| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๕๗] ๗. วานรินฺทชาตกวณฺณนา
[57] 7. Vānarindajātakavaṇṇanā
ยเสฺสเต จตุโร ธมฺมาติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรโนฺต เทวทตฺตสฺส วธาย ปริสกฺกนํ อารพฺภ กเถสิฯ ตสฺมิญฺหิ สมเย สตฺถา ‘‘เทวทโตฺต วธาย ปริสกฺกตี’’ติ สุตฺวา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว เทวทโตฺต มยฺหํ วธาย ปริสกฺกติ, ปุเพฺพปิ ปริสกฺกิเยว, ตาสมตฺตมฺปิ ปน กาตุํ นาสกฺขี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Yassetecaturo dhammāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye satthā ‘‘devadatto vadhāya parisakkatī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyeva, tāsamattampi pana kātuṃ nāsakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต กปิโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิมนฺวาย อสฺสโปตกปฺปมาโณ ถามสมฺปโนฺน เอกจโร หุตฺวา นทีตีเร วิหรติฯ ตสฺสา ปน นทิยา เวมเชฺฌ เอโก ทีปโก นานปฺปกาเรหิ อมฺพปนสาทีหิ ผลรุเกฺขหิ สมฺปโนฺนฯ โพธิสโตฺต นาคพโล ถามสมฺปโนฺน นทิยา โอริมตีรโต อุปฺปติตฺวา ทีปกสฺส โอรโต นทีมเชฺฌ เอโก ปิฎฺฐิปาสาโณ อตฺถิ, ตสฺมิํ นิปตติ, ตโต อุปฺปติตฺวา ตสฺมิํ ทีปเก ปตติฯ ตตฺถ นานปฺปการานิ ผลานิ ขาทิตฺวา สายํ เตเนว อุปาเยน ปจฺจาคนฺตฺวา อตฺตโน วสนฎฺฐาเน วสิตฺวา ปุนทิวเสปิ ตเถว กโรติฯ อิมินา นิยาเมน ตตฺถ วาสํ กเปฺปติฯ
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā vuḍḍhimanvāya assapotakappamāṇo thāmasampanno ekacaro hutvā nadītīre viharati. Tassā pana nadiyā vemajjhe eko dīpako nānappakārehi ambapanasādīhi phalarukkhehi sampanno. Bodhisatto nāgabalo thāmasampanno nadiyā orimatīrato uppatitvā dīpakassa orato nadīmajjhe eko piṭṭhipāsāṇo atthi, tasmiṃ nipatati, tato uppatitvā tasmiṃ dīpake patati. Tattha nānappakārāni phalāni khāditvā sāyaṃ teneva upāyena paccāgantvā attano vasanaṭṭhāne vasitvā punadivasepi tatheva karoti. Iminā niyāmena tattha vāsaṃ kappeti.
ตสฺมิํ ปน กาเล เอโก กุมฺภีโล สปชาปติโก ตสฺสา นทิยา วสติฯ ตสฺส ภริยา โพธิสตฺตํ อปราปรํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา โพธิสตฺตสฺส หทยมํเส โทหฬํ อุปฺปาเทตฺวา กุมฺภีลํ อาห – ‘‘มยฺหํ โข, อยฺย, อิมสฺส วานรินฺทสฺส หทยมํเส โทหโฬ อุปฺปโนฺน’’ติฯ กุมฺภีโล ‘‘สาธุ, ภเทฺท, ลจฺฉสี’’ติ วตฺวา ‘‘อชฺช ตํ สายํ ทีปกโต อาคจฺฉนฺตเมว คณฺหิสฺสามี’’ติ คนฺตฺวา ปิฎฺฐิปาสาเณ นิปชฺชิฯ
Tasmiṃ pana kāle eko kumbhīlo sapajāpatiko tassā nadiyā vasati. Tassa bhariyā bodhisattaṃ aparāparaṃ gacchantaṃ disvā bodhisattassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā kumbhīlaṃ āha – ‘‘mayhaṃ kho, ayya, imassa vānarindassa hadayamaṃse dohaḷo uppanno’’ti. Kumbhīlo ‘‘sādhu, bhadde, lacchasī’’ti vatvā ‘‘ajja taṃ sāyaṃ dīpakato āgacchantameva gaṇhissāmī’’ti gantvā piṭṭhipāsāṇe nipajji.
โพธิสโตฺต ทิวสํ จริตฺวา สายนฺหสมเย ทีปเก ฐิโตว ปาสาณํ โอโลเกตฺวา – ‘‘อยํ ปาสาโณ อิทานิ อุจฺจตโร ขายติ, กิํ นุ โข การณ’’นฺติ จิเนฺตสิฯ ตสฺส กิร อุทกปฺปมาณญฺจ ปาสาณปฺปมาณญฺจ สุววตฺถาปิตเมว โหติฯ เตนสฺส เอตทโหสิ ‘‘อชฺช อิมิสฺสา นทิยา อุทกํ เนว หายติ, น จ วฑฺฒติ, อถ จ ปนายํ ปาสาโณ มหา หุตฺวา ปญฺญายติ, กจฺจิ นุ โข เอตฺถ มยฺหํ คหณตฺถาย กุมฺภีโล นิปโนฺน’’ติฯ โส ‘‘วีมํสามิ ตาว น’’นฺติ ตเตฺถว ฐตฺวา ปาสาเณน สทฺธิํ กเถโนฺต วิย ‘‘โภ ปาสาณา’’ติ วตฺวา ปฎิวจนํ อลภโนฺต ยาวตติยํ ‘‘โภ ปาสาณา’’ติ อาหฯ ปาสาโณ กิํ ปฎิวจนํ ทสฺสติฯ ปุนปิ วานโร ‘‘กิํ โภ ปาสาณ, อชฺช มยฺหํ ปฎิวจนํ น เทสี’’ติ อาหฯ กุมฺภีโล ‘‘อทฺธา อเญฺญสุ ทิวเสสุ อยํ ปาสาโณ วานรินฺทสฺส ปฎิวจนํ อทาสิ, ทสฺสามิ ทานิสฺส ปฎิวจน’’นฺติ จิเนฺตตฺวา ‘‘กิํ, โภ วานรินฺทา’’ติ อาหฯ ‘‘โกสิ ตฺว’’นฺติ? ‘‘อหํ กุมฺภีโล’’ติฯ ‘‘กิมตฺถํ เอตฺถ นิปโนฺนสี’’ติ? ‘‘ตว หทยมํสํ ปตฺถยมาโน’’ติฯ โพธิสโตฺต จิเนฺตสิ ‘‘อโญฺญ เม คมนมโคฺค นตฺถิ, อชฺช มยา เอส กุมฺภีโล วเญฺจตโพฺพ’’ติฯ อถ นํ เอวมาห ‘‘สมฺม กุมฺภีล, อหํ อตฺตานํ ตุยฺหํ ปริจฺจชิสฺสามิ, ตฺวํ มุขํ วิวริตฺวา มํ ตว สนฺติกํ อาคตกาเล คณฺหาหี’’ติฯ กุมฺภีลานญฺหิ มุเข วิวเฎ อกฺขีนิ นิมฺมีลนฺติฯ โส ตํ การณํ อสลฺลเกฺขตฺวา มุขํ วิวริ, อถสฺส อกฺขีนิ ปิถียิํสุฯ โส มุขํ วิวริตฺวา อกฺขีนิ นิมฺมีเลตฺวา นิปชฺชิฯ โพธิสโตฺต ตถาภาวํ ญตฺวา ทีปกา อุปฺปติโต คนฺตฺวา กุมฺภีลสฺส มตฺถเก อกฺกมิตฺวา ตโต อุปฺปติโต วิชฺชุลตา วิย วิโชฺชตมาโน ปรตีเร อฎฺฐาสิฯ
Bodhisatto divasaṃ caritvā sāyanhasamaye dīpake ṭhitova pāsāṇaṃ oloketvā – ‘‘ayaṃ pāsāṇo idāni uccataro khāyati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintesi. Tassa kira udakappamāṇañca pāsāṇappamāṇañca suvavatthāpitameva hoti. Tenassa etadahosi ‘‘ajja imissā nadiyā udakaṃ neva hāyati, na ca vaḍḍhati, atha ca panāyaṃ pāsāṇo mahā hutvā paññāyati, kacci nu kho ettha mayhaṃ gahaṇatthāya kumbhīlo nipanno’’ti. So ‘‘vīmaṃsāmi tāva na’’nti tattheva ṭhatvā pāsāṇena saddhiṃ kathento viya ‘‘bho pāsāṇā’’ti vatvā paṭivacanaṃ alabhanto yāvatatiyaṃ ‘‘bho pāsāṇā’’ti āha. Pāsāṇo kiṃ paṭivacanaṃ dassati. Punapi vānaro ‘‘kiṃ bho pāsāṇa, ajja mayhaṃ paṭivacanaṃ na desī’’ti āha. Kumbhīlo ‘‘addhā aññesu divasesu ayaṃ pāsāṇo vānarindassa paṭivacanaṃ adāsi, dassāmi dānissa paṭivacana’’nti cintetvā ‘‘kiṃ, bho vānarindā’’ti āha. ‘‘Kosi tva’’nti? ‘‘Ahaṃ kumbhīlo’’ti. ‘‘Kimatthaṃ ettha nipannosī’’ti? ‘‘Tava hadayamaṃsaṃ patthayamāno’’ti. Bodhisatto cintesi ‘‘añño me gamanamaggo natthi, ajja mayā esa kumbhīlo vañcetabbo’’ti. Atha naṃ evamāha ‘‘samma kumbhīla, ahaṃ attānaṃ tuyhaṃ pariccajissāmi, tvaṃ mukhaṃ vivaritvā maṃ tava santikaṃ āgatakāle gaṇhāhī’’ti. Kumbhīlānañhi mukhe vivaṭe akkhīni nimmīlanti. So taṃ kāraṇaṃ asallakkhetvā mukhaṃ vivari, athassa akkhīni pithīyiṃsu. So mukhaṃ vivaritvā akkhīni nimmīletvā nipajji. Bodhisatto tathābhāvaṃ ñatvā dīpakā uppatito gantvā kumbhīlassa matthake akkamitvā tato uppatito vijjulatā viya vijjotamāno paratīre aṭṭhāsi.
กุมฺภีโล ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา ‘‘อิมินา วานริเนฺทน อติอเจฺฉรกํ กต’’นฺติ จิเนฺตตฺวา ‘‘โภ วานรินฺท, อิมสฺมิํ โลเก จตูหิ ธเมฺมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ปจฺจามิเตฺต อธิภวติฯ เต สเพฺพปิ ตุยฺหํ อพฺภนฺตเร อตฺถิ มเญฺญ’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –
Kumbhīlo taṃ acchariyaṃ disvā ‘‘iminā vānarindena atiaccherakaṃ kata’’nti cintetvā ‘‘bho vānarinda, imasmiṃ loke catūhi dhammehi samannāgato puggalo paccāmitte adhibhavati. Te sabbepi tuyhaṃ abbhantare atthi maññe’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
๕๗.
57.
‘‘ยเสฺสเต จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;
‘‘Yassete caturo dhammā, vānarinda yathā tava;
สจฺจํ ธโมฺม ธิติ จาโค, ทิฎฺฐํ โส อติวตฺตตี’’ติฯ
Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, diṭṭhaṃ so ativattatī’’ti.
ตตฺถ ยสฺสาติ ยสฺส กสฺสจิ ปุคฺคลสฺสฯ เอเตติ อิทานิ วตฺตเพฺพ ปจฺจกฺขโต นิทฺทิสติฯ จตุโร ธมฺมาติ จตฺตาโร คุณาฯ สจฺจนฺติ วจีสจฺจํ, ‘‘มม สนฺติกํ อาคมิสฺสามี’’ติ วตฺวา มุสาวาทํ อกตฺวา อาคโตเยวาติ เอตํ เต วจีสจฺจํฯ ธโมฺมติ วิจารณปญฺญา, ‘‘เอวํ กเต อิทํ นาม ภวิสฺสตี’’ติ เอสา เต วิจารณปญฺญา อตฺถิฯ ธิตีติ อโพฺพจฺฉินฺนํ วีริยํ วุจฺจติ, เอตมฺปิ เต อตฺถิฯ จาโคติ อตฺตปริจฺจาโค, ตฺวํ อตฺตานํ ปริจฺจชิตฺวา มม สนฺติกํ อาคโตฯ ยํ ปนาหํ คณฺหิตุํ นาสกฺขิํ, มยฺหเมเวส โทโสฯ ทิฎฺฐนฺติ ปจฺจามิตฺตํฯ โส อติวตฺตตีติ ยสฺส ปุคฺคลสฺส ยถา ตว, เอวํ เอเต จตฺตาโร ธมฺมา อตฺถิ, โส ยถา มํ อชฺช ตฺวํ อติกฺกโนฺต, ตเถว อตฺตโน ปจฺจามิตฺตํ อติกฺกมติ อภิภวตีติฯ เอวํ กุมฺภีโล โพธิสตฺตํ ปสํสิตฺวา อตฺตโน วสฎฺฐานํ คโตฯ
Tattha yassāti yassa kassaci puggalassa. Eteti idāni vattabbe paccakkhato niddisati. Caturo dhammāti cattāro guṇā. Saccanti vacīsaccaṃ, ‘‘mama santikaṃ āgamissāmī’’ti vatvā musāvādaṃ akatvā āgatoyevāti etaṃ te vacīsaccaṃ. Dhammoti vicāraṇapaññā, ‘‘evaṃ kate idaṃ nāma bhavissatī’’ti esā te vicāraṇapaññā atthi. Dhitīti abbocchinnaṃ vīriyaṃ vuccati, etampi te atthi. Cāgoti attapariccāgo, tvaṃ attānaṃ pariccajitvā mama santikaṃ āgato. Yaṃ panāhaṃ gaṇhituṃ nāsakkhiṃ, mayhamevesa doso. Diṭṭhanti paccāmittaṃ. So ativattatīti yassa puggalassa yathā tava, evaṃ ete cattāro dhammā atthi, so yathā maṃ ajja tvaṃ atikkanto, tatheva attano paccāmittaṃ atikkamati abhibhavatīti. Evaṃ kumbhīlo bodhisattaṃ pasaṃsitvā attano vasaṭṭhānaṃ gato.
สตฺถาปิ ‘‘น, ภิกฺขเว, เทวทโตฺต อิทาเนว มยฺหํ วธาย ปริสกฺกติ, ปุเพฺพปิ ปริสกฺกิเยวา’’ติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฎตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา กุมฺภีโล เทวทโตฺต อโหสิ, ภริยาสฺส จิญฺจมาณวิกา, วานริโนฺท ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kumbhīlo devadatto ahosi, bhariyāssa ciñcamāṇavikā, vānarindo pana ahameva ahosi’’nti.
วานรินฺทชาตกวณฺณนา สตฺตมาฯ
Vānarindajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๕๗. วานรินฺทชาตกํ • 57. Vānarindajātakaṃ
