| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१८३] ३. वालोदकजातकवण्णना
[183] 3. Vālodakajātakavaṇṇanā
वालोदकं अप्परसं निहीनन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो पञ्चसते विघासादे आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर पञ्चसता उपासका घरावासपलिबोधं पुत्तदारस्स निय्यादेत्वा सत्थु धम्मदेसनं सुणन्ता एकतोव विचरन्ति। तेसु केचि सोतापन्ना, केचि सकदागामिनो, केचि अनागामिनो, एकोपि पुथुज्जनो नाम नत्थि, सत्थारं निमन्तेन्तापि ते उपासके अन्तोकरित्वाव निमन्तेन्ति। तेसं पन दन्तकट्ठमुखोदकवत्थगन्धमालदायका पञ्चसता चूळुपट्ठाका विघासादा हुत्वा वसन्ति। ते भुत्तपातरासा निद्दायित्वा उट्ठाय अचिरवतिं गन्त्वा नदीतीरे उन्नदन्ता मल्लयुद्धं युज्झन्ति। ते पन पञ्चसता उपासका अप्पसद्दा अप्पनिग्घोसा पटिसल्लानमनुयुञ्जन्ति। सत्था तेसं विघासादानं उच्चासद्दं सुत्वा ‘‘किं एसो, आनन्द, सद्दो’’ति थेरं पुच्छित्वा ‘‘विघासादसद्दो, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न खो, आनन्द, इमे विघासादा इदानेव विघासं खादित्वा उन्नदन्ति, पुब्बेपि उन्नदन्तियेव, इमेपि उपासका न इदानेव सन्निसिन्ना, पुब्बेपि सन्निसिन्नायेवा’’ति वत्वा थेरेन याचितो अतीतं आहरि।
Vālodakaṃapparasaṃ nihīnanti idaṃ satthā jetavane viharanto pañcasate vighāsāde ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira pañcasatā upāsakā gharāvāsapalibodhaṃ puttadārassa niyyādetvā satthu dhammadesanaṃ suṇantā ekatova vicaranti. Tesu keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, ekopi puthujjano nāma natthi, satthāraṃ nimantentāpi te upāsake antokaritvāva nimantenti. Tesaṃ pana dantakaṭṭhamukhodakavatthagandhamāladāyakā pañcasatā cūḷupaṭṭhākā vighāsādā hutvā vasanti. Te bhuttapātarāsā niddāyitvā uṭṭhāya aciravatiṃ gantvā nadītīre unnadantā mallayuddhaṃ yujjhanti. Te pana pañcasatā upāsakā appasaddā appanigghosā paṭisallānamanuyuñjanti. Satthā tesaṃ vighāsādānaṃ uccāsaddaṃ sutvā ‘‘kiṃ eso, ānanda, saddo’’ti theraṃ pucchitvā ‘‘vighāsādasaddo, bhante’’ti vutte ‘‘na kho, ānanda, ime vighāsādā idāneva vighāsaṃ khāditvā unnadanti, pubbepi unnadantiyeva, imepi upāsakā na idāneva sannisinnā, pubbepi sannisinnāyevā’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अमच्चकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो रञ्ञो अत्थधम्मानुसासको अहोसि। अथेकस्मिं काले सो राजा ‘‘पच्चन्तो कुपितो’’ति सुत्वा पञ्चसते सिन्धवे कप्पापेत्वा चतुरङ्गिनिया सेनाय गन्त्वा पच्चन्तं वूपसमेत्वा बाराणसिमेव पच्चागन्त्वा ‘‘सिन्धवा किलन्ता अल्लरसमेव नेसं मुद्दिकपानं देथा’’ति आणापेसि। सिन्धवा गन्धपानं पिवित्वा अस्ससालं गन्त्वा अत्तनो अत्तनो ठानेसु अट्ठंसु। तेसं पन दिन्नावसिट्ठकं अप्परसं बहुकसटं अहोसि। मनुस्सा ‘‘इदं किं करोमा’’ति राजानं पुच्छिंसु। राजा उदकेन मद्दित्वा मकचिपिलोतिकाहि परिस्सावेत्वा ‘‘ये गद्रभा सिन्धवानं निवापं पहिंसु, तेसं दापेथा’’ति दापेसि। गद्रभा कसटउदकं पिवित्वा मत्ता हुत्वा विरवन्ता राजङ्गणे विचरिंसु। राजा महावातपानं विवरित्वा राजङ्गणं ओलोकयमानो समीपे ठितं बोधिसत्तं आमन्तेत्वा ‘‘पस्स, इमे गद्रभा कसटोदकं पिवित्वा मत्ता हुत्वा विरवन्ता उप्पतन्ता विचरन्ति, सिन्धवकुले जातसिन्धवा पन गन्धपानं पिवित्वा निस्सद्दा सन्निसिन्ना न उप्पिलवन्ति, किं नु खो कारण’’न्ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto rañño atthadhammānusāsako ahosi. Athekasmiṃ kāle so rājā ‘‘paccanto kupito’’ti sutvā pañcasate sindhave kappāpetvā caturaṅginiyā senāya gantvā paccantaṃ vūpasametvā bārāṇasimeva paccāgantvā ‘‘sindhavā kilantā allarasameva nesaṃ muddikapānaṃ dethā’’ti āṇāpesi. Sindhavā gandhapānaṃ pivitvā assasālaṃ gantvā attano attano ṭhānesu aṭṭhaṃsu. Tesaṃ pana dinnāvasiṭṭhakaṃ apparasaṃ bahukasaṭaṃ ahosi. Manussā ‘‘idaṃ kiṃ karomā’’ti rājānaṃ pucchiṃsu. Rājā udakena madditvā makacipilotikāhi parissāvetvā ‘‘ye gadrabhā sindhavānaṃ nivāpaṃ pahiṃsu, tesaṃ dāpethā’’ti dāpesi. Gadrabhā kasaṭaudakaṃ pivitvā mattā hutvā viravantā rājaṅgaṇe vicariṃsu. Rājā mahāvātapānaṃ vivaritvā rājaṅgaṇaṃ olokayamāno samīpe ṭhitaṃ bodhisattaṃ āmantetvā ‘‘passa, ime gadrabhā kasaṭodakaṃ pivitvā mattā hutvā viravantā uppatantā vicaranti, sindhavakule jātasindhavā pana gandhapānaṃ pivitvā nissaddā sannisinnā na uppilavanti, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
६५.
65.
‘‘वालोदकं अप्परसं निहीनं, पित्वा मदो जायति गद्रभानं।
‘‘Vālodakaṃ apparasaṃ nihīnaṃ, pitvā mado jāyati gadrabhānaṃ;
इमञ्च पित्वान रसं पणीतं, मदो न सञ्जायति सिन्धवान’’न्ति॥
Imañca pitvāna rasaṃ paṇītaṃ, mado na sañjāyati sindhavāna’’nti.
तत्थ वालोदकन्ति मकचिवालेहि परिस्सावितउदकं। ‘‘वालुदक’’न्तिपि पाठो। निहीनन्ति निहीनरसभावेन निहीनं। न सञ्जायतीति सिन्धवानं मदो न जायति, किं नु खो कारणन्ति पुच्छि।
Tattha vālodakanti makacivālehi parissāvitaudakaṃ. ‘‘Vāludaka’’ntipi pāṭho. Nihīnanti nihīnarasabhāvena nihīnaṃ. Na sañjāyatīti sindhavānaṃ mado na jāyati, kiṃ nu kho kāraṇanti pucchi.
अथस्स कारणं आचिक्खन्तो बोधिसत्तो दुतियं गाथमाह –
Athassa kāraṇaṃ ācikkhanto bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
६६.
66.
‘‘अप्पं पिवित्वान निहीनजच्चो, सो मज्जती तेन जनिन्द पुट्ठो।
‘‘Appaṃ pivitvāna nihīnajacco, so majjatī tena janinda puṭṭho;
धोरय्हसीली च कुलम्हि जातो, न मज्जती अग्गरसं पिवित्वा’’ति॥
Dhorayhasīlī ca kulamhi jāto, na majjatī aggarasaṃ pivitvā’’ti.
तत्थ तेन जनिन्द पुट्ठोति जनिन्द उत्तमराज यो निहीनजच्चो, तेन निहीनजच्चभावेन पुट्ठो मज्जति पमज्जति। धोरय्हसीलीति धोरय्हसीलो धुरवहनकआचारेन सम्पन्नो जातिसिन्धवो। अग्गरसन्ति सब्बपठमं गहितं मुद्दिकरसं पिवित्वापि न मज्जति।
Tattha tena janinda puṭṭhoti janinda uttamarāja yo nihīnajacco, tena nihīnajaccabhāvena puṭṭho majjati pamajjati. Dhorayhasīlīti dhorayhasīlo dhuravahanakaācārena sampanno jātisindhavo. Aggarasanti sabbapaṭhamaṃ gahitaṃ muddikarasaṃ pivitvāpi na majjati.
राजा बोधिसत्तस्स वचनं सुत्वा गद्रभे राजङ्गणा नीहरापेत्वा तस्सेव ओवादे ठितो दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।
Rājā bodhisattassa vacanaṃ sutvā gadrabhe rājaṅgaṇā nīharāpetvā tasseva ovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पञ्चसता गद्रभा इमे विघासादा अहेसुं, पञ्चसता सिन्धवा इमे उपासका, राजा आनन्दो, पण्डितामच्चो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā pañcasatā gadrabhā ime vighāsādā ahesuṃ, pañcasatā sindhavā ime upāsakā, rājā ānando, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
वालोदकजातकवण्णना ततिया।
Vālodakajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १८३. वालोदकजातकं • 183. Vālodakajātakaṃ
