Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੩. વਲ੍ਲਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
3. Valliyattheragāthāvaṇṇanā
ਮਕ੍ਕਟੋ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾਯਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਲ੍ਲਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਏਕਤਿਂਸੇ ਕਪ੍ਪੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਕੇਨਚਿਦੇવ ਕਰਣੀਯੇਨ ਅਰਞ੍ਞਂ ਗਤੋ ਤਤ੍ਥ ਨਾਰਦਂ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ વਸਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਨਲ਼ੇਹਿ ਸਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ਤਿਣੇਹਿ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਚਙ੍ਕਮਨਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚਸ੍ਸ ਸੋਧੇਤ੍વਾ વਾਲੁਕਾ ਓਕਿਰਿਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਮਹਾਸਾਲਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, વਲ੍ਲਿਯੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਯੋਬ੍ਬਨਮਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੦.੯੩-੧੦੩) –
Makkaṭo pañcadvārāyantiādikā āyasmato valliyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena araññaṃ gato tattha nāradaṃ nāma paccekasambuddhaṃ rukkhamūle vasantaṃ disvā pasannamānaso naḷehi sālaṃ katvā tiṇehi chādetvā adāsi. Caṅkamanaṭṭhānañcassa sodhetvā vālukā okiritvā adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti, valliyotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto yobbanamanuppatto indriyavasiko hutvā vicaranto kalyāṇamittasaṃsaggena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.93-103) –
‘‘ਹਿਮવਨ੍ਤਸ੍ਸਾવਿਦੂਰੇ, ਹਾਰਿਤੋ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਤੋ।
‘‘Himavantassāvidūre, hārito nāma pabbato;
ਸਯਮ੍ਭੂ ਨਾਰਦੋ ਨਾਮ, ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ વਸੀ ਤਦਾ॥
Sayambhū nārado nāma, rukkhamūle vasī tadā.
‘‘ਨਲ਼ਾਗਾਰਂ ਕਰਿਤ੍વਾਨ, ਤਿਣੇਨ ਛਾਦਯਿਂ ਅਹਂ।
‘‘Naḷāgāraṃ karitvāna, tiṇena chādayiṃ ahaṃ;
ਚਙ੍ਕਮਂ ਸੋਧਯਿਤ੍વਾਨ, ਸਯਮ੍ਭੁਸ੍ਸ ਅਦਾਸਹਂ॥
Caṅkamaṃ sodhayitvāna, sayambhussa adāsahaṃ.
‘‘ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਸੁਕਤੇਨ, ਚੇਤਨਾਪਣਿਧੀਹਿ ਚ।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ਜਹਿਤ੍વਾ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਤਾવਤਿਂਸਮਗਚ੍ਛਹਂ॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ਤਤ੍ਥ ਮੇ ਸੁਕਤਂ ਬ੍ਯਮ੍ਹਂ, ਨਲ਼ਕੁਟਿਕਨਿਮ੍ਮਿਤਂ।
‘‘Tattha me sukataṃ byamhaṃ, naḷakuṭikanimmitaṃ;
ਸਟ੍ਠਿਯੋਜਨਮੁਬ੍ਬੇਧਂ, ਤਿਂਸਯੋਜਨવਿਤ੍ਥਤਂ॥
Saṭṭhiyojanamubbedhaṃ, tiṃsayojanavitthataṃ.
‘‘ਚਤੁਦ੍ਦਸੇਸੁ ਕਪ੍ਪੇਸੁ, ਦੇવਲੋਕੇ ਰਮਿਂ ਅਹਂ।
‘‘Catuddasesu kappesu, devaloke ramiṃ ahaṃ;
ਏਕਸਤ੍ਤਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ, ਦੇવਰਜ੍ਜਮਕਾਰਯਿਂ॥
Ekasattatikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ.
‘‘ਚਤੁਤ੍ਤਿਂਸਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਅਹੋਸਹਂ।
‘‘Catuttiṃsatikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਂ વਿਪੁਲਂ, ਗਣਨਾਤੋ ਅਸਙ੍ਖਿਯਂ॥
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘ਧਮ੍ਮਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ, ਸਬ੍ਬਾਕਾਰવਰੂਪਮਂ।
‘‘Dhammapāsādamāruyha, sabbākāravarūpamaṃ;
ਯਦਿਚ੍ਛਕਾਹਂ વਿਹਰੇ, ਸਕ੍ਯਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨੇ॥
Yadicchakāhaṃ vihare, sakyaputtassa sāsane.
‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਕਮ੍ਮਮਕਰਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਨਲ਼ਕੁਟਿਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, naḷakuṭiyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਯਥਾਕਾਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ, ਇਦਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਚ વਿਭਾવਨੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā puthujjanakāle attano cittassa rūpādiārammaṇesu yathākāmappavattiyā, idāni ariyamaggena niggahitabhāvassa ca vibhāvanena aññaṃ byākaronto –
੧੨੫.
125.
‘‘ਮਕ੍ਕਟੋ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾਯਂ, ਕੁਟਿਕਾਯਂ ਪਸਕ੍ਕਿਯ।
‘‘Makkaṭo pañcadvārāyaṃ, kuṭikāyaṃ pasakkiya;
ਦ੍વਾਰੇਨ ਅਨੁਪਰਿਯੇਤਿ, ਘਟ੍ਟਯਨ੍ਤੋ ਮੁਹੁਂ ਮੁਹੁਂ॥
Dvārena anupariyeti, ghaṭṭayanto muhuṃ muhuṃ.
੧੨੬.
126.
‘‘ਤਿਟ੍ਠ ਮਕ੍ਕਟ ਮਾ ਧਾવਿ, ਨ ਹਿ ਤੇ ਤਂ ਯਥਾ ਪੁਰੇ।
‘‘Tiṭṭha makkaṭa mā dhāvi, na hi te taṃ yathā pure;
ਨਿਗ੍ਗਹੀਤੋਸਿ ਪਞ੍ਞਾਯ, ਨੇવ ਦੂਰਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਾਦ੍વਯਂ ਅਭਾਸਿ।
Niggahītosi paññāya, neva dūraṃ gamissasī’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਘਟ੍ਟਯਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲੋਲਭਾવੇਨ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਂ ਸਾਖਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਗਹਣੇਨ ਅਨੇਕવਾਰਂ ਤਤ੍ਥ ਰੁਕ੍ਖਂ ਚਾਲੇਨ੍ਤੋ ਫਲੂਪਭੋਗਮਕ੍ਕਟੋ વਿਯ ਤੇਨ ਤੇਨ ਚਕ੍ਖਾਦਿਦ੍વਾਰੇਨ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਸਮਾਦਾਨવਸੇਨ ਨਿਚ੍ਚਲਂ ਠਾਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨੇਨ ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ ਘਟ੍ਟਯਨ੍ਤੋ ਚਾਲੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ ਯਥਾਕਾਮਂ વਿਚਰਤਿ। વਤ੍ਤਮਾਨਸਮੀਪਤਾਯ ਚੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਮਾਨવਚਨਂ। ਏવਂ ਅਨੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਚ ਤਿਟ੍ਠ, ਮਕ੍ਕਟ, ਮਾ ਧਾવਿ ਤ੍વਂ, ਚਿਤ੍ਤਮਕ੍ਕਟ, ਇਦਾਨਿ ਤਿਟ੍ਠ ਮਾ ਧਾવਿ, ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤੇ ਧਾવਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਹਿ ਤੇ ਤਂ ਯਥਾ ਪੂਰੇ ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਗੇਹਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਨ ਤੇ ਸੇવਿਤਂ ਪਿਹਿਤਦ੍વਾਰਭਾવਤੋ, ਕਿਞ੍ਚ ਨਿਗ੍ਗਹੀਤੋਸਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਯਞ੍ਚ ਇਦਾਨਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਪਾਦਾਨਂ ਛੇਦਨੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕਂ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਪਤ੍ਤੋਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨੇવ ਦੂਰਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ ਇਤੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਦੂਰਂ ਦੁਤਿਯਾਦਿਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਨੇવ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ ਯਾવਚਰਿਮਕਚਿਤ੍ਤਂ ਏવ ਤੇ ਗਮਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਨੇਤੋ ਦੂਰ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋ ਏવਤ੍ਥੋ।
Tattha ghaṭṭayantoti attano lolabhāvena rukkhassa aññaṃ sākhaṃ muñcitvā aññassa gahaṇena anekavāraṃ tattha rukkhaṃ cālento phalūpabhogamakkaṭo viya tena tena cakkhādidvārena rūpādiārammaṇesu aññaṃ muñcitvā aññaṃ gaṇhanto cittasantānassa samādānavasena niccalaṃ ṭhātuṃ appadānena abhikkhaṇaṃ ghaṭṭayanto cālento tasmiṃyeva rūpādiārammaṇe anuparivattati yathākāmaṃ vicarati. Vattamānasamīpatāya cettha vattamānavacanaṃ. Evaṃ anupariyanto ca tiṭṭha, makkaṭa, mā dhāvi tvaṃ, cittamakkaṭa, idāni tiṭṭha mā dhāvi, ito paṭṭhāya te dhāvituṃ na sakkā, tasmā na hi te taṃ yathā pūre yasmā taṃ attabhāvagehaṃ pubbe viya na te sevitaṃ pihitadvārabhāvato, kiñca niggahītosi paññāya sayañca idāni maggapaññāya kilesābhisaṅkhārasaṅkhātānaṃ pādānaṃ chedanena accantikaṃ niggahaṃ pattosi, tasmā neva dūraṃ gamissasi ito attabhāvato dūraṃ dutiyādiattabhāvaṃ neva gamissasi yāvacarimakacittaṃ eva te gamananti dasseti. ‘‘Neto dūra’’ntipi pāṭho, so evattho.
વਲ੍ਲਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Valliyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੩. વਲ੍ਲਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 3. Valliyattheragāthā