṃ katvā tiṇehi chādetvā adāsi. Caṅkamanaṭṭhānañcassa sodhetvā vālukā okiritvā adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti, valliyotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto yobbanamanuppatto indriyavasiko hutvā vicaranto kalyāṇamittasaṃsaggena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.93-103) –
‘‘හිමවන්තස්සාවිදූරෙ, හාරිතො නාම පබ්බතො;
‘‘Himavantassāvidūre, hārito nāma pabbato;
සයම්භූ නාරදො නාම, රුක්ඛමූලෙ වසී තදා.
Sayambhū nārado nāma, rukkhamūle vasī tadā.
‘‘නළාගාරං කරිත්වාන, තිණෙන ඡාදයිං අහං;
‘‘Naḷāgāraṃ karitvāna, tiṇena chādayiṃ ahaṃ;
චඞ්කමං සොධයිත්වාන, සයම්භුස්ස අදාසහං.
Caṅkamaṃ sodhayitvāna, sayambhussa adāsahaṃ.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘තත්ථ මෙ සුකතං බ්යම්හං, නළකුටිකනිම්මිතං;
‘‘Tattha me sukataṃ byamhaṃ, naḷakuṭikanimmitaṃ;
සට්ඨියොජනමුබ්බෙධං, තිංසයොජනවිත්ථතං.
Saṭṭhiyojanamubbedhaṃ, tiṃsayojanavitthataṃ.
‘‘චතුද්දසෙසු කප්පෙසු, දෙවලොකෙ රමිං අහං;
‘‘Catuddasesu kappesu, devaloke ramiṃ ahaṃ;
එකසත්තතික්ඛත්තුඤ්ච, දෙවරජ්ජමකාරයිං.
Ekasattatikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ.
‘‘චතුත්තිංසතික්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී අහොසහං;
‘‘Catuttiṃsatikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘ධම්මපාසාදමාරුය්හ, සබ්බාකාරවරූපමං;
‘‘Dhammapāsādamāruyha, sabbākāravarūpamaṃ;
යදිච්ඡකාහං විහරෙ, සක්යපුත්තස්ස සාසනෙ.
Yadicchakāhaṃ vihare, sakyaputtassa sāsane.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං කම්මමකරිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, නළකුටියිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, naḷakuṭiyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා පුථුජ්ජනකාලෙ අත්තනො චිත්තස්ස රූපාදිආරම්මණෙසු යථාකාමප්පවත්තියා, ඉදානි අරියමග්ගෙන නිග්ගහිතභාවස්ස ච විභාවනෙන අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
Arahattaṃ pana patvā puthujjanakāle attano cittassa rūpādiārammaṇesu yathākāmappavattiyā, idāni ariyamaggena niggahitabhāvassa ca vibhāvanena aññaṃ byākaronto –
125.
125.
‘‘මක්කටො පඤ්චද්වාරායං, කුටිකායං පසක්කිය;
‘‘Makkaṭo pañcadvārāyaṃ, kuṭikāyaṃ pasakkiya;
ද්වාරෙන අනුපරියෙති, ඝට්ටයන්තො මුහුං මුහුං.
Dvārena anupariyeti, ghaṭṭayanto muhuṃ muhuṃ.
126.
126.
‘‘තිට්ඨ මක්කට මා ධාවි, න හි තෙ තං යථා පුරෙ;
‘‘Tiṭṭha makkaṭa mā dhāvi, na hi te taṃ yathā pure;
නිග්ගහීතොසි පඤ්ඤාය, නෙව දූරං ගමිස්සසී’’ති. – ගාථාද්වයං අභාසි;
Niggahītosi paññāya, neva dūraṃ gamissasī’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
තත්ථ ඝට්ටයන්තොති අත්තනො ලොලභාවෙන රුක්ඛස්ස අඤ්ඤං සාඛං මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤස්ස ගහණෙන අනෙකවාරං තත්ථ රුක්ඛං චාලෙන්තො ඵලූපභොගමක්කටො විය තෙන තෙන චක්ඛාදිද්වාරෙන රූපාදිආරම්මණෙසු අඤ්ඤං මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤං ගණ්හන්තො චිත්තසන්තානස්ස සමාදානවසෙන නිච්චලං ඨාතුං අප්පදානෙන අභික්ඛණං ඝට්ටයන්තො චාලෙන්තො තස්මිංයෙව රූපාදිආරම්මණෙ අනුපරිවත්තති යථාකාමං විචරති. වත්තමානසමීපතාය චෙත්ථ වත්තමානවචනං. එවං අනුපරියන්තො ච තිට්ඨ, මක්කට, මා ධාවි ත්වං, චිත්තමක්කට, ඉදානි තිට්ඨ මා ධාවි, ඉතො පට්ඨාය තෙ ධාවිතුං න සක්කා, තස්මා න හි තෙ තං යථා පූරෙ යස්මා තං අත්තභාවගෙහං පුබ්බෙ විය න තෙ සෙවිතං පිහිතද්වාරභාවතො, කිඤ්ච නිග්ගහීතොසි පඤ්ඤාය සයඤ්ච ඉදානි මග්ගපඤ්ඤාය කිලෙසාභිසඞ්ඛාරසඞ්ඛාතානං පාදානං ඡෙදනෙන අච්චන්තිකං නිග්ගහං පත්තොසි, තස්මා නෙව දූරං ගමිස්සසි ඉතො අත්තභාවතො දූරං දුතියාදිඅත්තභාවං නෙව ගමිස්සසි යාවචරිමකචිත්තං එව තෙ ගමනන්ති දස්සෙති. ‘‘නෙතො දූර’’න්තිපි පාඨො, සො එවත්ථො.
Tattha ghaṭṭayantoti attano lolabhāvena rukkhassa aññaṃ sākhaṃ muñcitvā aññassa gahaṇena anekavāraṃ tattha rukkhaṃ cālento phalūpabhogamakkaṭo viya tena tena cakkhādidvārena rūpādiārammaṇesu aññaṃ muñcitvā aññaṃ gaṇhanto cittasantānassa samādānavasena niccalaṃ ṭhātuṃ appadānena abhikkhaṇaṃ ghaṭṭayanto cālento tasmiṃyeva rūpādiārammaṇe anuparivattati yathākāmaṃ vicarati. Vattamānasamīpatāya cettha vattamānavacanaṃ. Evaṃ anupariyanto ca tiṭṭha, makkaṭa, mā dhāvi tvaṃ, cittamakkaṭa, idāni tiṭṭha mā dhāvi, ito paṭṭhāya te dhāvituṃ na sakkā, tasmā na hi te taṃ yathā pūre yasmā taṃ attabhāvagehaṃ pubbe viya na te sevitaṃ pihitadvārabhāvato, kiñca niggahītosi paññāya sayañca idāni maggapaññāya kilesābhisaṅkhārasaṅkhātānaṃ pādānaṃ chedanena accantikaṃ niggahaṃ pattosi, tasmā neva dūraṃ gamissasi ito attabhāvato dūraṃ dutiyādiattabhāvaṃ neva gamissasi yāvacarimakacittaṃ eva te gamananti dasseti. ‘‘Neto dūra’’ntipi pāṭho, so evattho.
වල්ලියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Valliyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 3. වල්ලියත්ථෙරගාථා • 3. Valliyattheragāthā