Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
6. වඞ්ගන්තපුත්තඋපසෙනත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
6. Vaṅgantaputtaupasenattheragāthāvaṇṇanā
විවිත්තං අප්පනිග්ඝොසන්තිආදිකා ආයස්මතො උපසෙනත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයං කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුණමානො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සමන්තපාසාදිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සත්ථු අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ නාලකගාමෙ රූපසාරීබ්රාහ්මණියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, උපසෙනොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගහෙත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා උපසම්පදාය එකවස්සිකො ‘‘අරියගබ්භං වඩ්ඪෙමී’’ති එකං කුලපුත්තං අත්තනො සන්තිකෙ උපසම්පාදෙත්වා තෙන සද්ධිං සත්ථු සන්තිකං ගතො. සත්ථාරා චස්ස තස්ස අවස්සිකස්ස භික්ඛුනො සද්ධිවිහාරිකභාවං සුත්වා, ‘‘අතිලහුං ඛො ත්වං, මොඝපුරිස, බාහුල්ලාය ආවත්තො’’ති (මහාව. 75) ගරහිතො. ‘‘ඉදානාහං යදිපි පරිසං නිස්සාය සත්ථාරා ගරහිතො, පරිසංයෙව පන නිස්සාය සත්ථු පාසංසොපි භවිස්සාමී’’ති විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.2.86-96) –
Vivittaṃappanigghosantiādikā āyasmato upasenattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇamāno satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme rūpasārībrāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti, upasenotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto tayo vede uggahetvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadāya ekavassiko ‘‘ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī’’ti ekaṃ kulaputtaṃ attano santike upasampādetvā tena saddhiṃ satthu santikaṃ gato. Satthārā cassa tassa avassikassa bhikkhuno saddhivihārikabhāvaṃ sutvā, ‘‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’’ti (mahāva. 75) garahito. ‘‘Idānāhaṃ yadipi parisaṃ nissāya satthārā garahito, parisaṃyeva pana nissāya satthu pāsaṃsopi bhavissāmī’’ti vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.86-96) –
‘‘පදුමුත්තරං භගවන්තං, ලොකජෙට්ඨං නරාසභං;
‘‘Padumuttaraṃ bhagavantaṃ, lokajeṭṭhaṃ narāsabhaṃ;
පබ්භාරම්හි නිසීදන්තං, උපගච්ඡිං නරුත්තමං.
Pabbhāramhi nisīdantaṃ, upagacchiṃ naruttamaṃ.
‘‘කණිකාරපුප්ඵං දිස්වා, වණ්ටෙ ඡෙත්වානහං තදා;
‘‘Kaṇikārapupphaṃ disvā, vaṇṭe chetvānahaṃ tadā;
අලඞ්කරිත්වා ඡත්තම්හි, බුද්ධස්ස අභිරොපයිං.
Alaṅkaritvā chattamhi, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘පිණ්ඩපාතඤ්ච පාදාසිං, පරමන්නං සුභොජනං;
‘‘Piṇḍapātañca pādāsiṃ, paramannaṃ subhojanaṃ;
බුද්ධෙන නවමෙ තත්ථ, සමණෙ අට්ඨ භොජයිං.
Buddhena navame tattha, samaṇe aṭṭha bhojayiṃ.
‘‘අනුමොදි මහාවීරො, සයම්භූ අග්ගපුග්ගලො;
‘‘Anumodi mahāvīro, sayambhū aggapuggalo;
ඉමිනා ඡත්තදානෙන, පරමන්නපවෙච්ඡනා.
Iminā chattadānena, paramannapavecchanā.
‘‘තෙන චිත්තප්පසාදෙන, සම්පත්තිමනුභොස්සසි;
‘‘Tena cittappasādena, sampattimanubhossasi;
ඡත්තිංසක්ඛත්තුං දෙවින්දො, දෙවරජ්ජං කරිස්සති.
Chattiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘එකවීසතික්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී භවිස්සති;
‘‘Ekavīsatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘සාසනෙ දිබ්බමානම්හි, මනුස්සත්තං ගමිස්සති;
‘‘Sāsane dibbamānamhi, manussattaṃ gamissati;
තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො.
Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito.
‘‘උපසෙනොති නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවකො;
‘‘Upasenoti nāmena, hessati satthu sāvako;
සමන්තපාසාදිකත්තා, අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙස්සති.
Samantapāsādikattā, aggaṭṭhāne ṭhapessati.
‘‘චරිමං වත්තතෙ මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
‘‘Carimaṃ vattate mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
ධාරෙමි අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහනං.
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhanaṃ.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා සයම්පි සබ්බෙ ධුතඞ්ගධම්මෙ සමාදාය වත්තති, අඤ්ඤෙපි තදත්ථාය සමාදපෙති , තෙන නං භගවා සමන්තපාසාදිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සො අපරෙන සමයෙන කොසම්බියං කලහෙ උප්පන්නෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ද්විධාභූතෙ එකෙන භික්ඛුනා තං කලහං පරිවජ්ජිතුකාමෙන ‘‘එතරහි ඛො කලහො උප්පන්නො, සඞ්ඝො ද්විධාභූතො, කථං නු ඛො මයා පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති පුට්ඨො විවෙකවාසතො පට්ඨාය තස්ස පටිපත්තිං කථෙන්තො –
Arahattaṃ pana patvā sayampi sabbe dhutaṅgadhamme samādāya vattati, aññepi tadatthāya samādapeti , tena naṃ bhagavā samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So aparena samayena kosambiyaṃ kalahe uppanne bhikkhusaṅghe ca dvidhābhūte ekena bhikkhunā taṃ kalahaṃ parivajjitukāmena ‘‘etarahi kho kalaho uppanno, saṅgho dvidhābhūto, kathaṃ nu kho mayā paṭipajjitabba’’nti puṭṭho vivekavāsato paṭṭhāya tassa paṭipattiṃ kathento –
577.
577.
‘‘විවිත්තං අප්පනිග්ඝොසං, වාළමිගනිසෙවිතං;
‘‘Vivittaṃ appanigghosaṃ, vāḷamiganisevitaṃ;
සෙවෙ සෙනාසනං භික්ඛු, පටිසල්ලානකාරණා.
Seve senāsanaṃ bhikkhu, paṭisallānakāraṇā.
578.
578.
‘‘සඞ්කාරපුඤ්ජා ආහත්වා, සුසානා රථියාහි ච;
‘‘Saṅkārapuñjā āhatvā, susānā rathiyāhi ca;
තතො සඞ්ඝාටිකං කත්වා, ලූඛං ධාරෙය්ය චීවරං.
Tato saṅghāṭikaṃ katvā, lūkhaṃ dhāreyya cīvaraṃ.
579.
579.
‘‘නීචං මනං කරිත්වාන, සපදානං කුලා කුලං;
‘‘Nīcaṃ manaṃ karitvāna, sapadānaṃ kulā kulaṃ;
පිණ්ඩිකාය චරෙ භික්ඛු, ගුත්තද්වාරො සුසංවුතො.
Piṇḍikāya care bhikkhu, guttadvāro susaṃvuto.
580.
580.
‘‘ලූඛෙනපි වා සන්තුස්සෙ, නාඤ්ඤං පත්ථෙ රසං බහුං;
‘‘Lūkhenapi vā santusse, nāññaṃ patthe rasaṃ bahuṃ;
රසෙසු අනුගිද්ධස්ස, ඣානෙ න රමතී මනො.
Rasesu anugiddhassa, jhāne na ramatī mano.
581.
581.
‘‘අප්පිච්ඡො චෙව සන්තුට්ඨො, පවිවිත්තො වසෙ මුනි;
‘‘Appiccho ceva santuṭṭho, pavivitto vase muni;
අසංසට්ඨො ගහට්ඨෙහි, අනාගාරෙහි චූභයං.
Asaṃsaṭṭho gahaṭṭhehi, anāgārehi cūbhayaṃ.
582.
582.
‘‘යථා ජළො ව මූගො ව, අත්තානං දස්සයෙ තථා;
‘‘Yathā jaḷo va mūgo va, attānaṃ dassaye tathā;
නාතිවෙලං සම්භාසෙය්ය, සඞ්ඝමජ්ඣම්හි පණ්ඩිතො.
Nātivelaṃ sambhāseyya, saṅghamajjhamhi paṇḍito.
583.
583.
‘‘න සො උපවදෙ කඤ්චි, උපඝාතං විවජ්ජයෙ;
‘‘Na so upavade kañci, upaghātaṃ vivajjaye;
සංවුතො පාතිමොක්ඛස්මිං, මත්තඤ්ඤූ චස්ස භොජනෙ.
Saṃvuto pātimokkhasmiṃ, mattaññū cassa bhojane.
584. ‘‘සුග්ගහීතනිමිත්තස්ස, චිත්තස්සුප්පාදකොවිදො.
584. ‘‘Suggahītanimittassa, cittassuppādakovido.
සමථං අනුයුඤ්ජෙය්ය, කාලෙන ච විපස්සනං.
Samathaṃ anuyuñjeyya, kālena ca vipassanaṃ.
585.
585.
‘‘වීරියසාතච්චසම්පන්නො, යුත්තයොගො සදා සියා;
‘‘Vīriyasātaccasampanno, yuttayogo sadā siyā;
න ච අප්පත්වා දුක්ඛන්තං, විස්සාසං එය්ය පණ්ඩිතො.
Na ca appatvā dukkhantaṃ, vissāsaṃ eyya paṇḍito.
586.
586.
‘‘එවං විහරමානස්ස, සුද්ධිකාමස්ස භික්ඛුනො;
‘‘Evaṃ viharamānassa, suddhikāmassa bhikkhuno;
ඛීයන්ති ආසවා සබ්බෙ, නිබ්බුතිඤ්චාධිගච්ඡතී’’ති. –
Khīyanti āsavā sabbe, nibbutiñcādhigacchatī’’ti. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
Imā gāthā abhāsi.
තත්ථ විවිත්තන්ති, ජනවිවිත්තං සුඤ්ඤං අරඤ්ඤාදිං. අප්පනිග්ඝොසන්ති, නිස්සද්දං සද්දසඞ්ඝට්ටනරහිතං. වාළමිගනිසෙවිතන්ති, සීහබ්යග්ඝදීපිවාළමිගෙහි චරිතං. ඉමිනාපි ජනවිවෙකංයෙව දස්සෙති පන්තසෙනාසනභාවදීපනතො. සෙනාසනන්ති, සයිතුං ආසයිතුඤ්ච යුත්තභාවෙන වසනට්ඨානං ඉධ සෙනාසනන්ති අධිප්පෙතං. පටිසල්ලානකාරණාති, පටිසල්ලානනිමිත්තං, නානාරම්මණතො නිවත්තෙත්වා කම්මට්ඨානෙයෙව චිත්තස්ස පටි පටි සම්මදෙව අල්ලීයනත්ථං.
Tattha vivittanti, janavivittaṃ suññaṃ araññādiṃ. Appanigghosanti, nissaddaṃ saddasaṅghaṭṭanarahitaṃ. Vāḷamiganisevitanti, sīhabyagghadīpivāḷamigehi caritaṃ. Imināpi janavivekaṃyeva dasseti pantasenāsanabhāvadīpanato. Senāsananti, sayituṃ āsayituñca yuttabhāvena vasanaṭṭhānaṃ idha senāsananti adhippetaṃ. Paṭisallānakāraṇāti, paṭisallānanimittaṃ, nānārammaṇato nivattetvā kammaṭṭhāneyeva cittassa paṭi paṭi sammadeva allīyanatthaṃ.
එවං භාවනානුරූපං සෙනාසනං නිද්දිසන්තො සෙනාසනෙ සන්තොසං දස්සෙත්වා ඉදානි චීවරාදීසුපි තං දස්සෙතුං ‘‘සංකාරපුඤ්ජා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සංකාරපුඤ්ජාති සංකාරානං පුඤ්ජං සංකාරපුඤ්ජං, තතො කචවරට්ඨානා. ආහත්වාති ආහරිත්වා. තතොති තථා ආහටචොළක්ඛණ්ඩෙහි. කරණෙ හි ඉදං නිස්සක්කවචනං ලූඛන්ති සත්ථලූඛරජනලූඛාදිනා ලූඛං අවණ්ණාමට්ඨං. ධාරෙය්යාති නිවාසනාදිවසෙන පරිහරෙය්ය, එතෙන චීවරසන්තොසං වදති.
Evaṃ bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ niddisanto senāsane santosaṃ dassetvā idāni cīvarādīsupi taṃ dassetuṃ ‘‘saṃkārapuñjā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṃkārapuñjāti saṃkārānaṃ puñjaṃ saṃkārapuñjaṃ, tato kacavaraṭṭhānā. Āhatvāti āharitvā. Tatoti tathā āhaṭacoḷakkhaṇḍehi. Karaṇe hi idaṃ nissakkavacanaṃ lūkhanti satthalūkharajanalūkhādinā lūkhaṃ avaṇṇāmaṭṭhaṃ. Dhāreyyāti nivāsanādivasena parihareyya, etena cīvarasantosaṃ vadati.
නීච මනං කරිත්වානාති ‘‘අන්තමිදං, භික්ඛවෙ, ජීවිකාන’’න්තිආදිකං (ඉතිවු. 91; සං. නි. 3.80) සුගතොවාදං අනුස්සරිත්වා නිහතමානදප්පං චිත්තං කත්වා. සපදානන්ති ඝරෙසු අවඛණ්ඩරහිතං; අනුඝරන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘කුලා කුල’’න්ති. කුලා කුලන්ති කුලතො කුලං, කුලානුපුබ්බියා ඝරපටිපාටියාති අත්ථො. පිණ්ඩිකායාති මිස්සකභික්ඛාය, ඉමිනා පිණ්ඩපාතසන්තොසං වදති. ගුත්තද්වාරොති සුපිහිතචක්ඛාදිද්වාරො. සුසංවුතොති හත්ථකුක්කුච්චාදීනං අභාවෙන සුට්ඨු සංවුතො.
Nīca manaṃ karitvānāti ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikāna’’ntiādikaṃ (itivu. 91; saṃ. ni. 3.80) sugatovādaṃ anussaritvā nihatamānadappaṃ cittaṃ katvā. Sapadānanti gharesu avakhaṇḍarahitaṃ; anugharanti attho. Tenāha ‘‘kulā kula’’nti. Kulā kulanti kulato kulaṃ, kulānupubbiyā gharapaṭipāṭiyāti attho. Piṇḍikāyāti missakabhikkhāya, iminā piṇḍapātasantosaṃ vadati. Guttadvāroti supihitacakkhādidvāro. Susaṃvutoti hatthakukkuccādīnaṃ abhāvena suṭṭhu saṃvuto.
ලූඛෙනපි වාති අපිසද්දො සමුච්චයෙ, වා-සද්දො විකප්පෙ. උභයෙනපි ලූඛෙනපි අප්පෙනපි යෙන කෙනචි සුලභෙන ඉතරීතරෙන සන්තුස්සෙ සමං සම්මා තුස්සෙය්ය. තෙනාහ ‘‘නාඤ්ඤං පත්ථෙ රසං බහු’’න්ති. නාඤ්ඤං පත්ථෙ රසං බහුන්ති අත්තනා යථාලද්ධතො අඤ්ඤං මධුරාදිරසං බහුං පණීතඤ්ච න පත්ථෙය්ය න පිහෙය්ය, ඉමිනා ගිලානපච්චයෙපි සන්තොසො දස්සිතො හොති. රසෙසු ගෙධවාරණත්ථං පන කාරණං වදන්තො රසෙසු අනුගිද්ධස්ස, ඣානෙ න රමතී මනො’’ති ආහ. ඉන්ද්රියසංවරම්පි අපරිපූරෙන්තස්ස කුතො වික්ඛිත්තචිත්තසමාධානන්ති අධිප්පායො.
Lūkhenapi vāti apisaddo samuccaye, vā-saddo vikappe. Ubhayenapi lūkhenapi appenapi yena kenaci sulabhena itarītarena santusse samaṃ sammā tusseyya. Tenāha ‘‘nāññaṃ patthe rasaṃ bahu’’nti. Nāññaṃ patthe rasaṃ bahunti attanā yathāladdhato aññaṃ madhurādirasaṃ bahuṃ paṇītañca na pattheyya na piheyya, iminā gilānapaccayepi santoso dassito hoti. Rasesu gedhavāraṇatthaṃ pana kāraṇaṃ vadanto rasesu anugiddhassa, jhāne na ramatī mano’’ti āha. Indriyasaṃvarampi aparipūrentassa kuto vikkhittacittasamādhānanti adhippāyo.
එවං චතූසු පච්චයෙසු සල්ලෙඛපටිපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අවසිට්ඨකථාවත්ථූනි දස්සෙතුං ‘‘අප්පිච්ඡො චෙවා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අප්පිච්ඡොති, අනිච්ඡො චතූසු පච්චයෙසු ඉච්ඡාරහිතො, තෙන චතුබ්බිධපච්චයෙසු තණ්හුප්පාදවික්ඛම්භනමාහ. සන්තුට්ඨොති, චතූසු පච්චයෙසු යථාලාභසන්තොසාදිනා සන්තුට්ඨො. යො හි –
Evaṃ catūsu paccayesu sallekhapaṭipattiṃ dassetvā idāni avasiṭṭhakathāvatthūni dassetuṃ ‘‘appiccho cevā’’tiādi vuttaṃ. Tattha appicchoti, aniccho catūsu paccayesu icchārahito, tena catubbidhapaccayesu taṇhuppādavikkhambhanamāha. Santuṭṭhoti, catūsu paccayesu yathālābhasantosādinā santuṭṭho. Yo hi –
‘‘අතීතං නානුසොචෙය්ය, නප්පජප්පෙය්යනාගතං;
‘‘Atītaṃ nānusoceyya, nappajappeyyanāgataṃ;
පච්චුප්පන්නෙන යාපෙය්ය, සො ‘සන්තුට්ඨො’ති පවුච්චතී’’ති.
Paccuppannena yāpeyya, so ‘santuṭṭho’ti pavuccatī’’ti.
පවිවිත්තොති ගණසඞ්ගණිකං පහාය කායෙන පවිවිත්තො වූපකට්ඨො. චිත්තවිවෙකාදිකෙ හි පරතො වක්ඛති. වසෙති සබ්බත්ථ යොජෙතබ්බං. මොනෙය්යධම්මසමන්නාගමෙන මුනි. අසංසට්ඨොති දස්සනසවනසමුල්ලපනසම්භොගකායසංසග්ගානං අභාවෙන අසංසට්ඨො යථාවුත්තසංසග්ගරහිතො. උභයන්ති, ගහට්ඨෙහි අනාගාරෙහි චාති උභයෙහිපි අසංසට්ඨො. කරණෙ හි ඉදං පච්චත්තවචනං.
Pavivittoti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya kāyena pavivitto vūpakaṭṭho. Cittavivekādike hi parato vakkhati. Vaseti sabbattha yojetabbaṃ. Moneyyadhammasamannāgamena muni. Asaṃsaṭṭhoti dassanasavanasamullapanasambhogakāyasaṃsaggānaṃ abhāvena asaṃsaṭṭho yathāvuttasaṃsaggarahito. Ubhayanti, gahaṭṭhehi anāgārehi cāti ubhayehipi asaṃsaṭṭho. Karaṇe hi idaṃ paccattavacanaṃ.
අත්තානං දස්සයෙ තථාති අජළො අමූගොපි සමානො යථා ජළො වා මූගො වා, තථා අත්තානං දස්සෙය්ය, එතෙන පාගබ්බියප්පහානමාහ. ජළො ව මූගො වාති ච ගාථාසුඛත්ථං රස්සත්තං කතං, සමුච්චයත්ථො ච වාසද්දො. නාතිවෙලං සම්භාසෙය්යාති අතිවෙලං අතික්කන්තපමාණං න භාසෙය්ය, මත්තභාණී අස්සාති අත්ථො. සඞ්ඝමජ්ඣම්හීති භික්ඛුසඞ්ඝෙ, ජනසමූහෙ වා.
Attānaṃ dassaye tathāti ajaḷo amūgopi samāno yathā jaḷo vā mūgo vā, tathā attānaṃ dasseyya, etena pāgabbiyappahānamāha. Jaḷo va mūgo vāti ca gāthāsukhatthaṃ rassattaṃ kataṃ, samuccayattho ca vāsaddo. Nātivelaṃ sambhāseyyāti ativelaṃ atikkantapamāṇaṃ na bhāseyya, mattabhāṇī assāti attho. Saṅghamajjhamhīti bhikkhusaṅghe, janasamūhe vā.
න සො උපවදෙ කඤ්චීති සො යථාවුත්තපටිපත්තිකො භික්ඛු හීනං වා මජ්ඣිමං වා උක්කට්ඨං වා යංකිඤ්චි න වාචාය උපවදෙය්ය. උපඝාතං විවජ්ජයෙති කායෙන උපඝාතං පරිවිහෙඨනං වජ්ජෙය්ය. සංවුතො පාතිමොක්ඛස්මින්ති පාතිමොක්ඛම්හි පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙ සංවුතො අස්ස, පාතිමොක්ඛසංවරෙන පිහිතකායවාචො සියාති අත්ථො. මත්තඤ්ඤූ චස්ස භොජනෙති පරියෙසනපටිග්ගහණපරිභොගවිස්සජ්ජනෙසු භොජනෙ පමාණඤ්ඤූ සියා.
Na so upavade kañcīti so yathāvuttapaṭipattiko bhikkhu hīnaṃ vā majjhimaṃ vā ukkaṭṭhaṃ vā yaṃkiñci na vācāya upavadeyya. Upaghātaṃ vivajjayeti kāyena upaghātaṃ pariviheṭhanaṃ vajjeyya. Saṃvuto pātimokkhasminti pātimokkhamhi pātimokkhasaṃvarasīle saṃvuto assa, pātimokkhasaṃvarena pihitakāyavāco siyāti attho. Mattaññū cassa bhojaneti pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogavissajjanesu bhojane pamāṇaññū siyā.
සුග්ගහීතනිමිත්තස්සාති ‘‘එවං මෙ මනසි කරොතො චිත්තං සමාහිතං අහොසී’’ති තදාකාරං සල්ලක්ඛෙන්තො සුට්ඨු ගහිතසමාධිනිමිත්තො අස්ස. ‘‘සුග්ගහීතනිමිත්තො සො’’තිපි පාඨො, සො යොගීති අත්ථො. චිත්තස්සුප්පාදකොවිදොති එවං භාවයතො චිත්තං ලීනං හොති, ‘‘එවං උද්ධත’’න්ති ලීනස්ස උද්ධතස්ස ච චිත්තස්ස උප්පත්තිකාරණෙ කුසලො අස්ස. ලීනෙ හි චිත්තෙ ධම්මවිචයවීරියපීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගා භාවෙතබ්බා, උද්ධතෙ පස්සද්ධිසමාධිඋපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගා. සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො පන සබ්බත්ථ ඉච්ඡිතබ්බො. තෙනාහ භගවා – ‘‘යස්මිඤ්ච ඛො, භික්ඛවෙ, සමයෙ ලීනං චිත්තං හොති, කාලො තස්මිං සමයෙ ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනායා’’තිආදි (සං. නි. 5.234). සමථං අනුයුඤ්ජෙය්යාති සමථභාවනං භාවෙය්ය, අනුප්පන්නං සමාධිං උප්පාදෙය්ය, උප්පන්නඤ්ච යාව වසීභාවප්පත්ති, තාව වඩ්ඪෙය්ය බ්යූහෙය්යාති අත්ථො. කාලෙන ච විපස්සනන්ති යථාලද්ධං සමාධිං නිකන්තියා අපරියාදානෙන හානභාගියං ඨිතිභාගියං වා අකත්වා නිබ්බෙධභාගියංව කත්වා කාලෙන විපස්සනඤ්ච අනුයුඤ්ජෙය්ය. අථ වා කාලෙන ච විපස්සනන්ති සමථං අනුයුඤ්ජන්තො තස්ස ථිරීභූතකාලෙ සඞ්කොචං අනාපජ්ජිත්වා අරියමග්ගාධිගමාය විපස්සනං අනුයුඤ්ජෙය්ය. යථාහ –
Suggahītanimittassāti ‘‘evaṃ me manasi karoto cittaṃ samāhitaṃ ahosī’’ti tadākāraṃ sallakkhento suṭṭhu gahitasamādhinimitto assa. ‘‘Suggahītanimitto so’’tipi pāṭho, so yogīti attho. Cittassuppādakovidoti evaṃ bhāvayato cittaṃ līnaṃ hoti, ‘‘evaṃ uddhata’’nti līnassa uddhatassa ca cittassa uppattikāraṇe kusalo assa. Līne hi citte dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgā bhāvetabbā, uddhate passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgā. Satisambojjhaṅgo pana sabbattha icchitabbo. Tenāha bhagavā – ‘‘yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’tiādi (saṃ. ni. 5.234). Samathaṃ anuyuñjeyyāti samathabhāvanaṃ bhāveyya, anuppannaṃ samādhiṃ uppādeyya, uppannañca yāva vasībhāvappatti, tāva vaḍḍheyya byūheyyāti attho. Kālena ca vipassananti yathāladdhaṃ samādhiṃ nikantiyā apariyādānena hānabhāgiyaṃ ṭhitibhāgiyaṃ vā akatvā nibbedhabhāgiyaṃva katvā kālena vipassanañca anuyuñjeyya. Atha vā kālena ca vipassananti samathaṃ anuyuñjanto tassa thirībhūtakāle saṅkocaṃ anāpajjitvā ariyamaggādhigamāya vipassanaṃ anuyuñjeyya. Yathāha –
‘‘අථ වා සමාධිලාභෙන, විවිත්තසයනෙන වා;
‘‘Atha vā samādhilābhena, vivittasayanena vā;
භික්ඛු විස්සාසමාපාදි, අප්පත්තො ආසවක්ඛය’’න්ති. (ධ. ප. 271-272);
Bhikkhu vissāsamāpādi, appatto āsavakkhaya’’nti. (dha. pa. 271-272);
තෙන වුත්තං – ‘‘වීරියසාතච්චසම්පන්නො’’තිආදි. සතතභාවො සාතච්චං, වීරියස්ස සාතච්චං, තෙන සම්පන්නො සමන්නාගතො, සතතපවත්තවීරියො, නිච්චපග්ගහිතවීරියොති අත්ථො. යුත්තයොගො සදා සියාති සබ්බකාලං භාවනානුයුත්තො සියා. දුක්ඛන්තන්ති වට්ටදුක්ඛස්ස අන්තං පරියොසානං නිරොධං නිබ්බානං අප්පත්වා විස්සාසං න එය්ය න ගච්ඡෙය්ය. ‘‘අහං පරිසුද්ධසීලො ඣානලාභී අභිඤ්ඤාලාභී විපස්සනං මත්ථකං පාපෙත්වා ඨිතො’’ති වා විස්සට්ඨො න භවෙය්යාති අත්ථො.
Tena vuttaṃ – ‘‘vīriyasātaccasampanno’’tiādi. Satatabhāvo sātaccaṃ, vīriyassa sātaccaṃ, tena sampanno samannāgato, satatapavattavīriyo, niccapaggahitavīriyoti attho. Yuttayogo sadā siyāti sabbakālaṃ bhāvanānuyutto siyā. Dukkhantanti vaṭṭadukkhassa antaṃ pariyosānaṃ nirodhaṃ nibbānaṃ appatvā vissāsaṃ na eyya na gaccheyya. ‘‘Ahaṃ parisuddhasīlo jhānalābhī abhiññālābhī vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhito’’ti vā vissaṭṭho na bhaveyyāti attho.
එවං විහරමානස්සාති, එවං විවිත්තසෙනාසනසෙවනාදිනා විපස්සනාවසෙන යුත්තයොගතාපරියොසානෙන විධිනා විහරන්තස්ස. සුද්ධිකාමස්සාති, ඤාණදස්සනවිසුද්ධිං අච්චන්තවිසුද්ධිං නිබ්බානං අරහත්තඤ්ච ඉච්ඡන්තස්ස. සංසාරෙ භයස්ස ඉක්ඛතො භික්ඛුනො, කාමාසවාදයො සබ්බෙ ආසවා ඛීයන්ති ඛයං අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති, තෙසං ඛයගමනෙනෙව සඋපාදිසෙසඅනුපාදිසෙසපභෙදං දුවිධම්පි නිබ්බානං අධිගච්ඡති පාපුණාති.
Evaṃ viharamānassāti, evaṃ vivittasenāsanasevanādinā vipassanāvasena yuttayogatāpariyosānena vidhinā viharantassa. Suddhikāmassāti, ñāṇadassanavisuddhiṃ accantavisuddhiṃ nibbānaṃ arahattañca icchantassa. Saṃsāre bhayassa ikkhato bhikkhuno, kāmāsavādayo sabbe āsavā khīyanti khayaṃ abbhatthaṃ gacchanti, tesaṃ khayagamaneneva saupādisesaanupādisesapabhedaṃ duvidhampi nibbānaṃ adhigacchati pāpuṇāti.
එවං ථෙරො තස්ස භික්ඛුනො ඔවාදදානාපදෙසෙන අත්තනා තථාපටිපන්නභාවං දීපෙන්තො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.
Evaṃ thero tassa bhikkhuno ovādadānāpadesena attanā tathāpaṭipannabhāvaṃ dīpento aññaṃ byākāsi.
වඞ්ගන්තපුත්තඋපසෙනත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Vaṅgantaputtaupasenattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 6. වඞ්ගන්තපුත්තඋපසෙනත්ථෙරගාථා • 6. Vaṅgantaputtaupasenattheragāthā