| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३४२] २. वानरजातकवण्णना
[342] 2. Vānarajātakavaṇṇanā
असक्खिं वत अत्तानन्ति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तस्स वधाय परिसक्कनं आरब्भ कथेसि। वत्थु (जा॰ अट्ठ॰ २.२.सुसुमारजातकवण्णना) हेट्ठा वित्थारितमेव।
Asakkhiṃvata attānanti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Vatthu (jā. aṭṭha. 2.2.susumārajātakavaṇṇanā) heṭṭhā vitthāritameva.
अतीते पन बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे कपियोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो गङ्गातीरे वसि। अथेका अन्तोगङ्गायं संसुमारी बोधिसत्तस्स हदयमंसे दोहळं उप्पादेत्वा संसुमारस्स कथेसि। सो ‘‘तं कपिं उदके निमुज्जापेत्वा मारेत्वा हदयमंसं गहेत्वा संसुमारिया दस्सामी’’ति चिन्तेत्वा महासत्तं आह – ‘‘एहि, सम्म, अन्तरदीपके फलाफले खादितुं गच्छामा’’ति। ‘‘कथं, सम्म, अहं गमिस्सामी’’ति। ‘‘अहं तं मम पिट्ठियं निसीदापेत्वा नेस्सामी’’ति। सो तस्स चित्तं अजानन्तो लङ्घित्वा पिट्ठियं निसीदि। संसुमारो थोकं गन्त्वा निमुज्जितुं आरभि। अथ नं वानरो ‘‘किंकारणा, भो, मं उदके निमुज्जापेसी’’ति आह। ‘‘अहं तं मारेत्वा तव हदयमंसं मम भरियाय दस्सामी’’ति। ‘‘दन्ध त्वं मम हदयमंसं उरे अत्थीति मञ्ञसी’’ति? ‘‘अथ कहं ते ठपित’’न्ति? ‘‘एतं उदुम्बरे ओलम्बन्तं न पस्ससी’’ति? ‘‘पस्सामि, दस्ससि पन मे’’ति। ‘‘आम, दस्सामी’’ति। संसुमारो दन्धताय तं गहेत्वा नदीतीरे उदुम्बरमूलं गतो। बोधिसत्तो तस्स पिट्ठितो लङ्घित्वा उदुम्बररुक्खे निसिन्नो इमा गाथा अभासि –
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese kapiyoniyaṃ nibbattitvā vayappatto gaṅgātīre vasi. Athekā antogaṅgāyaṃ saṃsumārī bodhisattassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā saṃsumārassa kathesi. So ‘‘taṃ kapiṃ udake nimujjāpetvā māretvā hadayamaṃsaṃ gahetvā saṃsumāriyā dassāmī’’ti cintetvā mahāsattaṃ āha – ‘‘ehi, samma, antaradīpake phalāphale khādituṃ gacchāmā’’ti. ‘‘Kathaṃ, samma, ahaṃ gamissāmī’’ti. ‘‘Ahaṃ taṃ mama piṭṭhiyaṃ nisīdāpetvā nessāmī’’ti. So tassa cittaṃ ajānanto laṅghitvā piṭṭhiyaṃ nisīdi. Saṃsumāro thokaṃ gantvā nimujjituṃ ārabhi. Atha naṃ vānaro ‘‘kiṃkāraṇā, bho, maṃ udake nimujjāpesī’’ti āha. ‘‘Ahaṃ taṃ māretvā tava hadayamaṃsaṃ mama bhariyāya dassāmī’’ti. ‘‘Dandha tvaṃ mama hadayamaṃsaṃ ure atthīti maññasī’’ti? ‘‘Atha kahaṃ te ṭhapita’’nti? ‘‘Etaṃ udumbare olambantaṃ na passasī’’ti? ‘‘Passāmi, dassasi pana me’’ti. ‘‘Āma, dassāmī’’ti. Saṃsumāro dandhatāya taṃ gahetvā nadītīre udumbaramūlaṃ gato. Bodhisatto tassa piṭṭhito laṅghitvā udumbararukkhe nisinno imā gāthā abhāsi –
१६१.
161.
‘‘असक्खिं वत अत्तानं, उद्धातुं उदका थलं।
‘‘Asakkhiṃ vata attānaṃ, uddhātuṃ udakā thalaṃ;
न दानाहं पुन तुय्हं, वसं गच्छामि वारिज॥
Na dānāhaṃ puna tuyhaṃ, vasaṃ gacchāmi vārija.
१६२.
162.
‘‘अलमेतेहि अम्बेहि, जम्बूहि पनसेहि च।
‘‘Alametehi ambehi, jambūhi panasehi ca;
यानि पारं समुद्दस्स, वरं मय्हं उदुम्बरो॥
Yāni pāraṃ samuddassa, varaṃ mayhaṃ udumbaro.
१६३.
163.
‘‘यो च उप्पतितं अत्थं, न खिप्पमनुबुज्झति।
‘‘Yo ca uppatitaṃ atthaṃ, na khippamanubujjhati;
अमित्तवसमन्वेति, पच्छा च अनुतप्पति॥
Amittavasamanveti, pacchā ca anutappati.
१६४.
164.
‘‘यो च उप्पतितं अत्थं, खिप्पमेव निबोधति।
‘‘Yo ca uppatitaṃ atthaṃ, khippameva nibodhati;
मुच्चते सत्तुसम्बाधा, न च पच्छानुतप्पती’’ति॥
Muccate sattusambādhā, na ca pacchānutappatī’’ti.
तत्थ असक्खिं वताति समत्थो वत अहोसिं। उद्धातुन्ति उद्धरितुं। वारिजाति संसुमारं आलपति। यानि पारं समुद्दस्साति गङ्गं समुद्दनामेनालपन्तो ‘‘यानि समुद्दस्स पारं गन्त्वा खादितब्बानि, अलं तेही’’ति वदति। पच्छा च अनुतप्पतीति उप्पन्नं अत्थं खिप्पं अजानन्तो अमित्तवसं गच्छति, पच्छा च अनुतप्पति।
Tattha asakkhiṃ vatāti samattho vata ahosiṃ. Uddhātunti uddharituṃ. Vārijāti saṃsumāraṃ ālapati. Yāni pāraṃ samuddassāti gaṅgaṃ samuddanāmenālapanto ‘‘yāni samuddassa pāraṃ gantvā khāditabbāni, alaṃ tehī’’ti vadati. Pacchā ca anutappatīti uppannaṃ atthaṃ khippaṃ ajānanto amittavasaṃ gacchati, pacchā ca anutappati.
इति सो चतूहि गाथाहि लोकियकिच्चानं निप्फत्तिकारणं कथेत्वा वनसण्डमेव पाविसि।
Iti so catūhi gāthāhi lokiyakiccānaṃ nipphattikāraṇaṃ kathetvā vanasaṇḍameva pāvisi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा संसुमारो देवदत्तो अहोसि, वानरो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā saṃsumāro devadatto ahosi, vānaro pana ahameva ahosi’’nti.
वानरजातकवण्णना दुतिया।
Vānarajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३४२. वानरजातकं • 342. Vānarajātakaṃ
