Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
൩. വമ്മികസുത്തവണ്ണനാ
3. Vammikasuttavaṇṇanā
൨൪൯. ഏവം മേ സുതന്തി വമ്മികസുത്തം. തത്ഥ ആയസ്മാതി പിയവചനമേതം. കുമാരകസ്സപോതി തസ്സ നാമം. കുമാരകാലേ പബ്ബജിതത്താ പന ഭഗവതാ, ‘‘കസ്സപം പക്കോസഥ, ഇദം ഫലം വാ ഖാദനീയം വാ കസ്സപസ്സ ദേഥാ’’തി വുത്തേ, കതരസ്സ കസ്സപസ്സാതി കുമാരകസ്സപസ്സാതി ഏവം ഗഹിതനാമത്താ തതോ പട്ഠായ വുഡ്ഢകാലേപി ‘‘കുമാരകസ്സപോ’’ ത്വേവ വുച്ചതി. അപിച രഞ്ഞാ പോസാവനികപുത്തത്താപി തം ‘‘കുമാരകസ്സപോ’’തി സഞ്ജാനിംസു. അയം പനസ്സ പുബ്ബയോഗതോ പട്ഠായ ആവിഭാവകഥാ –
249.Evaṃme sutanti vammikasuttaṃ. Tattha āyasmāti piyavacanametaṃ. Kumārakassapoti tassa nāmaṃ. Kumārakāle pabbajitattā pana bhagavatā, ‘‘kassapaṃ pakkosatha, idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā’’ti vutte, katarassa kassapassāti kumārakassapassāti evaṃ gahitanāmattā tato paṭṭhāya vuḍḍhakālepi ‘‘kumārakassapo’’ tveva vuccati. Apica raññā posāvanikaputtattāpi taṃ ‘‘kumārakassapo’’ti sañjāniṃsu. Ayaṃ panassa pubbayogato paṭṭhāya āvibhāvakathā –
ഥേരോ കിര പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ സേട്ഠിപുത്തോ അഹോസി. അഥേകദിവസം ഭഗവന്തം ചിത്രകഥിം ഏകം അത്തനോ സാവകം ഠാനന്തരേ ഠപേന്തം ദിസ്വാ ഭഗവതോ സത്താഹം ദാനം ദത്വാ, ‘‘അഹമ്പി ഭഗവാ അനാഗതേ ഏകസ്സ ബുദ്ധസ്സ അയം ഥേരോ വിയ ചിത്രകഥീ സാവകോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം കത്വാ പുഞ്ഞാനി കരോന്തോ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ പബ്ബജിത്വാ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും നാസക്ഖി.
Thero kira padumuttarassa bhagavato kāle seṭṭhiputto ahosi. Athekadivasaṃ bhagavantaṃ citrakathiṃ ekaṃ attano sāvakaṃ ṭhānantare ṭhapentaṃ disvā bhagavato sattāhaṃ dānaṃ datvā, ‘‘ahampi bhagavā anāgate ekassa buddhassa ayaṃ thero viya citrakathī sāvako bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā puññāni karonto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
തദാ കിര പരിനിബ്ബുതസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ ഓസക്കന്തേ പഞ്ച ഭിക്ഖൂ നിസ്സേണിം ബന്ധിത്വാ പബ്ബതം അഭിരുയ്ഹ സമണധമ്മം അകംസു. സങ്ഘത്ഥേരോ തതിയദിവസേ അരഹത്തം പത്തോ. അനുഥേരോ ചതുത്ഥദിവസേ അനാഗാമീ അഹോസി. ഇതരേ തയോ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും അസക്കോന്താ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിംസു. തേസം ഏകം ബുദ്ധന്തരം ദേവേസു ച മനുസ്സേസു ച സമ്പത്തിം അനുഭോന്താനം ഏകോ തക്കസിലായം രാജകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ പുക്കുസാതി നാമ രാജാ ഹുത്വാ ഭഗവന്തം ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിത്വാ രാജഗഹം ഗച്ഛന്തോ കുമ്ഭകാരസാലായം ഭഗവതോ ധമ്മദേസനം സുത്വാ അനാഗാമിഫലം പത്തോ. ഏകോ ഏകസ്മിം സമുദ്ദപട്ടനേ കുലഘരേ നിബ്ബത്തിത്വാ നാവം ആരുയ്ഹ ഭിന്നനാവോ ദാരുചീരാനി നിവാസേത്വാ ലാഭസമ്പത്തിം പത്തോ, ‘‘അഹം അരഹാ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേത്വാ, ‘‘ന ത്വം അരഹാ, ഗച്ഛ സത്ഥാരം പഞ്ഹം പുച്ഛാ’’തി അത്ഥകാമായ ദേവതായ ചോദിതോ തഥാ കത്വാ അരഹത്തഫലം പത്തോ.
Tadā kira parinibbutassa bhagavato sāsane osakkante pañca bhikkhū nisseṇiṃ bandhitvā pabbataṃ abhiruyha samaṇadhammaṃ akaṃsu. Saṅghatthero tatiyadivase arahattaṃ patto. Anuthero catutthadivase anāgāmī ahosi. Itare tayo visesaṃ nibbattetuṃ asakkontā devaloke nibbattiṃsu. Tesaṃ ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhontānaṃ eko takkasilāyaṃ rājakule nibbattitvā pukkusāti nāma rājā hutvā bhagavantaṃ uddissa pabbajitvā rājagahaṃ gacchanto kumbhakārasālāyaṃ bhagavato dhammadesanaṃ sutvā anāgāmiphalaṃ patto. Eko ekasmiṃ samuddapaṭṭane kulaghare nibbattitvā nāvaṃ āruyha bhinnanāvo dārucīrāni nivāsetvā lābhasampattiṃ patto, ‘‘ahaṃ arahā’’ti cittaṃ uppādetvā, ‘‘na tvaṃ arahā, gaccha satthāraṃ pañhaṃ pucchā’’ti atthakāmāya devatāya codito tathā katvā arahattaphalaṃ patto.
ഏകോ രാജഗഹേ ഏകിസ്സാ കുലദാരികായ കുച്ഛിമ്ഹി ഉപ്പന്നോ. സാ ച പഠമം മാതാപിതരോ യാചിത്വാ പബ്ബജ്ജം അലഭമാനാ കുലഘരം ഗതാ ഗബ്ഭസണ്ഠിതമ്പി അജാനന്തീ സാമികം ആരാധേത്വാ തേന അനുഞ്ഞാതാ ഭിക്ഖുനീസു പബ്ബജിതാ. തസ്സാ ഗബ്ഭിനിനിമിത്തം ദിസ്വാ ഭിക്ഖുനിയോ ദേവദത്തം പുച്ഛിംസു, സോ ‘‘അസ്സമണീ’’തി ആഹ. ദസബലം പുച്ഛിംസു, സത്ഥാ ഉപാലിത്ഥേരം പടിച്ഛാപേസി. ഥേരോ സാവത്ഥിനഗരവാസീനി കുലാനി വിസാഖഞ്ച ഉപാസികം പക്കോസാപേത്വാ സോധേന്തോ, – ‘‘പുരേ ലദ്ധോ ഗബ്ഭോ, പബ്ബജ്ജാ അരോഗാ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘സുവിനിച്ഛിതം അധികരണ’’ന്തി ഥേരസ്സ സാധുകാരം അദാസി. സാ ഭിക്ഖുനീ സുവണ്ണബിമ്ബസദിസം പുത്തം വിജായി, തം ഗഹേത്വാ രാജാ പസേനദി കോസലോ പോസാപേസി. ‘‘കസ്സപോ’’തി ചസ്സ നാമം കത്വാ അപരഭാഗേ അലങ്കരിത്വാ സത്ഥു സന്തികം നേത്വാ പബ്ബാജേസി. ഇതി രഞ്ഞോ പോസാവനികപുത്തത്താപി തം ‘‘കുമാരകസ്സപോ’’തി സഞ്ജാനിംസൂതി.
Eko rājagahe ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno. Sā ca paṭhamaṃ mātāpitaro yācitvā pabbajjaṃ alabhamānā kulagharaṃ gatā gabbhasaṇṭhitampi ajānantī sāmikaṃ ārādhetvā tena anuññātā bhikkhunīsu pabbajitā. Tassā gabbhininimittaṃ disvā bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu, so ‘‘assamaṇī’’ti āha. Dasabalaṃ pucchiṃsu, satthā upālittheraṃ paṭicchāpesi. Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ pakkosāpetvā sodhento, – ‘‘pure laddho gabbho, pabbajjā arogā’’ti āha. Satthā ‘‘suvinicchitaṃ adhikaraṇa’’nti therassa sādhukāraṃ adāsi. Sā bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi, taṃ gahetvā rājā pasenadi kosalo posāpesi. ‘‘Kassapo’’ti cassa nāmaṃ katvā aparabhāge alaṅkaritvā satthu santikaṃ netvā pabbājesi. Iti rañño posāvanikaputtattāpi taṃ ‘‘kumārakassapo’’ti sañjāniṃsūti.
അന്ധവനേതി ഏവംനാമകേ വനേ. തം കിര വനം ദ്വിന്നം ബുദ്ധാനം കാലേ അവിജഹിതനാമം അന്ധവനംത്വേവ പഞ്ഞായതി. തത്രായം പഞ്ഞത്തിവിഭാവനാ – അപ്പായുകബുദ്ധാനഞ്ഹി സരീരധാതു ന ഏകഗ്ഘനാ ഹോതി. അധിട്ഠാനാനുഭാവേന വിപ്പകിരിയതി. തേനേവ അമ്ഹാകമ്പി ഭഗവാ, – ‘‘അഹം ന ചിരട്ഠിതികോ, അപ്പകേഹി സത്തേഹി അഹം ദിട്ഠോ, യേഹി ന ദിട്ഠോ, തേവ ബഹുതരാ, തേ മേ ധാതുയോ ആദായ തത്ഥ തത്ഥ പൂജേന്താ സഗ്ഗപരായണാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി പരിനിബ്ബാനകാലേ, ‘‘അത്തനോ സരീരം വിപ്പകിരിയതൂ’’തി അധിട്ഠാസി. ദീഘായുകബുദ്ധാനം പന സുവണ്ണക്ഖന്ധോ വിയ ഏകഗ്ഘനം ധാതുസരീരം തിട്ഠതി.
Andhavaneti evaṃnāmake vane. Taṃ kira vanaṃ dvinnaṃ buddhānaṃ kāle avijahitanāmaṃ andhavanaṃtveva paññāyati. Tatrāyaṃ paññattivibhāvanā – appāyukabuddhānañhi sarīradhātu na ekagghanā hoti. Adhiṭṭhānānubhāvena vippakiriyati. Teneva amhākampi bhagavā, – ‘‘ahaṃ na ciraṭṭhitiko, appakehi sattehi ahaṃ diṭṭho, yehi na diṭṭho, teva bahutarā, te me dhātuyo ādāya tattha tattha pūjentā saggaparāyaṇā bhavissantī’’ti parinibbānakāle, ‘‘attano sarīraṃ vippakiriyatū’’ti adhiṭṭhāsi. Dīghāyukabuddhānaṃ pana suvaṇṇakkhandho viya ekagghanaṃ dhātusarīraṃ tiṭṭhati.
കസ്സപസ്സാപി ഭഗവതോ തഥേവ അട്ഠാസി. തതോ മഹാജനാ സന്നിപതിത്വാ, ‘‘ധാതുയോ ഏകഗ്ഘനാ ന സക്കാ വിയോജേതും, കിം കരിസ്സാമാ’’തി സമ്മന്തയിത്വാ ഏകഗ്ഘനമേവ ചേതിയം കരിസ്സാമ, കിത്തകം പന ഹോതു തന്തി ആഹംസു. ഏകേ സത്തയോജനിയന്തി ആഹംസു. ഏതം അതിമഹന്തം, അനാഗതേ ജഗ്ഗിതും ന സക്കാ, ഛയോജനം ഹോതു, പഞ്ചയോജനം… ചതുയോജനം… തിയോജനം… ദ്വിയോജനം… ഏകയോജനം ഹോതൂതി സന്നിട്ഠാനം കത്വാ ഇട്ഠകാ കീദിസാ ഹോന്തൂതി ബാഹിരന്തേ ഇട്ഠകാ രത്തസുവണ്ണമയാ ഏകഗ്ഘനാ സതസഹസ്സഗ്ഘനികാ ഹോന്തു, അബ്ഭന്തരിമന്തേ പഞ്ഞാസസഹസ്സഗ്ഘനികാ. ഹരിതാലമനോസിലാഹി മത്തികാകിച്ചം കയിരതു, തേലേന ഉദകകിച്ചന്തി നിട്ഠം ഗന്ത്വാ ചത്താരി മുഖാനി ചതുധാ വിഭജിംസു. രാജാ ഏകം മുഖം ഗണ്ഹി, രാജപുത്തോ പഥവിന്ദരകുമാരോ ഏകം, അമച്ചാനം ജേട്ഠകോ ഹുത്വാ സേനാപതി ഏകം, ജനപദാനം ജേട്ഠകോ ഹുത്വാ സേട്ഠി ഏകം.
Kassapassāpi bhagavato tatheva aṭṭhāsi. Tato mahājanā sannipatitvā, ‘‘dhātuyo ekagghanā na sakkā viyojetuṃ, kiṃ karissāmā’’ti sammantayitvā ekagghanameva cetiyaṃ karissāma, kittakaṃ pana hotu tanti āhaṃsu. Eke sattayojaniyanti āhaṃsu. Etaṃ atimahantaṃ, anāgate jaggituṃ na sakkā, chayojanaṃ hotu, pañcayojanaṃ… catuyojanaṃ… tiyojanaṃ… dviyojanaṃ… ekayojanaṃ hotūti sanniṭṭhānaṃ katvā iṭṭhakā kīdisā hontūti bāhirante iṭṭhakā rattasuvaṇṇamayā ekagghanā satasahassagghanikā hontu, abbhantarimante paññāsasahassagghanikā. Haritālamanosilāhi mattikākiccaṃ kayiratu, telena udakakiccanti niṭṭhaṃ gantvā cattāri mukhāni catudhā vibhajiṃsu. Rājā ekaṃ mukhaṃ gaṇhi, rājaputto pathavindarakumāro ekaṃ, amaccānaṃ jeṭṭhako hutvā senāpati ekaṃ, janapadānaṃ jeṭṭhako hutvā seṭṭhi ekaṃ.
തത്ഥ ധനസമ്പന്നതായ രാജാപി സുവണ്ണം നീഹരാപേത്വാ അത്തനാ ഗഹിതമുഖേ കമ്മം ആരഭി, ഉപരാജാപി, സേനാപതിപി. സേട്ഠിനാ ഗഹിതമുഖേ പന കമ്മം ഓലീയതി. തതോ യസോരതോ നാമ ഏകോ ഉപാസകോ തേപിടകോ ഭാണകോ അനാഗാമീ അരിയസാവകോ, സോ കമ്മം ഓലീയതീതി ഞത്വാ പഞ്ച സകടസതാനി യോജാപേത്വാ ജനപദം ഗന്ത്വാ ‘‘കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വീസതിവസ്സസഹസ്സാനി ഠത്വാ പരിനിബ്ബുതോ. തസ്സ യോജനികം രതനചേതിയം കയിരതി, യോ യം ദാതും ഉസ്സഹതി സുവണ്ണം വാ ഹിരഞ്ഞം വാ സത്തരതനം വാ ഹരിതാലം വാ മനോസിലം വാ, സോ തം ദേതൂ’’തി സമാദപേസി. മനുസ്സാ അത്തനോ അത്തനോ ഥാമേന ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദീനി അദംസു. അസക്കോന്താ തേലതണ്ഡുലാദീനി ദേന്തിയേവ. ഉപാസകോ തേലതണ്ഡുലാദീനി കമ്മകാരാനം ഭത്തവേതനത്ഥം പഹിണാതി, അവസേസേഹി സുവണ്ണം ചേതാപേത്വാ പഹിണാതി, ഏവം സകലജമ്ബുദീപം അചരി.
Tattha dhanasampannatāya rājāpi suvaṇṇaṃ nīharāpetvā attanā gahitamukhe kammaṃ ārabhi, uparājāpi, senāpatipi. Seṭṭhinā gahitamukhe pana kammaṃ olīyati. Tato yasorato nāma eko upāsako tepiṭako bhāṇako anāgāmī ariyasāvako, so kammaṃ olīyatīti ñatvā pañca sakaṭasatāni yojāpetvā janapadaṃ gantvā ‘‘kassapasammāsambuddho vīsativassasahassāni ṭhatvā parinibbuto. Tassa yojanikaṃ ratanacetiyaṃ kayirati, yo yaṃ dātuṃ ussahati suvaṇṇaṃ vā hiraññaṃ vā sattaratanaṃ vā haritālaṃ vā manosilaṃ vā, so taṃ detū’’ti samādapesi. Manussā attano attano thāmena hiraññasuvaṇṇādīni adaṃsu. Asakkontā telataṇḍulādīni dentiyeva. Upāsako telataṇḍulādīni kammakārānaṃ bhattavetanatthaṃ pahiṇāti, avasesehi suvaṇṇaṃ cetāpetvā pahiṇāti, evaṃ sakalajambudīpaṃ acari.
ചേതിയേ കമ്മം നിട്ഠിതന്തി ചേതിയട്ഠാനതോ പണ്ണം പഹിണിംസു – ‘‘നിട്ഠിതം കമ്മം ആചരിയോ ആഗന്ത്വാ ചേതിയം വന്ദതൂ’’തി. സോപി പണ്ണം പഹിണി – ‘‘മയാ സകലജമ്ബുദീപോ സമാദപിതോ, യം അത്ഥി, തം ഗഹേത്വാ കമ്മം നിട്ഠാപേന്തൂ’’തി. ദ്വേപി പണ്ണാനി അന്തരാമഗ്ഗേ സമാഗമിംസു. ആചരിയസ്സ പണ്ണതോ പന ചേതിയട്ഠാനതോ പണ്ണം പഠമതരം ആചരിയസ്സ ഹത്ഥം അഗമാസി. സോ പണ്ണം വാചേത്വാ ചേതിയം വന്ദിസ്സാമീതി ഏകകോവ നിക്ഖമി. അന്തരാമഗ്ഗേ അടവിയം പഞ്ച ചോരസതാനി ഉട്ഠഹിംസു. തത്രേകച്ചേ തം ദിസ്വാ ഇമിനാ സകലജമ്ബുദീപതോ ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണം സമ്പിണ്ഡിതം, നിധികുമ്ഭീ നോ പവട്ടമാനാ ആഗതാതി അവസേസാനം ആരോചേത്വാ തം അഗ്ഗഹേസും. കസ്മാ താതാ, മം ഗണ്ഹഥാതി? തയാ സകലജമ്ബുദീപതോ സബ്ബം ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണം സമ്പിണ്ഡിതം, അമ്ഹാകമ്പി ഥോകം ഥോകം ദേഹീതി. കിം തുമ്ഹേ ന ജാനാഥ, കസ്സപോ ഭഗവാ പരിനിബ്ബുതോ, തസ്സ യോജനികം രതനചേതിയം കയിരതി, തദത്ഥായ മയാ സമാദപിതം, നോ അത്തനോ അത്ഥായ. തം തം ലദ്ധലദ്ധട്ഠാനതോ തത്ഥേവ പേസിതം, മയ്ഹം പന നിവത്ഥസാടകമത്തം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം വിത്തം കാകണികമ്പി നത്ഥീതി.
Cetiye kammaṃ niṭṭhitanti cetiyaṭṭhānato paṇṇaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘niṭṭhitaṃ kammaṃ ācariyo āgantvā cetiyaṃ vandatū’’ti. Sopi paṇṇaṃ pahiṇi – ‘‘mayā sakalajambudīpo samādapito, yaṃ atthi, taṃ gahetvā kammaṃ niṭṭhāpentū’’ti. Dvepi paṇṇāni antarāmagge samāgamiṃsu. Ācariyassa paṇṇato pana cetiyaṭṭhānato paṇṇaṃ paṭhamataraṃ ācariyassa hatthaṃ agamāsi. So paṇṇaṃ vācetvā cetiyaṃ vandissāmīti ekakova nikkhami. Antarāmagge aṭaviyaṃ pañca corasatāni uṭṭhahiṃsu. Tatrekacce taṃ disvā iminā sakalajambudīpato hiraññasuvaṇṇaṃ sampiṇḍitaṃ, nidhikumbhī no pavaṭṭamānā āgatāti avasesānaṃ ārocetvā taṃ aggahesuṃ. Kasmā tātā, maṃ gaṇhathāti? Tayā sakalajambudīpato sabbaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ sampiṇḍitaṃ, amhākampi thokaṃ thokaṃ dehīti. Kiṃ tumhe na jānātha, kassapo bhagavā parinibbuto, tassa yojanikaṃ ratanacetiyaṃ kayirati, tadatthāya mayā samādapitaṃ, no attano atthāya. Taṃ taṃ laddhaladdhaṭṭhānato tattheva pesitaṃ, mayhaṃ pana nivatthasāṭakamattaṃ ṭhapetvā aññaṃ vittaṃ kākaṇikampi natthīti.
ഏകേ, ‘‘ഏവമേതം വിസ്സജേഥ ആചരിയ’’ന്തി ആഹംസു. ഏകേ, ‘‘അയം രാജപൂജിതോ അമച്ചപൂജിതോ , അമ്ഹേസു കഞ്ചിദേവ നഗരവീഥിയം ദിസ്വാ രാജരാജമഹാമത്താദീനം ആരോചേത്വാ അനയവ്യസനം പാപുണാപേയ്യാ’’തി ആഹംസു. ഉപാസകോ, ‘‘താതാ, നാഹം ഏവം കരിസ്സാമീ’’തി ആഹ. തഞ്ച ഖോ തേസു കാരുഞ്ഞേന, ന അത്തനോ ജീവിതനികന്തിയാ. അഥ തേസു ഗഹേതബ്ബോ വിസ്സജ്ജേതബ്ബോതി വിവദന്തേസു ഗഹേതബ്ബോതി ലദ്ധികാ ഏവ ബഹുതരാ ഹുത്വാ ജീവിതാ വോരോപയിംസു.
Eke, ‘‘evametaṃ vissajetha ācariya’’nti āhaṃsu. Eke, ‘‘ayaṃ rājapūjito amaccapūjito , amhesu kañcideva nagaravīthiyaṃ disvā rājarājamahāmattādīnaṃ ārocetvā anayavyasanaṃ pāpuṇāpeyyā’’ti āhaṃsu. Upāsako, ‘‘tātā, nāhaṃ evaṃ karissāmī’’ti āha. Tañca kho tesu kāruññena, na attano jīvitanikantiyā. Atha tesu gahetabbo vissajjetabboti vivadantesu gahetabboti laddhikā eva bahutarā hutvā jīvitā voropayiṃsu.
തേസം ബലവഗുണേ അരിയസാവകേ അപരാധേന നിബ്ബുതദീപസിഖാ വിയ അക്ഖീനി അന്തരധായിംസു. തേ, ‘‘കഹം ഭോ ചക്ഖു, കഹം ഭോ ചക്ഖൂ’’തി വിപ്പലപന്താ ഏകച്ചേ ഞാതകേഹി ഗേഹം നീതാ. ഏകച്ചേ നോഞാതകാ അനാഥാതി തത്ഥേവ അടവിയം രുക്ഖമൂലേ പണ്ണസാലായം വസിംസു. അടവിം ആഗതമനുസ്സാ കാരുഞ്ഞേന തേസം തണ്ഡുലം വാ പുടഭത്തം വാ പരിബ്ബയം വാ ദേന്തി. ദാരുപണ്ണാദീനം അത്ഥായ ഗന്ത്വാ ആഗതാ മനുസ്സാ കുഹിം ഗതത്ഥാതി വുത്തേ അന്ധവനം ഗതമ്ഹാതി വദന്തി. ഏവം ദ്വിന്നമ്പി ബുദ്ധാനം കാലേ തം വനം അന്ധവനംത്വേവ പഞ്ഞായതി. കസ്സപബുദ്ധകാലേ പനേതം ഛഡ്ഡിതജനപദേ അടവി അഹോസി. അമ്ഹാകം ഭഗവതോ കാലേ സാവത്ഥിയാ അവിദൂരേ ജേതവനസ്സ പിട്ഠിഭാഗേ പവിവേകകാമാനം കുലപുത്താനം വസനട്ഠാനം പധാനഘരം അഹോസി, തത്ഥ ആയസ്മാ കുമാരകസ്സപോ തേന സമയേന സേഖപടിപദം പൂരയമാനോ വിഹരതി. തേന വുത്തം ‘‘അന്ധവനേ വിഹരതീ’’തി.
Tesaṃ balavaguṇe ariyasāvake aparādhena nibbutadīpasikhā viya akkhīni antaradhāyiṃsu. Te, ‘‘kahaṃ bho cakkhu, kahaṃ bho cakkhū’’ti vippalapantā ekacce ñātakehi gehaṃ nītā. Ekacce noñātakā anāthāti tattheva aṭaviyaṃ rukkhamūle paṇṇasālāyaṃ vasiṃsu. Aṭaviṃ āgatamanussā kāruññena tesaṃ taṇḍulaṃ vā puṭabhattaṃ vā paribbayaṃ vā denti. Dārupaṇṇādīnaṃ atthāya gantvā āgatā manussā kuhiṃ gatatthāti vutte andhavanaṃ gatamhāti vadanti. Evaṃ dvinnampi buddhānaṃ kāle taṃ vanaṃ andhavanaṃtveva paññāyati. Kassapabuddhakāle panetaṃ chaḍḍitajanapade aṭavi ahosi. Amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyā avidūre jetavanassa piṭṭhibhāge pavivekakāmānaṃ kulaputtānaṃ vasanaṭṭhānaṃ padhānagharaṃ ahosi, tattha āyasmā kumārakassapo tena samayena sekhapaṭipadaṃ pūrayamāno viharati. Tena vuttaṃ ‘‘andhavane viharatī’’ti.
അഞ്ഞതരാ ദേവതാതി നാമഗോത്തവസേന അപാകടാ ഏകാ ദേവതാതി അത്ഥോ. ‘‘അഭിജാനാതി നോ, ഭന്തേ, ഭഗവാ അഹുഞാതഞ്ഞതരസ്സ മഹേസക്ഖസ്സ സംഖിത്തേന തണ്ഹാസങ്ഖയവിമുത്തിം ഭാസിതാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൬൫) ഏത്ഥ പന അഭിഞ്ഞാതോ സക്കോപി ദേവരാജാ അഞ്ഞതരോതി വുത്തോ. ദേവതാതി ച ഇദം ദേവാനമ്പി ദേവധീതാനമ്പി സാധാരണവചനം. ഇമസ്മിം പനത്ഥേ ദേവോ അധിപ്പേതോ. അഭിക്കന്തായ രത്തിയാതി ഏത്ഥ അഭിക്കന്തസദ്ദോ ഖയസുന്ദരാഭിരൂപഅബ്ഭനുമോദനാദീസു ദിസ്സതി. തത്ഥ – ‘‘അഭിക്കന്താ, ഭന്തേ, രത്തി, നിക്ഖന്തോ പഠമോ യാമോ, ചിരനിസിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ, ഉദ്ദിസതു, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനം പാതിമോക്ഖ’’ന്തി ഏവമാദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൨൦) ഖയേ ദിസ്സതി. ‘‘അയം ഇമേസം ചതുന്നം പുഗ്ഗലാനം അഭിക്കന്തതരോ ച പണീതതരോ ചാ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൦൦) ഏവമാദീസു സുന്ദരേ.
Aññatarā devatāti nāmagottavasena apākaṭā ekā devatāti attho. ‘‘Abhijānāti no, bhante, bhagavā ahuñātaññatarassa mahesakkhassa saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ bhāsitā’’ti (ma. ni. 1.365) ettha pana abhiññāto sakkopi devarājā aññataroti vutto. Devatāti ca idaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacanaṃ. Imasmiṃ panatthe devo adhippeto. Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanādīsu dissati. Tattha – ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (a. ni. 8.20) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti (a. ni. 4.100) evamādīsu sundare.
‘‘കോ മേ വന്ദതി പാദാനി, ഇദ്ധിയാ യസസാ ജലം;
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, സബ്ബാ ഓഭാസയം ദിസാ’’തി. (വി॰ വ॰ ൮൫൭) –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. (vi. va. 857) –
ഏവമാദീസു അഭിരൂപേ. ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമാ’’തി ഏവമാദീസു (പാരാ॰ ൧൫) അബ്ഭനുമോദനേ. ഇധ പന ഖയേ. തേന അഭിക്കന്തായ രത്തിയാതി പരിക്ഖീണായ രത്തിയാതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥായം ദേവപുത്തോ മജ്ഝിമയാമസമനന്തരേ ആഗതോതി വേദിതബ്ബോ. അഭിക്കന്തവണ്ണാതി ഇധ അഭിക്കന്തസദ്ദോ അഭിരൂപേ. വണ്ണസദ്ദോ പന ഛവി-ഥുതി-കുലവഗ്ഗകാരണ-സണ്ഠാനപമാണരൂപായതനാദീസു ദിസ്സതി. തത്ഥ, ‘‘സുവണ്ണവണ്ണോസി ഭഗവാ’’തി ഏവമാദീസു ഛവിയാ. ‘‘കദാ സഞ്ഞൂള്ഹാ പന തേ ഗഹപതി സമണസ്സ ഗോതമസ്സ വണ്ണാ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൭൭) ഏവമാദീസു ഥുതിയം. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭോ ഗോതമ, വണ്ണാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൧൫) കുലവഗ്ഗേ. ‘‘അഥ കേന നു വണ്ണേന, ഗന്ധഥേനോതി വുച്ചതീ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൨൩൪) കാരണേ. ‘‘മഹന്തം ഹത്ഥിരാജവണ്ണം അഭിനിമ്മിനിത്വാ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൩൮) സണ്ഠാനേ. ‘‘തയോ പത്തസ്സ വണ്ണാ’’തി ഏവമാദീസു (പാരാ॰ ൬൦൨) പമാണേ. ‘‘വണ്ണോ ഗന്ധോ രസോ ഓജാ’’തി ഏവമാദീസു രൂപായതനേ. സോ ഇധ ഛവിയം ദട്ഠബ്ബോ. തേന അഭിക്കന്തവണ്ണാതി അഭിരൂപഛവിഇട്ഠവണ്ണാ, മനാപവണ്ണാതി വുത്തം ഹോതി. ദേവതാ ഹി മനുസ്സലോകം ആഗച്ഛമാനാ പകതിവണ്ണം പകതിഇദ്ധിം പജഹിത്വാ ഓളാരികം അത്തഭാവം കത്വാ അതിരേകവണ്ണം അതിരേകഇദ്ധിം മാപേത്വാ നടസമജ്ജാദീനി ഗച്ഛന്താ മനുസ്സാ വിയ അഭിസങ്ഖതേന കായേന ആഗച്ഛന്തി. അയമ്പി ദേവപുത്തോ തഥേവ ആഗതോ. തേന വുത്തം ‘‘അഭിക്കന്തവണ്ണാ’’തി.
Evamādīsu abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bho gotamā’’ti evamādīsu (pārā. 15) abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyāti parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti. Tatthāyaṃ devaputto majjhimayāmasamanantare āgatoti veditabbo. Abhikkantavaṇṇāti idha abhikkantasaddo abhirūpe. Vaṇṇasaddo pana chavi-thuti-kulavaggakāraṇa-saṇṭhānapamāṇarūpāyatanādīsu dissati. Tattha, ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu chaviyā. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te gahapati samaṇassa gotamassa vaṇṇā’’ti (ma. ni. 2.77) evamādīsu thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (pārā. 602) pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyaṃ daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇāti abhirūpachaviiṭṭhavaṇṇā, manāpavaṇṇāti vuttaṃ hoti. Devatā hi manussalokaṃ āgacchamānā pakativaṇṇaṃ pakatiiddhiṃ pajahitvā oḷārikaṃ attabhāvaṃ katvā atirekavaṇṇaṃ atirekaiddhiṃ māpetvā naṭasamajjādīni gacchantā manussā viya abhisaṅkhatena kāyena āgacchanti. Ayampi devaputto tatheva āgato. Tena vuttaṃ ‘‘abhikkantavaṇṇā’’ti.
കേവലകപ്പന്തി ഏത്ഥ കേവലസദ്ദോ അനവസേസ-യേഭൂയ്യ-അബ്യാമിസ്സാനതിരേകദള്ഹത്ഥ-വിസംയോഗാദിഅനേകത്ഥോ. തഥാ ഹിസ്സ, ‘‘കേവലപരിപുണ്ണം പരിസുദ്ധം ബ്രഹ്മചരിയ’’ന്തി (പാരാ॰ ൧) ഏവമാദീസു അനവസേസത്തമത്ഥോ. ‘‘കേവലകപ്പാ ച അങ്ഗമഗധാ പഹൂതം ഖാദനീയം ഭോജനീയം ആദായ ഉപസങ്കമിസ്സന്തീ’’തി ഏവമാദീസു യേഭുയ്യതാ. ‘‘കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി (വിഭ॰ ൨൨൫) ഏവമാദീസു അബ്യാമിസ്സതാ. ‘‘കേവലം സദ്ധാമത്തകം നൂന അയമായസ്മാ’’തി (മഹാവ॰ ൨൪൪) ഏവമാദീസു അനതിരേകതാ. ‘‘ആയസ്മതോ അനുരുദ്ധസ്സ ബാഹിയോ നാമ സദ്ധിവിഹാരികോ കേവലകപ്പം സങ്ഘഭേദായ ഠിതോ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൪൩) ഏവമാദീസു ദള്ഹത്ഥതാ . ‘‘കേവലീ വുസിതവാ ഉത്തമപുരിസോതി വുച്ചതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൫൭) ഏവമാദീസു വിസംയോഗോ. ഇധ പനസ്സ അനവസേസത്തമത്ഥോതി അധിപ്പേതോ.
Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesa-yebhūyya-abyāmissānatirekadaḷhattha-visaṃyogādianekattho. Tathā hissa, ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti (pārā. 1) evamādīsu anavasesattamattho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamagadhā pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti (vibha. 225) evamādīsu abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti (mahāva. 244) evamādīsu anatirekatā. ‘‘Āyasmato anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti (a. ni. 4.243) evamādīsu daḷhatthatā . ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 3.57) evamādīsu visaṃyogo. Idha panassa anavasesattamatthoti adhippeto.
കപ്പസദ്ദോ പനായം അഭിസദ്ദഹന-വോഹാര-കാല-പഞ്ഞത്തി- ഛേദന-വികപ്പ-ലേസ-സമന്തഭാവാദി-അനേകത്ഥോ. തഥാ ഹിസ്സ, ‘‘ഓകപ്പനിയമേതം ഭോതോ ഗോതമസ്സ, യഥാ തം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) ഏവമാദീസു അഭിസദ്ദഹനമത്ഥോ. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി ഫലം പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൨൫൦) ഏവമാദീസു വോഹാരോ. ‘‘യേന സുദം നിച്ചകപ്പം വിഹരാമീ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) കാലോ. ‘‘ഇച്ചായസ്മാ കപ്പോ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൨൪) ഏവമാദീസു പഞ്ഞത്തി. ‘‘അലങ്കതാ കപ്പിതകേസമസ്സൂ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൬൫) ഏവമാദീസു ഛേദനം. ‘‘കപ്പതി ദ്വങ്ഗുലകപ്പോ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൪൬) ഏവമാദീസു വികപ്പോ. ‘‘അത്ഥി കപ്പോ നിപജ്ജിതു’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൮.൮൦) ഏവമാദീസു ലേസോ. ‘‘കേവലകപ്പം വേളുവനം ഓഭാസേത്വാ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൯൪) ഏവമാദീസു സമന്തഭാവോ. ഇധ പനസ്സ സമന്തഭാവോ അത്ഥോ അധിപ്പേതോ. തസ്മാ കേവലകപ്പം അന്ധവനന്തി ഏത്ഥ അനവസേസം സമന്തതോ അന്ധവനന്തി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
Kappasaddo panāyaṃ abhisaddahana-vohāra-kāla-paññatti- chedana-vikappa-lesa-samantabhāvādi-anekattho. Tathā hissa, ‘‘okappaniyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (ma. ni. 1.387) evamādīsu abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti (cūḷava. 250) evamādīsu vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti (saṃ. ni. 3.124) evamādīsu paññatti. ‘‘Alaṅkatā kappitakesamassū’’ti (saṃ. ni. 4.365) evamādīsu chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti (cūḷava. 446) evamādīsu vikappo. ‘‘Atthi kappo nipajjitu’’nti (a. ni. 8.80) evamādīsu leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti (saṃ. ni. 1.94) evamādīsu samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvo attho adhippeto. Tasmā kevalakappaṃ andhavananti ettha anavasesaṃ samantato andhavananti evamattho daṭṭhabbo.
ഓഭാസേത്വാതി വത്ഥാലങ്കാരസരീരസമുട്ഠിതായ ആഭായ ഫരിത്വാ, ചന്ദിമാ വിയ ച സൂരിയോ വിയ ച ഏകോഭാസം ഏകപജ്ജോതം കരിത്വാതി അത്ഥോ. ഏകമന്തം അട്ഠാസീതി ഏകസ്മിം അന്തേ, ഏകസ്മിം ഓകാസേ അട്ഠാസി. ഏതദവോചാതി ഏതം ‘‘ഭിക്ഖു ഭിക്ഖൂ’’തിആദിവചനമവോച. കസ്മാ പനായം അവന്ദിത്വാ സമണവോഹാരേനേവ കഥേതീതി? സമണസഞ്ഞാസമുദാചാരേനേവ. ഏവം കിരസ്സ അഹോസി – ‘‘അയം അന്തരാ കാമാവചരേ വസി. അഹം പന അസ്മി തതോ കാലതോ പട്ഠായ ബ്രഹ്മചാരീ’’തി സമണസഞ്ഞാവസ്സ സമുദാചരതി, തസ്മാ അവന്ദിത്വാ സമണവോഹാരേനേവ കഥേതി. പുബ്ബസഹായോ കിരേസോ ദേവപുത്തോ ഥേരസ്സ. കുതോ പട്ഠായാതി? കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലതോ പട്ഠായ. യോ ഹി പുബ്ബയോഗേ ആഗതേസു പഞ്ചസു സഹായേസു അനുഥേരോ ചതുത്ഥദിവസേ അനാഗാമീ അഹോസീതി വുത്തോ, അയം സോ. തദാ കിര തേസു സങ്ഘത്ഥേരസ്സ അരഹത്തേനേവ സദ്ധിം അഭിഞ്ഞാ ആഗമിംസു. സോ, ‘‘മയ്ഹം കിച്ചം മത്ഥകം പത്ത’’ന്തി വേഹാസം ഉപ്പതിത്വാ അനോതത്തദഹേ മുഖം ധോവിത്വാ ഉത്തരകുരുതോ പിണ്ഡപാതം ആദായ ആഗന്ത്വാ, ‘‘ഇമം, ആവുസോ, പിണ്ഡപാതം ഭുഞ്ജിത്വാ അപ്പമത്താ സമണധമ്മം കരോഥാ’’തി ആഹ. ഇതരേ ആഹംസു – ‘‘ന, ആവുസോ, അമ്ഹാകം ഏവം കതികാ അത്ഥി – ‘യോ പഠമം വിസേസം നിബ്ബത്തേത്വാ പിണ്ഡപാതം ആഹരതി, തേനാഭതം ഭുഞ്ജിത്വാ സേസേഹി സമണധമ്മോ കാതബ്ബോ’തി. തുമ്ഹേ അത്തനോ ഉപനിസ്സയേന കിച്ചം മത്ഥകം പാപയിത്ഥ. മയമ്പി സചേ നോ ഉപനിസ്സയോ ഭവിസ്സതി, കിച്ചം മത്ഥകം പാപേസ്സാമ. പപഞ്ചോ ഏസ അമ്ഹാകം, ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ’’തി. സോ യഥാഫാസുകം ഗന്ത്വാ ആയുപരിയോസാനേ പരിനിബ്ബായി.
Obhāsetvāti vatthālaṅkārasarīrasamuṭṭhitāya ābhāya pharitvā, candimā viya ca sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho. Ekamantaṃ aṭṭhāsīti ekasmiṃ ante, ekasmiṃ okāse aṭṭhāsi. Etadavocāti etaṃ ‘‘bhikkhu bhikkhū’’tiādivacanamavoca. Kasmā panāyaṃ avanditvā samaṇavohāreneva kathetīti? Samaṇasaññāsamudācāreneva. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ antarā kāmāvacare vasi. Ahaṃ pana asmi tato kālato paṭṭhāya brahmacārī’’ti samaṇasaññāvassa samudācarati, tasmā avanditvā samaṇavohāreneva katheti. Pubbasahāyo kireso devaputto therassa. Kuto paṭṭhāyāti? Kassapasammāsambuddhakālato paṭṭhāya. Yo hi pubbayoge āgatesu pañcasu sahāyesu anuthero catutthadivase anāgāmī ahosīti vutto, ayaṃ so. Tadā kira tesu saṅghattherassa arahatteneva saddhiṃ abhiññā āgamiṃsu. So, ‘‘mayhaṃ kiccaṃ matthakaṃ patta’’nti vehāsaṃ uppatitvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā uttarakuruto piṇḍapātaṃ ādāya āgantvā, ‘‘imaṃ, āvuso, piṇḍapātaṃ bhuñjitvā appamattā samaṇadhammaṃ karothā’’ti āha. Itare āhaṃsu – ‘‘na, āvuso, amhākaṃ evaṃ katikā atthi – ‘yo paṭhamaṃ visesaṃ nibbattetvā piṇḍapātaṃ āharati, tenābhataṃ bhuñjitvā sesehi samaṇadhammo kātabbo’ti. Tumhe attano upanissayena kiccaṃ matthakaṃ pāpayittha. Mayampi sace no upanissayo bhavissati, kiccaṃ matthakaṃ pāpessāma. Papañco esa amhākaṃ, gacchatha tumhe’’ti. So yathāphāsukaṃ gantvā āyupariyosāne parinibbāyi.
പുനദിവസേ അനുഥേരോ അനാഗാമിഫലം സച്ഛകാസി, തസ്സ അഭിഞ്ഞായോ ആഗമിംസു. സോപി തഥേവ പിണ്ഡപാതം ആഹരിത്വാ തേഹി പടിക്ഖിത്തോ യഥാഫാസുകം ഗന്ത്വാ ആയുപരിയോസാനേ സുദ്ധാവാസേ നിബ്ബത്തി. സോ സുദ്ധാവാസേ ഠത്വാ തേ സഹായേ ഓലോകേന്തോ, ഏകോ തദാവ പരിനിബ്ബുതോ, ഏകോ അധുനാ ഭഗവതോ സന്തികേ അരിയഭൂമിം പത്തോ, ഏകോ ലാഭസക്കാരം നിസ്സായ, ‘‘അഹം അരഹാ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേത്വാ സുപ്പാരകപട്ടനേ വസതീതി ദിസ്വാ തം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ന ത്വം അരഹാ, ന അരഹത്തമഗ്ഗം പടിപന്നോ, ഗച്ഛ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുണാഹീ’’തി ഉയ്യോജേസി. സോപി അന്തരഘരേ ഭഗവന്തം ഓവാദം യാചിത്വാ, ‘‘തസ്മാ തിഹ തേ ബാഹിയ ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തം ഹോതൂ’’തി (ഉദാ॰ ൧൦) ഭഗവതാ സംഖിത്തേന ഓവദിതോ അരിയഭൂമിം സമ്പാപുണി.
Punadivase anuthero anāgāmiphalaṃ sacchakāsi, tassa abhiññāyo āgamiṃsu. Sopi tatheva piṇḍapātaṃ āharitvā tehi paṭikkhitto yathāphāsukaṃ gantvā āyupariyosāne suddhāvāse nibbatti. So suddhāvāse ṭhatvā te sahāye olokento, eko tadāva parinibbuto, eko adhunā bhagavato santike ariyabhūmiṃ patto, eko lābhasakkāraṃ nissāya, ‘‘ahaṃ arahā’’ti cittaṃ uppādetvā suppārakapaṭṭane vasatīti disvā taṃ upasaṅkamitvā, ‘‘na tvaṃ arahā, na arahattamaggaṃ paṭipanno, gaccha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇāhī’’ti uyyojesi. Sopi antaraghare bhagavantaṃ ovādaṃ yācitvā, ‘‘tasmā tiha te bāhiya evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ hotū’’ti (udā. 10) bhagavatā saṃkhittena ovadito ariyabhūmiṃ sampāpuṇi.
തതോ അഞ്ഞോ ഏകോ അത്ഥി, സോ കുഹിന്തി ഓലോകേന്തോ അന്ധവനേ സേക്ഖപടിപദം പൂരയമാനോ വിഹരതീതി ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘സഹായകസ്സ സന്തികേ ഗമിസ്സാമീതി, ഗച്ഛന്തേന പന തുച്ഛഹത്ഥേന അഗന്ത്വാ കിഞ്ചി പണ്ണാകാരം ഗഹേത്വാ ഗന്തും വട്ടതി, സഹായോ ഖോ പന മേ നിരാമിസോ പബ്ബതമത്ഥകേ വസന്തോ മയാ ആകാസേ ഠത്വാ ദിന്നം പിണ്ഡപാതമ്പി അപരിഭുഞ്ജിത്വാ സമണധമ്മം അകാസി, ഇദാനി ആമിസപണ്ണാകാരം കിം ഗണ്ഹിസ്സതി? ധമ്മപണ്ണാകാരം ഗഹേത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി ബ്രഹ്മലോകേ ഠിതോവ രതനാവളിം ഗന്ഥേന്തോ വിയ പന്നരസ പഞ്ഹേ വിഭജിത്വാ തം ധമ്മപണ്ണാകാരം ആദായ ആഗന്ത്വാ സഹായസ്സ അവിദൂരേ ഠത്വാ അത്തനോ സമണസഞ്ഞാസമുദാചാരവസേന തം അനഭിവാദേത്വാവ, ‘‘ഭിക്ഖു ഭിക്ഖൂ’’തി ആലപിത്വാ അയം വമ്മികോതിആദിമാഹ. തത്ഥ തുരിതാലപനവസേന ഭിക്ഖു ഭിക്ഖൂതി ആമേഡിതം വേദിതബ്ബം. യഥാ വാ ഏകനേവ തിലകേന നലാടം ന സോഭതി, തം പരിവാരേത്വാ അഞ്ഞേസുപി ദിന്നേസു ഫുല്ലിതമണ്ഡിതം വിയ സോഭതി, ഏവം ഏകേനേവ പദേന വചനം ന സോഭതി , പരിവാരികപദേന സദ്ധിം ഫുല്ലിതമണ്ഡിതം വിയ സോഭതീതി തം പരിവാരികപദവസേന വചനം ഫുല്ലിതമണ്ഡിതം വിയ കരോന്തോപി ഏവമാഹ.
Tato añño eko atthi, so kuhinti olokento andhavane sekkhapaṭipadaṃ pūrayamāno viharatīti disvā cintesi – ‘‘sahāyakassa santike gamissāmīti, gacchantena pana tucchahatthena agantvā kiñci paṇṇākāraṃ gahetvā gantuṃ vaṭṭati, sahāyo kho pana me nirāmiso pabbatamatthake vasanto mayā ākāse ṭhatvā dinnaṃ piṇḍapātampi aparibhuñjitvā samaṇadhammaṃ akāsi, idāni āmisapaṇṇākāraṃ kiṃ gaṇhissati? Dhammapaṇṇākāraṃ gahetvā gamissāmī’’ti brahmaloke ṭhitova ratanāvaḷiṃ ganthento viya pannarasa pañhe vibhajitvā taṃ dhammapaṇṇākāraṃ ādāya āgantvā sahāyassa avidūre ṭhatvā attano samaṇasaññāsamudācāravasena taṃ anabhivādetvāva, ‘‘bhikkhu bhikkhū’’ti ālapitvā ayaṃ vammikotiādimāha. Tattha turitālapanavasena bhikkhu bhikkhūti āmeḍitaṃ veditabbaṃ. Yathā vā ekaneva tilakena nalāṭaṃ na sobhati, taṃ parivāretvā aññesupi dinnesu phullitamaṇḍitaṃ viya sobhati, evaṃ ekeneva padena vacanaṃ na sobhati , parivārikapadena saddhiṃ phullitamaṇḍitaṃ viya sobhatīti taṃ parivārikapadavasena vacanaṃ phullitamaṇḍitaṃ viya karontopi evamāha.
അയം വമ്മികോതി പുരതോ ഠിതോ വമ്മികോ നാമ നത്ഥി, ദേസനാവസേന പന പുരതോ ഠിതം ദസ്സേന്തോ വിയ അയന്തി ആഹ. ലങ്ഗിന്തി സത്ഥം ആദായ ഖണന്തോ പലിഘം അദ്ദസ. ഉക്ഖിപ ലങ്ഗിം അഭിക്ഖണ സുമേധാതി താത, പണ്ഡിത, ലങ്ഗീ നാമ രത്തിം ധൂമായതി ദിവാ പജ്ജലതി. ഉക്ഖിപേത പരം പരതോ ഖണാതി. ഏവം സബ്ബപദേസു അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഉദ്ധുമായികന്തി മണ്ഡൂകം. ചങ്കവാരന്തി ഖാരപരിസ്സാവനം. കുമ്മന്തി കച്ഛപം. അസിസൂനന്തി മംസച്ഛേദകം അസിഞ്ചേവ അധികുട്ടനഞ്ച. മംസപേസിന്തി നിസദപോതപ്പമാണം അല്ലമംസപിണ്ഡം. നാഗന്തി സുമനപുപ്ഫകലാപസദിസം മഹാഫണം തിവിധസോവത്ഥികപരിക്ഖിത്തം അഹിനാഗം അദ്ദസ. മാ നാഗം ഘട്ടേസീതി ദണ്ഡകകോടിയാ വാ വല്ലികോടിയാ വാ പംസുചുണ്ണം വാ പന ഖിപമാനോ മാ നാഗം ഘട്ടയി. നമോ കരോഹി നാഗസ്സാതി ഉപരിവാതതോ അപഗമ്മ സുദ്ധവത്ഥം നിവാസേത്വാ നാഗസ്സ നമക്കാരം കരോഹി. നാഗേന അധിസയിതം ധനം നാമ യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ ഖാദതോ ന ഖീയതി, നാഗോ തേ അധിസയിതം ധനം ദസ്സതി, തസ്മാ നമോ കരോഹി നാഗസ്സാതി. ഇതോ വാ പന സുത്വാതി യഥാ ദുക്ഖക്ഖന്ധേ ഇതോതി സാസനേ നിസ്സകം, ന തഥാ ഇധ. ഇധ പന ദേവപുത്തേ നിസ്സക്കം, തസ്മാ ഇതോ വാ പനാതി മമ വാ പന സന്തികാ സുത്വാതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ.
Ayaṃvammikoti purato ṭhito vammiko nāma natthi, desanāvasena pana purato ṭhitaṃ dassento viya ayanti āha. Laṅginti satthaṃ ādāya khaṇanto palighaṃ addasa. Ukkhipa laṅgiṃ abhikkhaṇa sumedhāti tāta, paṇḍita, laṅgī nāma rattiṃ dhūmāyati divā pajjalati. Ukkhipeta paraṃ parato khaṇāti. Evaṃ sabbapadesu attho daṭṭhabbo. Uddhumāyikanti maṇḍūkaṃ. Caṅkavāranti khāraparissāvanaṃ. Kummanti kacchapaṃ. Asisūnanti maṃsacchedakaṃ asiñceva adhikuṭṭanañca. Maṃsapesinti nisadapotappamāṇaṃ allamaṃsapiṇḍaṃ. Nāganti sumanapupphakalāpasadisaṃ mahāphaṇaṃ tividhasovatthikaparikkhittaṃ ahināgaṃ addasa. Mā nāgaṃ ghaṭṭesīti daṇḍakakoṭiyā vā vallikoṭiyā vā paṃsucuṇṇaṃ vā pana khipamāno mā nāgaṃ ghaṭṭayi. Namo karohi nāgassāti uparivātato apagamma suddhavatthaṃ nivāsetvā nāgassa namakkāraṃ karohi. Nāgena adhisayitaṃ dhanaṃ nāma yāva sattamā kulaparivaṭṭā khādato na khīyati, nāgo te adhisayitaṃ dhanaṃ dassati, tasmā namo karohi nāgassāti. Ito vā pana sutvāti yathā dukkhakkhandhe itoti sāsane nissakaṃ, na tathā idha. Idha pana devaputte nissakkaṃ, tasmā ito vā panāti mama vā pana santikā sutvāti ayamettha attho.
൨൫൧. ചാതുമ്മഹാഭൂതികസ്സാതി ചതുമഹാഭൂതമയസ്സ. കായസ്സേതം അധിവചനന്തി സരീരസ്സ നാമം. യഥേവ ഹി ബാഹിരകോ വമ്മികോ, വമതീതി വന്തകോതി വന്തുസ്സയോതി വന്തസിനേഹസമ്ബന്ധോതി ചതൂഹി കാരണേഹി വമ്മികോതി വുച്ചതി. സോ ഹി അഹിമങ്ഗുസഉന്ദൂരഘരഗോളികാദയോ നാനപ്പകാരേ പാണകേ വമതീതി വമ്മികോ. ഉപചികാഹി വന്തകോതി വമ്മികോ. ഉപചികാഹി വമിത്വാ മുഖതുണ്ഡകേന ഉക്ഖിത്തപംസുചുണ്ണേന കടിപ്പമാണേനപി പോരിസപ്പമാണേനപി ഉസ്സിതോതി വമ്മികോ. ഉപചികാഹി വന്തഖേളസിനേഹേന ആബദ്ധതായ സത്തസത്താഹം ദേവേ വസ്സന്തേപി ന വിപ്പകിരിയതി, നിദാഘേപി തതോ പംസുമുട്ഠിം ഗഹേത്വാ തസ്മിം മുട്ഠിനാ പീളിയമാനേ സിനേഹോ നിക്ഖമതി, ഏവം വന്തസിനേഹേന സമ്ബദ്ധോതി വമ്മികോ. ഏവമയം കായോപി, ‘‘അക്ഖിമ്ഹാ അക്ഖിഗൂഥകോ’’തിആദിനാ നയേന നാനപ്പകാരകം അസുചികലിമലം വമതീതി വമ്മികോ. ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധഖീണാസവാ ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ നികന്തിപരിയാദാനേന അത്തഭാവം ഛഡ്ഡേത്വാ ഗതാതി അരിയേഹി വന്തകോതിപി വമ്മികോ. യേഹി ചായം തീഹി അട്ഠിസതേഹി ഉസ്സിതോ ന്ഹാരുസമ്ബദ്ധോ മംസാവലേപനോ അല്ലചമ്മപരിയോനദ്ധോ ഛവിരഞ്ജിതോ സത്തേ വഞ്ചേതി, തം സബ്ബം അരിയേഹി വന്തമേവാതി വന്തുസ്സയോതിപി വമ്മികോ. ‘‘തണ്ഹാ ജനേതി പുരിസം, ചിത്തമസ്സ വിധാവതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൫൫) ഏവം തണ്ഹായ ജനിതത്താ അരിയേഹി വന്തേനേവ തണ്ഹാസിനേഹേന സമ്ബദ്ധോ അയന്തി വന്തസിനേഹേന സമ്ബദ്ധോതിപി വമ്മികോ. യഥാ ച വമ്മികസ്സ അന്തോ നാനപ്പകാരാ പാണകാ തത്ഥേവ ജായന്തി, ഉച്ചാരപസ്സാവം കരോന്തി, ഗിലാനാ സയന്തി, മതാ പതന്തി. ഇതി സോ തേസം സൂതിഘരം വച്ചകുടി ഗിലാനസാലാ സുസാനഞ്ച ഹോതി. ഏവം ഖത്തിയമഹാസാലാദീനമ്പി കായോ അയം ഗോപിതരക്ഖിതോ മണ്ഡിതപ്പസാധിതോ മഹാനുഭാവാനം കായോതി അചിന്തേത്വാ ഛവിനിസ്സിതാ പാണാ ചമ്മനിസ്സിതാ പാണാ മംസനിസ്സിതാ പാണാ ന്ഹാരുനിസ്സിതാ പാണാ അട്ഠിനിസ്സിതാ പാണാ അട്ഠിമിഞ്ജനിസ്സിതാ പാണാതി ഏവം കുലഗണനായ അസീതിമത്താനി കിമികുലസഹസ്സാനി അന്തോകായസ്മിംയേവ ജായന്തി, ഉച്ചാരപസ്സാവം കരോന്തി, ഗേലഞ്ഞേന ആതുരിതാനി സയന്തി, മതാനി പതന്തി, ഇതി അയമ്പി തേസം പാണാനം സൂതിഘരം വച്ചകുടി ഗിലാനസാലാ സുസാനഞ്ച ഹോതീതി ‘‘വമ്മികോ’’ ത്വേവ സങ്ഖം ഗതോ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘വമ്മികോതി ഖോ, ഭിക്ഖു, ഇമസ്സ ചാതുമഹാഭൂതികസ്സ കായസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി.
251.Cātummahābhūtikassāti catumahābhūtamayassa. Kāyassetaṃ adhivacananti sarīrassa nāmaṃ. Yatheva hi bāhirako vammiko, vamatīti vantakoti vantussayoti vantasinehasambandhoti catūhi kāraṇehi vammikoti vuccati. So hi ahimaṅgusaundūragharagoḷikādayo nānappakāre pāṇake vamatīti vammiko. Upacikāhi vantakoti vammiko. Upacikāhi vamitvā mukhatuṇḍakena ukkhittapaṃsucuṇṇena kaṭippamāṇenapi porisappamāṇenapi ussitoti vammiko. Upacikāhi vantakheḷasinehena ābaddhatāya sattasattāhaṃ deve vassantepi na vippakiriyati, nidāghepi tato paṃsumuṭṭhiṃ gahetvā tasmiṃ muṭṭhinā pīḷiyamāne sineho nikkhamati, evaṃ vantasinehena sambaddhoti vammiko. Evamayaṃ kāyopi, ‘‘akkhimhā akkhigūthako’’tiādinā nayena nānappakārakaṃ asucikalimalaṃ vamatīti vammiko. Buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā imasmiṃ attabhāve nikantipariyādānena attabhāvaṃ chaḍḍetvā gatāti ariyehi vantakotipi vammiko. Yehi cāyaṃ tīhi aṭṭhisatehi ussito nhārusambaddho maṃsāvalepano allacammapariyonaddho chavirañjito satte vañceti, taṃ sabbaṃ ariyehi vantamevāti vantussayotipi vammiko. ‘‘Taṇhā janeti purisaṃ, cittamassa vidhāvatī’’ti (saṃ. ni. 1.55) evaṃ taṇhāya janitattā ariyehi vanteneva taṇhāsinehena sambaddho ayanti vantasinehena sambaddhotipi vammiko. Yathā ca vammikassa anto nānappakārā pāṇakā tattheva jāyanti, uccārapassāvaṃ karonti, gilānā sayanti, matā patanti. Iti so tesaṃ sūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hoti. Evaṃ khattiyamahāsālādīnampi kāyo ayaṃ gopitarakkhito maṇḍitappasādhito mahānubhāvānaṃ kāyoti acintetvā chavinissitā pāṇā cammanissitā pāṇā maṃsanissitā pāṇā nhārunissitā pāṇā aṭṭhinissitā pāṇā aṭṭhimiñjanissitā pāṇāti evaṃ kulagaṇanāya asītimattāni kimikulasahassāni antokāyasmiṃyeva jāyanti, uccārapassāvaṃ karonti, gelaññena āturitāni sayanti, matāni patanti, iti ayampi tesaṃ pāṇānaṃ sūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hotīti ‘‘vammiko’’ tveva saṅkhaṃ gato. Tenāha bhagavā – ‘‘vammikoti kho, bhikkhu, imassa cātumahābhūtikassa kāyassetaṃ adhivacana’’nti.
മാതാപേത്തികസമ്ഭവസ്സാതി മാതിതോ ച പിതിതോ ച നിബ്ബത്തേന മാതാപേത്തികേന സുക്കസോണിതേന സമ്ഭൂതസ്സ. ഓദനകുമ്മാസൂപചയസ്സാതി ഓദനേന ചേവ കുമ്മാസേന ച ഉപചിതസ്സ വഡ്ഢിതസ്സ. അനിച്ചുച്ഛാദനപരിമദ്ദനഭേദനവിദ്ധംസനധമ്മസ്സാതി ഏത്ഥ അയം കായോ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചധമ്മോ. ദുഗ്ഗന്ധവിഘാതത്ഥായ തനുവിലേപനേന ഉച്ഛാദനധമ്മോ. അങ്ഗപച്ചങ്ഗാബാധവിനോദനത്ഥായ ഖുദ്ദകസമ്ബാഹനേന പരിമദ്ദനധമ്മോ. ദഹരകാലേ വാ ഊരൂസു സയാപേത്വാ ഗബ്ഭവാസേന ദുസ്സണ്ഠിതാനം തേസം തേസം അങ്ഗാനം സണ്ഠാനസമ്പാദനത്ഥം അഞ്ഛനപീളനാദിവസേന പരിമദ്ദനധമ്മോ. ഏവം പരിഹരതോപി ച ഭേദനവിദ്ധംസനധമ്മോ ഭിജ്ജതി ചേവ വികിരതി ച, ഏവം സഭാവോതി അത്ഥോ. തത്ഥ മാതാപേത്തികസമ്ഭവഓദനകുമ്മാസൂപചയഉച്ഛാദനപരിമദ്ദനപദേഹി സമുദയോ കഥിതോ, അനിച്ചഭേദവിദ്ധംസനപദേഹി അത്ഥങ്ഗമോ. ഏവം സത്തഹിപി പദേഹി ചാതുമഹാഭൂതികസ്സ കായസ്സ ഉച്ചാവചഭാവോ വഡ്ഢിപരിഹാനി സമുദയത്ഥങ്ഗമോ കഥിതോതി വേദിതബ്ബോ.
Mātāpettikasambhavassāti mātito ca pitito ca nibbattena mātāpettikena sukkasoṇitena sambhūtassa. Odanakummāsūpacayassāti odanena ceva kummāsena ca upacitassa vaḍḍhitassa. Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassāti ettha ayaṃ kāyo hutvā abhāvaṭṭhena aniccadhammo. Duggandhavighātatthāya tanuvilepanena ucchādanadhammo. Aṅgapaccaṅgābādhavinodanatthāya khuddakasambāhanena parimaddanadhammo. Daharakāle vā ūrūsu sayāpetvā gabbhavāsena dussaṇṭhitānaṃ tesaṃ tesaṃ aṅgānaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ añchanapīḷanādivasena parimaddanadhammo. Evaṃ pariharatopi ca bhedanaviddhaṃsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evaṃ sabhāvoti attho. Tattha mātāpettikasambhavaodanakummāsūpacayaucchādanaparimaddanapadehi samudayo kathito, aniccabhedaviddhaṃsanapadehi atthaṅgamo. Evaṃ sattahipi padehi cātumahābhūtikassa kāyassa uccāvacabhāvo vaḍḍhiparihāni samudayatthaṅgamo kathitoti veditabbo.
ദിവാ കമ്മന്തേതി ദിവാ കത്തബ്ബകമ്മന്തേ. ധൂമായനാതി ഏത്ഥ അയം ധൂമസദ്ദോ കോധേ തണ്ഹായ വിതക്കേ പഞ്ചസു കാമഗുണേസു ധമ്മദേസനായ പകതിധൂമേതി ഇമേസു അത്ഥേസു വത്തതി. ‘‘കോധോ ധൂമോ ഭസ്മനിമോസവജ്ജ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൧൬൫) ഏത്ഥ ഹി കോധേ വത്തതി. ‘‘ഇച്ഛാധൂമായിതാ സത്താ’’തി ഏത്ഥ തണ്ഹായ. ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു ഭഗവതോ അവിദൂരേ ധൂമായന്തോ നിസിന്നോ ഹോതീ’’തി ഏത്ഥ വിതക്കേ.
Divā kammanteti divā kattabbakammante. Dhūmāyanāti ettha ayaṃ dhūmasaddo kodhe taṇhāya vitakke pañcasu kāmaguṇesu dhammadesanāya pakatidhūmeti imesu atthesu vattati. ‘‘Kodho dhūmo bhasmanimosavajja’’nti (saṃ. ni. 1.165) ettha hi kodhe vattati. ‘‘Icchādhūmāyitā sattā’’ti ettha taṇhāya. ‘‘Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu bhagavato avidūre dhūmāyanto nisinno hotī’’ti ettha vitakke.
‘‘പങ്കോ ച കാമാ പലിപോ ച കാമാ,
‘‘Paṅko ca kāmā palipo ca kāmā,
ഭയഞ്ച മേതം തിമൂലം പവുത്തം;
Bhayañca metaṃ timūlaṃ pavuttaṃ;
രജോ ച ധൂമോ ച മയാ പകാസിതാ;
Rajo ca dhūmo ca mayā pakāsitā;
ഹിത്വാ തുവം പബ്ബജ ബ്രഹ്മദത്താ’’തി. (ജാ॰ ൧.൬.൧൪) –
Hitvā tuvaṃ pabbaja brahmadattā’’ti. (jā. 1.6.14) –
ഏത്ഥ പഞ്ചകാമഗുണേസു. ‘‘ധൂമം കത്താ ഹോതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൪൯) ഏത്ഥ ധമ്മദേസനായ. ‘‘ധജോ രഥസ്സ പഞ്ഞാണം, ധൂമോ പഞ്ഞാണമഗ്ഗിനോ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൭൨) ഏത്ഥ പകതിധൂമേ. ഇധ പനായം വിതക്കേ അധിപ്പേതോ. തേനാഹ ‘‘അയം രത്തിം ധൂമായനാ’’തി.
Ettha pañcakāmaguṇesu. ‘‘Dhūmaṃ kattā hotī’’ti (ma. ni. 1.349) ettha dhammadesanāya. ‘‘Dhajo rathassa paññāṇaṃ, dhūmo paññāṇamaggino’’ti (saṃ. ni. 1.72) ettha pakatidhūme. Idha panāyaṃ vitakke adhippeto. Tenāha ‘‘ayaṃ rattiṃ dhūmāyanā’’ti.
തഥാഗതസ്സേതം അധിവചനന്തി തഥാഗതോ ഹി സത്തന്നം ധമ്മാനം ബാഹിതത്താ ബ്രാഹ്മണോ നാമ. യഥാഹ – ‘‘സത്തന്നം ഖോ, ഭിക്ഖു, ധമ്മാനം ബാഹിതത്താ ബ്രാഹ്മണോ. കതമേസം സത്തന്നം? രാഗോ ബാഹിതോ ഹോതി, ദോസോ… മോഹോ… മാനോ… സക്കായദിട്ഠി… വിചികിച്ഛാ… സീലബ്ബതപരാമാസോ ബാഹിതോ ഹോതി. ഇമേസം ഭിക്ഖു സത്തന്നം ധമ്മാനം ബാഹിതത്താ ബ്രാഹ്മണോ’’തി (ചൂളനി॰ മേത്തഗൂമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൨൮). സുമേധോതി സുന്ദരപഞ്ഞോ. സേക്ഖസ്സാതി ഏത്ഥ സിക്ഖതീതി സേക്ഖോ. യഥാഹ – ‘‘സിക്ഖതീതി ഖോ, ഭിക്ഖു, തസ്മാ സേക്ഖോതി വുച്ചതി. കിഞ്ച സിക്ഖതി? അധിസീലമ്പി സിക്ഖതി, അധിചിത്തമ്പി സിക്ഖതി, അധിപഞ്ഞമ്പി സിക്ഖതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൮൬).
Tathāgatassetaṃ adhivacananti tathāgato hi sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo nāma. Yathāha – ‘‘sattannaṃ kho, bhikkhu, dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo. Katamesaṃ sattannaṃ? Rāgo bāhito hoti, doso… moho… māno… sakkāyadiṭṭhi… vicikicchā… sīlabbataparāmāso bāhito hoti. Imesaṃ bhikkhu sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo’’ti (cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 28). Sumedhoti sundarapañño. Sekkhassāti ettha sikkhatīti sekkho. Yathāha – ‘‘sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekkhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhatī’’ti (a. ni. 3.86).
പഞ്ഞായ അധിവചനന്തി ലോകിയലോകുത്തരായ പഞ്ഞായ ഏതം അധിവചനം, ന ആവുധസത്ഥസ്സ. വീരിയാരമ്ഭസ്സാതി കായികചേതസികവീരിയസ്സ. തം പഞ്ഞാഗതികമേവ ഹോതി. ലോകിയായ പഞ്ഞായ ലോകിയം, ലോകുത്തരായ പഞ്ഞായ ലോകുത്തരം. ഏത്ഥ പനായം അത്ഥദീപനാ –
Paññāyaadhivacananti lokiyalokuttarāya paññāya etaṃ adhivacanaṃ, na āvudhasatthassa. Vīriyārambhassāti kāyikacetasikavīriyassa. Taṃ paññāgatikameva hoti. Lokiyāya paññāya lokiyaṃ, lokuttarāya paññāya lokuttaraṃ. Ettha panāyaṃ atthadīpanā –
ഏകോ കിര ജാനപദോ ബ്രാഹ്മണോ പാതോവ മാണവകേഹി സദ്ധിം ഗാമതോ നിക്ഖമ്മ ദിവസം അരഞ്ഞേ മന്തേ വാചേത്വാ സായം ഗാമം ആഗച്ഛതി. അന്തരാമഗ്ഗേ ച ഏകോ വമ്മികോ അത്ഥി. സോ രത്തിം ധൂമായതി, ദിവാ പജ്ജലതി. ബ്രാഹ്മണോ അന്തേവാസിം സുമേധം മാണവം ആഹ – ‘‘താത, അയം വമ്മികോ രത്തിം ധൂമായതി, ദിവാ പജ്ജലതി, വികാരമസ്സ പസ്സിസ്സാമ, ഭിന്ദിത്വാ നം ചത്താരോ കോട്ഠാസേ കത്വാ ഖിപാഹീ’’തി. സോ സാധൂതി കുദാലം ഗഹേത്വാ സമേഹി പാദേഹി പഥവിയം പതിട്ഠായ തഥാ അകാസി. തത്ര ആചരിയബ്രാഹ്മണോ വിയ ഭഗവാ. സുമേധമാണവകോ വിയ സേക്ഖോ ഭിക്ഖു. വമ്മികോ വിയ കായോ. ‘‘താത, അയം വമ്മികോ രത്തിം ധൂമായതി, ദിവാ പജ്ജലതി, വികാരമസ്സ പസ്സിസ്സാമ, ഭിന്ദിത്വാ നം ചത്താരോ കോട്ഠാസേ കത്വാ ഖിപാഹീ’’തി ബ്രാഹ്മണേന വുത്തകാലോ വിയ, ‘‘ഭിക്ഖു ചാതുമഹാഭൂതികം കായം ചത്താരോ കോട്ഠാസേ കത്വാ പരിഗ്ഗണ്ഹാഹീ’’തി ഭഗവതാ വുത്തകാലോ. തസ്സ സാധൂതി കുദാലം ഗഹേത്വാ തഥാകരണം വിയ സേക്ഖസ്സ ഭിക്ഖുനോ, ‘‘യോ വീസതിയാ കോട്ഠാസേസു ഥദ്ധഭാവോ, അയം പഥവീധാതു. യോ ദ്വാദസസു കോട്ഠാസേസു ആബന്ധനഭാവോ, അയം ആപോധാതു. യോ ചതൂസു കോട്ഠാസേസു പരിപാചനഭാവോ, അയം തേജോധാതു. യോ ഛസു കോട്ഠാസേസു വിത്ഥമ്ഭനഭാവോ, അയം വായോധാതൂ’’തി ഏവം ചതുധാതുവവത്ഥാനവസേന കായപരിഗ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ.
Eko kira jānapado brāhmaṇo pātova māṇavakehi saddhiṃ gāmato nikkhamma divasaṃ araññe mante vācetvā sāyaṃ gāmaṃ āgacchati. Antarāmagge ca eko vammiko atthi. So rattiṃ dhūmāyati, divā pajjalati. Brāhmaṇo antevāsiṃ sumedhaṃ māṇavaṃ āha – ‘‘tāta, ayaṃ vammiko rattiṃ dhūmāyati, divā pajjalati, vikāramassa passissāma, bhinditvā naṃ cattāro koṭṭhāse katvā khipāhī’’ti. So sādhūti kudālaṃ gahetvā samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya tathā akāsi. Tatra ācariyabrāhmaṇo viya bhagavā. Sumedhamāṇavako viya sekkho bhikkhu. Vammiko viya kāyo. ‘‘Tāta, ayaṃ vammiko rattiṃ dhūmāyati, divā pajjalati, vikāramassa passissāma, bhinditvā naṃ cattāro koṭṭhāse katvā khipāhī’’ti brāhmaṇena vuttakālo viya, ‘‘bhikkhu cātumahābhūtikaṃ kāyaṃ cattāro koṭṭhāse katvā pariggaṇhāhī’’ti bhagavatā vuttakālo. Tassa sādhūti kudālaṃ gahetvā tathākaraṇaṃ viya sekkhassa bhikkhuno, ‘‘yo vīsatiyā koṭṭhāsesu thaddhabhāvo, ayaṃ pathavīdhātu. Yo dvādasasu koṭṭhāsesu ābandhanabhāvo, ayaṃ āpodhātu. Yo catūsu koṭṭhāsesu paripācanabhāvo, ayaṃ tejodhātu. Yo chasu koṭṭhāsesu vitthambhanabhāvo, ayaṃ vāyodhātū’’ti evaṃ catudhātuvavatthānavasena kāyapariggaho veditabbo.
ലങ്ഗീതി ഖോ, ഭിക്ഖൂതി കസ്മാ ഭഗവാ അവിജ്ജം ലങ്ഗീതി കത്വാ ദസ്സേസീതി? യഥാ ഹി നഗരസ്സ ദ്വാരം പിധായ പലിഘേ യോജിതേ മഹാജനസ്സ ഗമനം പച്ഛിജ്ജതി, യേ നഗരസ്സ അന്തോ, തേ അന്തോയേവ ഹോന്തി. യേ ബഹി, തേ ബഹിയേവ. ഏവമേവ യസ്സ ഞാണമുഖേ അവിജ്ജാലങ്ഗീ പതതി, തസ്സ നിബ്ബാനസമ്പാപകം ഞാണഗമനം പച്ഛിജ്ജതി, തസ്മാ അവിജ്ജം ലങ്ഗീതി കത്വാ ദസ്സേസി. പജഹ അവിജ്ജന്തി ഏത്ഥ കമ്മട്ഠാനഉഗ്ഗഹപരിപുച്ഛാവസേന അവിജ്ജാപഹാനം കഥിതം.
Laṅgīti kho, bhikkhūti kasmā bhagavā avijjaṃ laṅgīti katvā dassesīti? Yathā hi nagarassa dvāraṃ pidhāya palighe yojite mahājanassa gamanaṃ pacchijjati, ye nagarassa anto, te antoyeva honti. Ye bahi, te bahiyeva. Evameva yassa ñāṇamukhe avijjālaṅgī patati, tassa nibbānasampāpakaṃ ñāṇagamanaṃ pacchijjati, tasmā avijjaṃ laṅgīti katvā dassesi. Pajaha avijjanti ettha kammaṭṭhānauggahaparipucchāvasena avijjāpahānaṃ kathitaṃ.
ഉദ്ധുമായികാതി ഖോ, ഭിക്ഖൂതി ഏത്ഥ ഉദ്ധുമായികമണ്ഡൂകോ നാമ നോ മഹന്തോ, നഖപിട്ഠിപ്പമാണോ ഹോതി, പുരാണപണ്ണന്തരേ വാ ഗച്ഛന്തരേ വാ വല്ലിഅന്തരേ വാ വസതി. സോ ദണ്ഡകോടിയാ വാ വല്ലികോടിയാ വാ പംസുചുണ്ണകേന വാ ഘട്ടിതോ ആയമിത്വാ മഹന്തോ പരിമണ്ഡലോ ബേലുവപക്കപ്പമാണോ ഹുത്വാ ചത്താരോ പാദേ ആകാസഗതേ കത്വാ പച്ഛിന്നഗമനോ ഹുത്വാ അമിത്തവസം യാതി, കാകകുലലാദിഭത്തമേവ ഹോതി. ഏവമേവ അയം കോധോ പഠമം ഉപ്പജ്ജന്തോ ചിത്താവിലമത്തകോവ ഹോതി. തസ്മിം ഖണേ അനിഗ്ഗഹിതോ വഡ്ഢിത്വാ മുഖവികുലനം പാപേതി. തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ ഹനുസഞ്ചോപനം പാപേതി. തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ ഫരുസവാചാനിച്ഛാരണം പാപേതി. തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ ദിസാവിലോകനം പാപേതി. തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ ആകഡ്ഢനപരികഡ്ഢനം പാപേതി. തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ പാണിനാ ലേഡ്ഡുദണ്ഡസത്ഥപരാമസനം പാപേതി. തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ ദണ്ഡസത്ഥാഭിനിപാതം പാപേതി . തദാ അനിഗ്ഗഹിതോ പരഘാതനമ്പി അത്തഘാതനമ്പി പാപേതി. വുത്തമ്പി ഹേതം – ‘‘യതോ അയം കോധോ പരം ഘാതേത്വാ അത്താനം ഘാതേതി, ഏത്താവതായം കോധോ പരമുസ്സദഗതോ ഹോതി പരമവേപുല്ലപ്പത്തോ’’തി. തത്ഥ യഥാ ഉദ്ധുമായികായ ചതൂസു പാദേസു ആകാസഗതേസു ഗമനം പച്ഛിജ്ജതി, ഉദ്ധുമായികാ അമിത്തവസം ഗന്ത്വാ കാകാദിഭത്തം ഹോതി, ഏവമേവ കോധസമങ്ഗീപുഗ്ഗലോ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ വഡ്ഢേതും ന സക്കോതി, അമിത്തവസം യാതി, സബ്ബേസം മാരാനം യഥാകാമകരണീയോ ഹോതി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ഉദ്ധുമായികാതി ഖോ, ഭിക്ഖു, കോധൂപായാസസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി. തത്ഥ ബലവപ്പത്തോ കോധോവ കോധൂപായാസോ. പജഹ കോധൂപായാസന്തി ഏത്ഥ പടിസങ്ഖാനപ്പഹാനം കഥിതം.
Uddhumāyikātikho, bhikkhūti ettha uddhumāyikamaṇḍūko nāma no mahanto, nakhapiṭṭhippamāṇo hoti, purāṇapaṇṇantare vā gacchantare vā valliantare vā vasati. So daṇḍakoṭiyā vā vallikoṭiyā vā paṃsucuṇṇakena vā ghaṭṭito āyamitvā mahanto parimaṇḍalo beluvapakkappamāṇo hutvā cattāro pāde ākāsagate katvā pacchinnagamano hutvā amittavasaṃ yāti, kākakulalādibhattameva hoti. Evameva ayaṃ kodho paṭhamaṃ uppajjanto cittāvilamattakova hoti. Tasmiṃ khaṇe aniggahito vaḍḍhitvā mukhavikulanaṃ pāpeti. Tadā aniggahito hanusañcopanaṃ pāpeti. Tadā aniggahito pharusavācānicchāraṇaṃ pāpeti. Tadā aniggahito disāvilokanaṃ pāpeti. Tadā aniggahito ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaṃ pāpeti. Tadā aniggahito pāṇinā leḍḍudaṇḍasatthaparāmasanaṃ pāpeti. Tadā aniggahito daṇḍasatthābhinipātaṃ pāpeti . Tadā aniggahito paraghātanampi attaghātanampi pāpeti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘yato ayaṃ kodho paraṃ ghātetvā attānaṃ ghāteti, ettāvatāyaṃ kodho paramussadagato hoti paramavepullappatto’’ti. Tattha yathā uddhumāyikāya catūsu pādesu ākāsagatesu gamanaṃ pacchijjati, uddhumāyikā amittavasaṃ gantvā kākādibhattaṃ hoti, evameva kodhasamaṅgīpuggalo kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti, amittavasaṃ yāti, sabbesaṃ mārānaṃ yathākāmakaraṇīyo hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘uddhumāyikāti kho, bhikkhu, kodhūpāyāsassetaṃ adhivacana’’nti. Tattha balavappatto kodhova kodhūpāyāso. Pajaha kodhūpāyāsanti ettha paṭisaṅkhānappahānaṃ kathitaṃ.
ദ്വിധാപഥോതി ഏത്ഥ, യഥാ പുരിസോ സധനോ സഭോഗോ കന്താരദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ ദ്വേധാപഥം പത്വാ, ‘‘ഇമിനാ നു ഖോ ഗന്തബ്ബം, ഇമിനാ ഗന്തബ്ബ’’ന്തി നിച്ഛേതും അസക്കോന്തോ തത്ഥേവ തിട്ഠതി, അഥ നം ചോരാ ഉട്ഠഹിത്വാ അനയബ്യസനം പാപേന്തി, ഏവമേവ ഖോ മൂലകമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ നിസിന്നോ ഭിക്ഖു ബുദ്ധാദീസു കങ്ഖായ ഉപ്പന്നായ കമ്മട്ഠാനം വഡ്ഢേതും ന സക്കോതി, അഥ നം കിലേസമാരാദയോ സബ്ബേ മാരാ അനയബ്യസനം പാപേന്തി, ഇതി വിചികിച്ഛാ ദ്വേധാപഥസമാ ഹോതി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ദ്വിധാപഥോതി ഖോ, ഭിക്ഖു, വിചികിച്ഛായേതം അധിവചന’’ന്തി. പജഹ വിചികിച്ഛന്തി ഏത്ഥ കമ്മട്ഠാനഉഗ്ഗഹപരിപുച്ഛാവസേന വിചികിച്ഛാപഹാനം കഥിതം.
Dvidhāpathoti ettha, yathā puriso sadhano sabhogo kantāraddhānamaggappaṭipanno dvedhāpathaṃ patvā, ‘‘iminā nu kho gantabbaṃ, iminā gantabba’’nti nicchetuṃ asakkonto tattheva tiṭṭhati, atha naṃ corā uṭṭhahitvā anayabyasanaṃ pāpenti, evameva kho mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinno bhikkhu buddhādīsu kaṅkhāya uppannāya kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetuṃ na sakkoti, atha naṃ kilesamārādayo sabbe mārā anayabyasanaṃ pāpenti, iti vicikicchā dvedhāpathasamā hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘dvidhāpathoti kho, bhikkhu, vicikicchāyetaṃ adhivacana’’nti. Pajaha vicikicchanti ettha kammaṭṭhānauggahaparipucchāvasena vicikicchāpahānaṃ kathitaṃ.
ചങ്ഗവാരന്തി ഏത്ഥ, യഥാ രജകേഹി ഖാരപരിസ്സാവനമ്ഹി ഉദകേ പക്ഖിത്തേ ഏകോ ഉദകഘടോ ദ്വേപി ദസപി വീസതിപി ഘടസതമ്പി പഗ്ഘരതിയേവ, പസടമത്തമ്പി ഉദകം ന തിട്ഠതി, ഏവമേവ നീവരണസമങ്ഗിനോ പുഗ്ഗലസ്സ അബ്ഭന്തരേ കുസലധമ്മോ ന തിട്ഠതി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ചങ്ഗവാരന്തി ഖോ, ഭിക്ഖു, പഞ്ചന്നേതം നീവരണാനം അധിവചന’’ന്തി. പജഹ പഞ്ചനീവരണേതി ഏത്ഥ വിക്ഖമ്ഭനതദങ്ഗവസേന നീവരണപ്പഹാനം കഥിതം.
Caṅgavāranti ettha, yathā rajakehi khāraparissāvanamhi udake pakkhitte eko udakaghaṭo dvepi dasapi vīsatipi ghaṭasatampi paggharatiyeva, pasaṭamattampi udakaṃ na tiṭṭhati, evameva nīvaraṇasamaṅgino puggalassa abbhantare kusaladhammo na tiṭṭhati. Tenāha bhagavā – ‘‘caṅgavāranti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ nīvaraṇānaṃ adhivacana’’nti. Pajaha pañcanīvaraṇeti ettha vikkhambhanatadaṅgavasena nīvaraṇappahānaṃ kathitaṃ.
കുമ്മോതി ഏത്ഥ, യഥാ കച്ഛപസ്സ ചത്താരോ പാദാ സീസന്തി പഞ്ചേവ അങ്ഗാനി ഹോന്തി, ഏവമേവ സബ്ബേപി സങ്ഖതാ ധമ്മാ ഗയ്ഹമാനാ പഞ്ചേവ ഖന്ധാ ഭവന്തി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘കുമ്മോതി ഖോ, ഭിക്ഖു, പഞ്ചന്നേതം ഉപാദാനക്ഖന്ധാനം അധിവചന’’ന്തി. പജഹ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധേതി ഏത്ഥ പഞ്ചസു ഖന്ധേസു ഛന്ദരാഗപ്പഹാനം കഥിതം.
Kummoti ettha, yathā kacchapassa cattāro pādā sīsanti pañceva aṅgāni honti, evameva sabbepi saṅkhatā dhammā gayhamānā pañceva khandhā bhavanti. Tenāha bhagavā – ‘‘kummoti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti. Pajaha pañcupādānakkhandheti ettha pañcasu khandhesu chandarāgappahānaṃ kathitaṃ.
അസിസൂനാതി ഏത്ഥ, യഥാ സൂനായ ഉപരി മംസം ഠപേത്വാ അസിനാ കോട്ടേന്തി, ഏവമിമേ സത്താ വത്ഥുകാമത്ഥായ കിലേസകാമേഹി ഘാതയമാനാ വത്ഥുകാമാനം ഉപരി കത്വാ കിലേസകാമേഹി കന്തിതാ കോട്ടിതാ ച ഹോന്തി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘അസിസൂനാതി ഖോ, ഭിക്ഖു, പഞ്ചന്നേതം കാമഗുണാനം അധിവചന’’ന്തി. പജഹ പഞ്ച കാമഗുണേതി ഏത്ഥ പഞ്ചസു കാമഗുണേസു ഛന്ദരാഗപ്പഹാനം കഥിതം.
Asisūnāti ettha, yathā sūnāya upari maṃsaṃ ṭhapetvā asinā koṭṭenti, evamime sattā vatthukāmatthāya kilesakāmehi ghātayamānā vatthukāmānaṃ upari katvā kilesakāmehi kantitā koṭṭitā ca honti. Tenāha bhagavā – ‘‘asisūnāti kho, bhikkhu, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacana’’nti. Pajaha pañca kāmaguṇeti ettha pañcasu kāmaguṇesu chandarāgappahānaṃ kathitaṃ.
മംസപേസീതി ഖോ, ഭിക്ഖൂതി ഏത്ഥ അയം മംസപേസി നാമ ബഹുജനപത്ഥിതാ ഖത്തിയാദയോ മനുസ്സാപി നം പത്ഥേന്തി കാകാദയോ തിരച്ഛാനാപി. ഇമേ ഹി സത്താ അവിജ്ജായ സമ്മത്താ നന്ദിരാഗം ഉപഗമ്മ വട്ടം വഡ്ഢേന്തി. യഥാ വാ മംസപേസി ഠപിതഠപിതട്ഠാനേ ലഗ്ഗതി, ഏവമിമേ സത്താ നന്ദിരാഗബദ്ധാ വട്ടേ ലഗ്ഗന്തി, ദുക്ഖം പത്വാപി ന ഉക്കണ്ഠന്തി , ഇതി നന്ദിരാഗോ മംസപേസിസദിസോ ഹോതി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘മംസപേസീതി ഖോ, ഭിക്ഖു, നന്ദിരാഗസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി. പജഹ നന്ദീരാഗന്തി ഏത്ഥ ചതുത്ഥമഗ്ഗേന നന്ദീരാഗപ്പഹാനം കഥിതം.
Maṃsapesīti kho, bhikkhūti ettha ayaṃ maṃsapesi nāma bahujanapatthitā khattiyādayo manussāpi naṃ patthenti kākādayo tiracchānāpi. Ime hi sattā avijjāya sammattā nandirāgaṃ upagamma vaṭṭaṃ vaḍḍhenti. Yathā vā maṃsapesi ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne laggati, evamime sattā nandirāgabaddhā vaṭṭe lagganti, dukkhaṃ patvāpi na ukkaṇṭhanti , iti nandirāgo maṃsapesisadiso hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘maṃsapesīti kho, bhikkhu, nandirāgassetaṃ adhivacana’’nti. Pajaha nandīrāganti ettha catutthamaggena nandīrāgappahānaṃ kathitaṃ.
നാഗോതി ഖോ, ഭിക്ഖു, ഖീണാസവസ്സേതം ഭിക്ഖുനോ അധിവചനന്തി ഏത്ഥ യേനത്ഥേന ഖീണാസവോ നാഗോതി വുച്ചതി, സോ അനങ്ഗണസുത്തേ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൬൩) പകാസിതോ ഏവ. നമോ കരോഹി നാഗസ്സാതി ഖീണാസവസ്സ ബുദ്ധനാഗസ്സ, ‘‘ബുദ്ധോ സോ ഭഗവാ ബോധായ ധമ്മം ദേസേതി, ദന്തോ സോ ഭഗവാ ദമഥായ ധമ്മം ദേസേതി, സന്തോ സോ ഭഗവാ സമഥായ ധമ്മം ദേസേതി, തിണ്ണോ സോ ഭഗവാ തരണായ ധമ്മം ദേസേതി, പരിനിബ്ബുതോ സോ ഭഗവാ പരിനിബ്ബാനായ ധമ്മം ദേസേതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൬൧) ഏവം നമക്കാരം കരോഹീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. ഇതി ഇദം സുത്തം ഥേരസ്സ കമ്മട്ഠാനം അഹോസി. ഥേരോപി ഇദമേവ സുത്തം കമ്മട്ഠാനം കത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പത്തോ. അയമേതസ്സ അത്ഥോതി അയം ഏതസ്സ പഞ്ഹസ്സ അത്ഥോ. ഇതി ഭഗവാ രതനരാസിമ്ഹി മണികൂടം ഗണ്ഹന്തോ വിയ യഥാനുസന്ധിനാവ ദേസനം നിട്ഠപേസീതി.
Nāgoti kho, bhikkhu, khīṇāsavassetaṃ bhikkhuno adhivacananti ettha yenatthena khīṇāsavo nāgoti vuccati, so anaṅgaṇasutte (ma. ni. aṭṭha. 1.63) pakāsito eva. Namo karohi nāgassāti khīṇāsavassa buddhanāgassa, ‘‘buddho so bhagavā bodhāya dhammaṃ deseti, danto so bhagavā damathāya dhammaṃ deseti, santo so bhagavā samathāya dhammaṃ deseti, tiṇṇo so bhagavā taraṇāya dhammaṃ deseti, parinibbuto so bhagavā parinibbānāya dhammaṃ desetī’’ti (ma. ni. 1.361) evaṃ namakkāraṃ karohīti ayamettha attho. Iti idaṃ suttaṃ therassa kammaṭṭhānaṃ ahosi. Theropi idameva suttaṃ kammaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patto. Ayametassa atthoti ayaṃ etassa pañhassa attho. Iti bhagavā ratanarāsimhi maṇikūṭaṃ gaṇhanto viya yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമനികായട്ഠകഥായ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
വമ്മികസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Vammikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൩. വമ്മികസുത്തം • 3. Vammikasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ൩. വമ്മികസുത്തവണ്ണനാ • 3. Vammikasuttavaṇṇanā