Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౩. వనవచ్ఛత్థేరగాథావణ్ణనా
3. Vanavacchattheragāthāvaṇṇanā
నీలబ్భవణ్ణాతి ఆయస్మతో వనవచ్ఛత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర అత్థదస్సినో భగవతో కాలే కచ్ఛపయోనియం నిబ్బత్తో వినతాయ నామ నదియా వసతి. తస్స ఖుద్దకనావప్పమాణో అత్తభావో అహోసి. సో కిర ఏకదివసం భగవన్తం నదియా తీరే ఠితం దిస్వా, ‘‘పారం గన్తుకామో మఞ్ఞే భగవా’’తి అత్తనో పిట్ఠియం ఆరోపేత్వా నేతుకామో పాదమూలే నిపజ్జి. భగవా తస్స అజ్ఝాసయం ఞత్వా తం అనుకమ్పన్తో ఆరుహి. సో పీతిసోమనస్సజాతో సోతం ఛిన్దన్తో జియాయ వేగేన ఖిత్తసరో వియ తావదేవ పరతీరం పాపేసి. భగవా తస్స పుఞ్ఞస్స ఫలం ఏతరహి నిబ్బత్తనకసమ్పత్తిఞ్చ బ్యాకరిత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అనేకసతక్ఖత్తుం తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అరఞ్ఞవాసీయేవ అహోసి. పున కస్సపబుద్ధకాలే కపోతయోనియం నిబ్బత్తిత్వా అరఞ్ఞే విహరన్తం మేత్తావిహారిం ఏకం భిక్ఖుం దిస్వా చిత్తం పసాదేసి.
Nīlabbhavaṇṇāti āyasmato vanavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira atthadassino bhagavato kāle kacchapayoniyaṃ nibbatto vinatāya nāma nadiyā vasati. Tassa khuddakanāvappamāṇo attabhāvo ahosi. So kira ekadivasaṃ bhagavantaṃ nadiyā tīre ṭhitaṃ disvā, ‘‘pāraṃ gantukāmo maññe bhagavā’’ti attano piṭṭhiyaṃ āropetvā netukāmo pādamūle nipajji. Bhagavā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā taṃ anukampanto āruhi. So pītisomanassajāto sotaṃ chindanto jiyāya vegena khittasaro viya tāvadeva paratīraṃ pāpesi. Bhagavā tassa puññassa phalaṃ etarahi nibbattanakasampattiñca byākaritvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto anekasatakkhattuṃ tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññavāsīyeva ahosi. Puna kassapabuddhakāle kapotayoniyaṃ nibbattitvā araññe viharantaṃ mettāvihāriṃ ekaṃ bhikkhuṃ disvā cittaṃ pasādesi.
తతో పన చుతో బారాణసియం కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో సంవేగజాతో పబ్బజిత్వా వివట్టూపనిస్సయం బహుం పుఞ్ఞకమ్మం ఉపచిని. ఏవం తత్థ తత్థ దేవమనుస్సేసు సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కపిలవత్థునగరే వచ్ఛగోత్తస్స నామ బ్రాహ్మణస్స గేహే పటిసన్ధిం గణ్హి. తస్స మాతా పరిపక్కగబ్భా అరఞ్ఞం దస్సనత్థాయ సఞ్జాతదోహళా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా విచరతి, తావదేవస్సా కమ్మజవాతా చలింసు, తిరోకరణిం పరిక్ఖిపిత్వా అదంసు. సా ధఞ్ఞపుఞ్ఞలక్ఖణం పుత్తం విజాయి. సో బోధిసత్తేన సహ పంసుకీళికసహాయో అహోసి. ‘‘వచ్ఛో’’తిస్స నామఞ్చ అహోసి. వనాభిరతియా వసేన వనవచ్ఛోతి పఞ్ఞాయిత్థ. అపరభాగే మహాసత్తే మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా మహాపధానం పదహన్తే, ‘‘అహమ్పి సిద్ధత్థకుమారేన సహ అరఞ్ఞే విహరిస్సామీ’’తి నిక్ఖమిత్వా తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తే వసన్తో అభిసమ్బుద్ధభావం సుత్వా భగవతో సన్తికం ఉపగన్త్వా పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞే వసమానో నచిరస్సేవ విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తం సచ్ఛాకాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౯-౧౪౮-౧౬౩) –
Tato pana cuto bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā vayappatto saṃvegajāto pabbajitvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ upacini. Evaṃ tattha tattha devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare vacchagottassa nāma brāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa mātā paripakkagabbhā araññaṃ dassanatthāya sañjātadohaḷā araññaṃ pavisitvā vicarati, tāvadevassā kammajavātā caliṃsu, tirokaraṇiṃ parikkhipitvā adaṃsu. Sā dhaññapuññalakkhaṇaṃ puttaṃ vijāyi. So bodhisattena saha paṃsukīḷikasahāyo ahosi. ‘‘Vaccho’’tissa nāmañca ahosi. Vanābhiratiyā vasena vanavacchoti paññāyittha. Aparabhāge mahāsatte mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā mahāpadhānaṃ padahante, ‘‘ahampi siddhatthakumārena saha araññe viharissāmī’’ti nikkhamitvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavante vasanto abhisambuddhabhāvaṃ sutvā bhagavato santikaṃ upagantvā pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe vasamāno nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49-148-163) –
‘‘అత్థదస్సీ తు భగవా, సయమ్భూ లోకనాయకో;
‘‘Atthadassī tu bhagavā, sayambhū lokanāyako;
వినతానదియా తీరం, ఉపగచ్ఛి తథాగతో.
Vinatānadiyā tīraṃ, upagacchi tathāgato.
‘‘ఉదకా అభినిక్ఖమ్మ, కచ్ఛపో వారిగోచరో;
‘‘Udakā abhinikkhamma, kacchapo vārigocaro;
బుద్ధం తారేతుకామోహం, ఉపేసిం లోకనాయకం.
Buddhaṃ tāretukāmohaṃ, upesiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘అభిరూహతు మం బుద్ధో, అత్థదస్సీ మహాముని;
‘‘Abhirūhatu maṃ buddho, atthadassī mahāmuni;
అహం తం తారయిస్సామి, దుక్ఖస్సన్తకరో తువం.
Ahaṃ taṃ tārayissāmi, dukkhassantakaro tuvaṃ.
‘‘మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, అత్థదస్సీ మహాయసో;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, atthadassī mahāyaso;
అభిరూహిత్వా మే పిట్ఠిం, అట్ఠాసి లోకనాయకో.
Abhirūhitvā me piṭṭhiṃ, aṭṭhāsi lokanāyako.
‘‘యతో సరామి అత్తానం, యతో పత్తోస్మి విఞ్ఞుతం;
‘‘Yato sarāmi attānaṃ, yato pattosmi viññutaṃ;
సుఖం మే తాదిసం నత్థి, ఫుట్ఠే పాదతలే యథా.
Sukhaṃ me tādisaṃ natthi, phuṭṭhe pādatale yathā.
‘‘ఉత్తరిత్వాన సమ్బుద్ధో, అత్థదస్సీ మహాయసో;
‘‘Uttaritvāna sambuddho, atthadassī mahāyaso;
నదితీరమ్హి ఠత్వాన, ఇమా గాథా అభాసథ.
Naditīramhi ṭhatvāna, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యావతా వత్తతే చిత్తం, గఙ్గాసోతం తరామహం;
‘‘Yāvatā vattate cittaṃ, gaṅgāsotaṃ tarāmahaṃ;
అయఞ్చ కచ్ఛపో రాజా, తారేసి మమ పఞ్ఞవా.
Ayañca kacchapo rājā, tāresi mama paññavā.
‘‘ఇమినా బుద్ధతరణేన, మేత్తచిత్తవతాయ చ;
‘‘Iminā buddhataraṇena, mettacittavatāya ca;
అట్ఠారసే కప్పసతే, దేవలోకే రమిస్సతి.
Aṭṭhārase kappasate, devaloke ramissati.
‘‘దేవలోకా ఇధాగన్త్వా, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘Devalokā idhāgantvā, sukkamūlena codito;
ఏకాసనే నిసీదిత్వా, కఙ్ఖాసోతం తరిస్సతి.
Ekāsane nisīditvā, kaṅkhāsotaṃ tarissati.
‘‘యథాపి భద్దకే ఖేత్తే, బీజం అప్పమ్పి రోపితం;
‘‘Yathāpi bhaddake khette, bījaṃ appampi ropitaṃ;
సమ్మాధారే పవేచ్ఛన్తే, ఫలం తోసేతి కస్సకం.
Sammādhāre pavecchante, phalaṃ toseti kassakaṃ.
‘‘తథేవిదం బుద్ధఖేత్తం, సమ్మాసమ్బుద్ధదేసితం;
‘‘Tathevidaṃ buddhakhettaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;
సమ్మాధారే పవేచ్ఛన్తే, ఫలం మం తోసయిస్సతి.
Sammādhāre pavecchante, phalaṃ maṃ tosayissati.
‘‘పధానపహితత్తోమ్హి, ఉపసన్తో నిరూపధి;
‘‘Padhānapahitattomhi, upasanto nirūpadhi;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, విహరామి అనాసవో.
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘అట్ఠారసే కప్పసతే, యం కమ్మమకరిం తదా;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ kammamakariṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, తరణాయ ఇదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, taraṇāya idaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఏవం పన అరహత్తం పత్వా భగవతి కపిలవత్థుస్మిం విహరన్తే తత్థ గన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా భిక్ఖూహి సమాగతో పటిసన్థారవసేన ‘‘కిం, ఆవుసో, అరఞ్ఞే ఫాసువిహారో లద్ధో’’తి పుట్ఠో ‘‘రమణీయా, ఆవుసో, అరఞ్ఞే పబ్బతా’’తి అత్తనా వుట్ఠపబ్బతే వణ్ణేన్తో ‘‘నీలబ్భవణ్ణా’’తి గాథం అభాసి.
Evaṃ pana arahattaṃ patvā bhagavati kapilavatthusmiṃ viharante tattha gantvā satthāraṃ vanditvā bhikkhūhi samāgato paṭisanthāravasena ‘‘kiṃ, āvuso, araññe phāsuvihāro laddho’’ti puṭṭho ‘‘ramaṇīyā, āvuso, araññe pabbatā’’ti attanā vuṭṭhapabbate vaṇṇento ‘‘nīlabbhavaṇṇā’’ti gāthaṃ abhāsi.
౧౩. తత్థ నీలబ్భవణ్ణాతి నీలవలాహకనిభా నీలవలాహకసణ్ఠానా చ. రుచిరాతి రుచియా సకిరణా పభస్సరా చ. సీతవారీతి సీతలసలిలా. సుచిన్ధరాతి సుచిసుద్ధభూమిభాగతాయ సుద్ధచిత్తానం వా అరియానం నివాసనట్ఠానతాయ సుచిన్ధరా. గాథాసుఖత్థఞ్హి సానునాసికం కత్వా నిద్దేసో. ‘‘సీతవారిసుచిన్ధరా’’తిపి పాఠో, సీతసుచివారిధరా సీతలవిమలసలిలాసయవన్తోతి అత్థో. ఇన్దగోపకసఞ్ఛన్నాతి ఇన్దగోపకనామకేహి పవాళవణ్ణేహి రత్తకిమీహి సఞ్ఛాదితా పావుస్సకాలవసేన ఏవమాహ. కేచి పన ‘‘ఇన్దగోపకనామాని రత్తతిణానీ’’తి వదన్తి. అపరే ‘‘కణికారరుక్ఖా’’తి. సేలాతి సిలామయా పబ్బతా, న పంసుపబ్బతాతి అత్థో. తేనాహ – ‘‘యథాపి పబ్బతో సేలో’’తి (ఉదా॰ ౨౪). రమయన్తి మన్తి మం రమాపేన్తి, మయ్హం వివేకాభిరత్తిం పరిబ్రూహేన్తి. ఏవం థేరో అత్తనో చిరకాలపరిభావితం అరఞ్ఞాభిరతిం పవేదేన్తో తివిధం వివేకాభిరతిమేవ దీపేతి. తత్థ ఉపధివివేకేన అఞ్ఞాబ్యాకరణం దీపితమేవ హోతీతి.
13. Tattha nīlabbhavaṇṇāti nīlavalāhakanibhā nīlavalāhakasaṇṭhānā ca. Rucirāti ruciyā sakiraṇā pabhassarā ca. Sītavārīti sītalasalilā. Sucindharāti sucisuddhabhūmibhāgatāya suddhacittānaṃ vā ariyānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya sucindharā. Gāthāsukhatthañhi sānunāsikaṃ katvā niddeso. ‘‘Sītavārisucindharā’’tipi pāṭho, sītasucivāridharā sītalavimalasalilāsayavantoti attho. Indagopakasañchannāti indagopakanāmakehi pavāḷavaṇṇehi rattakimīhi sañchāditā pāvussakālavasena evamāha. Keci pana ‘‘indagopakanāmāni rattatiṇānī’’ti vadanti. Apare ‘‘kaṇikārarukkhā’’ti. Selāti silāmayā pabbatā, na paṃsupabbatāti attho. Tenāha – ‘‘yathāpi pabbato selo’’ti (udā. 24). Ramayanti manti maṃ ramāpenti, mayhaṃ vivekābhirattiṃ paribrūhenti. Evaṃ thero attano cirakālaparibhāvitaṃ araññābhiratiṃ pavedento tividhaṃ vivekābhiratimeva dīpeti. Tattha upadhivivekena aññābyākaraṇaṃ dīpitameva hotīti.
వనవచ్ఛత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Vanavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౩. వనవచ్ఛత్థేరగాథా • 3. Vanavacchattheragāthā