| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៥៧] ៧. វានរិន្ទជាតកវណ្ណនា
[57] 7. Vānarindajātakavaṇṇanā
យស្សេតេ ចតុរោ ធម្មាតិ ឥទំ សត្ថា វេឡុវនេ វិហរន្តោ ទេវទត្តស្ស វធាយ បរិសក្កនំ អារព្ភ កថេសិ។ តស្មិញ្ហិ សមយេ សត្ថា ‘‘ទេវទត្តោ វធាយ បរិសក្កតី’’តិ សុត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ ទេវទត្តោ មយ្ហំ វធាយ បរិសក្កតិ, បុព្ពេបិ បរិសក្កិយេវ, តាសមត្តម្បិ បន កាតុំ នាសក្ខី’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Yassetecaturo dhammāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye satthā ‘‘devadatto vadhāya parisakkatī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyeva, tāsamattampi pana kātuṃ nāsakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ កបិយោនិយំ និព្ពត្តិត្វា វុឌ្ឍិមន្វាយ អស្សបោតកប្បមាណោ ថាមសម្បន្នោ ឯកចរោ ហុត្វា នទីតីរេ វិហរតិ។ តស្សា បន នទិយា វេមជ្ឈេ ឯកោ ទីបកោ នានប្បការេហិ អម្ពបនសាទីហិ ផលរុក្ខេហិ សម្បន្នោ។ ពោធិសត្តោ នាគពលោ ថាមសម្បន្នោ នទិយា ឱរិមតីរតោ ឧប្បតិត្វា ទីបកស្ស ឱរតោ នទីមជ្ឈេ ឯកោ បិដ្ឋិបាសាណោ អត្ថិ, តស្មិំ និបតតិ, តតោ ឧប្បតិត្វា តស្មិំ ទីបកេ បតតិ។ តត្ថ នានប្បការានិ ផលានិ ខាទិត្វា សាយំ តេនេវ ឧបាយេន បច្ចាគន្ត្វា អត្តនោ វសនដ្ឋានេ វសិត្វា បុនទិវសេបិ តថេវ ករោតិ។ ឥមិនា និយាមេន តត្ថ វាសំ កប្បេតិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā vuḍḍhimanvāya assapotakappamāṇo thāmasampanno ekacaro hutvā nadītīre viharati. Tassā pana nadiyā vemajjhe eko dīpako nānappakārehi ambapanasādīhi phalarukkhehi sampanno. Bodhisatto nāgabalo thāmasampanno nadiyā orimatīrato uppatitvā dīpakassa orato nadīmajjhe eko piṭṭhipāsāṇo atthi, tasmiṃ nipatati, tato uppatitvā tasmiṃ dīpake patati. Tattha nānappakārāni phalāni khāditvā sāyaṃ teneva upāyena paccāgantvā attano vasanaṭṭhāne vasitvā punadivasepi tatheva karoti. Iminā niyāmena tattha vāsaṃ kappeti.
តស្មិំ បន កាលេ ឯកោ កុម្ភីលោ សបជាបតិកោ តស្សា នទិយា វសតិ។ តស្ស ភរិយា ពោធិសត្តំ អបរាបរំ គច្ឆន្តំ ទិស្វា ពោធិសត្តស្ស ហទយមំសេ ទោហឡំ ឧប្បាទេត្វា កុម្ភីលំ អាហ – ‘‘មយ្ហំ ខោ, អយ្យ, ឥមស្ស វានរិន្ទស្ស ហទយមំសេ ទោហឡោ ឧប្បន្នោ’’តិ។ កុម្ភីលោ ‘‘សាធុ, ភទ្ទេ, លច្ឆសី’’តិ វត្វា ‘‘អជ្ជ តំ សាយំ ទីបកតោ អាគច្ឆន្តមេវ គណ្ហិស្សាមី’’តិ គន្ត្វា បិដ្ឋិបាសាណេ និបជ្ជិ។
Tasmiṃ pana kāle eko kumbhīlo sapajāpatiko tassā nadiyā vasati. Tassa bhariyā bodhisattaṃ aparāparaṃ gacchantaṃ disvā bodhisattassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā kumbhīlaṃ āha – ‘‘mayhaṃ kho, ayya, imassa vānarindassa hadayamaṃse dohaḷo uppanno’’ti. Kumbhīlo ‘‘sādhu, bhadde, lacchasī’’ti vatvā ‘‘ajja taṃ sāyaṃ dīpakato āgacchantameva gaṇhissāmī’’ti gantvā piṭṭhipāsāṇe nipajji.
ពោធិសត្តោ ទិវសំ ចរិត្វា សាយន្ហសមយេ ទីបកេ ឋិតោវ បាសាណំ ឱលោកេត្វា – ‘‘អយំ បាសាណោ ឥទានិ ឧច្ចតរោ ខាយតិ, កិំ នុ ខោ ការណ’’ន្តិ ចិន្តេសិ។ តស្ស កិរ ឧទកប្បមាណញ្ច បាសាណប្បមាណញ្ច សុវវត្ថាបិតមេវ ហោតិ។ តេនស្ស ឯតទហោសិ ‘‘អជ្ជ ឥមិស្សា នទិយា ឧទកំ នេវ ហាយតិ, ន ច វឌ្ឍតិ, អថ ច បនាយំ បាសាណោ មហា ហុត្វា បញ្ញាយតិ, កច្ចិ នុ ខោ ឯត្ថ មយ្ហំ គហណត្ថាយ កុម្ភីលោ និបន្នោ’’តិ។ សោ ‘‘វីមំសាមិ តាវ ន’’ន្តិ តត្ថេវ ឋត្វា បាសាណេន សទ្ធិំ កថេន្តោ វិយ ‘‘ភោ បាសាណា’’តិ វត្វា បដិវចនំ អលភន្តោ យាវតតិយំ ‘‘ភោ បាសាណា’’តិ អាហ។ បាសាណោ កិំ បដិវចនំ ទស្សតិ។ បុនបិ វានរោ ‘‘កិំ ភោ បាសាណ, អជ្ជ មយ្ហំ បដិវចនំ ន ទេសី’’តិ អាហ។ កុម្ភីលោ ‘‘អទ្ធា អញ្ញេសុ ទិវសេសុ អយំ បាសាណោ វានរិន្ទស្ស បដិវចនំ អទាសិ, ទស្សាមិ ទានិស្ស បដិវចន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘កិំ, ភោ វានរិន្ទា’’តិ អាហ។ ‘‘កោសិ ត្វ’’ន្តិ? ‘‘អហំ កុម្ភីលោ’’តិ។ ‘‘កិមត្ថំ ឯត្ថ និបន្នោសី’’តិ? ‘‘តវ ហទយមំសំ បត្ថយមានោ’’តិ។ ពោធិសត្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អញ្ញោ មេ គមនមគ្គោ នត្ថិ, អជ្ជ មយា ឯស កុម្ភីលោ វញ្ចេតព្ពោ’’តិ។ អថ នំ ឯវមាហ ‘‘សម្ម កុម្ភីល, អហំ អត្តានំ តុយ្ហំ បរិច្ចជិស្សាមិ, ត្វំ មុខំ វិវរិត្វា មំ តវ សន្តិកំ អាគតកាលេ គណ្ហាហី’’តិ។ កុម្ភីលានញ្ហិ មុខេ វិវដេ អក្ខីនិ និម្មីលន្តិ។ សោ តំ ការណំ អសល្លក្ខេត្វា មុខំ វិវរិ, អថស្ស អក្ខីនិ បិថីយិំសុ។ សោ មុខំ វិវរិត្វា អក្ខីនិ និម្មីលេត្វា និបជ្ជិ។ ពោធិសត្តោ តថាភាវំ ញត្វា ទីបកា ឧប្បតិតោ គន្ត្វា កុម្ភីលស្ស មត្ថកេ អក្កមិត្វា តតោ ឧប្បតិតោ វិជ្ជុលតា វិយ វិជ្ជោតមានោ បរតីរេ អដ្ឋាសិ។
Bodhisatto divasaṃ caritvā sāyanhasamaye dīpake ṭhitova pāsāṇaṃ oloketvā – ‘‘ayaṃ pāsāṇo idāni uccataro khāyati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintesi. Tassa kira udakappamāṇañca pāsāṇappamāṇañca suvavatthāpitameva hoti. Tenassa etadahosi ‘‘ajja imissā nadiyā udakaṃ neva hāyati, na ca vaḍḍhati, atha ca panāyaṃ pāsāṇo mahā hutvā paññāyati, kacci nu kho ettha mayhaṃ gahaṇatthāya kumbhīlo nipanno’’ti. So ‘‘vīmaṃsāmi tāva na’’nti tattheva ṭhatvā pāsāṇena saddhiṃ kathento viya ‘‘bho pāsāṇā’’ti vatvā paṭivacanaṃ alabhanto yāvatatiyaṃ ‘‘bho pāsāṇā’’ti āha. Pāsāṇo kiṃ paṭivacanaṃ dassati. Punapi vānaro ‘‘kiṃ bho pāsāṇa, ajja mayhaṃ paṭivacanaṃ na desī’’ti āha. Kumbhīlo ‘‘addhā aññesu divasesu ayaṃ pāsāṇo vānarindassa paṭivacanaṃ adāsi, dassāmi dānissa paṭivacana’’nti cintetvā ‘‘kiṃ, bho vānarindā’’ti āha. ‘‘Kosi tva’’nti? ‘‘Ahaṃ kumbhīlo’’ti. ‘‘Kimatthaṃ ettha nipannosī’’ti? ‘‘Tava hadayamaṃsaṃ patthayamāno’’ti. Bodhisatto cintesi ‘‘añño me gamanamaggo natthi, ajja mayā esa kumbhīlo vañcetabbo’’ti. Atha naṃ evamāha ‘‘samma kumbhīla, ahaṃ attānaṃ tuyhaṃ pariccajissāmi, tvaṃ mukhaṃ vivaritvā maṃ tava santikaṃ āgatakāle gaṇhāhī’’ti. Kumbhīlānañhi mukhe vivaṭe akkhīni nimmīlanti. So taṃ kāraṇaṃ asallakkhetvā mukhaṃ vivari, athassa akkhīni pithīyiṃsu. So mukhaṃ vivaritvā akkhīni nimmīletvā nipajji. Bodhisatto tathābhāvaṃ ñatvā dīpakā uppatito gantvā kumbhīlassa matthake akkamitvā tato uppatito vijjulatā viya vijjotamāno paratīre aṭṭhāsi.
កុម្ភីលោ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា ‘‘ឥមិនា វានរិន្ទេន អតិអច្ឆេរកំ កត’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ភោ វានរិន្ទ, ឥមស្មិំ លោកេ ចតូហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ បច្ចាមិត្តេ អធិភវតិ។ តេ សព្ពេបិ តុយ្ហំ អព្ភន្តរេ អត្ថិ មញ្ញេ’’តិ វត្វា ឥមំ គាថមាហ –
Kumbhīlo taṃ acchariyaṃ disvā ‘‘iminā vānarindena atiaccherakaṃ kata’’nti cintetvā ‘‘bho vānarinda, imasmiṃ loke catūhi dhammehi samannāgato puggalo paccāmitte adhibhavati. Te sabbepi tuyhaṃ abbhantare atthi maññe’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
៥៧.
57.
‘‘យស្សេតេ ចតុរោ ធម្មា, វានរិន្ទ យថា តវ;
‘‘Yassete caturo dhammā, vānarinda yathā tava;
សច្ចំ ធម្មោ ធិតិ ចាគោ, ទិដ្ឋំ សោ អតិវត្តតី’’តិ។
Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, diṭṭhaṃ so ativattatī’’ti.
តត្ថ យស្សាតិ យស្ស កស្សចិ បុគ្គលស្ស។ ឯតេតិ ឥទានិ វត្តព្ពេ បច្ចក្ខតោ និទ្ទិសតិ។ ចតុរោ ធម្មាតិ ចត្តារោ គុណា។ សច្ចន្តិ វចីសច្ចំ, ‘‘មម សន្តិកំ អាគមិស្សាមី’’តិ វត្វា មុសាវាទំ អកត្វា អាគតោយេវាតិ ឯតំ តេ វចីសច្ចំ។ ធម្មោតិ វិចារណបញ្ញា, ‘‘ឯវំ កតេ ឥទំ នាម ភវិស្សតី’’តិ ឯសា តេ វិចារណបញ្ញា អត្ថិ។ ធិតីតិ អព្ពោច្ឆិន្នំ វីរិយំ វុច្ចតិ, ឯតម្បិ តេ អត្ថិ។ ចាគោតិ អត្តបរិច្ចាគោ, ត្វំ អត្តានំ បរិច្ចជិត្វា មម សន្តិកំ អាគតោ។ យំ បនាហំ គណ្ហិតុំ នាសក្ខិំ, មយ្ហមេវេស ទោសោ។ ទិដ្ឋន្តិ បច្ចាមិត្តំ។ សោ អតិវត្តតីតិ យស្ស បុគ្គលស្ស យថា តវ, ឯវំ ឯតេ ចត្តារោ ធម្មា អត្ថិ, សោ យថា មំ អជ្ជ ត្វំ អតិក្កន្តោ, តថេវ អត្តនោ បច្ចាមិត្តំ អតិក្កមតិ អភិភវតីតិ។ ឯវំ កុម្ភីលោ ពោធិសត្តំ បសំសិត្វា អត្តនោ វសដ្ឋានំ គតោ។
Tattha yassāti yassa kassaci puggalassa. Eteti idāni vattabbe paccakkhato niddisati. Caturo dhammāti cattāro guṇā. Saccanti vacīsaccaṃ, ‘‘mama santikaṃ āgamissāmī’’ti vatvā musāvādaṃ akatvā āgatoyevāti etaṃ te vacīsaccaṃ. Dhammoti vicāraṇapaññā, ‘‘evaṃ kate idaṃ nāma bhavissatī’’ti esā te vicāraṇapaññā atthi. Dhitīti abbocchinnaṃ vīriyaṃ vuccati, etampi te atthi. Cāgoti attapariccāgo, tvaṃ attānaṃ pariccajitvā mama santikaṃ āgato. Yaṃ panāhaṃ gaṇhituṃ nāsakkhiṃ, mayhamevesa doso. Diṭṭhanti paccāmittaṃ. So ativattatīti yassa puggalassa yathā tava, evaṃ ete cattāro dhammā atthi, so yathā maṃ ajja tvaṃ atikkanto, tatheva attano paccāmittaṃ atikkamati abhibhavatīti. Evaṃ kumbhīlo bodhisattaṃ pasaṃsitvā attano vasaṭṭhānaṃ gato.
សត្ថាបិ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ទេវទត្តោ ឥទានេវ មយ្ហំ វធាយ បរិសក្កតិ, បុព្ពេបិ បរិសក្កិយេវា’’តិ ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា កុម្ភីលោ ទេវទត្តោ អហោសិ, ភរិយាស្ស ចិញ្ចមាណវិកា, វានរិន្ទោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kumbhīlo devadatto ahosi, bhariyāssa ciñcamāṇavikā, vānarindo pana ahameva ahosi’’nti.
វានរិន្ទជាតកវណ្ណនា សត្តមា។
Vānarindajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥៧. វានរិន្ទជាតកំ • 57. Vānarindajātakaṃ
