Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ၂၁. မဟာနိပာတော

    21. Mahānipāto

    ၁. ဝင္ဂီသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ

    1. Vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā

    သတ္တတိနိပာတေ နိက္ခန္တံ ဝတ မံ သန္တန္တိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဝင္ဂီသတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, ပုရိမနယေနေဝ ဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဋိဘာနဝန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ သတ္ထု အဓိကာရကမ္မံ ကတ္ဝာ – ‘‘အဟမ္ပိ အနာဂတေ ပဋိဘာနဝန္တာနံ အဂ္ဂော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတ္ဝာ, သတ္ထာရာ ဗ္ယာကတော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝင္ဂီသောတိ လဒ္ဓနာမော တယော ဗေဒေ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တော အာစရိယံ အာရာဓေတ္ဝာ, ဆဝသီသမန္တံ နာမ သိက္ခိတ္ဝာ ဆဝသီသံ နခေန အာကောဋေတ္ဝာ ‘‘အယံ သတ္တော အသုကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဇာနာတိ။

    Sattatinipāte nikkhantaṃ vata maṃ santantiādikā āyasmato vaṅgīsattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto, purimanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā – ‘‘ahampi anāgate paṭibhānavantānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā, satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā vaṅgīsoti laddhanāmo tayo bede uggaṇhanto ācariyaṃ ārādhetvā, chavasīsamantaṃ nāma sikkhitvā chavasīsaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto’’ti jānāti.

    ဗ္ရာဟ္မဏာ ‘‘အယံ အမ္ဟာကံ ဇီဝိတမဂ္ဂော’’တိ ဉတ္ဝာ ဝင္ဂီသံ ဂဟေတ္ဝာ ပဋိစ္ဆန္နယာနေ နိသီဒာပေတ္ဝာ ဂာမနိဂမရာဇဓာနိယော ဝိစရန္တိ။ ဝင္ဂီသောပိ တိဝသ္သမတ္ထကေ မတာနမ္ပိ သီသံ အာဟရာပေတ္ဝာ နခေန အာကောဋေတ္ဝာ ‘‘အယံ သတ္တော အသုကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝတ္ဝာ မဟာဇနသ္သ ကင္ခစ္ဆေဒနတ္ထံ တေ တေ ဇနေ အာဝာဟေတ္ဝာ အတ္တနော အတ္တနော ဂတိံ ကထာပေတိ။ တေန တသ္မိံ မဟာဇနော အဘိပ္ပသီဒတိ။ သော တံ နိသ္သာယ မဟာဇနသ္သ ဟတ္ထတော သတမ္ပိ သဟသ္သမ္ပိ လဘတီတိ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝင္ဂီသမာဒာယ ယထာရုစိံ ဝိစရိတ္ဝာ ပုန သာဝတ္ထိံ အဂမံသု။ ဝင္ဂီသော သတ္ထု ဂုဏေ သုတ္ဝာ သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတုကာမော အဟောသိ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ ‘‘သမဏော ဂောတမော မာယာယ တံ အာဝဋ္ဋေသ္သတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိံသု။ ဝင္ဂီသော တေသံ ဝစနံ အနာဒိယိတ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

    Brāhmaṇā ‘‘ayaṃ amhākaṃ jīvitamaggo’’ti ñatvā vaṅgīsaṃ gahetvā paṭicchannayāne nisīdāpetvā gāmanigamarājadhāniyo vicaranti. Vaṅgīsopi tivassamatthake matānampi sīsaṃ āharāpetvā nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto’’ti vatvā mahājanassa kaṅkhacchedanatthaṃ te te jane āvāhetvā attano attano gatiṃ kathāpeti. Tena tasmiṃ mahājano abhippasīdati. So taṃ nissāya mahājanassa hatthato satampi sahassampi labhatīti. Brāhmaṇā vaṅgīsamādāya yathāruciṃ vicaritvā puna sāvatthiṃ agamaṃsu. Vaṅgīso satthu guṇe sutvā satthāraṃ upasaṅkamitukāmo ahosi. Brāhmaṇā ‘‘samaṇo gotamo māyāya taṃ āvaṭṭessatī’’ti paṭikkhipiṃsu. Vaṅgīso tesaṃ vacanaṃ anādiyitvā satthu santikaṃ gantvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.

    တံ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဝင္ဂီသ, ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘော ဂောတမ, ဆဝသီသမန္တံ နာမ ဇာနာမိ။ တေန တိဝသ္သမတ္ထကေ မတာနမ္ပိ သီသံ နခေန အာကောဋေတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာမီ’’တိ။ သတ္ထာ တသ္သ ဧကံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသ္သ သီသံ ဒသ္သေသိ, ဧကံ မနုသ္သေသု , ဧကံ ဒေဝေသု, ဧကံ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သ သီသံ ဒသ္သေသိ။ သော ပဌမံ သီသံ အာကောဋေတ္ဝာ, ‘‘ဘော ဂောတမ, အယံ သတ္တော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဝင္ဂီသ, သုဋ္ဌု တယာ ဒိဋ္ဌံ။ အယံ သတ္တော ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မနုသ္သလောကေ’’တိ။ ‘‘အယံ ကုဟိ’’န္တိ? ‘‘ဒေဝလောကေ’’တိ တိဏ္ဏန္နမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ကထေသိ။ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သ ပန သီသံ နခေန အာကောဋေန္တော နေဝ အန္တံ န ကောဋိံ ပသ္သိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘န သက္ကောသိ ဝင္ဂီသာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဥပပရိက္ခာမိ တာဝာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ အာကောဋေန္တောပိ ဗာဟိရကမန္တေန ခီဏာသဝသ္သ ဂတိံ ကထံ ဇာနိသ္သတိ, အထသ္သ မတ္ထကတော သေဒော မုစ္စိ။ သော လဇ္ဇိတ္ဝာ တုဏ္ဟီဘူတော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ – ‘‘ကိလမသိ, ဝင္ဂီသာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဘော ဂောတမ, ဣမသ္သ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနံ ဇာနိတုံ န သက္ကောမိ, သစေ တုမ္ဟေ ဇာနာထ, ကထေထာ’’တိ။ ‘‘ဝင္ဂီသ, အဟံ ဧတမ္ပိ ဇာနာမိ, ဣတော ဥတ္တရိတရမ္ပိ ဇာနာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ –

    Taṃ satthā pucchi – ‘‘vaṅgīsa, kiñci sippaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Āma, bho gotama, chavasīsamantaṃ nāma jānāmi. Tena tivassamatthake matānampi sīsaṃ nakhena ākoṭetvā nibbattaṭṭhānaṃ jānāmī’’ti. Satthā tassa ekaṃ niraye nibbattassa sīsaṃ dassesi, ekaṃ manussesu , ekaṃ devesu, ekaṃ parinibbutassa sīsaṃ dassesi. So paṭhamaṃ sīsaṃ ākoṭetvā, ‘‘bho gotama, ayaṃ satto niraye nibbatto’’ti āha. ‘‘Sādhu, vaṅgīsa, suṭṭhu tayā diṭṭhaṃ. Ayaṃ satto kuhiṃ nibbatto’’ti pucchi. ‘‘Manussaloke’’ti. ‘‘Ayaṃ kuhi’’nti? ‘‘Devaloke’’ti tiṇṇannampi nibbattaṭṭhānaṃ kathesi. Parinibbutassa pana sīsaṃ nakhena ākoṭento neva antaṃ na koṭiṃ passi. Atha naṃ satthā ‘‘na sakkosi vaṅgīsā’’ti pucchi. ‘‘Upaparikkhāmi tāvā’’ti punappunaṃ parivattetvā ākoṭentopi bāhirakamantena khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato sedo mucci. So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā – ‘‘kilamasi, vaṅgīsā’’ti āha. ‘‘Āma, bho gotama, imassa uppannaṭṭhānaṃ jānituṃ na sakkomi, sace tumhe jānātha, kathethā’’ti. ‘‘Vaṅgīsa, ahaṃ etampi jānāmi, ito uttaritarampi jānāmī’’ti vatvā –

    ‘‘စုတိံ ယော ဝေဒိ သတ္တာနံ၊ ဥပပတ္တိဉ္စ သဗ္ဗသော။

    ‘‘Cutiṃ yo vedi sattānaṃ, upapattiñca sabbaso;

    အသတ္တံ သုဂတံ ဗုဒ္ဓံ၊ တမဟံ ဗ္ရူမိ ဗ္ရာဟ္မဏံ။

    Asattaṃ sugataṃ buddhaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ.

    ‘‘ယသ္သ ဂတိံ န ဇာနန္တိ၊ ဒေဝာ ဂန္ဓဗ္ဗမာနုသာ။

    ‘‘Yassa gatiṃ na jānanti, devā gandhabbamānusā;

    ခီဏာသဝံ အရဟန္တံ၊ တမဟံ ဗ္ရူမိ ဗ္ရာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၄၁၉-၄၂၀; သု. နိ. ၆၄၈-၆၄၉) –

    Khīṇāsavaṃ arahantaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti. (dha. pa. 419-420; su. ni. 648-649) –

    ဣမာ ဒ္ဝေ ဂာထာ အဘာသိ။ ဝင္ဂီသော ‘‘တေန ဟိ, ဘော ဂောတမ, တံ ဝိဇ္ဇံ မေ ဒေထာ’’တိ အပစိတိံ ဒသ္သေတ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘အမ္ဟေဟိ သမာနလိင္ဂသ္သ ဒေမာ’’တိ အာဟ။ ဝင္ဂီသော ‘‘ယံကိဉ္စိ ကတ္ဝာ မယာ ဣမံ မန္တံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဗ္ရာဟ္မဏေ အာဟ – ‘‘တုမ္ဟေ မယိ ပဗ္ဗဇန္တေ မာ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ မန္တံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိသ္သာမိ, တုမ္ဟာကမ္ပိ တေန ဘဒ္ဒကမေဝ ဘဝိသ္သတီ’’တိ မန္တတ္ထာယ သတ္ထုသန္တိကံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တဒာ စ ထေရော နိဂ္ရောဓကပ္ပော ဘဂဝတော သန္တိကေ ဌိတော ဟောတိ, တံ ဘဂဝာ အာဏာပေသိ – ‘‘နိဂ္ရောဓကပ္ပ, ဣမံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော သတ္ထု အာဏာယ တံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ အထသ္သ သတ္ထာ ‘‘မန္တပရိဝာရံ တာဝ ဥဂ္ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ ဒ္ဝတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိပသ္သနာကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ အာစိက္ခိ။ သော ဒ္ဝတ္တိံသာကာရံ သဇ္ဈာယန္တောဝ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝင္ဂီသံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဘော ဝင္ဂီသ, သမဏသ္မ ဂောတမသ္သ သန္တိကေ သိပ္ပံ သိက္ခိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘ကိံ သိပ္ပသိက္ခနေန, ဂစ္ဆထ တုမ္ဟေ, န မယ္ဟံ တုမ္ဟေဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ ‘‘တ္ဝမ္ပိ ဒာနိ သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ ဝသံ အာပန္နော, မာယာယ အာဝဋ္ဋိတော, ကိံ မယံ တဝ သန္တိကေ ကရိသ္သာမာ’’တိ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ပက္ကမိံသု။ ဝင္ဂီသတ္ထေရော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၅.၉၆-၁၄၂) –

    Imā dve gāthā abhāsi. Vaṅgīso ‘‘tena hi, bho gotama, taṃ vijjaṃ me dethā’’ti apacitiṃ dassetvā satthu santike nisīdi. Satthā ‘‘amhehi samānaliṅgassa demā’’ti āha. Vaṅgīso ‘‘yaṃkiñci katvā mayā imaṃ mantaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti brāhmaṇe āha – ‘‘tumhe mayi pabbajante mā cintayittha, ahaṃ mantaṃ uggaṇhitvā sakalajambudīpe jeṭṭhako bhavissāmi, tumhākampi tena bhaddakameva bhavissatī’’ti mantatthāya satthusantikaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Tadā ca thero nigrodhakappo bhagavato santike ṭhito hoti, taṃ bhagavā āṇāpesi – ‘‘nigrodhakappa, imaṃ pabbājehī’’ti. So satthu āṇāya taṃ pabbājesi. Athassa satthā ‘‘mantaparivāraṃ tāva uggaṇhāhī’’ti dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ vipassanākammaṭṭhānañca ācikkhi. So dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantova vipassanaṃ paṭṭhapesi. Brāhmaṇā vaṅgīsaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, bho vaṅgīsa, samaṇasma gotamassa santike sippaṃ sikkhita’’nti pucchiṃsu. ‘‘Kiṃ sippasikkhanena, gacchatha tumhe, na mayhaṃ tumhehi kattabbakicca’’nti. Brāhmaṇā ‘‘tvampi dāni samaṇassa gotamassa vasaṃ āpanno, māyāya āvaṭṭito, kiṃ mayaṃ tava santike karissāmā’’ti āgatamaggeneva pakkamiṃsu. Vaṅgīsatthero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.55.96-142) –

    ‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗဓမ္မေသု စက္ခုမာ။

    ‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;

    ဣတော သတသဟသ္သမ္ဟိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော။

    Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.

    ‘‘ယထာပိ သာဂရေ ဦမိ၊ ဂဂနေ ဝိယ တာရကာ။

    ‘‘Yathāpi sāgare ūmi, gagane viya tārakā;

    ဧဝံ ပာဝစနံ တသ္သ၊ အရဟန္တေဟိ စိတ္တိတံ။

    Evaṃ pāvacanaṃ tassa, arahantehi cittitaṃ.

    ‘‘သဒေဝာသုရနာဂေဟိ၊ မနုဇေဟိ ပုရက္ခတော။

    ‘‘Sadevāsuranāgehi, manujehi purakkhato;

    သမဏဗ္ရာဟ္မဏာကိဏ္ဏေ၊ ဇနမဇ္ဈေ ဇိနုတ္တမော။

    Samaṇabrāhmaṇākiṇṇe, janamajjhe jinuttamo.

    ‘‘ပဘာဟိ အနုရဉ္ဇန္တော၊ လောကေ လောကန္တဂူ ဇိနော။

    ‘‘Pabhāhi anurañjanto, loke lokantagū jino;

    ဝစနေန ဝိဗောဓေန္တော၊ ဝေနေယ္ယပဒုမာနိ သော။

    Vacanena vibodhento, veneyyapadumāni so.

    ‘‘ဝေသာရဇ္ဇေဟိ သမ္ပန္နော၊ စတူဟိ ပုရိသုတ္တမော။

    ‘‘Vesārajjehi sampanno, catūhi purisuttamo;

    ပဟီနဘယသာရဇ္ဇော၊ ခေမပ္ပတ္တော ဝိသာရဒော။

    Pahīnabhayasārajjo, khemappatto visārado.

    ‘‘အာသဘံ ပဝရံ ဌာနံ၊ ဗုဒ္ဓဘူမိဉ္စ ကေဝလံ။

    ‘‘Āsabhaṃ pavaraṃ ṭhānaṃ, buddhabhūmiñca kevalaṃ;

    ပဋိဇာနာတိ လောကဂ္ဂော၊ နတ္ထိ သဉ္စောဒကော က္ဝစိ။

    Paṭijānāti lokaggo, natthi sañcodako kvaci.

    ‘‘သီဟနာဒမသမ္ဘီတံ၊ နဒတော တသ္သ တာဒိနော။

    ‘‘Sīhanādamasambhītaṃ, nadato tassa tādino;

    ဒေဝာ နရော ဝာ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ၊ ပဋိဝတ္တာ န ဝိဇ္ဇတိ။

    Devā naro vā brahmā vā, paṭivattā na vijjati.

    ‘‘ဒေသေန္တော ပဝရံ ဓမ္မံ၊ သန္တာရေန္တော သဒေဝကံ။

    ‘‘Desento pavaraṃ dhammaṃ, santārento sadevakaṃ;

    ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ၊ ပရိသာသု ဝိသာရဒော။

    Dhammacakkaṃ pavatteti, parisāsu visārado.

    ‘‘ပဋိဘာနဝတံ အဂ္ဂံ၊ သာဝကံ သာဓုသမ္မတံ။

    ‘‘Paṭibhānavataṃ aggaṃ, sāvakaṃ sādhusammataṃ;

    ဂုဏံ ဗဟုံ ပကိတ္တေတ္ဝာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ တံ။

    Guṇaṃ bahuṃ pakittetvā, etadagge ṭhapesi taṃ.

    ‘‘တဒာဟံ ဟံသဝတိယံ၊ ဗ္ရာဟ္မဏော သာဓုသမ္မတော။

    ‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, brāhmaṇo sādhusammato;

    သဗ္ဗဝေဒဝိဒူ ဇာတော၊ ဝာဂီသော ဝာဒိသူဒနော။

    Sabbavedavidū jāto, vāgīso vādisūdano.

    ‘‘ဥပေစ္စ တံ မဟာဝီရံ၊ သုတ္ဝာဟံ ဓမ္မဒေသနံ။

    ‘‘Upecca taṃ mahāvīraṃ, sutvāhaṃ dhammadesanaṃ;

    ပီတိဝရံ ပဋိလဘိံ၊ သာဝကသ္သ ဂုဏေ ရတော။

    Pītivaraṃ paṭilabhiṃ, sāvakassa guṇe rato.

    ‘‘နိမန္တေတ္ဝာဝ သုဂတံ၊ သသင္ဃံ လောကနန္ဒနံ။

    ‘‘Nimantetvāva sugataṃ, sasaṅghaṃ lokanandanaṃ;

    သတ္တာဟံ ဘောဇယိတ္ဝာဟံ၊ ဒုသ္သေဟစ္ဆာဒယိံ တဒာ။

    Sattāhaṃ bhojayitvāhaṃ, dussehacchādayiṃ tadā.

    ‘‘နိပစ္စ သိရသာ ပာဒေ၊ ကတောကာသော ကတဉ္ဇလီ။

    ‘‘Nipacca sirasā pāde, katokāso katañjalī;

    ဧကမန္တံ ဌိတော ဟဋ္ဌော၊ သန္ထဝိံ ဇိနမုတ္တမံ။

    Ekamantaṃ ṭhito haṭṭho, santhaviṃ jinamuttamaṃ.

    ‘‘နမော တေ ဝာဒိမဒ္ဒန၊ နမော တေ ဣသိသတ္တမ။

    ‘‘Namo te vādimaddana, namo te isisattama;

    နမော တေ သဗ္ဗလောကဂ္ဂ၊ နမော တေ အဘယံ ကရ။

    Namo te sabbalokagga, namo te abhayaṃ kara.

    ‘‘နမော တေ မာရမထန၊ နမော တေ ဒိဋ္ဌိသူဒန။

    ‘‘Namo te māramathana, namo te diṭṭhisūdana;

    နမော တေ သန္တိသုခဒ၊ နမော တေ သရဏံ ကရ။

    Namo te santisukhada, namo te saraṇaṃ kara.

    ‘‘အနာထာနံ ဘဝံ နာထော၊ ဘီတာနံ အဘယပ္ပဒော။

    ‘‘Anāthānaṃ bhavaṃ nātho, bhītānaṃ abhayappado;

    ဝိသ္သာမဘူမိ သန္တာနံ၊ သရဏံ သရဏေသိနံ။

    Vissāmabhūmi santānaṃ, saraṇaṃ saraṇesinaṃ.

    ‘‘ဧဝမာဒီဟိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သန္ထဝိတ္ဝာ မဟာဂုဏံ။

    ‘‘Evamādīhi sambuddhaṃ, santhavitvā mahāguṇaṃ;

    အဝောစံ ဝာဒိသူဒသ္သ၊ ဂတိံ ပပ္ပောမိ ဘိက္ခုနော။

    Avocaṃ vādisūdassa, gatiṃ pappomi bhikkhuno.

    ‘‘တဒာ အဝောစ ဘဂဝာ၊ အနန္တပဋိဘာနဝာ။

    ‘‘Tadā avoca bhagavā, anantapaṭibhānavā;

    ယော သော ဗုဒ္ဓံ အဘောဇေသိ၊ သတ္တာဟံ သဟသာဝကံ။

    Yo so buddhaṃ abhojesi, sattāhaṃ sahasāvakaṃ.

    ‘‘ဂုဏဉ္စ မေ ပကိတ္တေသိ၊ ပသန္နော သေဟိ ပာဏိဘိ။

    ‘‘Guṇañca me pakittesi, pasanno sehi pāṇibhi;

    ဧသော ပတ္ထယတေ ဌာနံ၊ ဝာဒိသူဒသ္သ ဘိက္ခုနော။

    Eso patthayate ṭhānaṃ, vādisūdassa bhikkhuno.

    ‘‘အနာဂတမ္ဟိ အဒ္ဓာနေ၊ လစ္ဆသေ တံ မနောရထံ။

    ‘‘Anāgatamhi addhāne, lacchase taṃ manorathaṃ;

    ဒေဝမာနုသသမ္ပတ္တိံ၊ အနုဘောတ္ဝာ အနပ္ပကံ။

    Devamānusasampattiṃ, anubhotvā anappakaṃ.

    ‘‘သတသဟသ္သိတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝော။

    ‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;

    ဂောတမော နာမ ဂောတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိသ္သတိ။

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘တသ္သ ဓမ္မေသု ဒာယာဒော၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော။

    ‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;

    ဝင္ဂီသော နာမ နာမေန၊ ဟေသ္သတိ သတ္ထု သာဝကော။

    Vaṅgīso nāma nāmena, hessati satthu sāvako.

    ‘‘တံ သုတ္ဝာ မုဒိတော ဟုတ္ဝာ၊ ယာဝဇီဝံ တဒာ ဇိနံ။

    ‘‘Taṃ sutvā mudito hutvā, yāvajīvaṃ tadā jinaṃ;

    ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌာသိံ, မေတ္တစိတ္တော တထာဂတံ။

    Paccayehi upaṭṭhāsiṃ, mettacitto tathāgataṃ.

    ‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။

    ‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;

    ဇဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တုသိတံ အဂမာသဟံ။

    Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tusitaṃ agamāsahaṃ.

    ‘‘ပစ္ဆိမေ စ ဘဝေ ဒာနိ၊ ဇာတော ဝိပ္ပကုလေ အဟံ။

    ‘‘Pacchime ca bhave dāni, jāto vippakule ahaṃ;

    ပစ္စာဇာတော ယဒာ အာသိံ၊ ဇာတိယာ သတ္တဝသ္သိကော။

    Paccājāto yadā āsiṃ, jātiyā sattavassiko.

    ‘‘သဗ္ဗဝေဒဝိဒူ ဇာတော၊ ဝာဒသတ္ထဝိသာရဒော။

    ‘‘Sabbavedavidū jāto, vādasatthavisārado;

    ဝာဒိသ္သရော စိတ္တကထီ၊ ပရဝာဒပ္ပမဒ္ဒနော။

    Vādissaro cittakathī, paravādappamaddano.

    ‘‘ဝင္ဂေ ဇာတောတိ ဝင္ဂီသော၊ ဝစနေ ဣသ္သရောတိ ဝာ။

    ‘‘Vaṅge jātoti vaṅgīso, vacane issaroti vā;

    ဝင္ဂီသော ဣတိ မေ နာမံ၊ အဘဝီ လောကသမ္မတံ။

    Vaṅgīso iti me nāmaṃ, abhavī lokasammataṃ.

    ‘‘ယဒာဟံ ဝိညုတံ ပတ္တော၊ ဌိတော ပဌမယောဗ္ဗနေ။

    ‘‘Yadāhaṃ viññutaṃ patto, ṭhito paṭhamayobbane;

    တဒာ ရာဇဂဟေ ရမ္မေ၊ သာရိပုတ္တမဟဒ္ဒသံ။

    Tadā rājagahe ramme, sāriputtamahaddasaṃ.

    ‘‘ပိဏ္ဍာယ ဝိစရန္တံ တံ၊ ပတ္တပာဏိံ သုသံဝုတံ။

    ‘‘Piṇḍāya vicarantaṃ taṃ, pattapāṇiṃ susaṃvutaṃ;

    အလောလက္ခိံ မိတဘာဏိံ၊ ယုဂမတ္တံ နိဒက္ခိတံ။

    Alolakkhiṃ mitabhāṇiṃ, yugamattaṃ nidakkhitaṃ.

    ‘‘တံ ဒိသ္ဝာ ဝိမ္ဟိတော ဟုတ္ဝာ၊ အဝောစံ မမနုစ္ဆဝံ။

    ‘‘Taṃ disvā vimhito hutvā, avocaṃ mamanucchavaṃ;

    ကဏိကာရံဝ နိစိတံ၊ စိတ္တံ ဂာထာပဒံ အဟံ။

    Kaṇikāraṃva nicitaṃ, cittaṃ gāthāpadaṃ ahaṃ.

    ‘‘အာစိက္ခိ သော မေ သတ္ထာရံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓံ လောကနာယကံ။

    ‘‘Ācikkhi so me satthāraṃ, sambuddhaṃ lokanāyakaṃ;

    တဒာ သော ပဏ္ဍိတော ဝီရော၊ ဥတ္တရိံ သမဝောစ မေ။

    Tadā so paṇḍito vīro, uttariṃ samavoca me.

    ‘‘ဝိရာဂသံဟိတံ ဝာက္ယံ၊ ကတ္ဝာ ဒုဒ္ဒသမုတ္တမံ။

    ‘‘Virāgasaṃhitaṃ vākyaṃ, katvā duddasamuttamaṃ;

    ဝိစိတ္တပဋိဘာနေဟိ၊ တောသိတော တေန တာဒိနာ။

    Vicittapaṭibhānehi, tosito tena tādinā.

    ‘‘နိပစ္စ သိရသာ ပာဒေ၊ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ မံ ဗ္ရဝိ။

    ‘‘Nipacca sirasā pāde, pabbājehīti maṃ bravi;

    တတော မံ သ မဟာပညော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမုပာနယိ။

    Tato maṃ sa mahāpañño, buddhaseṭṭhamupānayi.

    ‘‘နိပစ္စ သိရသာ ပာဒေ၊ နိသီဒိံ သတ္ထု သန္တိကေ။

    ‘‘Nipacca sirasā pāde, nisīdiṃ satthu santike;

    မမာဟ ဝဒတံ သေဋ္ဌော၊ ကစ္စိ ဝင္ဂီသ ဇာနာသိ။

    Mamāha vadataṃ seṭṭho, kacci vaṅgīsa jānāsi.

    ‘‘ကိဉ္စိ သိပ္ပန္တိ တသ္သာဟံ၊ ဇာနာမီတိ စ အဗ္ရဝိံ။

    ‘‘Kiñci sippanti tassāhaṃ, jānāmīti ca abraviṃ;

    မတသီသံ ဝနစ္ဆုဒ္ဓံ၊ အပိ ဗာရသဝသ္သိကံ။

    Matasīsaṃ vanacchuddhaṃ, api bārasavassikaṃ;

    တဝ ဝိဇ္ဇာဝိသေသေန၊ သစေ သက္ကောသိ ဝာစယ။

    Tava vijjāvisesena, sace sakkosi vācaya.

    ‘‘အာမောတိ မေ ပဋိညာတေ၊ တီဏိ သီသာနိ ဒသ္သယိ။

    ‘‘Āmoti me paṭiññāte, tīṇi sīsāni dassayi;

    နိရယနရဒေဝေသု၊ ဥပပန္နေ အဝာစယိံ။

    Nirayanaradevesu, upapanne avācayiṃ.

    ‘‘တဒာ ခီဏာသဝသ္သေဝ၊ သီသံ ဒသ္သေသိ နာယကော။

    ‘‘Tadā khīṇāsavasseva, sīsaṃ dassesi nāyako;

    တတောဟံ ဝိဟတာရဗ္ဘော၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သမယာစိသံ။

    Tatohaṃ vihatārabbho, pabbajjaṃ samayācisaṃ.

    ‘‘ပဗ္ဗဇိတ္ဝာန သုဂတံ၊ သန္ထဝာမိ တဟိံ တဟိံ။

    ‘‘Pabbajitvāna sugataṃ, santhavāmi tahiṃ tahiṃ;

    တတော မံ ကဗ္ဗဝိတ္တောသိ၊ ဥဇ္ဈာယန္တိဟ ဘိက္ခဝော။

    Tato maṃ kabbavittosi, ujjhāyantiha bhikkhavo.

    ‘‘တတော ဝီမံသနတ္ထံ မေ၊ အာဟ ဗုဒ္ဓော ဝိနာယကော။

    ‘‘Tato vīmaṃsanatthaṃ me, āha buddho vināyako;

    တက္ကိကာ ပနိမာ ဂာထာ၊ ဌာနသော ပဋိဘန္တိ တံ။

    Takkikā panimā gāthā, ṭhānaso paṭibhanti taṃ.

    ‘‘န ကဗ္ဗဝိတ္တောဟံ ဝီရ၊ ဌာနသော ပဋိဘန္တိ မံ။

    ‘‘Na kabbavittohaṃ vīra, ṭhānaso paṭibhanti maṃ;

    တေန ဟိ ဒာနိ ဝင္ဂီသ၊ ဌာနသော သန္ထဝာဟိ မံ။

    Tena hi dāni vaṅgīsa, ṭhānaso santhavāhi maṃ.

    ‘‘တဒာဟံ သန္ထဝိံ ဝီရံ၊ ဂာထာဟိ ဣသိသတ္တမံ။

    ‘‘Tadāhaṃ santhaviṃ vīraṃ, gāthāhi isisattamaṃ;

    ဌာနသော မေ တဒာ တုဋ္ဌော၊ ဇိနော အဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။

    Ṭhānaso me tadā tuṭṭho, jino agge ṭhapesi maṃ.

    ‘‘ပဋိဘာနေန စိတ္တေန၊ အညေသမတိမညဟံ။

    ‘‘Paṭibhānena cittena, aññesamatimaññahaṃ;

    ပေသလေ တေန သံဝိဂ္ဂော၊ အရဟတ္တမပာပုဏိံ။

    Pesale tena saṃviggo, arahattamapāpuṇiṃ.

    ‘‘ပဋိဘာနဝတံ အဂ္ဂော၊ အညော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ။

    ‘‘Paṭibhānavataṃ aggo, añño koci na vijjati;

    ယထာယံ ဘိက္ခု ဝင္ဂီသော၊ ဧဝံ ဓာရေထ ဘိက္ခဝော။

    Yathāyaṃ bhikkhu vaṅgīso, evaṃ dhāretha bhikkhavo.

    ‘‘သတသဟသ္သေ ကတံ ကမ္မံ၊ ဖလံ ဒသ္သေသိ မေ ဣဓ။

    ‘‘Satasahasse kataṃ kammaṃ, phalaṃ dassesi me idha;

    သုမုတ္တော သရဝေဂောဝ၊ ကိလေသေ ဈာပယိံ မမ။

    Sumutto saravegova, kilese jhāpayiṃ mama.

    ‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ၊ ဘဝာ သဗ္ဗေ သမူဟတာ။

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;

    နာဂောဝ ဗန္ဓနံ ဆေတ္ဝာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝော။

    Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.

    ‘‘သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌသ္သ သန္တိကေ။

    ‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;

    တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနံ။

    Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.

    ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာ စတသ္သော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ။

    ‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;

    ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။

    Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    အရဟာ ပန ဟုတ္ဝာ ထေရော သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော စက္ခုပထတော ပဋ္ဌာယ စန္ဒေန, သူရိယေန, အာကာသေန, မဟာသမုဒ္ဒေန, သိနေရုနာ ပဗ္ဗတရာဇေန, သီဟေန မိဂရညာ, ဟတ္ထိနာဂေနာတိ တေန တေန သဒ္ဓိံ ဥပမေန္တော အနေကေဟိ ပဒသတေဟိ သတ္ထာရံ ဝဏ္ဏေန္တောဝ ဥပဂစ္ဆတိ။ တေန တံ သတ္ထာ သင္ဃမဇ္ဈေ နိသိန္နော ပဋိဘာနဝန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ အထ ထေရေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ စ ပစ္ဆာ စ တံ တံ စိတ္တံ အာဂမ္မ ဘာသိတာ။ ထေရံ ဥဒ္ဒိသ္သ အာနန္ဒတ္ထေရာဒီဟိ ဘာသိတာ စ –

    Arahā pana hutvā thero satthu santikaṃ gacchanto cakkhupathato paṭṭhāya candena, sūriyena, ākāsena, mahāsamuddena, sinerunā pabbatarājena, sīhena migaraññā, hatthināgenāti tena tena saddhiṃ upamento anekehi padasatehi satthāraṃ vaṇṇentova upagacchati. Tena taṃ satthā saṅghamajjhe nisinno paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Atha therena arahattappattito pubbe ca pacchā ca taṃ taṃ cittaṃ āgamma bhāsitā. Theraṃ uddissa ānandattherādīhi bhāsitā ca –

    ၁၂၁၈.

    1218.

    ‘‘နိက္ခန္တံ ဝတ မံ သန္တံ၊ အဂာရသ္မာနဂာရိယံ။

    ‘‘Nikkhantaṃ vata maṃ santaṃ, agārasmānagāriyaṃ;

    ဝိတက္ကာ ဥပဓာဝန္တိ၊ ပဂဗ္ဘာ ကဏ္ဟတော ဣမေ။

    Vitakkā upadhāvanti, pagabbhā kaṇhato ime.

    ၁၂၁၉.

    1219.

    ‘‘ဥဂ္ဂပုတ္တာ မဟိသ္သာသာ၊ သိက္ခိတာ ဒဠ္ဟဓမ္မိနော။

    ‘‘Uggaputtā mahissāsā, sikkhitā daḷhadhammino;

    သမန္တာ ပရိကိရေယ္ယုံ၊ သဟသ္သံ အပလာယိနံ။

    Samantā parikireyyuṃ, sahassaṃ apalāyinaṃ.

    ၁၂၂၀.

    1220.

    ‘‘သစေပိ ဧတ္တကာ ဘိယ္ယော၊ အာဂမိသ္သန္တိ ဣတ္ထိယော။

    ‘‘Sacepi ettakā bhiyyo, āgamissanti itthiyo;

    နေဝ မံ ဗ္ယာဓယိသ္သန္တိ၊ ဓမ္မေ သမ္ဟိ ပတိဋ္ဌိတော။

    Neva maṃ byādhayissanti, dhamme samhi patiṭṭhito.

    ၁၂၂၁.

    1221.

    ‘‘သက္ခီ ဟိ မေ သုတံ ဧတံ၊ ဗုဒ္ဓသ္သာဒိစ္စဗန္ဓုနော။

    ‘‘Sakkhī hi me sutaṃ etaṃ, buddhassādiccabandhuno;

    နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂံ၊ တတ္ထ မေ နိရတော မနော။

    Nibbānagamanaṃ maggaṃ, tattha me nirato mano.

    ၁၂၂၂.

    1222.

    ‘‘ဧဝဉ္စေ မံ ဝိဟရန္တံ၊ ပာပိမ ဥပဂစ္ဆသိ။

    ‘‘Evañce maṃ viharantaṃ, pāpima upagacchasi;

    တထာ မစ္စု ကရိသ္သာမိ၊ န မေ မဂ္ဂမ္ပိ ဒက္ခသိ။

    Tathā maccu karissāmi, na me maggampi dakkhasi.

    ၁၂၂၃.

    1223.

    ‘‘အရတိဉ္စ ရတိဉ္စ ပဟာယ၊ သဗ္ဗသော ဂေဟသိတဉ္စ ဝိတက္ကံ။

    ‘‘Aratiñca ratiñca pahāya, sabbaso gehasitañca vitakkaṃ;

    ဝနထံ န ကရေယ္ယ ကုဟိဉ္စိ၊ နိဗ္ဗနထော အဝနထော သ ဘိက္ခု။

    Vanathaṃ na kareyya kuhiñci, nibbanatho avanatho sa bhikkhu.

    ၁၂၂၄.

    1224.

    ‘‘ယမိဓ ပထဝိဉ္စ ဝေဟာသံ၊ ရူပဂတံ ဇဂတောဂဓံ ကိဉ္စိ။

    ‘‘Yamidha pathaviñca vehāsaṃ, rūpagataṃ jagatogadhaṃ kiñci;

    ပရိဇီယတိ သဗ္ဗမနိစ္စံ၊ ဧဝံ သမေစ္စ စရန္တိ မုတတ္တာ။

    Parijīyati sabbamaniccaṃ, evaṃ samecca caranti mutattā.

    ၁၂၂၅.

    1225.

    ‘‘ဥပဓီသု ဇနာ ဂဓိတာသေ၊ ဒိဋ္ဌသုတေ ပဋိဃေ စ မုတေ စ။

    ‘‘Upadhīsu janā gadhitāse, diṭṭhasute paṭighe ca mute ca;

    ဧတ္ထ ဝိနောဒယ ဆန္ဒမနေဇော၊ ယော ဟေတ္ထ န လိမ္ပတိ မုနိ တမာဟု။

    Ettha vinodaya chandamanejo, yo hettha na limpati muni tamāhu.

    ၁၂၂၆.

    1226.

    ‘‘အထ သဋ္ဌိသိတာ သဝိတက္ကာ၊ ပုထုဇ္ဇနတာယ အဓမ္မာ နိဝိဋ္ဌာ။

    ‘‘Atha saṭṭhisitā savitakkā, puthujjanatāya adhammā niviṭṭhā;

    န စ ဝဂ္ဂဂတသ္သ ကုဟိဉ္စိ၊ နော ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဂာဟီ သ ဘိက္ခု။

    Na ca vaggagatassa kuhiñci, no pana duṭṭhullagāhī sa bhikkhu.

    ၁၂၂၇.

    1227.

    ‘‘ဒဗ္ဗော စိရရတ္တသမာဟိတော၊ အကုဟကော နိပကော အပိဟာလု။

    ‘‘Dabbo cirarattasamāhito, akuhako nipako apihālu;

    သန္တံ ပဒံ အဇ္ဈဂမာ မုနိ၊ ပဋိစ္စ ပရိနိဗ္ဗုတော ကင္ခတိ ကာလံ။

    Santaṃ padaṃ ajjhagamā muni, paṭicca parinibbuto kaṅkhati kālaṃ.

    ၁၂၂၈.

    1228.

    ‘‘မာနံ ပဇဟသ္သု ဂောတမ၊ မာနပထဉ္စ ဇဟသ္သု အသေသံ။

    ‘‘Mānaṃ pajahassu gotama, mānapathañca jahassu asesaṃ;

    မာနပထမ္ဟိ သ မုစ္ဆိတော၊ ဝိပ္ပဋိသာရီဟုဝာ စိရရတ္တံ။

    Mānapathamhi sa mucchito, vippaṭisārīhuvā cirarattaṃ.

    ၁၂၂၉.

    1229.

    ‘‘မက္ခေန မက္ခိတာ ပဇာ၊ မာနဟတာ နိရယံ ပပတန္တိ။

    ‘‘Makkhena makkhitā pajā, mānahatā nirayaṃ papatanti;

    သောစန္တိ ဇနာ စိရရတ္တံ၊ မာနဟတာ နိရယံ ဥပပန္နာ။

    Socanti janā cirarattaṃ, mānahatā nirayaṃ upapannā.

    ၁၂၃၀.

    1230.

    ‘‘န ဟိ သောစတိ ဘိက္ခု ကဒာစိ၊ မဂ္ဂဇိနော သမ္မာ ပဋိပန္နော။

    ‘‘Na hi socati bhikkhu kadāci, maggajino sammā paṭipanno;

    ကိတ္တိဉ္စ သုခဉ္စာနုဘောတိ၊ ဓမ္မဒသောတိ တမာဟု တထတ္တံ။

    Kittiñca sukhañcānubhoti, dhammadasoti tamāhu tathattaṃ.

    ၁၂၃၁.

    1231.

    ‘‘တသ္မာ အခိလော ဣဓ ပဓာနဝာ၊ နီဝရဏာနိ ပဟာယ ဝိသုဒ္ဓော။

    ‘‘Tasmā akhilo idha padhānavā, nīvaraṇāni pahāya visuddho;

    မာနဉ္စ ပဟာယ အသေသံ၊ ဝိဇ္ဇာယန္တကရော သမိတာဝီ။

    Mānañca pahāya asesaṃ, vijjāyantakaro samitāvī.

    ၁၂၃၂.

    1232.

    ‘‘ကာမရာဂေန ဍယ္ဟာမိ၊ စိတ္တံ မေ ပရိဍယ္ဟတိ။

    ‘‘Kāmarāgena ḍayhāmi, cittaṃ me pariḍayhati;

    သာဓု နိဗ္ဗာပနံ ဗ္ရူဟိ၊ အနုကမ္ပာယ ဂောတမ။

    Sādhu nibbāpanaṃ brūhi, anukampāya gotama.

    ၁၂၃၃.

    1233.

    ‘‘သညာယ ဝိပရိယေသာ၊ စိတ္တံ တေ ပရိဍယ္ဟတိ။

    ‘‘Saññāya vipariyesā, cittaṃ te pariḍayhati;

    နိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟိ၊ သုဘံ ရာဂူပသံဟိတံ။

    Nimittaṃ parivajjehi, subhaṃ rāgūpasaṃhitaṃ.

    ၁၂၃၄.

    1234.

    ‘‘အသုဘာယ စိတ္တံ ဘာဝေဟိ၊ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ။

    ‘‘Asubhāya cittaṃ bhāvehi, ekaggaṃ susamāhitaṃ;

    သတိ ကာယဂတာ တ္ယတ္ထု၊ နိဗ္ဗိဒာဗဟုလော ဘဝ။

    Sati kāyagatā tyatthu, nibbidābahulo bhava.

    ၁၂၃၅.

    1235.

    ‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟိ၊ မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ။

    ‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;

    တတော မာနာဘိသမယာ၊ ဥပသန္တော စရိသ္သသိ။

    Tato mānābhisamayā, upasanto carissasi.

    ၁၂၃၆.

    1236.

    ‘‘တမေဝ ဝာစံ ဘာသေယ္ယ၊ ယာယတ္တာနံ န တာပယေ။

    ‘‘Tameva vācaṃ bhāseyya, yāyattānaṃ na tāpaye;

    ပရေ စ န ဝိဟိံသေယ္ယ၊ သာ ဝေ ဝာစာ သုဘာသိတာ။

    Pare ca na vihiṃseyya, sā ve vācā subhāsitā.

    ၁၂၃၇.

    1237.

    ‘‘ပိယဝာစမေဝ ဘာသေယ္ယ၊ ယာ ဝာစာ ပဋိနန္ဒိတာ။

    ‘‘Piyavācameva bhāseyya, yā vācā paṭinanditā;

    ယံ အနာဒာယ ပာပာနိ၊ ပရေသံ ဘာသတေ ပိယံ။

    Yaṃ anādāya pāpāni, paresaṃ bhāsate piyaṃ.

    ၁၂၃၈.

    1238.

    ‘‘သစ္စံ ဝေ အမတာ ဝာစာ၊ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော။

    ‘‘Saccaṃ ve amatā vācā, esa dhammo sanantano;

    သစ္စေ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ၊ အာဟု သန္တော ပတိဋ္ဌိတာ။

    Sacce atthe ca dhamme ca, āhu santo patiṭṭhitā.

    ၁၂၃၉.

    1239.

    ‘‘ယံ ဗုဒ္ဓော ဘာသတိ ဝာစံ၊ ခေမံ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ။

    ‘‘Yaṃ buddho bhāsati vācaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā;

    ဒုက္ခသ္သန္တကိရိယာယ၊ သာ ဝေ ဝာစာနမုတ္တမာ။

    Dukkhassantakiriyāya, sā ve vācānamuttamā.

    ၁၂၄၀.

    1240.

    ‘‘ဂမ္ဘီရပညော မေဓာဝီ၊ မဂ္ဂာမဂ္ဂသ္သ ကောဝိဒော။

    ‘‘Gambhīrapañño medhāvī, maggāmaggassa kovido;

    သာရိပုတ္တော မဟာပညော၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဘိက္ခုနံ။

    Sāriputto mahāpañño, dhammaṃ deseti bhikkhunaṃ.

    ၁၂၄၁.

    1241.

    ‘‘သံခိတ္တေနပိ ဒေသေတိ၊ ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသတိ။

    ‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;

    သာလိကာယိဝ နိဂ္ဃောသော၊ ပဋိဘာနံ ဥဒိယ္ယတိ။

    Sālikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udiyyati.

    ၁၂၄၂.

    1242.

    ‘‘တသ္သ တံ ဒေသယန္တသ္သ၊ သုဏန္တိ မဓုရံ ဂိရံ။

    ‘‘Tassa taṃ desayantassa, suṇanti madhuraṃ giraṃ;

    သရေန ရဇနီယေန၊ သဝနီယေန ဝဂ္ဂုနာ။

    Sarena rajanīyena, savanīyena vaggunā;

    ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ မုဒိတာ၊ သောတံ ဩဓေန္တိ ဘိက္ခဝော။

    Udaggacittā muditā, sotaṃ odhenti bhikkhavo.

    ၁၂၄၃.

    1243.

    ‘‘အဇ္ဇ ပန္နရသေ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ဘိက္ခူ ပဉ္စသတာ သမာဂတာ။

    ‘‘Ajja pannarase visuddhiyā, bhikkhū pañcasatā samāgatā;

    သံယောဇနဗန္ဓနစ္ဆိဒာ၊ အနီဃာ ခီဏပုနဗ္ဘဝာ ဣသီ။

    Saṃyojanabandhanacchidā, anīghā khīṇapunabbhavā isī.

    ၁၂၄၄.

    1244.

    ‘‘စက္ကဝတ္တီ ယထာ ရာဇာ၊ အမစ္စပရိဝာရိတော။

    ‘‘Cakkavattī yathā rājā, amaccaparivārito;

    သမန္တာ အနုပရိယေတိ၊ သာဂရန္တံ မဟိံ ဣမံ။

    Samantā anupariyeti, sāgarantaṃ mahiṃ imaṃ.

    ၁၂၄၅.

    1245.

    ‘‘ဧဝံ ဝိဇိတသင္ဂာမံ၊ သတ္ထဝာဟံ အနုတ္တရံ။

    ‘‘Evaṃ vijitasaṅgāmaṃ, satthavāhaṃ anuttaraṃ;

    သာဝကာ ပယိရုပာသန္တိ၊ တေဝိဇ္ဇာ မစ္စုဟာယိနော။

    Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyino.

    ၁၂၄၆.

    1246.

    ‘‘သဗ္ဗေ ဘဂဝတော ပုတ္တာ၊ ပလာပေတ္ထ န ဝိဇ္ဇတိ။

    ‘‘Sabbe bhagavato puttā, palāpettha na vijjati;

    တဏ္ဟာသလ္လသ္သ ဟန္တာရံ၊ ဝန္ဒေ အာဒိစ္စဗန္ဓုနံ။

    Taṇhāsallassa hantāraṃ, vande ādiccabandhunaṃ.

    ၁၂၄၇.

    1247.

    ‘‘ပရောသဟသ္သံ ဘိက္ခူနံ၊ သုဂတံ ပယိရုပာသတိ။

    ‘‘Parosahassaṃ bhikkhūnaṃ, sugataṃ payirupāsati;

    ဒေသေန္တံ ဝိရဇံ ဓမ္မံ၊ နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယံ။

    Desentaṃ virajaṃ dhammaṃ, nibbānaṃ akutobhayaṃ.

    ၁၂၄၈.

    1248.

    ‘‘သုဏန္တိ ဓမ္မံ ဝိမလံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ။

    ‘‘Suṇanti dhammaṃ vimalaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;

    သောဘတိ ဝတ သမ္ဗုဒ္ဓော၊ ဘိက္ခုသင္ဃပုရက္ခတော။

    Sobhati vata sambuddho, bhikkhusaṅghapurakkhato.

    ၁၂၄၉.

    1249.

    ‘‘နာဂနာမောသိ ဘဂဝာ၊ ဣသီနံ ဣသိသတ္တမော။

    ‘‘Nāganāmosi bhagavā, isīnaṃ isisattamo;

    မဟာမေဃောဝ ဟုတ္ဝာန၊ သာဝကေ အဘိဝသ္သသိ။

    Mahāmeghova hutvāna, sāvake abhivassasi.

    ၁၂၅၀.

    1250.

    ‘‘ဒိဝာ ဝိဟာရာ နိက္ခမ္မ၊ သတ္ထုဒသ္သနကမ္ယတာ။

    ‘‘Divā vihārā nikkhamma, satthudassanakamyatā;

    သာဝကော တေ မဟာဝီရ၊ ပာဒေ ဝန္ဒတိ ဝင္ဂိသော။

    Sāvako te mahāvīra, pāde vandati vaṅgiso.

    ၁၂၅၁.

    1251.

    ‘‘ဥမ္မဂ္ဂပထံ မာရသ္သ၊ အဘိဘုယ္ယ စရတိ ပဘိဇ္ဇ ခီလာနိ။

    ‘‘Ummaggapathaṃ mārassa, abhibhuyya carati pabhijja khīlāni;

    တံ ပသ္သထ ဗန္ဓပမုဉ္စ ကရံ၊ အသိတံဝ ဘာဂသော ပဝိဘဇ္ဇ။

    Taṃ passatha bandhapamuñca karaṃ, asitaṃva bhāgaso pavibhajja.

    ၁၂၅၂.

    1252.

    ‘‘ဩဃသ္သ ဟိ နိတရဏတ္ထံ၊ အနေကဝိဟိတံ မဂ္ဂံ အက္ခာသိ။

    ‘‘Oghassa hi nitaraṇatthaṃ, anekavihitaṃ maggaṃ akkhāsi;

    တသ္မိဉ္စ အမတေ အက္ခာတေ၊ ဓမ္မဒသာ ဌိတာ အသံဟီရာ။

    Tasmiñca amate akkhāte, dhammadasā ṭhitā asaṃhīrā.

    ၁၂၅၃.

    1253.

    ‘‘ပဇ္ဇောတကရော အတိဝိဇ္ဈ၊ သဗ္ဗဌိတီနံ အတိက္ကမမဒ္ဒသ။

    ‘‘Pajjotakaro ativijjha, sabbaṭhitīnaṃ atikkamamaddasa;

    ဉတ္ဝာ စ သစ္ဆိကတ္ဝာ စ၊ အဂ္ဂံ သော ဒေသယိ ဒသဒ္ဓာနံ။

    Ñatvā ca sacchikatvā ca, aggaṃ so desayi dasaddhānaṃ.

    ၁၂၅၄.

    1254.

    ‘‘ဧဝံ သုဒေသိတေ ဓမ္မေ၊ ကော ပမာဒော ဝိဇာနတံ ဓမ္မံ။

    ‘‘Evaṃ sudesite dhamme, ko pamādo vijānataṃ dhammaṃ;

    တသ္မာ ဟိ တသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ၊ အပ္ပမတ္တော သဒာ နမသ္သမနုသိက္ခေ။

    Tasmā hi tassa bhagavato sāsane, appamatto sadā namassamanusikkhe.

    ၁၂၅၅.

    1255.

    ‘‘ဗုဒ္ဓာနုဗုဒ္ဓော ယော ထေရော၊ ကောဏ္ဍညော တိဗ္ဗနိက္ကမော။

    ‘‘Buddhānubuddho yo thero, koṇḍañño tibbanikkamo;

    လာဘီ သုခဝိဟာရာနံ၊ ဝိဝေကာနံ အဘိဏ္ဟသော။

    Lābhī sukhavihārānaṃ, vivekānaṃ abhiṇhaso.

    ၁၂၅၆.

    1256.

    ‘‘ယံ သာဝကေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ သတ္ထု သာသနကာရိနာ။

    ‘‘Yaṃ sāvakena pattabbaṃ, satthu sāsanakārinā;

    သဗ္ဗသ္သ တံ အနုပ္ပတ္တံ၊ အပ္ပမတ္တသ္သ သိက္ခတော။

    Sabbassa taṃ anuppattaṃ, appamattassa sikkhato.

    ၁၂၅၇.

    1257.

    ‘‘မဟာနုဘာဝော တေဝိဇ္ဇော၊ စေတောပရိယကောဝိဒော။

    ‘‘Mahānubhāvo tevijjo, cetopariyakovido;

    ကောဏ္ဍညော ဗုဒ္ဓဒာယာဒော၊ ပာဒေ ဝန္ဒတိ သတ္ထုနော။

    Koṇḍañño buddhadāyādo, pāde vandati satthuno.

    ၁၂၅၈.

    1258.

    ‘‘နဂသ္သ ပသ္သေ အာသီနံ၊ မုနိံ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂုံ။

    ‘‘Nagassa passe āsīnaṃ, muniṃ dukkhassa pāraguṃ;

    သာဝကာ ပယိရုပာသန္တိ၊ တေဝိဇ္ဇာ မစ္စုဟာယိနော။

    Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyino.

    ၁၂၅၉.

    1259.

    ‘‘စေတသာ အနုပရိယေတိ၊ မောဂ္ဂလ္လာနော မဟိဒ္ဓိကော။

    ‘‘Cetasā anupariyeti, moggallāno mahiddhiko;

    စိတ္တံ နေသံ သမန္ဝေသံ၊ ဝိပ္ပမုတ္တံ နိရူပဓိံ။

    Cittaṃ nesaṃ samanvesaṃ, vippamuttaṃ nirūpadhiṃ.

    ၁၂၆၀.

    1260.

    ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင္ဂသမ္ပန္နံ၊ မုနိံ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂုံ။

    ‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ, muniṃ dukkhassa pāraguṃ;

    အနေကာကာရသမ္ပန္နံ၊ ပယိရုပာသန္တိ ဂောတမံ။

    Anekākārasampannaṃ, payirupāsanti gotamaṃ.

    ၁၂၆၁.

    1261.

    ‘‘စန္ဒော ယထာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ၊ ဝိရောစတိ ဝီတမလောဝ ဘာဏုမာ။

    ‘‘Cando yathā vigatavalāhake nabhe, virocati vītamalova bhāṇumā;

    ဧဝမ္ပိ အင္ဂီရသ တ္ဝံ မဟာမုနိ၊ အတိရောစသိ ယသသာ သဗ္ဗလောကံ။

    Evampi aṅgīrasa tvaṃ mahāmuni, atirocasi yasasā sabbalokaṃ.

    ၁၂၆၂.

    1262.

    ‘‘ကာဝေယ္ယမတ္တာ ဝိစရိမ္ဟ ပုဗ္ဗေ၊ ဂာမာ ဂာမံ ပုရာ ပုရံ။

    ‘‘Kāveyyamattā vicarimha pubbe, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;

    အထဒ္ဒသာမ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပာရဂုံ။

    Athaddasāma sambuddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.

    ၁၂၆၃.

    1263.

    ‘‘သော မေ ဓမ္မမဒေသေသိ၊ မုနိ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂူ။

    ‘‘So me dhammamadesesi, muni dukkhassa pāragū;

    ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပသီဒိမ္ဟ၊ သဒ္ဓာ နော ဥဒပဇ္ဇထ။

    Dhammaṃ sutvā pasīdimha, saddhā no udapajjatha.

    ၁၂၆၄.

    1264.

    ‘‘တသ္သာဟံ ဝစနံ သုတ္ဝာ၊ ခန္ဓေ အာယတနာနိ စ။

    ‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, khandhe āyatanāni ca;

    ဓာတုယော စ ဝိဒိတ္ဝာန၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂာရိယံ။

    Dhātuyo ca viditvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ.

    ၁၂၆၅.

    1265.

    ‘‘ဗဟူနံ ဝတ အတ္ထာယ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တထာဂတာ။

    ‘‘Bahūnaṃ vata atthāya, uppajjanti tathāgatā;

    ဣတ္ထီနံ ပုရိသာနဉ္စ၊ ယေ တေ သာသနကာရကာ။

    Itthīnaṃ purisānañca, ye te sāsanakārakā.

    ၁၂၆၆.

    1266.

    ‘‘တေသံ ခော ဝတ အတ္ထာယ၊ ဗောဓိမဇ္ဈဂမာ မုနိ။

    ‘‘Tesaṃ kho vata atthāya, bodhimajjhagamā muni;

    ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စ၊ ယေ နိယာမဂတဒ္ဒသာ။

    Bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca, ye niyāmagataddasā.

    ၁၂၆၇.

    1267.

    ‘‘သုဒေသိတာ စက္ခုမတာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ။

    ‘‘Sudesitā cakkhumatā, buddhenādiccabandhunā;

    စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ အနုကမ္ပာယ ပာဏိနံ။

    Cattāri ariyasaccāni, anukampāya pāṇinaṃ.

    ၁၂၆၈.

    1268.

    ‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ ဒုက္ခသ္သ စ အတိက္ကမံ။

    ‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;

    အရိယံ စဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂာမိနံ။

    Ariyaṃ caṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.

    ၁၂၆၉.

    1269.

    ‘‘ဧဝမေတေ တထာ ဝုတ္တာ၊ ဒိဋ္ဌာ မေ တေ ယထာ တထာ။

    ‘‘Evamete tathā vuttā, diṭṭhā me te yathā tathā;

    သဒတ္ထော မေ အနုပ္ပတ္တော၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနံ။

    Sadattho me anuppatto, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.

    ၁၂၇၀.

    1270.

    ‘‘သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ မမ ဗုဒ္ဓသ္သ သန္တိကေ။

    ‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;

    သုဝိဘတ္တေသု ဓမ္မေသု၊ ယံ သေဋ္ဌံ တဒုပာဂမိံ။

    Suvibhattesu dhammesu, yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgamiṃ.

    ၁၂၇၁.

    1271.

    ‘‘အဘိညာပာရမိပ္ပတ္တော၊ သောတဓာတု ဝိသောဓိတာ။

    ‘‘Abhiññāpāramippatto, sotadhātu visodhitā;

    တေဝိဇ္ဇော ဣဒ္ဓိပတ္တောမ္ဟိ၊ စေတောပရိယကောဝိဒော။

    Tevijjo iddhipattomhi, cetopariyakovido.

    ၁၂၇၂.

    1272.

    ‘‘ပုစ္ဆာမိ သတ္ထာရမနောမပညံ၊ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ယော ဝိစိကိစ္ဆာနံ ဆေတ္တာ။

    ‘‘Pucchāmi satthāramanomapaññaṃ, diṭṭheva dhamme yo vicikicchānaṃ chettā;

    အဂ္ဂာဠဝေ ကာလမကာသိ ဘိက္ခု၊ ဉာတော ယသသ္သီ အဘိနိဗ္ဗုတတ္တော။

    Aggāḷave kālamakāsi bhikkhu, ñāto yasassī abhinibbutatto.

    ၁၂၇၃.

    1273.

    ‘‘နိဂ္ရောဓကပ္ပော ဣတိ တသ္သ နာမံ၊ တယာ ကတံ ဘဂဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ။

    ‘‘Nigrodhakappo iti tassa nāmaṃ, tayā kataṃ bhagavā brāhmaṇassa;

    သော တံ နမသ္သံ အစရိ မုတ္ယပေခော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဒဠ္ဟဓမ္မဒသ္သီ။

    So taṃ namassaṃ acari mutyapekho, āraddhavīriyo daḷhadhammadassī.

    ၁၂၇၄.

    1274.

    ‘‘တံ သာဝကံ သက္က မယမ္ပိ သဗ္ဗေ၊ အညာတုမိစ္ဆာမ သမန္တစက္ခု။

    ‘‘Taṃ sāvakaṃ sakka mayampi sabbe, aññātumicchāma samantacakkhu;

    သမဝဋ္ဌိတာ နော သဝနာယ သောတာ၊ တုဝံ နော သတ္ထာ တ္ဝမနုတ္တရောသိ။

    Samavaṭṭhitā no savanāya sotā, tuvaṃ no satthā tvamanuttarosi.

    ၁၂၇၅.

    1275.

    ‘‘ဆိန္ဒ နော ဝိစိကိစ္ဆံ ဗ္ရူဟိ မေတံ၊ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝေဒယ ဘူရိပည။

    ‘‘Chinda no vicikicchaṃ brūhi metaṃ, parinibbutaṃ vedaya bhūripañña;

    မဇ္ဈေဝ နော ဘာသ သမန္တစက္ခု၊ သက္ကောဝ ဒေဝာန သဟသ္သနေတ္တော။

    Majjheva no bhāsa samantacakkhu, sakkova devāna sahassanetto.

    ၁၂၇၆.

    1276.

    ‘‘ယေ ကေစိ ဂန္ထာ ဣဓ မောဟမဂ္ဂာ၊ အညာဏပက္ခာ ဝိစိကိစ္ဆဌာနာ။

    ‘‘Ye keci ganthā idha mohamaggā, aññāṇapakkhā vicikicchaṭhānā;

    တထာဂတံ ပတ္ဝာ န တေ ဘဝန္တိ၊ စက္ခုဉ္ဟိ ဧတံ ပရမံ နရာနံ။

    Tathāgataṃ patvā na te bhavanti, cakkhuñhi etaṃ paramaṃ narānaṃ.

    ၁၂၇၇.

    1277.

    ‘‘နော စေ ဟိ ဇာတု ပုရိသော ကိလေသေ၊ ဝာတော ယထာ အဗ္ဘဃနံ ဝိဟာနေ။

    ‘‘No ce hi jātu puriso kilese, vāto yathā abbhaghanaṃ vihāne;

    တမောဝသ္သ နိဝုတော သဗ္ဗလောကော၊ ဇောတိမန္တောပိ န ပဘာသေယ္ယုံ။

    Tamovassa nivuto sabbaloko, jotimantopi na pabhāseyyuṃ.

    ၁၂၇၈.

    1278.

    ‘‘ဓီရာ စ ပဇ္ဇောတကရာ ဘဝန္တိ၊ တံ တံ အဟံ ဝီရ တထေဝ မညေ။

    ‘‘Dhīrā ca pajjotakarā bhavanti, taṃ taṃ ahaṃ vīra tatheva maññe;

    ဝိပသ္သိနံ ဇာနမုပာဂမိမ္ဟ၊ ပရိသာသု နော အာဝိကရောဟိ ကပ္ပံ။

    Vipassinaṃ jānamupāgamimha, parisāsu no āvikarohi kappaṃ.

    ၁၂၇၉.

    1279.

    ‘‘ခိပ္ပံ ဂိရံ ဧရယ ဝဂ္ဂု ဝဂ္ဂုံ၊ ဟံသောဝ ပဂ္ဂယ္ဟ သဏိကံ နိကူဇ။

    ‘‘Khippaṃ giraṃ eraya vaggu vagguṃ, haṃsova paggayha saṇikaṃ nikūja;

    ဗိန္ဒုသ္သရေန သုဝိကပ္ပိတေန၊ သဗ္ဗေဝ တေ ဥဇ္ဇုဂတာ သုဏောမ။

    Bindussarena suvikappitena, sabbeva te ujjugatā suṇoma.

    ၁၂၈၀.

    1280.

    ‘‘ပဟီနဇာတိမရဏံ အသေသံ၊ နိဂ္ဂယ္ဟ ဓောနံ ဝဒေသ္သာမိ ဓမ္မံ။

    ‘‘Pahīnajātimaraṇaṃ asesaṃ, niggayha dhonaṃ vadessāmi dhammaṃ;

    န ကာမကာရော ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနံ၊ သင္ခေယ္ယကာရော စ တထာဂတာနံ။

    Na kāmakāro hi puthujjanānaṃ, saṅkheyyakāro ca tathāgatānaṃ.

    ၁၂၈၁.

    1281.

    ‘‘သမ္ပန္နဝေယ္ယာကရဏံ တဝေဒံ၊ သမုဇ္ဇုပညသ္သ သမုဂ္ဂဟီတံ။

    ‘‘Sampannaveyyākaraṇaṃ tavedaṃ, samujjupaññassa samuggahītaṃ;

    အယမဉ္ဇလိ ပစ္ဆိမော သုပ္ပဏာမိတော၊ မာ မောဟယီ ဇာနမနောမပည။

    Ayamañjali pacchimo suppaṇāmito, mā mohayī jānamanomapañña.

    ၁၂၈၂.

    1282.

    ‘‘ပရောပရံ အရိယဓမ္မံ ဝိဒိတ္ဝာ၊ မာ မောဟယီ ဇာနမနောမဝီရိယ။

    ‘‘Paroparaṃ ariyadhammaṃ viditvā, mā mohayī jānamanomavīriya;

    ဝာရိံ ယထာ ဃမ္မနိ ဃမ္မတတ္တော၊ ဝာစာဘိကင္ခာမိ သုတံ ပဝသ္သ။

    Vāriṃ yathā ghammani ghammatatto, vācābhikaṅkhāmi sutaṃ pavassa.

    ၁၂၈၃.

    1283.

    ‘‘ယဒတ္ထိကံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ အစရီ၊ ကပ္ပာယနော ကစ္စိသ္သတံ အမောဃံ။

    ‘‘Yadatthikaṃ brahmacariyaṃ acarī, kappāyano kaccissataṃ amoghaṃ;

    နိဗ္ဗာယိ သော အာဒု သဥပာဒိသေသော၊ ယထာ ဝိမုတ္တော အဟု တံ သုဏောမ။

    Nibbāyi so ādu saupādiseso, yathā vimutto ahu taṃ suṇoma.

    ၁၂၈၄.

    1284.

    ‘‘အစ္ဆေစ္ဆိ တဏ္ဟံ ဣဓ နာမရူပေ၊ (ဣတိ ဘဂဝာ၊)

    ‘‘Acchecchi taṇhaṃ idha nāmarūpe, (iti bhagavā,)

    ကဏ္ဟသ္သ သောတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတံ။

    Kaṇhassa sotaṃ dīgharattānusayitaṃ;

    အတာရိ ဇာတိံ မရဏံ အသေသံ၊ ဣစ္စဗ္ရဝိ ဘဂဝာ ပဉ္စသေဋ္ဌော။

    Atāri jātiṃ maraṇaṃ asesaṃ, iccabravi bhagavā pañcaseṭṭho.

    ၁၂၈၅.

    1285.

    ‘‘ဧသ သုတ္ဝာ ပသီဒာမိ၊ ဝစော တေ ဣသိသတ္တမ။

    ‘‘Esa sutvā pasīdāmi, vaco te isisattama;

    အမောဃံ ကိရ မေ ပုဋ္ဌံ၊ န မံ ဝဉ္စေသိ ဗ္ရာဟ္မဏော။

    Amoghaṃ kira me puṭṭhaṃ, na maṃ vañcesi brāhmaṇo.

    ၁၂၈၆.

    1286.

    ‘‘ယထာ ဝာဒီ တထာ ကာရီ၊ အဟု ဗုဒ္ဓသ္သ သာဝကော။

    ‘‘Yathā vādī tathā kārī, ahu buddhassa sāvako;

    အစ္ဆေစ္ဆိ မစ္စုနော ဇာလံ၊ တတံ မာယာဝိနော ဒဠ္ဟံ။

    Acchecchi maccuno jālaṃ, tataṃ māyāvino daḷhaṃ.

    ၁၂၈၇.

    1287.

    ‘‘အဒ္ဒသ ဘဂဝာ အာဒိံ၊ ဥပာဒာနသ္သ ကပ္ပိယော။

    ‘‘Addasa bhagavā ādiṃ, upādānassa kappiyo;

    အစ္စဂာ ဝတ ကပ္ပာနော၊ မစ္စုဓေယ္ယံ သုဒုတ္တရံ။

    Accagā vata kappāno, maccudheyyaṃ suduttaraṃ.

    ၁၂၈၈.

    1288.

    ‘‘တံ ဒေဝဒေဝံ ဝန္ဒာမိ၊ ပုတ္တံ တေ ဒ္ဝိပဒုတ္တမ။

    ‘‘Taṃ devadevaṃ vandāmi, puttaṃ te dvipaduttama;

    အနုဇာတံ မဟာဝီရံ၊ နာဂံ နာဂသ္သ ဩရသ’’န္တိ။ –

    Anujātaṃ mahāvīraṃ, nāgaṃ nāgassa orasa’’nti. –

    ဣမာ ဂာထာ သင္ဂီတိကာလေ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ သင္ဂဟံ အာရောပိတာ။ တတ္ထ ‘‘နိက္ခန္တံ ဝတ မံ သန္တ’’န္တိအာဒယော ပဉ္စ ဂာထာ အာယသ္မာ ဝင္ဂီသော နဝော အစိရပဗ္ဗဇိတော ဟုတ္ဝာ ဝိဟာရံ ဥပဂတာ အလင္ကတပဋိယတ္တာ သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ဒိသ္ဝာ ဥပ္ပန္နရာဂော တံ ဝိနောဒေန္တော အဘာသိ။

    Imā gāthā saṅgītikāle ekajjhaṃ katvā saṅgahaṃ āropitā. Tattha ‘‘nikkhantaṃ vata maṃ santa’’ntiādayo pañca gāthā āyasmā vaṅgīso navo acirapabbajito hutvā vihāraṃ upagatā alaṅkatapaṭiyattā sambahulā itthiyo disvā uppannarāgo taṃ vinodento abhāsi.

    တတ္ထ နိက္ခန္တံ ဝတ မံ သန္တံ, အဂာရသ္မာနဂာရိယန္တိ အဂာရတော နိက္ခန္တံ အနဂာရိယံ ပဗ္ဗဇိတံ မံ သမာနံ။ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော ပာပဝိတက္ကာ။ ဥပဓာဝန္တီတိ မမ စိတ္တံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပဂဗ္ဘာတိ ပာဂဗ္ဘိယယုတ္တာ ဝသိနော။ ‘‘အယံ ဂေဟတော နိက္ခမိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတော, နယိမံ အနုဒ္ဓံသိတုံ ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ အပရိဟာရတော နိလ္လဇ္ဇာ။ ကဏ္ဟတောတိ ကာဠတော, လာမကဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဣမေတိ တေသံ အတ္တနော ပစ္စက္ခတာ ဝုတ္တာ။

    Tattha nikkhantaṃ vata maṃ santaṃ, agārasmānagāriyanti agārato nikkhantaṃ anagāriyaṃ pabbajitaṃ maṃ samānaṃ. Vitakkāti kāmavitakkādayo pāpavitakkā. Upadhāvantīti mama cittaṃ upagacchanti. Pagabbhāti pāgabbhiyayuttā vasino. ‘‘Ayaṃ gehato nikkhamitvā pabbajito, nayimaṃ anuddhaṃsituṃ yutta’’nti evaṃ aparihārato nillajjā. Kaṇhatoti kāḷato, lāmakabhāvatoti attho. Imeti tesaṃ attano paccakkhatā vuttā.

    အသုဒ္ဓဇီဝိနော ပရိဝာရယုတ္တာ မနုသ္သာ ဥဂ္ဂကိစ္စတာယ ‘‘ဥဂ္ဂာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ပုတ္တာ ဥဂ္ဂပုတ္တာ။ မဟိသ္သာသာတိ မဟာဣသ္သာသာ။ သိက္ခိတာတိ ဒ္ဝာဒသ ဝသ္သာနိ အာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပာ။ ဒဠ္ဟဓမ္မိနောတိ, ဒဠ္ဟဓနုနော ။ ဒဠ္ဟဓနု နာမ ဒ္ဝိသဟသ္သထာမံ ဝုစ္စတိ။ ဒ္ဝိသဟသ္သထာမန္တိ, စ ယသ္သ အာရောပိတသ္သ ဇိယာယ ဗန္ဓော လောဟသီသာဒီနံ ဘာရော ဒဏ္ဍေ ဂဟေတ္ဝာ ယာဝ ကဏ္ဍပမာဏာ နဘံ ဥက္ခိတ္တသ္သ ပထဝိတော မုစ္စတိ။ သမန္တာ ပရိကိရေယ္ယုန္တိ သမန္တတော ကဏ္ဍေ ခိပေယ္ယုံ။ ကိတ္တကာတိ စေ အာဟ ‘‘သဟသ္သံ အပလာယိန’’န္တိ။ ယုဒ္ဓေ အပရံ မုခာနံ သဟသ္သမတ္တာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သိက္ခိတာ ကတဟတ္ထာ ဥဂ္ဂာ ဒဠ္ဟဓနုနော မဟိသ္သာသာ ဥဂ္ဂပုတ္တာ သဟသ္သမတ္တာ ကဒာစိပိ ယုဒ္ဓေ ပရာဇယံ အပတ္တာ အပ္ပမတ္တာ သမန္တတော ဌတ္ဝာ ထမ္ဘံ ဥပနိသ္သာယ သစေပိ ဝသ္သေယ္ယုံ။ တာဒိသေဟိပိ ဣသ္သာသသဟသ္သေဟိ သမန္တာ သရေ ပရိကိရီယန္တေ သုသိက္ခိတော ပုရိသော ဒဏ္ဍံ ဂဟေတ္ဝာ သဗ္ဗေ သရေ အတ္တနော သရီရေ အပတမာနေ ကတ္ဝာ ပာဒမူလေ ပာတေယ္ယ။ တတ္ထ ဧကောပိ ဣသ္သာသော ဒ္ဝေ သရေ ဧကတော ခိပန္တော နာမ နတ္ထိ။ ဣတ္ထိယော ပန ရူပာရမ္မဏာဒိဝသေန ပဉ္စ ပဉ္စ သရေ ဧကတော ခိပန္တိ, ဧဝံ ခိပန္တိယော။ ဧတ္တကာ ဘိယ္ယောတိ ဣမာဟိ ဣတ္ထီဟိ ဘိယ္ယောပိ ဗဟူ ဣတ္ထိယော အတ္တနော ဣတ္ထိကုတ္တဟာသဘာဝာဒိတော ဝိဓံသေန္တိ။

    Asuddhajīvino parivārayuttā manussā uggakiccatāya ‘‘uggā’’ti vuccanti, tesaṃ puttā uggaputtā. Mahissāsāti mahāissāsā. Sikkhitāti dvādasa vassāni ācariyakule uggahitasippā. Daḷhadhamminoti, daḷhadhanuno . Daḷhadhanu nāma dvisahassathāmaṃ vuccati. Dvisahassathāmanti, ca yassa āropitassa jiyāya bandho lohasīsādīnaṃ bhāro daṇḍe gahetvā yāva kaṇḍapamāṇā nabhaṃ ukkhittassa pathavito muccati. Samantā parikireyyunti samantato kaṇḍe khipeyyuṃ. Kittakāti ce āha ‘‘sahassaṃ apalāyina’’nti. Yuddhe aparaṃ mukhānaṃ sahassamattānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – sikkhitā katahatthā uggā daḷhadhanuno mahissāsā uggaputtā sahassamattā kadācipi yuddhe parājayaṃ apattā appamattā samantato ṭhatvā thambhaṃ upanissāya sacepi vasseyyuṃ. Tādisehipi issāsasahassehi samantā sare parikirīyante susikkhito puriso daṇḍaṃ gahetvā sabbe sare attano sarīre apatamāne katvā pādamūle pāteyya. Tattha ekopi issāso dve sare ekato khipanto nāma natthi. Itthiyo pana rūpārammaṇādivasena pañca pañca sare ekato khipanti, evaṃ khipantiyo. Ettakā bhiyyoti imāhi itthīhi bhiyyopi bahū itthiyo attano itthikuttahāsabhāvādito vidhaṃsenti.

    သက္ခီ ဟိ မေ သုတံ ဧတန္တိ သမ္မုခာ မယာ ဧတံ သုတံ။ နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂန္တိ လိင္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, နိဗ္ဗာနဂာမိမဂ္ဂောတိ အတ္ထော, ဝိပသ္သနံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ မေ နိရတော မနောတိ တသ္မိံ ဝိပသ္သနာမဂ္ဂေ မယ္ဟံ စိတ္တံ နိရတံ။

    Sakkhī hi me sutaṃ etanti sammukhā mayā etaṃ sutaṃ. Nibbānagamanaṃ magganti liṅgavipallāsena vuttaṃ, nibbānagāmimaggoti attho, vipassanaṃ sandhāyāha. Tattha me nirato manoti tasmiṃ vipassanāmagge mayhaṃ cittaṃ nirataṃ.

    ဧဝဉ္စေ မံ ဝိဟရန္တန္တိ ဧဝံ အနိစ္စအသုဘဇ္ဈာနဘာဝနာယ စ ဝိပသ္သနာဘာဝနာယ စ ဝိဟရန္တံ မံ။ ပာပိမာတိ ကိလေသမာရံ အာလပတိ။ တထာ မစ္စု ကရိသ္သာမိ, န မေ မဂ္ဂမ္ပိ ဒက္ခသီတိ မယာ ကတံ မဂ္ဂမ္ပိ ယထာ န ပသ္သသိ, တထာ မစ္စု အန္တံ ကရိသ္သာမီတိ ယောဇနာ။

    Evañcemaṃ viharantanti evaṃ aniccaasubhajjhānabhāvanāya ca vipassanābhāvanāya ca viharantaṃ maṃ. Pāpimāti kilesamāraṃ ālapati. Tathā maccu karissāmi, na me maggampi dakkhasīti mayā kataṃ maggampi yathā na passasi, tathā maccu antaṃ karissāmīti yojanā.

    အရတိဉ္စာတိအာဒိကာ ပဉ္စ ဂာထာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပန္နေ အရတိအာဒိကေ ဝိနောဒေန္တေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အရတိန္တိ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ပန္တသေနာသနေသု စ ဥက္ကဏ္ဌနံ။ ရတိန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိံ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတ္ဝာ။ သဗ္ဗသော ဂေဟသိတဉ္စ ဝိတက္ကန္တိ, ဂေဟနိသ္သိတံ ပုတ္တဒာရာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဉာတိဝိတက္ကာဒိဉ္စ မိစ္ဆာဝိတက္ကံ အနဝသေသတော ပဟာယ။ ဝနထံ န ကရေယ္ယ ကုဟိဉ္စီတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရပ္ပဘေဒေ သဗ္ဗသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ တဏ္ဟံ န ကရေယ္ယံ။ နိဗ္ဗနထော အဝနထော သ ဘိက္ခူတိ ယော ဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နိတ္တဏ္ဟော , တတော ဧဝ ကတ္ထစိပိ နန္ဒိယာ အဘာဝတော အဝနထော, သော ဘိက္ခု နာမ သံသာရေ ဘယသ္သ သမ္မဒေဝ ဣက္ခဏတာယ ဘိန္နကိလေသတာယ စာတိ အတ္ထော။

    Aratiñcātiādikā pañca gāthā attano santāne uppanne aratiādike vinodentena vuttā. Tattha aratinti adhikusalesu dhammesu pantasenāsanesu ca ukkaṇṭhanaṃ. Ratinti pañcakāmaguṇaratiṃ. Pahāyāti pajahitvā. Sabbaso gehasitañca vitakkanti, gehanissitaṃ puttadārādipaṭisaṃyuttaṃ ñātivitakkādiñca micchāvitakkaṃ anavasesato pahāya. Vanathaṃ na kareyya kuhiñcīti ajjhattikabāhirappabhede sabbasmiṃ vatthusmiṃ taṇhaṃ na kareyyaṃ. Nibbanatho avanatho sa bhikkhūti yo hi sabbena sabbaṃ nittaṇho , tato eva katthacipi nandiyā abhāvato avanatho, so bhikkhu nāma saṃsāre bhayassa sammadeva ikkhaṇatāya bhinnakilesatāya cāti attho.

    ယမိဓ ပထဝိဉ္စ ဝေဟာသံ, ရူပဂတံ ဇဂတောဂဓံ ကိဉ္စီတိ ယံကိဉ္စိ ဣဓ ပထဝီဂတံ ဘူမိနိသ္သိတံ ဝေဟာသံ ဝေဟာသဋ္ဌံ ဒေဝလောကနိသ္သိတံ ရူပဂတံ ရူပဇာတံ ရုပ္ပနသဘာဝံ ဇဂတောဂဓံ လောကိကံ ဘဝတ္တယပရိယာပန္နံ သင္ခတံ။ ပရိဇီယတိ သဗ္ဗမနိစ္စန္တိ သဗ္ဗံ တံ ဇရာဘိဘူတံ, တတော ဧဝ အနိစ္စံ တတော ဧဝ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ဧဝံ တိလက္ခဏာရောပနံ အာဟ။ အယံ ထေရသ္သ မဟာဝိပသ္သနာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သမေစ္စ စရန္တိ မုတတ္တာတိ ဧဝံ သမေစ္စ အဘိသမေစ္စ ဝိပသ္သနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ မုတတ္တာ ပရိညာတတ္တဘာဝာ ပဏ္ဍိတာ စရန္တိ ဝိဟရန္တိ။

    Yamidha pathaviñca vehāsaṃ, rūpagataṃ jagatogadhaṃ kiñcīti yaṃkiñci idha pathavīgataṃ bhūminissitaṃ vehāsaṃ vehāsaṭṭhaṃ devalokanissitaṃ rūpagataṃ rūpajātaṃ ruppanasabhāvaṃ jagatogadhaṃ lokikaṃ bhavattayapariyāpannaṃ saṅkhataṃ. Parijīyati sabbamaniccanti sabbaṃ taṃ jarābhibhūtaṃ, tato eva aniccaṃ tato eva dukkhaṃ anattāti evaṃ tilakkhaṇāropanaṃ āha. Ayaṃ therassa mahāvipassanāti vadanti. Evaṃ samecca caranti mutattāti evaṃ samecca abhisamecca vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya paṭivijjhitvā mutattā pariññātattabhāvā paṇḍitā caranti viharanti.

    ဥပဓီသူတိ ခန္ဓူပဓိအာဒီသု။ ဇနာတိ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ။ ဂဓိတာသေတိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိသေသတော ကာမဂုဏူပဓီသု ဆန္ဒော အပနေတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ဒိဋ္ဌသုတေ ပဋိဃေ စ မုတေ စာတိ။ ဒိဋ္ဌသုတေတိ ဒိဋ္ဌေ စေဝ သုတေ စ, ရူပသဒ္ဒေသူတိ အတ္ထော။ ပဋိဃေတိ ဃဋ္ဋနီယေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ။ မုတေတိ ဝုတ္တာဝသေသေ မုတေ, ဂန္ဓရသေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာရတ္ထပကာသနိယံ (သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၂၁၀) ‘‘ပဋိဃပဒေန ဂန္ဓရသာ ဂဟိတာ, မုတပဒေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဝိနောဒယ ဆန္ဒမနေဇောတိ ဧတသ္မိံ ဒိဋ္ဌာဒိဘေဒေ ပဉ္စကာမဂုဏေ ကာမစ္ဆန္ဒံ ဝိနောဒေဟိ, တထာ သတိ သဗ္ဗတ္ထ အနေဇော အဝိကပ္ပော ဘဝသိ။ ယော ဟေတ္ထ န လိမ္ပတိ မုနိ တမာဟူတိ ယော ဟိ ဧတ္ထ ကာမဂုဏေ တဏ္ဟာလေပေန န လိမ္ပတိ, တံ မောနေယ္ယဓမ္မဋ္ဌတော ‘‘မုနီ’’တိ ပဏ္ဍိတာ ဝဒန္တိ။ ‘‘အထ သဋ္ဌိသိတာ’’တိ ပာဠီတိ အဓိပ္ပာယေန ကေစိ ‘‘သဋ္ဌိဓမ္မာရမ္မဏနိသ္သိတာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌသဋ္ဌိသိတာ သဝိတက္ကာ’’တိ ပန ပာဠိ, အပ္ပကဉ္ဟိ ဦနံ အဓိကံ ဝာ န ဂဏနူပဂံ ဟောတီတိ။ အဋ္ဌသဋ္ဌိသိတာတိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတသန္နိသ္သိတာ မိစ္ဆာဝိတက္ကာတိ အတ္ထောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ စ သတ္တာဝာသာဘာဝလဒ္ဓိံ အဇ္ဈူပဂတာတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝာဒံ ဌပေတ္ဝာ ဣတရေသံ ဝသေန ‘‘အထ သဋ္ဌိသိတာ သဝိတက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ တဏ္ဟာလေပာဘာဝေန ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိလေပာဘာဝေနပီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အထ သဋ္ဌိသိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုထုဇ္ဇနတာယ အဓမ္မာ နိဝိဋ္ဌာတိ တေ ပန မိစ္ဆာဝိတက္ကာ နိစ္စာဒိဂာဟဝသေန အဓမ္မာ ဓမ္မတော အပေတာ ပုထုဇ္ဇနတာယံ အန္ဓဗာလေ နိဝိဋ္ဌာ အဘိနိဝိဋ္ဌာ။ န စ ဝဂ္ဂဂတသ္သ ကုဟိဉ္စီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝတ္ထုသ္မိံ သသ္သတဝာဒာဒိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝဂ္ဂဂတော, တံလဒ္ဓိကော န စ အသ္သ ဘဝေယ္ယ။ အဋ္ဌကထာယံ (သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၂၁၀) ပန ‘‘အထ သဋ္ဌိသိတာ သဝိတက္ကာ, ပုထူ ဇနတာယ အဓမ္မာ နိဝိဋ္ဌာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ အထ ဆ အာရမ္မဏနိသ္သိတာ ပုထူ အဓမ္မဝိတက္ကာ ဇနတာယ နိဝိဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ။ တထာ န စ ဝဂ္ဂဂတသ္သ ကုဟိဉ္စီတိ တေသံ ဝသေန န ကတ္ထစိ ကိလေသဝဂ္ဂဂတော ဘဝေယ္ယာတိ စ ဝုတ္တံ။ နော ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဂာဟီ သ ဘိက္ခူတိ ယော ကိလေသေဟိ ဒူသိတတ္တာ အတိဝိယ ဒုဋ္ဌုလ္လတာ စ ဒုဋ္ဌုလ္လာနံ မိစ္ဆာဝာဒာနံ ဂဏ္ဟနသီလော စ နော အသ္သ နော ဘဝေယ္ယ, သော ဘိက္ခု နာမ ဟောတီတိ။

    Upadhīsūti khandhūpadhiādīsu. Janāti andhaputhujjanā. Gadhitāseti paṭibaddhacittā. Ettha hi visesato kāmaguṇūpadhīsu chando apanetabboti dassento āha diṭṭhasute paṭighe ca mute cāti. Diṭṭhasuteti diṭṭhe ceva sute ca, rūpasaddesūti attho. Paṭigheti ghaṭṭanīye phoṭṭhabbe. Muteti vuttāvasese mute, gandharasesūti vuttaṃ hoti. Sāratthapakāsaniyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.210) ‘‘paṭighapadena gandharasā gahitā, mutapadena phoṭṭhabbārammaṇa’’nti vuttaṃ. Ettha vinodaya chandamanejoti etasmiṃ diṭṭhādibhede pañcakāmaguṇe kāmacchandaṃ vinodehi, tathā sati sabbattha anejo avikappo bhavasi. Yo hettha na limpati muni tamāhūti yo hi ettha kāmaguṇe taṇhālepena na limpati, taṃ moneyyadhammaṭṭhato ‘‘munī’’ti paṇḍitā vadanti. ‘‘Atha saṭṭhisitā’’ti pāḷīti adhippāyena keci ‘‘saṭṭhidhammārammaṇanissitā’’ti atthaṃ vadanti. ‘‘Aṭṭhasaṭṭhisitā savitakkā’’ti pana pāḷi, appakañhi ūnaṃ adhikaṃ vā na gaṇanūpagaṃ hotīti. Aṭṭhasaṭṭhisitāti dvāsaṭṭhidiṭṭhigatasannissitā micchāvitakkāti atthoti keci vadanti. Diṭṭhigatikā ca sattāvāsābhāvaladdhiṃ ajjhūpagatāti adhiccasamuppannavādaṃ ṭhapetvā itaresaṃ vasena ‘‘atha saṭṭhisitā savitakkā’’ti vuttaṃ. Yathā hi taṇhālepābhāvena bhikkhūti vuccati, evaṃ diṭṭhilepābhāvenapīti dassetuṃ ‘‘atha saṭṭhisitā’’tiādi vuttaṃ. Puthujjanatāya adhammāniviṭṭhāti te pana micchāvitakkā niccādigāhavasena adhammā dhammato apetā puthujjanatāyaṃ andhabāle niviṭṭhā abhiniviṭṭhā. Na ca vaggagatassa kuhiñcīti yattha katthaci vatthusmiṃ sassatavādādimicchādiṭṭhivaggagato, taṃladdhiko na ca assa bhaveyya. Aṭṭhakathāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.210) pana ‘‘atha saṭṭhisitā savitakkā, puthū janatāya adhammā niviṭṭhā’’ti padaṃ uddharitvā atha cha ārammaṇanissitā puthū adhammavitakkā janatāya niviṭṭhāti vuttaṃ. Tathā na ca vaggagatassa kuhiñcīti tesaṃ vasena na katthaci kilesavaggagato bhaveyyāti ca vuttaṃ. No pana duṭṭhullagāhī sa bhikkhūti yo kilesehi dūsitattā ativiya duṭṭhullatā ca duṭṭhullānaṃ micchāvādānaṃ gaṇhanasīlo ca no assa no bhaveyya, so bhikkhu nāma hotīti.

    ဒဗ္ဗောတိ ဒဗ္ဗဇာတိကော ပဏ္ဍိတော။ စိရရတ္တသမာဟိတောတိ စိရကာလတော ပဋ္ဌာယ သမာဟိတော။ အကုဟကောတိ ကောဟညရဟိတော အသဌော အမာယာဝီ။ နိပကောတိ နိပုဏော ဆေကော။ အပိဟာလူတိ နိတ္တဏ္ဟော။ သန္တံ ပဒံ အဇ္ဈဂမာတိ, နိဗ္ဗာနံ အဓိဂတော။ မောနေယ္ယဓမ္မသမန္နာဂတတော မုနိ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနံ ပဋိစ္စ သဥပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ကင္ခတိ ကာလန္တိ ဣဒာနိ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ကာလံ အာဂမေတိ။ န တသ္သ ကိဉ္စိ ကရဏီယံ အတ္ထိ, ယထာ ဧဒိသော ဘဝိသ္သတိ, တထာ အတ္တာနံ သမ္ပာဒေတီတိ အဓိပ္ပာယော။

    Dabboti dabbajātiko paṇḍito. Cirarattasamāhitoti cirakālato paṭṭhāya samāhito. Akuhakoti kohaññarahito asaṭho amāyāvī. Nipakoti nipuṇo cheko. Apihālūti nittaṇho. Santaṃ padaṃ ajjhagamāti, nibbānaṃ adhigato. Moneyyadhammasamannāgatato muni. Parinibbutoti ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ paṭicca saupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto. Kaṅkhati kālanti idāni anupādisesanibbānatthāya kālaṃ āgameti. Na tassa kiñci karaṇīyaṃ atthi, yathā ediso bhavissati, tathā attānaṃ sampādetīti adhippāyo.

    မာနံ ပဇဟသ္သူတိအာဒယော စတသ္သော ဂာထာ ပဋိဘာနသမ္ပတ္တိံ နိသ္သာယ အတ္တနော ပဝတ္တမာနံ မာနံ ဝိနောဒေန္တေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ မာနံ ပဇဟသ္သူတိ သေယ္ယမာနာဒိနဝဝိဓံ မာနံ ပရိစ္စဇ။ ဂောတမာတိ ဂောတမဂောတ္တသ္သ ဘဂဝတော သာဝကတ္တာ အတ္တာနံ ဂောတမဂောတ္တံ ကတ္ဝာ အာလပတိ။ မာနပထန္တိ မာနသ္သ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ အယောနိသောမနသိကာရပရိက္ခိတ္တံ ဇာတိအာဒိံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ဇဟသ္သု ပဇဟ။ အသေသန္တိ သဗ္ဗမေဝ။ မာနပထမ္ဟိ သ မုစ္ဆိတောတိ မာနဝတ္ထုနိမိတ္တံ မုစ္ဆံ အာပန္နော။ ဝိပ္ပဋိသာရီဟုဝာ စိရရတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ မာနပထာနုယောဂက္ခဏေ ဝီတိဝတ္တေ ပုဗ္ဗေဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိသ္သ, ‘‘နဋ္ဌောဟမသ္မီ’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟုဝာ အဟောသိ။

    Mānaṃ pajahassūtiādayo catasso gāthā paṭibhānasampattiṃ nissāya attano pavattamānaṃ mānaṃ vinodentena vuttā. Tattha mānaṃ pajahassūti seyyamānādinavavidhaṃ mānaṃ pariccaja. Gotamāti gotamagottassa bhagavato sāvakattā attānaṃ gotamagottaṃ katvā ālapati. Mānapathanti mānassa pavattiṭṭhānabhūtaṃ ayonisomanasikāraparikkhittaṃ jātiādiṃ tappaṭibaddhakilesappahānena jahassu pajaha. Asesanti sabbameva. Mānapathamhi sa mucchitoti mānavatthunimittaṃ mucchaṃ āpanno. Vippaṭisārīhuvā cirarattanti imasmiṃ mānapathānuyogakkhaṇe vītivatte pubbeva arahattaṃ pāpuṇissa, ‘‘naṭṭhohamasmī’’ti vippaṭisārī ahuvā ahosi.

    မက္ခေန မက္ခိတာ ပဇာတိ သူရာဒိနာ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေတ္ဝာ ပရေ ဝမ္ဘေတ္ဝာ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏေန မက္ခေန ပိသိတတ္တာ မက္ခီ။ ပုဂ္ဂလော ဟိ ယထာ ယထာ ပရေသံ ဂုဏေ မက္ခေတိ, တထာ တထာ အတ္တနော ဂုဏေ ပုဉ္ဇတိ နိရာကရောတိ နာမ။ မာနဟတာတိ မာနေန ဟတဂုဏာ။ နိရယံ ပပတန္တီတိ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။

    Makkhenamakkhitā pajāti sūrādinā attānaṃ ukkaṃsetvā pare vambhetvā paraguṇamakkhanalakkhaṇena makkhena pisitattā makkhī. Puggalo hi yathā yathā paresaṃ guṇe makkheti, tathā tathā attano guṇe puñjati nirākaroti nāma. Mānahatāti mānena hataguṇā. Nirayaṃ papatantīti nirayaṃ upapajjanti.

    မဂ္ဂဇိနောတိ မဂ္ဂေန ဝိဇိတကိလေသော။ ကိတ္တိဉ္စ သုခဉ္စာတိ ဝိညူဟိ ပသံသိတဉ္စ ကာယိကစေတသိကသုခဉ္စ အနုဘောတီတိ ပဋိလဘတိ။ ဓမ္မဒသောတိ တမာဟု တထတ္တန္တိ တံ တထဘာဝံ သမ္မာပဋိပန္နံ ယာထာဝတော ဓမ္မဒသ္သီတိ ပဏ္ဍိတာ အာဟု။

    Maggajinoti maggena vijitakileso. Kittiñca sukhañcāti viññūhi pasaṃsitañca kāyikacetasikasukhañca anubhotīti paṭilabhati. Dhammadasoti tamāhu tathattanti taṃ tathabhāvaṃ sammāpaṭipannaṃ yāthāvato dhammadassīti paṇḍitā āhu.

    အခိလောတိ ပဉ္စစေတောခိလရဟိတော။ ပဓာနဝာတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသမ္ပန္နော။ ဝိသုဒ္ဓောတိ နီဝရဏသင္ခာတဝလာဟကာပဂမေန ဝိသုဒ္ဓမာနသော ။ အသေသန္တိ နဝဝိဓမ္ပိ မာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဇဟိတ္ဝာ။ ဝိဇ္ဇာယန္တကရော သမိတာဝီတိ သဗ္ဗသော သမိတကိလေသော တိဝိဓာယ ဝိဇ္ဇာယ ပရိယောသာနပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အတ္တာနံ ဩဝဒတိ။

    Akhiloti pañcacetokhilarahito. Padhānavāti sammappadhānavīriyasampanno. Visuddhoti nīvaraṇasaṅkhātavalāhakāpagamena visuddhamānaso . Asesanti navavidhampi mānaṃ aggamaggena pajahitvā. Vijjāyantakaro samitāvīti sabbaso samitakileso tividhāya vijjāya pariyosānappatto hotīti attānaṃ ovadati.

    အထေကဒိဝသံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အညတရေန ရာဇမဟာမတ္တေန နိမန္တိတော ပုဗ္ဗဏ္ဟသမယံ တသ္သ ဂေဟံ ဂန္တ္ဝာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ အာယသ္မတာ ဝင္ဂီသေန ပစ္ဆာသမဏေန။ အထ တသ္မိံ ဂေဟေ ဣတ္ထိယော သဗ္ဗာလင္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ထေရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ, ဝန္ဒိတ္ဝာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တိ, ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ အထာယသ္မတော ဝင္ဂီသသ္သ နဝပဗ္ဗဇိတသ္သ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တသ္သ ဝိသဘာဂာရမ္မဏေ ရာဂော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော သဒ္ဓော ဥဇုဇာတိကော ကုလပုတ္တော ‘‘အယံ မေ ရာဂော ဝဍ္ဎိတ္ဝာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကမ္ပိ အတ္ထံ နာသေယ္ယာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ယထာနိသိန္နောဝ ထေရသ္သ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာဝိကရောန္တော ‘‘ကာမရာဂေနာ’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ယဒိပိ ကိလေသရဇ္ဇနပရိဠာဟော ကာယမ္ပိ ဗာဓတိ, စိတ္တံ ပန ဗာဓေန္တော စိရတရံ ဗာဓေတီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကာမရာဂေန ဍယ္ဟာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘စိတ္တံ မေ ပရိဍယ္ဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာပနန္တိ ရာဂနိဗ္ဗာပနကာရဏံ ရာဂပရိဠာဟသ္သ နိဗ္ဗာပနသမတ္ထံ ဩဝာဒံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။

    Athekadivasaṃ āyasmā ānando aññatarena rājamahāmattena nimantito pubbaṇhasamayaṃ tassa gehaṃ gantvā paññatte āsane nisīdi āyasmatā vaṅgīsena pacchāsamaṇena. Atha tasmiṃ gehe itthiyo sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā theraṃ upasaṅkamitvā, vanditvā pañhaṃ pucchanti, dhammaṃ suṇanti. Athāyasmato vaṅgīsassa navapabbajitassa ārammaṇaṃ pariggahetuṃ asakkontassa visabhāgārammaṇe rāgo uppajji. So saddho ujujātiko kulaputto ‘‘ayaṃ me rāgo vaḍḍhitvā diṭṭhadhammikaṃ samparāyikampi atthaṃ nāseyyā’’ti cintetvā yathānisinnova therassa attano pavattiṃ āvikaronto ‘‘kāmarāgenā’’ti gāthamāha. Tattha yadipi kilesarajjanapariḷāho kāyampi bādhati, cittaṃ pana bādhento cirataraṃ bādhetīti dassetuṃ ‘‘kāmarāgena ḍayhāmī’’ti vatvā ‘‘cittaṃ me pariḍayhatī’’ti vuttaṃ. Nibbāpananti rāganibbāpanakāraṇaṃ rāgapariḷāhassa nibbāpanasamatthaṃ ovādaṃ karohīti attho.

    သညာယ ဝိပရိယေသာတိအာဒိကာ ဂာထာ တေန ယာစိတေန အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဝုတ္တာ။ ဝိပရိယေသာတိ ဝိပလ္လာသေန အသုဘေ သုဘန္တိ ပဝတ္တေန ဝိပရီတဂ္ဂာဟေန။ နိမိတ္တန္တိ ကိလေသဇနကနိမိတ္တံ။ ပရိဝဇ္ဇေဟီတိ ပရိဗ္ဗဇ။ သုဘံ ရာဂူပသံဟိတန္တိ ရာဂဝဍ္ဎနာရမ္မဏံ သုဘံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော အသုဘသညာယ ပရိဝဇ္ဇေယ္ယ, သဗ္ဗတ္ထ အနဘိရတိသညာယ။ တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အသုဘာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

    Saññāya vipariyesātiādikā gāthā tena yācitena āyasmatā ānandena vuttā. Vipariyesāti vipallāsena asubhe subhanti pavattena viparītaggāhena. Nimittanti kilesajanakanimittaṃ. Parivajjehīti paribbaja. Subhaṃ rāgūpasaṃhitanti rāgavaḍḍhanārammaṇaṃ subhaṃ parivajjento asubhasaññāya parivajjeyya, sabbattha anabhiratisaññāya. Tasmā tadubhayampi dassento ‘‘asubhāyā’’tiādimāha.

    တတ္ထ အသုဘာယာတိ အသုဘာနုပသ္သနာယ။ စိတ္တံ ဘာဝေဟိ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတန္တိ အတ္တနော စိတ္တဝိက္ခေပာဘာဝေန ဧကဂ္ဂံ အာရမ္မဏေသု သုသမာဟိတံ အပ္ပိတံ ကတ္ဝာ ဘာဝေဟိ တဝ အသုဘာနုပသ္သနံ သုကရံ အက္ခာမီတိ။ သတိ ကာယဂတာ တ္ယတ္ထူတိ ဝုတ္တကာယဂတာသတိဘာဝနာ တယာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဟောတူတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒာဗဟုလော ဘဝာတိ အတ္တဘာဝေ သဗ္ဗသ္မိဉ္စ နိဗ္ဗေဒဗဟုလော ဟောဟိ။

    Tattha asubhāyāti asubhānupassanāya. Cittaṃ bhāvehi ekaggaṃ susamāhitanti attano cittavikkhepābhāvena ekaggaṃ ārammaṇesu susamāhitaṃ appitaṃ katvā bhāvehi tava asubhānupassanaṃ sukaraṃ akkhāmīti. Sati kāyagatā tyatthūti vuttakāyagatāsatibhāvanā tayā bhāvitā bahulīkatā hotūti attho. Nibbidābahulo bhavāti attabhāve sabbasmiñca nibbedabahulo hohi.

    အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟီတိ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနံ ဥဂ္ဃာဋနေန ဝိသေသတော အနိစ္စာနုပသ္သနာ အနိမိတ္တာ နာမ, တတော မာနာနုသယမုဇ္ဇဟာတိ တံ ဘာဝေန္တော မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ အဂ္ဂမဂ္ဂာဓိဂမေန မာနာနုသယံ သမုစ္ဆိန္ဒ။ မာနာဘိသမယာတိ မာနသ္သ ဒသ္သနာဘိသမယာ စေဝ ပဟာနာဘိသမယာ စ။ ဥပသန္တောတိ သဗ္ဗသော ရာဂာဒီနံ သန္တတာယ ဥပသန္တော စရိသ္သသိ ဝိဟရိသ္သသီတိ အတ္ထော။

    Animittañca bhāvehīti niccanimittādīnaṃ ugghāṭanena visesato aniccānupassanā animittā nāma, tato mānānusayamujjahāti taṃ bhāvento maggapaṭipāṭiyā aggamaggādhigamena mānānusayaṃ samucchinda. Mānābhisamayāti mānassa dassanābhisamayā ceva pahānābhisamayā ca. Upasantoti sabbaso rāgādīnaṃ santatāya upasanto carissasi viharissasīti attho.

    တမေဝ ဝာစန္တိအာဒိကာ စတသ္သော ဂာထာ ဘဂဝတာ သုဘာသိတသုတ္တေ (သံ. နိ. ၁.၂၁၃) ဒေသိတေ သောမနသ္သဇာတေန ထေရေန ဘဂဝန္တံ သမ္မုခာ အဘိတ္ထဝန္တေန ဝုတ္တာ။ ယာယတ္တာနံ န တာပယေတိ ယာယ ဝာစာယ ဟေတုဘူတာယ အတ္တာနံ ဝိပ္ပဋိသာရေန န တာပေယ္ယ န ဝိဟေဌေယ္ယ။ ပရေ စ န ဝိဟိံသေယ္ယာတိ ပရေ စ ပရေဟိ ဘိန္ဒန္တော န ဗာဓေယ္ယ။ သာ ဝေ ဝာစာ သုဘာသိတာတိ သာ ဝာစာ ဧကံသေန သုဘာသိတာ နာမ, တသ္မာ တမေဝ ဝာစံ ဘာသေယ္ယာတိ ယောဇနာ။ ဣမာယ ဂာထာယ အပိသုဏဝာစာဝသေန ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။

    Tameva vācantiādikā catasso gāthā bhagavatā subhāsitasutte (saṃ. ni. 1.213) desite somanassajātena therena bhagavantaṃ sammukhā abhitthavantena vuttā. Yāyattānaṃ na tāpayeti yāya vācāya hetubhūtāya attānaṃ vippaṭisārena na tāpeyya na viheṭheyya. Pare ca na vihiṃseyyāti pare ca parehi bhindanto na bādheyya. Sā ve vācā subhāsitāti sā vācā ekaṃsena subhāsitā nāma, tasmā tameva vācaṃ bhāseyyāti yojanā. Imāya gāthāya apisuṇavācāvasena bhagavantaṃ thometi.

    ပဋိနန္ဒိတာတိ ပဋိမုခဘာဝေန နန္ဒိတာ ပိယာယိတာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ သုဏန္တေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ။ ယံ အနာဒာယာတိ ယံ ဝာစံ ဘာသန္တော ပာပာနိ ပရေသံ အပ္ပိယာနိ အနိဋ္ဌာနိ ဖရုသဝစနာနိ အနာဒာယ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနမဓုရံ ပိယမေဝ ဒီပေတိ။ တမေဝ ပိယဝာစံ ဘာသေယ္ယာတိ ပိယဝာစာဝသေန အဘိတ္ထဝိ။

    Paṭinanditāti paṭimukhabhāvena nanditā piyāyitā sampati āyatiñca suṇantehi sampaṭicchitā. Yaṃ anādāyāti yaṃ vācaṃ bhāsanto pāpāni paresaṃ appiyāni aniṭṭhāni pharusavacanāni anādāya aggahetvā atthabyañjanamadhuraṃ piyameva dīpeti. Tameva piyavācaṃ bhāseyyāti piyavācāvasena abhitthavi.

    အမတာတိ သာဓုဘာဝေန အမတသဒိသာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘သစ္စံ ဟဝေ သာဓုတရံ ရသာန’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၇၃)။ နိဗ္ဗာနာမတပစ္စယတ္တာ ဝာ အမတာ။ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ယာ အယံ သစ္စဝာစာ နာမ, ဧသ ပောရာဏော ဓမ္မော စရိယာ ပဝေဏိ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပောရာဏာနံ အာစိဏ္ဏံ ယံ တေ န အလိကံ ဘာသိံသု။ တေနာဟ – ‘‘သစ္စေ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ, အာဟု သန္တော ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတာ, အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သစ္စဝိသေသနမေဝ ဝာ ဧတံ။ ဣဒဉ္ဟိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ကီဒိသေ? အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ, ယံ ပရေသံ အတ္ထတော အနပေတတ္တာ အတ္ထံ အနုပရောဓကရံ, ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ ဓမ္မိကမေဝ အတ္ထံ သာဓေတီတိ။ ဣမာယ ဂာထာယ သစ္စဝာစာဝသေန အဘိတ္ထဝိ။ ခေမန္တိ အဘယံ နိရုပဒ္ဒဝံ။ ကေန ကာရဏေနာတိ စေ? နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ ဒုက္ခသ္သန္တကိရိယာယ, ယသ္မာ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ ပာပေတိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ စ အန္တကိရိယာယ သံဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ခေမန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ယံ ဗုဒ္ဓော နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တကိရိယာယ ဝာတိ ဒ္ဝိန္နံ နိဗ္ဗာနဓာတူနံ အတ္ထာယ ခေမမဂ္ဂပ္ပကာသနတော ခေမံ ဝာစံ ဘာသတိ။ သာ ဝေ ဝာစာနမုတ္တမာတိ သာ ဝာစာ သဗ္ဗဝာစာနံ သေဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမာယ ဂာထာယ မန္တာဝစနဝသေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ထောမနံ ပရိယောသာပေတိ။

    Amatāti sādhubhāvena amatasadisā. Vuttañhetaṃ – ‘‘saccaṃ have sādhutaraṃ rasāna’’nti (saṃ. ni. 1.73). Nibbānāmatapaccayattā vā amatā. Esa dhammo sanantanoti yā ayaṃ saccavācā nāma, esa porāṇo dhammo cariyā paveṇi. Idameva hi porāṇānaṃ āciṇṇaṃ yaṃ te na alikaṃ bhāsiṃsu. Tenāha – ‘‘sacce atthe ca dhamme ca, āhu santo patiṭṭhitā’’ti. Tattha sacce patiṭṭhitattā eva attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā, atthe patiṭṭhitattā eva dhamme patiṭṭhitā hontīti veditabbā. Saccavisesanameva vā etaṃ. Idañhi vuttaṃ hoti – sacce patiṭṭhitā. Kīdise? Atthe ca dhamme ca, yaṃ paresaṃ atthato anapetattā atthaṃ anuparodhakaraṃ, dhammato anapetattā dhammaṃ dhammikameva atthaṃ sādhetīti. Imāya gāthāya saccavācāvasena abhitthavi. Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Kena kāraṇenāti ce? Nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya, yasmā kilesanibbānaṃ pāpeti, vaṭṭadukkhassa ca antakiriyāya saṃvaṭṭati, tasmā khemanti attho. Atha vā yaṃ buddho nibbānapattiyā vā dukkhassantakiriyāya vāti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ atthāya khemamaggappakāsanato khemaṃ vācaṃ bhāsati. Sā ve vācānamuttamāti sā vācā sabbavācānaṃ seṭṭhāti evamettha attho daṭṭhabbo. Imāya gāthāya mantāvacanavasena bhagavantaṃ abhitthavanto arahattanikūṭena thomanaṃ pariyosāpeti.

    ဂမ္ဘီရပညောတိ တိသ္သော ဂာထာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ ပသံသနဝသေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဂမ္ဘီရပညောတိ ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာယတနာဒီသု ပဝတ္တာယ နိပုဏာယ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ ဂမ္ဘီရပညော။ မေဓာသင္ခာတာယ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ မေဓာဝီ။ ‘‘အယံ ဒုဂ္ဂတိယာ မဂ္ဂော, အယံ သုဂတိယာ မဂ္ဂော, အယံ နိဗ္ဗာနသ္သ မဂ္ဂော’’တိ ဧဝံ မဂ္ဂေ စ အမဂ္ဂေ စ ကောဝိဒတာယ မဂ္ဂာမဂ္ဂသ္သ ကောဝိဒော။ မဟတိယာ သာဝကပာရမီဉာဏသ္သ မတ္ထကံ ပတ္တာယ ပညာယ ဝသေန မဟာပညော။ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဘိက္ခုနန္တိ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တိံ နိဝတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္သာ ပန ဒေသနာယ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သံခိတ္တေနပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Gambhīrapaññoti tisso gāthā āyasmato sāriputtattherassa pasaṃsanavasena vuttā. Tattha gambhīrapaññoti gambhīresu khandhāyatanādīsu pavattāya nipuṇāya paññāya samannāgatattā gambhīrapañño. Medhāsaṅkhātāya dhammojapaññāya samannāgatattā medhāvī. ‘‘Ayaṃ duggatiyā maggo, ayaṃ sugatiyā maggo, ayaṃ nibbānassa maggo’’ti evaṃ magge ca amagge ca kovidatāya maggāmaggassa kovido. Mahatiyā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pattāya paññāya vasena mahāpañño. Dhammaṃ deseti bhikkhunanti sammadeva pavattiṃ nivattiṃ vibhāvento bhikkhūnaṃ dhammaṃ deseti. Tassā pana desanāya pavattiākāraṃ dassetuṃ ‘‘saṃkhittenapī’’tiādi vuttaṃ.

    တတ္ထ သံခိတ္တေနပီတိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, အာဝုသော, အရိယသစ္စာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ပေ.။ ဣမာနိ ခော, အာဝုသော, စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, တသ္မာ တိဟာဝုသော, ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောဂော ကရဏီယော’’တိ ဧဝံ သံခိတ္တေနပိ ဒေသေတိ။ ‘‘ကတမဉ္စာဝုသော, ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ? ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၃.၃၇၂-၃၇၃) နယေန တာနေဝ ဝိဘဇန္တော ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသတိ။ ခန္ဓာဒိဒေသနာသုပိ ဧသေဝ နယော။ သာလိကာယိဝ နိဂ္ဃောသောတိ ယထာ မဓုရံ အမ္ဗပက္ကံ သာယိတ္ဝာ ပက္ခေဟိ ဝာတံ ဒတ္ဝာ မဓုရရဝံ နိစ္ဆာရေန္တိယာ သာလိကာယ နိဂ္ဃောသော, ဧဝံ ထေရသ္သ ဓမ္မံ ကထေန္တသ္သ မဓုရော နိဂ္ဃောသော ဟောတိ။ ဓမ္မသေနာပတိသ္သ ဟိ ပိတ္တာဒီနံ ဝသေန အပလိဗုဒ္ဓဝစနံ ဟောတိ, အယဒဏ္ဍေန ပဟဋကံသထာလကော ဝိယ သဒ္ဒော နိစ္ဆရတိ။ ပဋိဘာနံ ဥဒိယ္ယတီတိ ကထေတုကမ္ယတာယ သတိ သမုဒ္ဒတော ဝီစိယော ဝိယ ဥပရူပရိ အနန္တံ ပဋိဘာနံ ဥဋ္ဌဟတိ။

    Tattha saṃkhittenapīti ‘‘cattārimāni, āvuso, ariyasaccāni. Katamāni cattāri? Dukkhaṃ ariyasaccaṃ…pe… imāni kho, āvuso, cattāri ariyasaccāni, tasmā tihāvuso, idaṃ dukkhanti yogo karaṇīyo’’ti evaṃ saṃkhittenapi deseti. ‘‘Katamañcāvuso, dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā’’tiādinā (ma. ni. 3.372-373) nayena tāneva vibhajanto vitthārenapi bhāsati. Khandhādidesanāsupi eseva nayo. Sālikāyiva nigghosoti yathā madhuraṃ ambapakkaṃ sāyitvā pakkhehi vātaṃ datvā madhuraravaṃ nicchārentiyā sālikāya nigghoso, evaṃ therassa dhammaṃ kathentassa madhuro nigghoso hoti. Dhammasenāpatissa hi pittādīnaṃ vasena apalibuddhavacanaṃ hoti, ayadaṇḍena pahaṭakaṃsathālako viya saddo niccharati. Paṭibhānaṃ udiyyatīti kathetukamyatāya sati samuddato vīciyo viya uparūpari anantaṃ paṭibhānaṃ uṭṭhahati.

    တသ္သာတိ ဓမ္မသေနာပတိသ္သ။ တန္တိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တသ္သ။ သုဏန္တီတိ ယံ နော ထေရော ကထေတိ, တံ နော သောသ္သာမာတိ အာဒရဇာတာ သုဏန္တိ။ မဓုရန္တိ ဣဋ္ဌံ။ ရဇနီယေနာတိ ကန္တေန။ သဝနီယေနာတိ ကဏ္ဏသုခေန။ ဝဂ္ဂုနာတိ မဋ္ဌေန မနောဟရေန။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာတိ ဩဒဂ္ယပီတိယာ ဝသေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ အလီနစိတ္တာ။ မုဒိတာတိ အာမောဒိတာ ပာမောဇ္ဇေန သမန္နာဂတာ။ ဩဓေန္တီတိ အဝဒဟန္တိ အညာယ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေန္တာ သောတံ ဥပနေန္တိ။

    Tassāti dhammasenāpatissa. Tanti dhammaṃ desentassa. Suṇantīti yaṃ no thero katheti, taṃ no sossāmāti ādarajātā suṇanti. Madhuranti iṭṭhaṃ. Rajanīyenāti kantena. Savanīyenāti kaṇṇasukhena. Vaggunāti maṭṭhena manoharena. Udaggacittāti odagyapītiyā vasena udaggacittā alīnacittā. Muditāti āmoditā pāmojjena samannāgatā. Odhentīti avadahanti aññāya cittaṃ upaṭṭhapentā sotaṃ upanenti.

    အဇ္ဇ ပန္နရသေတိအာဒိကာ စတသ္သော ဂာထာ ပဝာရဏာသုတ္တန္တဒေသနာယ (သံ. နိ. ၁.၂၁၅) သတ္ထာရံ မဟာဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတံ နိသိန္နံ ဒိသ္ဝာ ထောမေန္တေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပန္နရသေတိ ယသ္မိဉ္ဟိ သမယေ ဘဂဝာ ပုဗ္ဗာရာမေ နိသီဒန္တော သာယန္ဟသမယေ သမ္ပတ္တပရိသာယ ကာလယုတ္တံ သမယယုတ္တံ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ, ဥဒကကောဋ္ဌကေ ဂတ္တာနိ ပရိသိဉ္စိတ္ဝာ, ဝတ္ထနိဝသနော ဧကံသံ သုဂတမဟာစီဝရံ ကတ္ဝာ, မိဂာရမာတုပာသာဒေ မဇ္ဈိမထမ္ဘံ နိသ္သာယ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓာသနေ နိသီဒိတ္ဝာ, သမန္တတော နိသိန္နံ ဘိက္ခုသင္ဃံ အနုဝိလောကေတ္ဝာ တဒဟုပောသထေ ပဝာရဏာဒိဝသေ နိသိန္နော ဟောတိ, ဣမသ္မိံ ပန္နရသီဥပောသထေတိ အတ္ထော။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ ဝိသုဒ္ဓိပဝာရဏာယ။ ဘိက္ခူ ပဉ္စသတာ သမာဂတာတိ , ပဉ္စသတမတ္တာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပရိဝာရေတ္ဝာ နိသဇ္ဇဝသေန စေဝ အဇ္ဈာသယဝသေန စ သမာဂတာ။ တေ စ သံယောဇနဗန္ဓနစ္ဆိဒာတိ သံယောဇနသင္ခာတေ သန္တာနသ္သ ဗန္ဓနဘူတေ ကိလေသေ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဌိတာ။ တတော ဧဝ အနီဃာ ခီဏပုနဗ္ဘဝာ ဣသီတိ ကိလေသဒုက္ခာဘာဝေန နိဒုက္ခာ ခီဏပုနဗ္ဘဝာ, အသေက္ခာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသိတဘာဝေန ဣသီတိ။

    Ajjapannarasetiādikā catasso gāthā pavāraṇāsuttantadesanāya (saṃ. ni. 1.215) satthāraṃ mahābhikkhusaṅghaparivutaṃ nisinnaṃ disvā thomentena vuttā. Tattha pannaraseti yasmiñhi samaye bhagavā pubbārāme nisīdanto sāyanhasamaye sampattaparisāya kālayuttaṃ samayayuttaṃ dhammaṃ desetvā, udakakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā, vatthanivasano ekaṃsaṃ sugatamahācīvaraṃ katvā, migāramātupāsāde majjhimathambhaṃ nissāya paññattavarabuddhāsane nisīditvā, samantato nisinnaṃ bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvā tadahuposathe pavāraṇādivase nisinno hoti, imasmiṃ pannarasīuposatheti attho. Visuddhiyāti visuddhatthāya visuddhipavāraṇāya. Bhikkhū pañcasatā samāgatāti , pañcasatamattā bhikkhū satthāraṃ parivāretvā nisajjavasena ceva ajjhāsayavasena ca samāgatā. Te ca saṃyojanabandhanacchidāti saṃyojanasaṅkhāte santānassa bandhanabhūte kilese chinditvā ṭhitā. Tato eva anīghā khīṇapunabbhavā isīti kilesadukkhābhāvena nidukkhā khīṇapunabbhavā, asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ esitabhāvena isīti.

    ဝိဇိတသင္ဂာမန္တိ ဝိဇိတကိလေသသင္ဂာမတ္တာ ဝိဇိတမာရဗလတ္တာ ဝိဇိတသင္ဂာမံ။ သတ္ထဝာဟန္တိ အဋ္ဌင္ဂိကေ အရိယမဂ္ဂရထေ အာရောပေတ္ဝာ ဝေနေယ္ယသတ္တေ ဝာဟေတိ သံသာရကန္တာရတော ဥတ္တာရေတီတိ ဘဂဝာ သတ္ထဝာဟော။ တေနာဟ ဗ္ရဟ္မာ သဟမ္ပတိ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, ဝီရ, ဝိဇိတသင္ဂာမ, သတ္ထဝာဟာ’’တိ (မဟာဝ. ၈; မ. နိ. ၁.၂၈၂), တံ သတ္ထဝာဟံ အနုတ္တရံ သတ္ထာရံ သာဝကာ ပယိရုပာသန္တိ။ တေဝိဇ္ဇာ မစ္စုဟာယိနောတိ ဧဝရူပေဟိ သာဝကေဟိ ပရိဝာရိတော စက္ကဝတ္တိ ဝိယ ရာဇာ အမစ္စပရိဝာရိတော ဇနပဒစာရိကဝသေန သမန္တာ အနုပရိယေတီတိ ယောဇနာ။

    Vijitasaṅgāmanti vijitakilesasaṅgāmattā vijitamārabalattā vijitasaṅgāmaṃ. Satthavāhanti aṭṭhaṅgike ariyamaggarathe āropetvā veneyyasatte vāheti saṃsārakantārato uttāretīti bhagavā satthavāho. Tenāha brahmā sahampati ‘‘uṭṭhehi, vīra, vijitasaṅgāma, satthavāhā’’ti (mahāva. 8; ma. ni. 1.282), taṃ satthavāhaṃ anuttaraṃ satthāraṃ sāvakā payirupāsanti. Tevijjā maccuhāyinoti evarūpehi sāvakehi parivārito cakkavatti viya rājā amaccaparivārito janapadacārikavasena samantā anupariyetīti yojanā.

    ပလာပောတိ တုစ္ဆော အန္တောသာရရဟိတော, သီလရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဝန္ဒေ အာဒိစ္စဗန္ဓုနန္တိ အာဒိစ္စဗန္ဓုံ သတ္ထာရံ ဒသဗလံ ဝန္ဒာမီတိ ဝဒတိ။

    Palāpoti tuccho antosārarahito, sīlarahitoti attho. Vande ādiccabandhunanti ādiccabandhuṃ satthāraṃ dasabalaṃ vandāmīti vadati.

    ပရောသဟသ္သန္တိအာဒိကာ စတသ္သော ဂာထာ နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပရောသဟသ္သန္တိ အတိရေကသဟသ္သံ, အဍ္ဎတေဠသာနိ ဘိက္ခုသဟသ္သာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကုတောဘယန္တိ နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိပိ ဘယံ နတ္ထိ။ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တသ္သ စ ကုတောစိပိ ဘယံ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယံ နာမ။

    Parosahassantiādikā catasso gāthā nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhūnaṃ dhammaṃ desentaṃ bhagavantaṃ thomentena vuttā. Tattha parosahassanti atirekasahassaṃ, aḍḍhateḷasāni bhikkhusahassāni sandhāya vuttaṃ. Akutobhayanti nibbāne kutocipi bhayaṃ natthi. Nibbānaṃ pattassa ca kutocipi bhayaṃ natthīti nibbānaṃ akutobhayaṃ nāma.

    ‘‘အာဂုံ န ကရောတီ’’တိအာဒိနာ (သု. နိ. ၅၂၇) ဝုတ္တကာရဏေဟိ ဘဂဝာ နာဂောတိ ဝုစ္စတီတိ နာဂနာမောသိ ဘဂဝာတိ။ ဣသီနံ ဣသိသတ္တမောတိ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓဣသီနံ ဥတ္တမော ဣသိ, ဝိပသ္သီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ပဋ္ဌာယ ဣသီနံ ဝာ သတ္တမကော ဣသိ။ မဟာမေဃောဝာတိ စာတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃော ဝိယ ဟုတ္ဝာ။

    ‘‘Āguṃ na karotī’’tiādinā (su. ni. 527) vuttakāraṇehi bhagavā nāgoti vuccatīti nāganāmosi bhagavāti. Isīnaṃ isisattamoti sāvakapaccekabuddhaisīnaṃ uttamo isi, vipassīsammāsambuddhato paṭṭhāya isīnaṃ vā sattamako isi. Mahāmeghovāti cātuddīpikamahāmegho viya hutvā.

    ဒိဝာ ဝိဟာရာတိ ပဋိသလ္လာနဋ္ဌာနတော။ သာဝကော တေ, မဟာဝီရ, ပာဒေ ဝန္ဒတိ ဝင္ဂီသောတိ ဣဒံ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမံ ပကာသေန္တော ဝဒတိ။

    Divā vihārāti paṭisallānaṭṭhānato. Sāvako te, mahāvīra, pāde vandati vaṅgīsoti idaṃ thero arahattaṃ patvā attano visesādhigamaṃ pakāsento vadati.

    ဥမ္မဂ္ဂပထန္တိအာဒိကာ စတသ္သော ဂာထာ ဘဂဝတာ ‘‘ကိံ နု တေ, ဝင္ဂီသ, ဣမာ ဂာထာယော ပုဗ္ဗေ ပရိဝိတက္ကိတာ, ဥဒာဟု ဌာနသော စေတာ ပဋိဘန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတေန ဌာနသော ပဋိဘန္တီတိ ဒသ္သေန္တေန ဝုတ္တာ။ ကသ္မာ ပနေဝံ တံ ဘဂဝာ အဝောစ? သင္ဃမဇ္ဈေ ကိရ ကထာ ဥဒပာဒိ – ‘‘ဝင္ဂီသတ္ထေရော ဝိသ္သဋ္ဌဂန္ထော နေဝ ဥဒ္ဒေသေန, န ပရိပုစ္ဆာယ, န ယောနိသောမနသိကာရေန ကမ္မံ ကရောတိ။ ဂာထံ ဗန္ဓန္တော ဝဏ္ဏပဒာနိ ကရောန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ဝင္ဂီသသ္သ ပဋိဘာနသမ္ပတ္တိံ န ဇာနန္တိ, အဟမသ္သ ပဋိဘာနသမ္ပတ္တိံ ဇာနာပေသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘ကိံ နု ခော, ဝင္ဂီသာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆတိ။ ဥမ္မဂ္ဂပထန္တိ အနေကာနိ ကိလေသုပ္ပဇ္ဇနပထာနိ။ ဝဋ္ဋပ္ပသုတပထတာယ ဟိ ပထန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဘိဇ္ဇ ခီလာနီတိ ရာဂာဒိခီလာနိ ပဉ္စ ဘိန္ဒိတ္ဝာ စရသိ။ တံ ပသ္သထာတိ ဧဝံ အဘိဘုယ္ယ စ ဆိန္ဒိတ္ဝာ စ စရန္တံ ဗုဒ္ဓံ ပသ္သထ။ ဗန္ဓပမုဉ္စကရန္တိ ဗန္ဓနမောစနကရံ။ အသိတန္တိ အနိသ္သိတံ။ ဘာဂသော ပဋိဘဇ္ဇာတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိကောဋ္ဌာသတော ဓမ္မံ ပဋိဘဇ္ဇနီယံ ကတ္ဝာ။ ပဝိဘဇ္ဇာတိပိ ပာဌော။ ဥဒ္ဒေသာဒိကောဋ္ဌာသတော ပကာရေန ဝိဘဇိတ္ဝာ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အတ္ထော။

    Ummaggapathantiādikā catasso gāthā bhagavatā ‘‘kiṃ nu te, vaṅgīsa, imā gāthāyo pubbe parivitakkitā, udāhu ṭhānaso cetā paṭibhantī’’ti pucchitena ṭhānaso paṭibhantīti dassentena vuttā. Kasmā panevaṃ taṃ bhagavā avoca? Saṅghamajjhe kira kathā udapādi – ‘‘vaṅgīsatthero vissaṭṭhagantho neva uddesena, na paripucchāya, na yonisomanasikārena kammaṃ karoti. Gāthaṃ bandhanto vaṇṇapadāni karonto vicaratī’’ti. Atha bhagavā ‘‘ime bhikkhū vaṅgīsassa paṭibhānasampattiṃ na jānanti, ahamassa paṭibhānasampattiṃ jānāpessāmī’’ti cintetvā ‘‘kiṃ nu kho, vaṅgīsā’’tiādinā pucchati. Ummaggapathanti anekāni kilesuppajjanapathāni. Vaṭṭappasutapathatāya hi pathanti vuttaṃ. Pabhijja khīlānīti rāgādikhīlāni pañca bhinditvā carasi. Taṃ passathāti evaṃ abhibhuyya ca chinditvā ca carantaṃ buddhaṃ passatha. Bandhapamuñcakaranti bandhanamocanakaraṃ. Asitanti anissitaṃ. Bhāgaso paṭibhajjāti satipaṭṭhānādikoṭṭhāsato dhammaṃ paṭibhajjanīyaṃ katvā. Pavibhajjātipi pāṭho. Uddesādikoṭṭhāsato pakārena vibhajitvā vibhajitvā dhammaṃ desetīti attho.

    ဩဃသ္သာတိ ကာမာဒိစတုရောဃသ္သ။ အနေကဝိဟိတန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဝသေန အနေကဝိဓံ အဋ္ဌတိံသာယ ဝာ ကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဝသေန အနေကပ္ပကာရံ အမတာဝဟံ မဂ္ဂံ အက္ခာသိ အဘာသိ။ တသ္မိဉ္စ အမတေ အက္ခာတေတိ တသ္မိံ တေန အက္ခာတေ အမတေ အမတာဝဟေ။ ဓမ္မဒသာတိ ဓမ္မသ္သ ပသ္သိတာရော။ ဌိတာ အသံဟီရာတိ ကေနစိ အသံဟာရိယာ ဟုတ္ဝာ ပတိဋ္ဌိတာ။ အတိဝိဇ္ဈာတိ အတိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ။ သဗ္ဗဋ္ဌိတီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ဝိညာဏဋ္ဌိတီနံ ဝာ။ အတိက္ကမမဒ္ဒသာတိ အတိက္ကမဘူတံ နိဗ္ဗာနံ အဒ္ဒသ။ အဂ္ဂန္တိ ဥတ္တမံ ဓမ္မံ။ အဂ္ဂေတိ ဝာ ပာဌော, ပဌမတရန္တိ အတ္ထော။ ဒသဒ္ဓာနန္တိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အဂ္ဂံ ဓမ္မံ, အဂ္ဂေ ဝာ အာဒိတော ဒေသယီတိ အတ္ထော။

    Oghassāti kāmādicaturoghassa. Anekavihitanti satipaṭṭhānādivasena anekavidhaṃ aṭṭhatiṃsāya vā kammaṭṭhānānaṃ vasena anekappakāraṃ amatāvahaṃ maggaṃ akkhāsi abhāsi. Tasmiñca amate akkhāteti tasmiṃ tena akkhāte amate amatāvahe. Dhammadasāti dhammassa passitāro. Ṭhitā asaṃhīrāti kenaci asaṃhāriyā hutvā patiṭṭhitā. Ativijjhāti ativijjhitvā. Sabbaṭṭhitīnanti sabbesaṃ diṭṭhiṭṭhānānaṃ viññāṇaṭṭhitīnaṃ vā. Atikkamamaddasāti atikkamabhūtaṃ nibbānaṃ addasa. Agganti uttamaṃ dhammaṃ. Aggeti vā pāṭho, paṭhamataranti attho. Dasaddhānanti pañcavaggiyānaṃ aggaṃ dhammaṃ, agge vā ādito desayīti attho.

    တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဧသ ဓမ္မော သုဒေသိတော’’တိ ဇာနန္တေန ပမာဒော န ကာတဗ္ဗော, တသ္မာ အနုသိက္ခေတိ တိသ္သော သိက္ခာ ဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ စ သိက္ခေယ္ယ။

    Tasmāti yasmā ‘‘esa dhammo sudesito’’ti jānantena pamādo na kātabbo, tasmā anusikkheti tisso sikkhā vipassanāpaṭipāṭiyā maggapaṭipāṭiyā ca sikkheyya.

    ဗုဒ္ဓာနုဗုဒ္ဓောတိအာဒိကာ တိသ္သော ဂာထာ အာယသ္မတော အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရသ္သ ထောမနဝသေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓာနုဗုဒ္ဓောတိ ဗုဒ္ဓာနံ အနုဗုဒ္ဓော ။ ဗုဒ္ဓာ ဟိ ပဌမံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈိံသု, ပစ္ဆာ ထေရော သဗ္ဗပဌမံ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓာနုဗုဒ္ဓောတိ။ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရော, အကုပ္ပဓမ္မောတိ အတ္ထော။ တိဗ္ဗနိက္ကမောတိ ဒဠ္ဟဝီရိယော။ သုခဝိဟာရာနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ။ ဝိဝေကာနန္တိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝိဝေကာနံ။ သဗ္ဗသ္သ တန္တိ ယံ သဗ္ဗသာဝကေန ပတ္တဗ္ဗံ, အသ္သ အနေန တံ အနုပ္ပတ္တံ။ အပ္ပမတ္တသ္သ သိက္ခတောတိ အပ္ပမတ္တေန ဟုတ္ဝာ သိက္ခန္တေန။

    Buddhānubuddhotiādikā tisso gāthā āyasmato aññātakoṇḍaññattherassa thomanavasena vuttā. Tattha buddhānubuddhoti buddhānaṃ anubuddho . Buddhā hi paṭhamaṃ cattāri saccāni bujjhiṃsu, pacchā thero sabbapaṭhamaṃ, tasmā buddhānubuddhoti. Thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā thero, akuppadhammoti attho. Tibbanikkamoti daḷhavīriyo. Sukhavihārānanti diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ. Vivekānanti tiṇṇampi vivekānaṃ. Sabbassa tanti yaṃ sabbasāvakena pattabbaṃ, assa anena taṃ anuppattaṃ. Appamattassa sikkhatoti appamattena hutvā sikkhantena.

    တေဝိဇ္ဇော စေတောပရိယကောဝိဒောတိ ဆသု အဘိညာသု စတသ္သော ဝဒတိ, ဣတရာ ဒ္ဝေ ယဒိပိ န ဝုတ္တာ, ထေရော ပန ဆဠဘိညောဝ။ ယသ္မာ ထေရံ ဟိမဝန္တေ ဆဒ္ဒန္တဒဟတော အာဂန္တ္ဝာ ဘဂဝတိ ပရမနိပစ္စကာရံ ဒသ္သေတ္ဝာ, ဝန္ဒန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသေန ဘဂဝတော သမ္မုခာ ထေရံ အဘိတ္ထဝန္တေန ဣမာ ဂာထာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ကောဏ္ဍညော ဗုဒ္ဓဒာယာဒော, ပာဒေ ဝန္ဒတိ သတ္ထုနော’’တိ ဝုတ္တံ။

    Tevijjocetopariyakovidoti chasu abhiññāsu catasso vadati, itarā dve yadipi na vuttā, thero pana chaḷabhiññova. Yasmā theraṃ himavante chaddantadahato āgantvā bhagavati paramanipaccakāraṃ dassetvā, vandantaṃ disvā pasannamānasena bhagavato sammukhā theraṃ abhitthavantena imā gāthā vuttā, tasmā ‘‘koṇḍañño buddhadāyādo, pāde vandati satthuno’’ti vuttaṃ.

    နဂသ္သ ပသ္သေတိအာဒိကာ တိသ္သော ဂာထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗေဟေဝ အရဟန္တေဟိ ဘဂဝတိ ကာဠသိလာယံ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တေသံ ဘိက္ခူနံ စိတ္တံ သမန္ဝေသန္တော အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိံ ပသ္သိတ္ထ။ တံ ဒိသ္ဝာ အာယသ္မာ ဝင္ဂီသော ဘဂဝန္တံ ထေရေ စ အဘိတ္ထဝန္တော အဘာသိ။ တတ္ထ နဂသ္သ ပသ္သေတိ ဣသိဂိလိပဗ္ဗတသ္သ ပသ္သေ ကာဠသိလာယံ။ အာသီနန္တိ နိသိန္နံ။

    Nagassa passetiādikā tisso gāthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ sabbeheva arahantehi bhagavati kāḷasilāyaṃ viharante āyasmā mahāmoggallāno tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ samanvesanto arahattaphalavimuttiṃ passittha. Taṃ disvā āyasmā vaṅgīso bhagavantaṃ there ca abhitthavanto abhāsi. Tattha nagassa passeti isigilipabbatassa passe kāḷasilāyaṃ. Āsīnanti nisinnaṃ.

    စေတသာတိ အတ္တနော စေတောပရိယဉာဏေန။ စိတ္တံ နေသံ သမန္ဝေသန္တိ တေသံ ခီဏာသဝဘိက္ခူနံ စိတ္တံ သမန္ဝေသန္တော။ အနုပရိယေတီတိ အနုက္ကမေန ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။

    Cetasāti attano cetopariyañāṇena. Cittaṃ nesaṃ samanvesanti tesaṃ khīṇāsavabhikkhūnaṃ cittaṃ samanvesanto. Anupariyetīti anukkamena paricchindati.

    ဧဝံ သဗ္ဗင္ဂသမ္ပန္နံ ‘‘မုနိံ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂု’’န္တိ ဝုတ္တာယ သတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ‘‘တေဝိဇ္ဇာ မစ္စုဟာယိနော’’တိ ဝုတ္တာယ သာဝကသမ္ပတ္တိယာ စာတိ သဗ္ဗေဟိ အင္ဂေဟိ သမ္ပန္နံ သမန္နာဂတံ။ မုနိန္တိ ဟိ ဣမိနာ ပဒေန မောနသင္ခာတေန ဉာဏေန သတ္ထု အနဝသေသဉေယ္ယာဝဗောဓော ဝုတ္တောတိ အနာဝရဏဉာဏေန ဒသဗလဉာဏာဒီနံ သင္ဂဟော ကတော ဟောတိ, တေနသ္သ ဉာဏသမ္ပဒံ ဒသ္သေတိ။ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂုန္တိ ဣမိနာ ပဟာနသမ္ပဒံ။ တဒုဘယေန စ သတ္ထု အာနုဘာဝသမ္ပဒာဒယော ဒသ္သိတာ ဟောန္တိ။ တေဝိဇ္ဇာ မစ္စုဟာယိနောတိ ဣမိနာ သာဝကာနံ ဉာဏသမ္ပတ္တိဒီပနေန စ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ အဓိဂမဒီပနေန စ ပဒဒ္ဝယေန သတ္ထုသာဝကသမ္ပတ္တိ ဒသ္သိတာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပာကဋတရံ ကာတုံ ‘‘မုနိံ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂုံ။ အနေကာကာရသမ္ပန္နံ, ပယိရုပာသန္တိ ဂောတမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနေကာကာရသမ္ပန္နန္တိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ သမ္ပန္နံ, အနေကာကာရဂုဏသမန္နာဂတန္တိ အတ္ထော။

    Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ ‘‘muniṃ dukkhassa pāragu’’nti vuttāya satthusampattiyā ceva ‘‘tevijjā maccuhāyino’’ti vuttāya sāvakasampattiyā cāti sabbehi aṅgehi sampannaṃ samannāgataṃ. Muninti hi iminā padena monasaṅkhātena ñāṇena satthu anavasesañeyyāvabodho vuttoti anāvaraṇañāṇena dasabalañāṇādīnaṃ saṅgaho kato hoti, tenassa ñāṇasampadaṃ dasseti. Dukkhassa pāragunti iminā pahānasampadaṃ. Tadubhayena ca satthu ānubhāvasampadādayo dassitā honti. Tevijjā maccuhāyinoti iminā sāvakānaṃ ñāṇasampattidīpanena ca nibbānadhātuyā adhigamadīpanena ca padadvayena satthusāvakasampatti dassitā hoti. Tathā hi yathāvuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘muniṃ dukkhassa pāraguṃ. Anekākārasampannaṃ, payirupāsanti gotama’’nti vuttaṃ. Tattha anekākārasampannanti anekehi ākārehi sampannaṃ, anekākāraguṇasamannāgatanti attho.

    စန္ဒော ယထာတိ ဂာထာ ဘဂဝန္တံ စမ္ပာနဂရေ ဂဂ္ဂရာယ ပောက္ခရဏိယာ တီရေ မဟတာ ဘိက္ခုသင္ဃေန အနေကေဟိ စ ဒေဝနာဂသဟသ္သေဟိ ပရိဝုတံ အတ္တနော ဝဏ္ဏေန စ ယသသာ စ ဝိရောစမာနံ ဒိသ္ဝာ သောမနသ္သဇာတေန အဘိတ္ထဝန္တေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ စန္ဒော ယထာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေတိ ယထာ သရဒသမယေ အပဂတဝလာဟကေ ဝလာဟကသဒိသေန အညေန စ မဟိကာဒိနာ ဥပက္ကိလေသေန ဝိမုတ္တေ အာကာသေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိရောစတိ, ဝီတမလောဝ ဘာဏုမာတိ တေနေဝ ဝလာဟကာဒိဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဝိဂတမလော ဘာဏုမာ သူရိယော ယထာ ဝိရောစတိ။ ဧဝမ္ပိ, အင္ဂီရသ, တ္ဝန္တိ ဧဝံ အင္ဂေဟိ နိစ္ဆရဏဇုတီဟိ ဇုတိမန္တ တ္ဝမ္ပိ မဟာမုနိ ဘဂဝာ, အတိရောစသိ အတ္တနော ယသသာ သဒေဝကံ လောကံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဝိရောစသီတိ။

    Candoyathāti gāthā bhagavantaṃ campānagare gaggarāya pokkharaṇiyā tīre mahatā bhikkhusaṅghena anekehi ca devanāgasahassehi parivutaṃ attano vaṇṇena ca yasasā ca virocamānaṃ disvā somanassajātena abhitthavantena vuttā. Tattha cando yathā vigatavalāhake nabheti yathā saradasamaye apagatavalāhake valāhakasadisena aññena ca mahikādinā upakkilesena vimutte ākāse puṇṇacando virocati, vītamalova bhāṇumāti teneva valāhakādiupakkilesavigamena vigatamalo bhāṇumā sūriyo yathā virocati. Evampi, aṅgīrasa, tvanti evaṃ aṅgehi niccharaṇajutīhi jutimanta tvampi mahāmuni bhagavā, atirocasi attano yasasā sadevakaṃ lokaṃ atikkamitvā virocasīti.

    ကာဝေယ္ယမတ္တာတိအာဒိကာ ဒသ ဂာထာ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ သတ္ထု အတ္တနော စ ဂုဏေ ဝိဘာဝေန္တေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကာဝေယ္ယမတ္တာတိ ကာဝေယ္ယေန ကဗ္ဗကရဏေန မတ္တာ မာနိတာ သမ္ဘာဝိတာ ဂုဏောဒယံ အာပန္နာ။ အဒ္ဒသာမာတိ အဒ္ဒသိမ္ဟာ။

    Kāveyyamattātiādikā dasa gāthā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā satthu attano ca guṇe vibhāventena vuttā. Tattha kāveyyamattāti kāveyyena kabbakaraṇena mattā mānitā sambhāvitā guṇodayaṃ āpannā. Addasāmāti addasimhā.

    အဒ္ဓာ နော ဥဒပဇ္ဇထာတိ ရတနတ္တယံ အဒ္ဓာ အမ္ဟာကံ ဥပကာရတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇိ။

    Addhā no udapajjathāti ratanattayaṃ addhā amhākaṃ upakāratthāya uppajji.

    ဝစနန္တိ သစ္စပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ။ ခန္ဓေ အာယတနာနိ စ ဓာတုယော စာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ခန္ဓာဒိကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ သာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၄၂၁ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတာ ဧဝာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဒိတ္ဝာနာတိ ရူပာဒိဝိဘာဂာဒိတော အနိစ္စတာဒိတော စ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေန ဇာနိတ္ဝာ။

    Vacananti saccapaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ. Khandhe āyatanāni ca dhātuyo cāti pañcakkhandhe dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo ca. Imasmiṃ ṭhāne khandhādikathā vattabbā. Sā visuddhimagge (visuddhi. 2.421 ādayo) vitthāritā evāti tattha vuttanayeneva veditabbā. Viditvānāti rūpādivibhāgādito aniccatādito ca pubbabhāgañāṇena jānitvā.

    ယေ တေ သာသနကာရကာတိ ယေ တေ သတ္တာ တထာဂတာနံ သာသနကာရကာ, တေသံ ဗဟူနံ အတ္ထာယ ဝတ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တထာဂတာ။

    Ye te sāsanakārakāti ye te sattā tathāgatānaṃ sāsanakārakā, tesaṃ bahūnaṃ atthāya vata uppajjanti tathāgatā.

    ယေ နိယာမဂတဒ္ဒသာတိ နိယာမော ဧဝ နိယာမဂတံ, ယေ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော စ သမ္မတ္တနိယာမံ အဒ္ဒသံသု အဓိဂစ္ဆိံသု။ တေသံ အတ္ထာယ ဝတ ဗောဓိံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဇ္ဈဂမာ, မုနိ ဘဂဝာတိ ယောဇနာ။

    Yeniyāmagataddasāti niyāmo eva niyāmagataṃ, ye bhikkhū bhikkhuniyo ca sammattaniyāmaṃ addasaṃsu adhigacchiṃsu. Tesaṃ atthāya vata bodhiṃ sammāsambodhiṃ ajjhagamā, muni bhagavāti yojanā.

    သုဒေသိတာတိ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပံ သင္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ သုဋ္ဌု ဒေသိတာ။ စက္ခုမတာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတာ။ အတ္တဟိတကာမေဟိ အရဏီယာနိ ကရဏီယာနိ အရိယဘာဝကရာနိ, အရိယသ္သ ဝာ ဘဂဝတော သစ္စာနီတိ အရိယသစ္စာနိ။ ဒုက္ခန္တိအာဒိ တေသံ အရိယသစ္စာနံ သရူပဒသ္သနံ ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အရိယသစ္စကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ, သာ သဗ္ဗာကာရတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၅၂၉ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမေတေ တထာတိ ဧတေ ဒုက္ခာဒယော အရိယသစ္စဓမ္မာ ဧဝံ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာရေန တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ ဝုတ္တာ ဒိဋ္ဌာ မေ တေ ယထာ တထာတိ ယထာ သတ္ထာရာ ဝုတ္တာ, တထာ မယာ ဒိဋ္ဌာ, အရိယမဂ္ဂဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ တေသံ။ သဒတ္ထော မေ အနုပ္ပတ္တော အရဟတ္တံ မယာ သစ္ဆိကတံ။ တတော စ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော သာသနံ ဩဝာဒာနုသိဋ္ဌိယံ အနုပတိဋ္ဌော။

    Sudesitāti veneyyajjhāsayānurūpaṃ saṅkhepato vitthārato ca suṭṭhu desitā. Cakkhumatāti pañcahi cakkhūhi cakkhumatā. Attahitakāmehi araṇīyāni karaṇīyāni ariyabhāvakarāni, ariyassa vā bhagavato saccānīti ariyasaccāni. Dukkhantiādi tesaṃ ariyasaccānaṃ sarūpadassanaṃ . Imasmiṃ ṭhāne ariyasaccakathā vattabbā, sā sabbākārato visuddhimagge (visuddhi. 2.529 ādayo) vitthāritāti tattha vuttanayeneva veditabbā. Evamete tathāti ete dukkhādayo ariyasaccadhammā evaṃ dukkhādippakārena tathā avitathā anaññathā. Vuttā diṭṭhā me te yathā tathāti yathā satthārā vuttā, tathā mayā diṭṭhā, ariyamaggañāṇena paṭividdhattā evaṃ tesaṃ. Sadattho me anuppatto arahattaṃ mayā sacchikataṃ. Tato ca kataṃ buddhassa bhagavato sāsanaṃ ovādānusiṭṭhiyaṃ anupatiṭṭho.

    သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသီတိ သုအာဂမနံ ဝတ မေ အဟောသိ။ မမ ဗုဒ္ဓသ္သ သန္တိကေတိ မမ သမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော သန္တိကေ သမီပေ။

    Svāgataṃ vata me āsīti suāgamanaṃ vata me ahosi. Mama buddhassa santiketi mama sambuddhassa bhagavato santike samīpe.

    အဘိညာပာရမိပ္ပတ္တောတိ ဆန္နမ္ပိ အဘိညာနံ ပာရမိံ, ဥက္ကံသံ အဓိဂတော။ ဣမိနာ ဟိ ပဒေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘သောတဓာတု ဝိသောဓိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Abhiññāpāramippattoti channampi abhiññānaṃ pāramiṃ, ukkaṃsaṃ adhigato. Iminā hi padena vuttamevatthaṃ vivarituṃ ‘‘sotadhātu visodhitā’’tiādi vuttaṃ.

    ပုစ္ဆာမိ သတ္ထာရန္တိအာဒိကာ ဒ္ဝာဒသ ဂာထာ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယသ္သ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ပုစ္ဆန္တေန ဝုတ္တာ။ အာယသ္မတော နိဂ္ရောဓကပ္ပတ္ထေရသ္သ ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ အာယသ္မာ ဝင္ဂီသော အသမ္မုခာ အဟောသိ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗဉ္စ တေန တသ္သ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိ, ပုဗ္ဗဝာသနာဝသေန ဟိ တာဒိသဉ္စ အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆသ္သ ဝသလဝာဒေန သမုဒာစာရော ဝိယ ခီဏာသဝာနမ္ပိ ဟောတိယေဝ။ တေန ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော နု ခော မေ ဥပဇ္ဈာယော, ဥဒာဟု နော’’တိ ဥပ္ပန္နပရိဝိတက္ကော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပဇ္ဈာယသ္သ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ပုစ္ဆန္တေန ဝုတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ သတ္ထာရန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒီဟိ ဝေနေယ္ယာနံ အနုသာသကံ။ အနောမပညန္တိ ဩမံ ဝုစ္စတိ ပရိတ္တံ လာမကံ။ န ဩမပညံ အနောမပညံ, မဟာပညန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခမေဝ, ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာနန္တိ သံသယာနံ ဧဝရူပာနံ ဝာ ပရိဝိတက္ကာနံ ဆေတ္တာ။ အဂ္ဂာဠဝေတိ အဂ္ဂာဠဝစေတိယသင္ခာတေ ဝိဟာရေ။ ဉာတောတိ ပာကဋော။ ယသသ္သီတိ လာဘသက္ကာရသမ္ပန္နော။ အဘိနိဗ္ဗုတတ္တောတိ ဥပသန္တသဘာဝော အပရိဍယ္ဟမာနစိတ္တော။

    Pucchāmi satthārantiādikā dvādasa gāthā attano upajjhāyassa parinibbutabhāvaṃ pucchantena vuttā. Āyasmato nigrodhakappattherassa hi parinibbānakāle āyasmā vaṅgīso asammukhā ahosi. Diṭṭhapubbañca tena tassa hatthakukkuccādi, pubbavāsanāvasena hi tādisañca āyasmato pilindavacchassa vasalavādena samudācāro viya khīṇāsavānampi hotiyeva. Tena ‘‘parinibbuto nu kho me upajjhāyo, udāhu no’’ti uppannaparivitakko satthāraṃ pucchi. Tena vuttaṃ – ‘‘upajjhāyassa parinibbutabhāvaṃ pucchantena vuttā’’ti. Tattha satthāranti diṭṭhadhammikādīhi veneyyānaṃ anusāsakaṃ. Anomapaññanti omaṃ vuccati parittaṃ lāmakaṃ. Na omapaññaṃ anomapaññaṃ, mahāpaññanti attho. Diṭṭheva dhammeti paccakkhameva, imasmiṃyeva attabhāveti attho. Vicikicchānanti saṃsayānaṃ evarūpānaṃ vā parivitakkānaṃ chettā. Aggāḷaveti aggāḷavacetiyasaṅkhāte vihāre. Ñātoti pākaṭo. Yasassīti lābhasakkārasampanno. Abhinibbutattoti upasantasabhāvo apariḍayhamānacitto.

    တယာ ကတန္တိ တာဒိသေ ဆာယာသမ္ပန္နေ နိဂ္ရောဓရုက္ခမူလေ နိသိန္နတ္တာ ‘‘နိဂ္ရောဓကပ္ပော’’တိ တယာ ကတံ နာမံ။ ဣတိ သော ယထာ အတ္တနာ ဥပလက္ခိတံ တထာ ဝဒတိ။ ဘဂဝာ ပန န နိသိန္နတ္တာ ဧဝ တံ တထာ အာလပတိ, အပိ စ ခော တတ္ထ အရဟတ္တံ ပတ္တတ္တာပိ။ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သာတိ ဇာတိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သော ကိရ ဗ္ရာဟ္မဏမဟာသာလကုလာ ပဗ္ဗဇိတော။ နမသ္သံ အစရိန္တိ နမသ္သမာနော ဝိဟာသိံ။ မုတ္ယပေခောတိ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတော။

    Tayā katanti tādise chāyāsampanne nigrodharukkhamūle nisinnattā ‘‘nigrodhakappo’’ti tayā kataṃ nāmaṃ. Iti so yathā attanā upalakkhitaṃ tathā vadati. Bhagavā pana na nisinnattā eva taṃ tathā ālapati, api ca kho tattha arahattaṃ pattattāpi. Brāhmaṇassāti jātiṃ sandhāya vadati. So kira brāhmaṇamahāsālakulā pabbajito. Namassaṃ acarinti namassamāno vihāsiṃ. Mutyapekhoti nibbāne patiṭṭhito.

    ဒဠ္ဟဓမ္မဒသ္သီတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။ ဒဠ္ဟဓမ္မဉ္ဟိ နိဗ္ဗာနံ အဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန, တဉ္စ ဘဂဝာ ပသ္သိ ဒသ္သေသိ စ။

    Daḷhadhammadassīti bhagavantaṃ ālapati. Daḷhadhammañhi nibbānaṃ abhijjanaṭṭhena, tañca bhagavā passi dassesi ca.

    သက္ကာတိပိ ဘဂဝန္တမေဝ ကုလနာမေန အာလပတိ။ မယမ္ပိ သဗ္ဗေတိ, နိရဝသေသပရိသံ သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ အတ္တာနံ ဒသ္သေန္တော ဝဒတိ။ သမန္တစက္ခူတိပိ ဘဂဝန္တမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏေန အာလပတိ။ သမဝဋ္ဌိတာတိ သမ္မာ အဝဋ္ဌိတာ, အာဘောဂံ ကတ္ဝာ ဌိတာ။ နောတိ အမ္ဟာကံ။ သဝနာယာတိ ဣမသ္သ ပဉ္ဟသ္သ ဝေယ္ယာကရဏံ သဝနတ္ထာယ။ သောတာတိ သောတဓာတုယာ။ တုဝံ နော သတ္ထာ တ္ဝမနုတ္တရောသီတိ ထုတိဝစနဝသေန ဝဒတိ။

    Sakkātipi bhagavantameva kulanāmena ālapati. Mayampi sabbeti, niravasesaparisaṃ saṅgaṇhitvā attānaṃ dassento vadati. Samantacakkhūtipi bhagavantameva sabbaññutaññāṇena ālapati. Samavaṭṭhitāti sammā avaṭṭhitā, ābhogaṃ katvā ṭhitā. Noti amhākaṃ. Savanāyāti imassa pañhassa veyyākaraṇaṃ savanatthāya. Sotāti sotadhātuyā. Tuvaṃ no satthā tvamanuttarosīti thutivacanavasena vadati.

    ဆိန္ဒ နော ဝိစိကိစ္ဆန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာပဋိရူပကံ တံ ပရိဝိတက္ကံ သန္ဓာယာဟ။ အကုသလဝိစိကိစ္ဆာယ ပန ထေရော နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆောဝ။ ဗ္ရူဟိ မေတန္တိ ဗ္ရူဟိ မေ ဧတံ။ ယံ မယာ ယာစိတောသိ ‘‘တံ သာဝကံ, သက္က, မယမ္ပိ သဗ္ဗေ အညာတုမိစ္ဆာမာ’’တိ ယာစိတောဝ, တံ ဗ္ရာဟ္မဏံ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝေဒယ ဘူရိပည။ မဇ္ဈေဝ နော ဘာသာ’’တိ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဇာနိတ္ဝာ မဟာပည ဘဂဝာ မဇ္ဈေဝ အမ္ဟာကံ သဗ္ဗေသံ ဘာသ, ယထာ သဗ္ဗေ မယံ ဇာနေယ္ယာမ။ သက္ကောဝ ဒေဝာန သဟသ္သနေတ္တောတိ , ဣဒံ ပန ထုတိဝစနမေဝ။ အပိစေတ္ထ အယမဓိပ္ပာယော – ယထာ သက္ကော သဟသ္သနေတ္တော ဒေဝာနံ မဇ္ဈေ တေဟိ သက္ကစ္စံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနံ ဘာသတိ, ဧဝံ အမ္ဟာကံ မဇ္ဈေ အမ္ဟေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနံ ဘာသာတိ။

    Chinda no vicikicchanti vicikicchāpaṭirūpakaṃ taṃ parivitakkaṃ sandhāyāha. Akusalavicikicchāya pana thero nibbicikicchova. Brūhi metanti brūhi me etaṃ. Yaṃ mayā yācitosi ‘‘taṃ sāvakaṃ, sakka, mayampi sabbe aññātumicchāmā’’ti yācitova, taṃ brāhmaṇaṃ parinibbutaṃ vedaya bhūripañña. Majjheva no bhāsā’’ti parinibbutaṃ jānitvā mahāpañña bhagavā majjheva amhākaṃ sabbesaṃ bhāsa, yathā sabbe mayaṃ jāneyyāma. Sakkova devāna sahassanettoti , idaṃ pana thutivacanameva. Apicettha ayamadhippāyo – yathā sakko sahassanetto devānaṃ majjhe tehi sakkaccaṃ sampaṭicchitavacanaṃ bhāsati, evaṃ amhākaṃ majjhe amhehi sampaṭicchitavacanaṃ bhāsāti.

    ယေ ကေစီတိ ဣမမ္ပိ ဂာထံ ဘဂဝန္တံ ထုနန္တော ဝတ္တုကာမတံ ဇနေတုံ ဘဏတိ။ တသ္သတ္ထော – ယေ ကေစိ အဘိဇ္ဈာဒယော ဂန္ထာ, တေသံ အပ္ပဟာနေ သတိ မောဟဝိစိကိစ္ဆာနံ ပဟာနာဘာဝတော မောဟမဂ္ဂာတိ စ, အညာဏပက္ခာတိ စ, ဝိစိကိစ္ဆဌာနာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗေ တေ တထာဂတံ ပတ္ဝာ တထာဂတသ္သ ဒေသနာဗလေန ဝိဒ္ဓံသိတာ ဘဝန္တိ, နသ္သန္တိ။ ကိံကာရဏန္တိ? စက္ခုဉ္ဟိ ဧတံ ပရမံ နရာနံ, ယသ္မာ တထာဂတော သဗ္ဗဂန္ထဝိဓမနေန ပညာစက္ခုဇနနတော နရာနံ ပရမံ စက္ခုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    Ye kecīti imampi gāthaṃ bhagavantaṃ thunanto vattukāmataṃ janetuṃ bhaṇati. Tassattho – ye keci abhijjhādayo ganthā, tesaṃ appahāne sati mohavicikicchānaṃ pahānābhāvato mohamaggāti ca, aññāṇapakkhāti ca, vicikicchaṭhānāti ca vuccanti. Sabbe te tathāgataṃ patvā tathāgatassa desanābalena viddhaṃsitā bhavanti, nassanti. Kiṃkāraṇanti? Cakkhuñhi etaṃ paramaṃ narānaṃ, yasmā tathāgato sabbaganthavidhamanena paññācakkhujananato narānaṃ paramaṃ cakkhunti vuttaṃ hoti.

    နော စေ ဟိ ဇာတူတိ ဣမမ္ပိ ဂာထံ ထုနန္တော ဧဝ ဝတ္တုကာမတံ ဇနေန္တော ဘဏတိ။ တတ္ထ ဇာတူတိ ဧကံသဝစနံ။ ပုရိသောတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဇောတိမန္တောတိ ပညာဇောတိသမ္ပန္နာ သာရိပုတ္တာဒယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ဘဂဝာ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒော ဝာတော ဝိယ အဗ္ဘဃနံ ဒေသနာဝေဂေန ကိလေသေ ဝိဟနေယ္ယ, တတော ယထာ အဗ္ဘဃနနိဝုတော လောကော တမောဝ ဟောတိ ဧကန္ဓကာရော, ဧဝံ သဗ္ဗောပိ လောကော အညာဏနိဝုတော တမောဝ သိယာ။ ယေ စာပိ ဣမေ ဣဒာနိ ဇောတိမန္တော ခာယန္တိ သာရိပုတ္တာဒယော, တေပိ န ဘာသေယ္ယုံ, န ဒီပေယ္ယုန္တိ။

    No ce hi jātūti imampi gāthaṃ thunanto eva vattukāmataṃ janento bhaṇati. Tattha jātūti ekaṃsavacanaṃ. Purisoti bhagavantaṃ sandhāyāha. Jotimantoti paññājotisampannā sāriputtādayo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi bhagavā puratthimādibhedo vāto viya abbhaghanaṃ desanāvegena kilese vihaneyya, tato yathā abbhaghananivuto loko tamova hoti ekandhakāro, evaṃ sabbopi loko aññāṇanivuto tamova siyā. Ye cāpi ime idāni jotimanto khāyanti sāriputtādayo, tepi na bhāseyyuṃ, na dīpeyyunti.

    ဓီရာ စာတိ ဣမမ္ပိ ဂာထံ ပုရိမနယေနေဝာဟ။ တသ္သတ္ထော – ဓီရာ စ ပဏ္ဍိတပုရိသာ, ပဇ္ဇောတကရာ ဘဝန္တိ ပညာပဇ္ဇောတံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။ တံ တသ္မာ အဟံ တံ ဝီရ ပဓာနဝီရိယသမန္နာဂတ ဘဂဝာ, တထေဝ မညေ ဓီရော ပဇ္ဇောတကရောတ္ဝေဝ မညာမိ။ မယမ္ပိ ဝိပသ္သိနံ သဗ္ဗဓမ္မေ ယထာဘူတံ ပသ္သန္တံ ဘဂဝန္တံ ဇာနန္တာ ဧဝ ဥပာဂမိမ္ဟာ။ တသ္မာ ‘‘ပရိသာသု နော အာဝိကရောဟိ ကပ္ပံ ပရိနိဗ္ဗုတောဝ ယထာ နိဂ္ရောဓကပ္ပံ အာဝိကရောဟိ ပကာသေဟီ’’တိ။

    Dhīrā cāti imampi gāthaṃ purimanayenevāha. Tassattho – dhīrā ca paṇḍitapurisā, pajjotakarā bhavanti paññāpajjotaṃ uppādenti. Taṃ tasmā ahaṃ taṃ vīra padhānavīriyasamannāgata bhagavā, tatheva maññe dhīro pajjotakarotveva maññāmi. Mayampi vipassinaṃ sabbadhamme yathābhūtaṃ passantaṃ bhagavantaṃ jānantā eva upāgamimhā. Tasmā ‘‘parisāsu no āvikarohi kappaṃ parinibbutova yathā nigrodhakappaṃ āvikarohi pakāsehī’’ti.

    ခိပ္ပန္တိ ဣမမ္ပိ ဂာထံ ပုရိမနယေနေဝ အာဟ။ တသ္သတ္ထော – ဘဂဝာ ခိပ္ပံ ဂိရံ ဧရယ ဝဂ္ဂု ဝဂ္ဂုံ အစိရာယမာနော ဝာစံ ဘာသ ဝဂ္ဂု မနောဟရံ။ ဟံသောဝ ယထာ သုဝဏ္ဏဟံသော ဂောစရံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဇာတသ္သရဝနသဏ္ဍံ ဒိသ္ဝာ ဂီဝံ ပဂ္ဂယ္ဟ ပက္ခေ ဥဒ္ဓုနိတ္ဝာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော သဏိကံ အတရမာနော ဝဂ္ဂုံ နိကူဇတိ ဂိရံ နိစ္ဆာရေတိ, ဧဝမေဝံ တ္ဝံ သဏိကံ နိကူဇ ဣမိနာ မဟာပုရိသလက္ခဏညတရေန ဗိန္ဒုသ္သရေန သုဋ္ဌု ဝိကပ္ပိတေန အဘိသင္ခတေန, ဧတေ မယံ သဗ္ဗေ ဥဇုဂတာ အဝိက္ခိတ္တမာနသာ ဟုတ္ဝာ တဝ နိကူဇံ သုဏောမာတိ။

    Khippanti imampi gāthaṃ purimanayeneva āha. Tassattho – bhagavā khippaṃ giraṃ eraya vaggu vagguṃ acirāyamāno vācaṃ bhāsa vaggu manoharaṃ. Haṃsova yathā suvaṇṇahaṃso gocaraṃ pariggaṇhanto jātassaravanasaṇḍaṃ disvā gīvaṃ paggayha pakkhe uddhunitvā haṭṭhatuṭṭho saṇikaṃ ataramāno vagguṃ nikūjati giraṃ nicchāreti, evamevaṃ tvaṃ saṇikaṃ nikūja iminā mahāpurisalakkhaṇaññatarena bindussarena suṭṭhu vikappitena abhisaṅkhatena, ete mayaṃ sabbe ujugatā avikkhittamānasā hutvā tava nikūjaṃ suṇomāti.

    ပဟီနဇာတိမရဏန္တိ , ဣဒမ္ပိ ပုရိမနယေနေဝ အာဟ။ တတ္ထ န သိသ္သတီတိ အသေသော, တံ အသေသံ, သောတာပန္နာဒယော ဝိယ ကိဉ္စိ အသေသေတ္ဝာ ပဟီနဇာတိမရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဂ္ဂယ္ဟာတိ နိဗန္ဓိတ္ဝာ, ဓောနန္တိ ဓုတသဗ္ဗပာပံ။ ဝဒေသ္သာမီတိ ကထာပေသ္သာမိ ဓမ္မံ။ န ကာမကာရော ဟောဟိ ပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာဒီနံ တိဝိဓာနံ ဇနာနံ ကာမကာရော နတ္ထိ, တေ ယံ ဣစ္ဆန္တိ ဉာတုံ ဝာ ဝတ္တုံ ဝာ, တံ န သက္ကောန္တိ။ သင္ခေယ္ယကာရော စ တထာဂတာနန္တိ တထာဂတာနံ ပန ဝီမံသကာရော ပညာပုဗ္ဗင္ဂမကိရိယာ, တေ ယံ ဣစ္ဆန္တိ ဉာတုံ ဝာ ဝတ္တုံ ဝာ, တံ သက္ကောန္တိယေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။

    Pahīnajātimaraṇanti , idampi purimanayeneva āha. Tattha na sissatīti aseso, taṃ asesaṃ, sotāpannādayo viya kiñci asesetvā pahīnajātimaraṇanti vuttaṃ hoti. Niggayhāti nibandhitvā, dhonanti dhutasabbapāpaṃ. Vadessāmīti kathāpessāmi dhammaṃ. Na kāmakāro hohi puthujjanānanti puthujjanasekkhādīnaṃ tividhānaṃ janānaṃ kāmakāro natthi, te yaṃ icchanti ñātuṃ vā vattuṃ vā, taṃ na sakkonti. Saṅkheyyakāro ca tathāgatānanti tathāgatānaṃ pana vīmaṃsakāro paññāpubbaṅgamakiriyā, te yaṃ icchanti ñātuṃ vā vattuṃ vā, taṃ sakkontiyevāti adhippāyo.

    ဣဒာနိ တံ သင္ခေယ္ယကာရံ ပကာသေန္တော ‘‘သမ္ပန္နဝေယ္ယာကရဏ’’န္တိ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – တထာ ဟိ တဝ ဘဂဝာ ဣဒံ သမုဇ္ဇုပညသ္သ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဘာဝေန ဥဇုဂတပညသ္သ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တံ ပဝတ္တိတံ သမ္ပန္နဝေယ္ယာကရဏံ ‘‘သန္တတိမဟာမတ္တော သတ္တတာလမတ္တံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သတိ, သုပ္ပဗုဒ္ဓော သက္ကော သတ္တမေ ဒိဝသေ ပထဝိံ ပဝိသိသ္သတီ’’တိ ဧဝမာဒိံ သမုဂ္ဂဟိတံ သမ္မဒေဝ ဥဂ္ဂဟိတံ အဝိပရီတံ ဒိဋ္ဌံ, ပုန သုဋ္ဌုတရံ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတ္ဝာ အာဟ။ အယမဉ္ဇလိ ပစ္ဆိမော သုပ္ပဏာမိတောတိ အယံ အပရောပိ အဉ္ဇလိ သုဋ္ဌုတရံ ပဏာမိတော။ မာ မောဟယီ ဇာနန္တိ မာ နော အဝစနေန မောဟယိ, ဇာနန္တော တသ္သ ဂတိံ။ အနောမပညာတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။

    Idāni taṃ saṅkheyyakāraṃ pakāsento ‘‘sampannaveyyākaraṇa’’nti gāthamāha. Tassattho – tathā hi tava bhagavā idaṃ samujjupaññassa sabbattha appaṭihatabhāvena ujugatapaññassa sammadeva vuttaṃ pavattitaṃ sampannaveyyākaraṇaṃ ‘‘santatimahāmatto sattatālamattaṃ abbhuggantvā parinibbāyissati, suppabuddho sakko sattame divase pathaviṃ pavisissatī’’ti evamādiṃ samuggahitaṃ sammadeva uggahitaṃ aviparītaṃ diṭṭhaṃ, puna suṭṭhutaraṃ añjaliṃ paṇāmetvā āha. Ayamañjali pacchimo suppaṇāmitoti ayaṃ aparopi añjali suṭṭhutaraṃ paṇāmito. Mā mohayī jānanti mā no avacanena mohayi, jānanto tassa gatiṃ. Anomapaññāti bhagavantaṃ ālapati.

    ပရောပရန္တိ ဣမံ ပန ဂာထံ အပရေနပိ ပရိယာယေန အမောဟနမေဝ ယာစန္တော အာဟ။ တတ္ထ ပရောပရန္တိ လောကုတ္တရလောကိယဝသေန သုန္ဒရာသုန္ဒရံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝာ။ အရိယဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ ဝိဒိတ္ဝာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ။ ဇာနန္တိ သဗ္ဗံ ဉေယ္ယဓမ္မံ ဇာနန္တော။ ဝာစာဘိကင္ခာမီတိ ယထာ ဃမ္မနိ ဃမ္မကာလေ ဥဏ္ဟာဘိတတ္တော ပုရိသော ကိလန္တော တသိတော ဝာရိံ, ဧဝံ တေ ဝာစံ အဘိကင္ခာမိ။ သုတံ ပဝသ္သာတိ သုတသင္ခာတံ သဒ္ဒာယတနံ ပဝသ္သ ပဂ္ဃရ မုဉ္စ ပဝတ္တ။ ‘‘သုတသ္သ ဝသ္သာ’’တိပိ ပာဠိ။ ဝုတ္တပကာရသ္သ သဒ္ဒာယတနသ္သ ဝုဋ္ဌိံ ဝသ္သာတိ အတ္ထော။

    Paroparanti imaṃ pana gāthaṃ aparenapi pariyāyena amohanameva yācanto āha. Tattha paroparanti lokuttaralokiyavasena sundarāsundaraṃ dūre santike vā. Ariyadhammanti catusaccadhammaṃ. Viditvāti paṭivijjhitvā. Jānanti sabbaṃ ñeyyadhammaṃ jānanto. Vācābhikaṅkhāmīti yathā ghammani ghammakāle uṇhābhitatto puriso kilanto tasito vāriṃ, evaṃ te vācaṃ abhikaṅkhāmi. Sutaṃ pavassāti sutasaṅkhātaṃ saddāyatanaṃ pavassa pagghara muñca pavatta. ‘‘Sutassa vassā’’tipi pāḷi. Vuttapakārassa saddāyatanassa vuṭṭhiṃ vassāti attho.

    ဣဒာနိ ယာဒိသံ ဝာစံ အဘိကင္ခတိ, တံ ပကာသေန္တော ‘‘ယဒတ္ထိက’’န္တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပာယနောတိ ကပ္ပမေဝ ပူဇာဝသေန ဝဒတိ။ ယထာ ဝိမုတ္တောတိ ‘‘ကိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ယထာ အသေက္ခော, ဥဒာဟု သဥပာဒိသေသာယ ယထာ သေက္ခော’’တိ ဝာ ပုစ္ဆတိ။ သေသမေတ္ထ ပာကဋမေဝ။

    Idāni yādisaṃ vācaṃ abhikaṅkhati, taṃ pakāsento ‘‘yadatthika’’nti gāthamāha. Tattha kappāyanoti kappameva pūjāvasena vadati. Yathā vimuttoti ‘‘kiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā yathā asekkho, udāhu saupādisesāya yathā sekkho’’ti vā pucchati. Sesamettha pākaṭameva.

    ဧဝံ ဒ္ဝာဒသဟိ ဂာထာဟိ ယာစိတော ဘဂဝာ တံ ဝိယာကရောန္တော ‘‘အစ္ဆေစ္ဆီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အစ္ဆေစ္ဆိ တဏ္ဟံ ဣဓ နာမရူပေ (ဣတိ ဘဂဝာ) ကဏ္ဟသ္သ သောတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတန္တိ ဣမသ္မိံ နာမရူပေ ကာမတဏ္ဟာဒိဘေဒာ တဏ္ဟာ ဒီဃရတ္တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယိတာ ကဏ္ဟနာမကသ္သ မာရသ္သ သောတန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တံ ကဏ္ဟသ္သ သောတမုတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတံ ဣဓ နာမရူပေ တဏ္ဟံ ကပ္ပာယနော ဆိန္ဒိ။ ဣတိ ဘဂဝာတိ ဣဒံ ပန သင္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ။ အတာရိ ဇာတိံ မရဏံ အသေသန္တိ သော တံ တဏ္ဟံ ဆေတ္ဝာ အသေသံ ဇာတိမရဏံ အတရိ အနုပာဒိသေသာယ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဒသ္သေတိ, ဣစ္စဗ္ရဝိ ဘဂဝာ ပဉ္စသေဋ္ဌောတိ အာယသ္မတာ ဝင္ဂီသေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝာ ဧဝံ အဝောစ ပဉ္စဟိ သဒ္ဓာဒီဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ အနညသာဓာရဏေဟိ စက္ခူဟိ ဝာ သေဋ္ဌော။ အထ ဝာ ပဉ္စသေဋ္ဌောတိ ပဉ္စဟိ သီလာဒီဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ, ပဉ္စဟိ ဝာ ဟေတုသမ္ပဒာဒီဟိ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရောတိ သင္ဂီတိကာရာနမေဝိဒမ္ပိ ဝစနံ။

    Evaṃ dvādasahi gāthāhi yācito bhagavā taṃ viyākaronto ‘‘acchecchī’’tiādimāha. Tattha acchecchi taṇhaṃ idha nāmarūpe (iti bhagavā) kaṇhassa sotaṃ dīgharattānusayitanti imasmiṃ nāmarūpe kāmataṇhādibhedā taṇhā dīgharattaṃ appahīnaṭṭhena anusayitā kaṇhanāmakassa mārassa sotantipi vuccati. Taṃ kaṇhassa sotamutaṃ dīgharattānusayitaṃ idha nāmarūpe taṇhaṃ kappāyano chindi. Iti bhagavāti idaṃ pana saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Atāri jātiṃ maraṇaṃ asesanti so taṃ taṇhaṃ chetvā asesaṃ jātimaraṇaṃ atari anupādisesāya parinibbāyīti dasseti, iccabravi bhagavā pañcaseṭṭhoti āyasmatā vaṅgīsena puṭṭho bhagavā evaṃ avoca pañcahi saddhādīhi indriyehi anaññasādhāraṇehi cakkhūhi vā seṭṭho. Atha vā pañcaseṭṭhoti pañcahi sīlādīhi dhammakkhandhehi, pañcahi vā hetusampadādīhi seṭṭho uttamo pavaroti saṅgītikārānamevidampi vacanaṃ.

    ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒမာနသော အာယသ္မာ ဝင္ဂီသော ‘‘ဧသ သုတ္ဝာ’’တိအာဒိကာ ဂာထာယော အာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂာထာယံ န မံ ဝဉ္စေသီတိ ယသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတော, တသ္မာ တသ္သ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ဣစ္ဆန္တံ မံ န ဝဉ္စေသိ, န ဝိသံဝာဒေသီတိ အတ္ထော။ သေသံ ပာကဋမေဝ။

    Evaṃ vutte bhagavato bhāsitaṃ abhinandamānaso āyasmā vaṅgīso ‘‘esa sutvā’’tiādikā gāthāyo āha. Tattha paṭhamagāthāyaṃ na maṃ vañcesīti yasmā parinibbuto, tasmā tassa parinibbutabhāvaṃ icchantaṃ maṃ na vañcesi, na visaṃvādesīti attho. Sesaṃ pākaṭameva.

    ဒုတိယဂာထာယံ ယသ္မာ မုတ္ယပေခော ဝိဟာသိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ ဝာဒီ တထာ ကာရီ, အဟု ဗုဒ္ဓသ္သ သာဝကော’’တိ။ မစ္စုနော ဇာလံ တတ’’န္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဝိတ္ထတံ မာရသ္သ တဏ္ဟာဇာလံ။ မာယာဝိနောတိ ဗဟုမာယသ္သ။ ‘‘တထာ မာယာဝိနော’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ, တေသံ ယော အနေကာဟိ မာယာဟိ အနေကက္ခတ္တုံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိ။ တသ္သ တထာ မာယာဝိနောတိ အဓိပ္ပာယော။

    Dutiyagāthāyaṃ yasmā mutyapekho vihāsi, tasmā taṃ sandhāyāha ‘‘yathā vādī tathā kārī, ahu buddhassa sāvako’’ti. Maccuno jālaṃ tata’’nti tebhūmakavaṭṭe vitthataṃ mārassa taṇhājālaṃ. Māyāvinoti bahumāyassa. ‘‘Tathā māyāvino’’tipi keci paṭhanti, tesaṃ yo anekāhi māyāhi anekakkhattuṃ bhagavantaṃ upasaṅkami. Tassa tathā māyāvinoti adhippāyo.

    တတိယဂာထာယ အာဒိန္တိ မူလကာရဏံ။ ဥပာဒာနသ္သာတိ ဝဋ္ဋသ္သ။ ဝဋ္ဋံ ဒဠ္ဟေဟိ ကမ္မကိလေသေဟိ ဥပာဒာတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဥပာဒာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္သ ဥပာဒာနသ္သ အာဒိံ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာဒိဘေဒံ ကာရဏံ ဉာဏစက္ခုနာ အဒ္ဒသ။ ကပ္ပော ကပ္ပိယောတိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ဘဂဝာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ အစ္စဂာ ဝတာတိ အတိက္ကန္တော ဝတ။ မစ္စုဓေယ္ယန္တိ မစ္စု ဧတ္ထ ဓိယ္ယတီတိ မစ္စုဓေယ္ယံ, တေဘူမကဝဋ္ဋံ သုဒုတ္တရံ အစ္စဂာ ဝတာတိ ဝေဒဇာတော ဝဒတိ။

    Tatiyagāthāya ādinti mūlakāraṇaṃ. Upādānassāti vaṭṭassa. Vaṭṭaṃ daḷhehi kammakilesehi upādātabbaṭṭhena ‘‘upādāna’’nti vuttaṃ. Tassa upādānassa ādiṃ avijjātaṇhādibhedaṃ kāraṇaṃ ñāṇacakkhunā addasa. Kappo kappiyoti evaṃ vattuṃ vaṭṭati bhagavāti adhippāyena vadati. Accagā vatāti atikkanto vata. Maccudheyyanti maccu ettha dhiyyatīti maccudheyyaṃ, tebhūmakavaṭṭaṃ suduttaraṃ accagā vatāti vedajāto vadati.

    ဣဒာနိ သတ္ထရိ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယေ စ ပသန္နမာနသော ပသန္နာကာရံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တံ ဒေဝဒေဝ’’န္တိ ဩသာနဂာထမာဟ။ တတ္ထ တံ ဒေဝဒေဝံ ဝန္ဒာမီတိ သမ္မုတိဒေဝော, ဥပပတ္တိဒေဝော, ဝိသုဒ္ဓိဒေဝောတိ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒေဝာနံ ဥတ္တမဒေဝတာယ ဒေဝဒေဝံ ဒ္ဝိပဒုတ္တမ ဘဂဝာ တံ ဝန္ဒာမိ။ န ကေဝလံ တံယေဝ, အထ ခော တဝ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိယာ အနုဓမ္မဇာတတ္တာ အနုဇာတံ, မာရဝိဇယေန မဟာဝီရိယတာယ မဟာဝီရံ, အာဂုအကရဏာဒိအတ္ထေန နာဂံ တဝ ဥရေ ဝာယာမဇနိတဇာတိတာယ ဩရသံ ပုတ္တံ နိဂ္ရောဓကပ္ပဉ္စ ဝန္ဒာမိ။

    Idāni satthari attano upajjhāye ca pasannamānaso pasannākāraṃ vibhāvento ‘‘taṃ devadeva’’nti osānagāthamāha. Tattha taṃ devadevaṃ vandāmīti sammutidevo, upapattidevo, visuddhidevoti tesaṃ sabbesampi devānaṃ uttamadevatāya devadevaṃ dvipaduttama bhagavā taṃ vandāmi. Na kevalaṃ taṃyeva, atha kho tava saccābhisambodhiyā anudhammajātattā anujātaṃ, māravijayena mahāvīriyatāya mahāvīraṃ, āguakaraṇādiatthena nāgaṃ tava ure vāyāmajanitajātitāya orasaṃ puttaṃ nigrodhakappañca vandāmi.

    ဧဝမေတေ သုဘူတိအာဒယော ဝင္ဂီသပရိယောသာနာ ဒ္ဝိသတံ စတုသဋ္ဌိ စ မဟာထေရာ ဣဓ ပာဠိယံ အာရူဠ္ဟာ, တေ သဗ္ဗေ ယထာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ သာဝကဘာဝေန ဧကဝိဓာ။ တထာ အသေက္ခဘာဝေန, ဥက္ခိတ္တပလိဃတာယ သံကိဏ္ဏပရိက္ခတာယ, အဗ္ဗုဠ္ဟေသိကတာယ, နိရဂ္ဂဠတာယ, ပန္နဒ္ဓဇတာယ, ပန္နဘာရတာယ, ဝိသံယုတ္တတာယ, ဒသသု အရိယဝာသေသု ဝုဋ္ဌဝာသတာယ စ။ တထာ ဟိ တေ ပဉ္စင္ဂဝိပ္ပဟီနာ, ဆဠင္ဂသမန္နာဂတာ, ဧကာရက္ခာ, စတုရာပသ္သေနာ, ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စာ, သမဝယသဋ္ဌေသနာ, အနာဝိလသင္ကပ္ပာ, ပသ္သဒ္ဓကာယသင္ခာရာ, သုဝိမုတ္တစိတ္တာ, သုဝိမုတ္တပညာ စ (အ. နိ. ၁၀.၁၉)။ ဣတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကဝိဓာ။

    Evamete subhūtiādayo vaṅgīsapariyosānā dvisataṃ catusaṭṭhi ca mahātherā idha pāḷiyaṃ ārūḷhā, te sabbe yathā sammāsambuddhassa sāvakabhāvena ekavidhā. Tathā asekkhabhāvena, ukkhittapalighatāya saṃkiṇṇaparikkhatāya, abbuḷhesikatāya, niraggaḷatāya, pannaddhajatāya, pannabhāratāya, visaṃyuttatāya, dasasu ariyavāsesu vuṭṭhavāsatāya ca. Tathā hi te pañcaṅgavippahīnā, chaḷaṅgasamannāgatā, ekārakkhā, caturāpassenā, panuṇṇapaccekasaccā, samavayasaṭṭhesanā, anāvilasaṅkappā, passaddhakāyasaṅkhārā, suvimuttacittā, suvimuttapaññā ca (a. ni. 10.19). Iti evamādinā nayena ekavidhā.

    ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပန္နာ, န ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပန္နာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ အညာသိ ကောဏ္ဍညပ္ပမုခာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယတ္ထေရာ, ယသတ္ထေရော, တသ္သ သဟာယဘူတာ ဝိမလော သုဗာဟု ပုဏ္ဏဇိ ဂဝမ္ပတီတိ စတ္တာရော, အပရေပိ တသ္သ သဟာယဘူတာ ပဉ္စပညာသ, တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယာ, ဥရုဝေလကသ္သပပ္ပမုခာ သဟသ္သပုရာဏဇဋိလာ, ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာ, တေသံ ပရိဝာရဘူတာ အဍ္ဎတေရသသတာ ပရိဗ္ဗာဇကာ, စောရော အင္ဂုလိမာလတ္ထေရောတိ သဗ္ဗေ သဟသ္သံ ပညာသာဓိကာနိ တီဏိ သတာနိ စ ဟောန္တိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

    Ehibhikkhubhāvena upasampannā, na ehibhikkhubhāvena upasampannāti duvidhā. Tattha aññāsi koṇḍaññappamukhā pañcavaggiyattherā, yasatthero, tassa sahāyabhūtā vimalo subāhu puṇṇaji gavampatīti cattāro, aparepi tassa sahāyabhūtā pañcapaññāsa, tiṃsa bhaddavaggiyā, uruvelakassapappamukhā sahassapurāṇajaṭilā, dve aggasāvakā, tesaṃ parivārabhūtā aḍḍhaterasasatā paribbājakā, coro aṅgulimālattheroti sabbe sahassaṃ paññāsādhikāni tīṇi satāni ca honti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘သတတ္တယံ သဟသ္သဉ္စ၊ ပညာသဉ္စ ပုနာပရေ။

    ‘‘Satattayaṃ sahassañca, paññāsañca punāpare;

    ဧတေ ထေရာ မဟာပညာ၊ သဗ္ဗေဝ ဧဟိဘိက္ခုကာ’’တိ။

    Ete therā mahāpaññā, sabbeva ehibhikkhukā’’ti.

    န ကေဝလဉ္စ ဧတေ ဧဝ, အထ ခော အညေပိ ဗဟူ သန္တိ။ သေယ္ယထိဒံ – သေလော ဗ္ရာဟ္မဏော, တသ္သ အန္တေဝာသိကဘူတာ တိသတဗ္ရာဟ္မဏာ, မဟာကပ္ပိနော, တသ္သ ပရိဝာရဘူတံ ပုရိသသဟသ္သံ, သုဒ္ဓောဒနမဟာရာဇေန ပေသိတာ ကပိလဝတ္ထုဝာသိနော ဒသသဟသ္သပုရိသာ, မဟာဗာဝရိယဗ္ရာဟ္မဏသ္သ အန္တေဝာသိကဘူတာ အဇိတာဒယော သောဠသ သဟသ္သပရိမာဏာတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တတော အညေ န ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပဒာ, တေ ပန သရဏဂမနူပသမ္ပဒာ, ဩဝာဒပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒာ, ပဉ္ဟာဗ္ယာကရဏူပသမ္ပဒာ, ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မူပသမ္ပဒာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အာကာရေဟိ လဒ္ဓူပသမ္ပဒာ။ အာဒိတော ဟိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝူပဂတာ ထေရာ, တေသံ ဘဂဝာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဝိယ တီဟိ သရဏဂမနေဟေဝ ဥပသမ္ပဒမ္ပိ အနုညာသိ, အယံ သရဏဂမနူပသမ္ပဒာ။ ယာ ပန –

    Na kevalañca ete eva, atha kho aññepi bahū santi. Seyyathidaṃ – selo brāhmaṇo, tassa antevāsikabhūtā tisatabrāhmaṇā, mahākappino, tassa parivārabhūtaṃ purisasahassaṃ, suddhodanamahārājena pesitā kapilavatthuvāsino dasasahassapurisā, mahābāvariyabrāhmaṇassa antevāsikabhūtā ajitādayo soḷasa sahassaparimāṇāti. Evaṃ vuttato aññe na ehibhikkhubhāvena upasampadā, te pana saraṇagamanūpasampadā, ovādapaṭiggahaṇūpasampadā, pañhābyākaraṇūpasampadā, ñatticatutthakammūpasampadāti imehi catūhi ākārehi laddhūpasampadā. Ādito hi ehibhikkhubhāvūpagatā therā, tesaṃ bhagavā pabbajjaṃ viya tīhi saraṇagamaneheva upasampadampi anuññāsi, ayaṃ saraṇagamanūpasampadā. Yā pana –

    ‘‘တသ္မာတိဟ တေ, ကသ္သပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ‘တိဗ္ဗံ မေ ဟိရောတ္တပ္ပံ, ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝိသ္သတိ ထေရေသု နဝေသု မဇ္ဈိမေသူ’တိ, ဧဝံ ဟိ တေ, ကသ္သပ, သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ, ကသ္သပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ‘ယံကိဉ္စိ ဓမ္မံ သုဏိသ္သာမိ ကုသလူပသံဟိတံ, သဗ္ဗံ တံ အဋ္ဌိံ ကတ္ဝာ မနသိ ကရိတ္ဝာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတ္ဝာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏိသ္သာမီ’တိ, ဧဝဉ္ဟိ တေ, ကသ္သပ, သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ, ကသ္သပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ‘သာတသဟဂတာ စ မေ ကာယဂတာ သတိ န ဝိဇဟိသ္သတီ’တိ, ဧဝဉ္ဟိ တေ, ကသ္သပ, သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (သံ. နိ. ၂.၁၅၄)။

    ‘‘Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘tibbaṃ me hirottappaṃ, paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti, evaṃ hi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘yaṃkiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbacetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘sātasahagatā ca me kāyagatā sati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154).

    ဣမသ္သ ဩဝာဒသ္သ ပဋိဂ္ဂဟဏေန မဟာကသ္သပတ္ထေရသ္သ အနုညာတဥပသမ္ပဒာ, အယံ ဩဝာဒပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒာ နာမ။ ယာ ပုဗ္ဗာရာမေ စင္ကမန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝာ သောပာက ‘ရူပသညာ’တိ ဝာ ဣမေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ နာနာဗ္ယဉ္ဇနာ, ဥဒာဟု ဧကတ္ထာ ဗ္ယဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိအာဒိနာ အသုဘနိသ္သိတေသု ပဉ္ဟေသု ပုစ္ဆိတေသု ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမန္တေန သတ္တဝသ္သိကေန သောပာကသာမဏေရေန ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝာ ဘဂဝာ ‘ရူပသညာ’တိ ဝာ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဗ္ယဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိသ္သဇ္ဇိတေသု ‘‘ဣမိနာ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတ္ဝာ ဣမေ ပဉ္ဟာ ဗ္ယာကတာ’’တိ အာရဒ္ဓစိတ္တေန ဘဂဝတာ အနုညာတဥပသမ္ပဒာ။ အယံ ပဉ္ဟာဗ္ယာကရဏူပသမ္ပဒာ နာမ။ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မူပသမ္ပဒာ ပာကဋာဝ။

    Imassa ovādassa paṭiggahaṇena mahākassapattherassa anuññātaupasampadā, ayaṃ ovādapaṭiggahaṇūpasampadā nāma. Yā pubbārāme caṅkamantena bhagavatā ‘‘uddhumātakasaññāti vā sopāka ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā nānatthā nānābyañjanā, udāhu ekatthā byañjanameva nāna’’ntiādinā asubhanissitesu pañhesu pucchitesu bhagavantaṃ upasaṅkamantena sattavassikena sopākasāmaṇerena ‘‘uddhumātakasaññāti vā bhagavā ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā ekatthā, byañjanameva nāna’’ntiādinā vissajjitesu ‘‘iminā sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā ime pañhā byākatā’’ti āraddhacittena bhagavatā anuññātaupasampadā. Ayaṃ pañhābyākaraṇūpasampadā nāma. Ñatticatutthakammūpasampadā pākaṭāva.

    ယထာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပဒာ, န ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပဒာတိ ဒုဝိဓာ, ဧဝံ သမ္မုခာပရမ္မုခာဘေဒတောပိ ဒုဝိဓာ။ ယေ ဟိ သတ္ထု ဓရမာနကာလေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတာ, တေ အညာသိကောဏ္ဍညာဒယော သမ္မုခသာဝကာ နာမ။ ယေ ပန ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနတော ပစ္ဆာ အဓိဂတဝိသေသာ, တေ သတိပိ သတ္ထု ဓမ္မသရီရသ္သ ပစ္စက္ခဘာဝေ သတ္ထု သရီရသ္သ အပစ္စက္ခဘာဝတော ပရမ္မုခသာဝကာ နာမ။

    Yathā ehibhikkhubhāvena upasampadā, na ehibhikkhubhāvena upasampadāti duvidhā, evaṃ sammukhāparammukhābhedatopi duvidhā. Ye hi satthu dharamānakāle ariyāya jātiyā jātā, te aññāsikoṇḍaññādayo sammukhasāvakā nāma. Ye pana bhagavato parinibbānato pacchā adhigatavisesā, te satipi satthu dhammasarīrassa paccakkhabhāve satthu sarīrassa apaccakkhabhāvato parammukhasāvakā nāma.

    တထာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တပညာဝိမုတ္တတာဝသေန, ဣဓ ပာဠိယံ အာဂတာ ပန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ ဧဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၅.၁၄၂) –

    Tathā ubhatobhāgavimuttapaññāvimuttatāvasena, idha pāḷiyaṃ āgatā pana ubhatobhāgavimuttā evāti veditabbā. Vuttañhetaṃ apadāne (apa. thera 2.55.142) –

    ‘‘ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ၊ ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ’’တိ။

    ‘‘Vimokkhāpi ca aṭṭhime, chaḷabhiññā sacchikatā’’ti.

    တထာ သာပဒာနာနပဒာနဘေဒတော, ယေသဉ္ဟိ ပုရိမေသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကေသုပိ ပုညကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိတံ သာဝကပာရမိတာသင္ခာတံ အတ္ထိ အပဒာနံ, တေ သာပဒာနာ, သေယ္ယထာပိ အပဒာနပာဠိယံ အာဂတာ ထေရာ။ ယေသံ ပန တံ နတ္ထိ, တေ အနပဒာနာ။

    Tathā sāpadānānapadānabhedato, yesañhi purimesu sammāsambuddhesu paccekabuddhabuddhasāvakesupi puññakiriyāvasena pavattitaṃ sāvakapāramitāsaṅkhātaṃ atthi apadānaṃ, te sāpadānā, seyyathāpi apadānapāḷiyaṃ āgatā therā. Yesaṃ pana taṃ natthi, te anapadānā.

    ကိံ ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ဝိနာ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓော သမ္ဘဝတီတိ? န သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိရဟိတသ္သ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမော အတ္ထိ, တသ္သ သုဒုက္ကရဒုရဘိသမ္ဘဝသဘာဝတော။ ယထာဟ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ကတမံ နု ခော ဒုက္ကရတရံ ဝာ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝာ’’တိအာဒိ (သံ. နိ. ၅.၁၁၁၅)။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ယေသံ ပန တံ နတ္ထိ, တေ အနပဒာနာ’’တိ? နယိဒမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ယေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိရဟိတာ, တေ အနပဒာနာ’’တိ တာဒိသာနံ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယေသံ ပန အတိဥက္ကံသဂတံ အပဒာနံ နတ္ထိ, တေ ဣဓ ‘‘အနပဒာနာ’’တိ ဝုတ္တာ, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥပနိသ္သယရဟိတာယေဝ ။ တထာ ဟိ ဣမေ သတ္တာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေသု အစ္ဆရိယာစိန္တေယ္ယဂုဏဝိဘူတိဝိတ္ထတံ ဗုဒ္ဓာနံ အာနုဘာဝံ ပသ္သန္တာ စတုပ္ပမာဏိကသ္သ လောကသ္သ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒာဝဟတ္တာ သတ္ထရိ သဒ္ဓံ ပဋိလဘန္တိ။ တထာ သဒ္ဓမ္မသ္သဝနေန, သာဝကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိဒသ္သနေန, ကဒာစိ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ စိတ္တာဘိနီဟာရဒသ္သနေန, တေသံ သန္တိကေ ဩဝာဒာနုသာသနပဋိလာဘေန စ သဒ္ဓမ္မေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘန္တိ, တေ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓာ ယဒိပိ သံသာရေ နိဗ္ဗာနေ စ အာဒီနဝာနိသံသေ ပသ္သန္တိ, မဟာရဇက္ခတာယ ပန ယောဂက္ခေမံ အနဘိသမ္ဘုနန္တာ အန္တရန္တရာ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ကုသလဗီဇံ အတ္တနော သန္တာနေ ရောပေန္တိယေဝ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယသ္သ ဗဟူကာရဘာဝတော။ တေနာဟ (ဗု. ဝံ. ၂.၇၂-၇၄) –

    Kiṃ pana sabbena sabbaṃ pubbahetusampattiyā vinā saccābhisambodho sambhavatīti? Na sambhavati. Na hi upanissayasampattirahitassa ariyamaggādhigamo atthi, tassa sudukkaradurabhisambhavasabhāvato. Yathāha ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1115). Yadi evaṃ kasmā vuttaṃ – ‘‘yesaṃ pana taṃ natthi, te anapadānā’’ti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘ye sabbena sabbaṃ upanissayasampattirahitā, te anapadānā’’ti tādisānaṃ idha anadhippetattā. Yesaṃ pana atiukkaṃsagataṃ apadānaṃ natthi, te idha ‘‘anapadānā’’ti vuttā, na sabbena sabbaṃ upanissayarahitāyeva . Tathā hi ime sattā buddhuppādesu acchariyācinteyyaguṇavibhūtivitthataṃ buddhānaṃ ānubhāvaṃ passantā catuppamāṇikassa lokassa sabbathāpi pasādāvahattā satthari saddhaṃ paṭilabhanti. Tathā saddhammassavanena, sāvakānaṃ sammāpaṭipattidassanena, kadāci mahābodhisattānaṃ sammāsambodhiyā cittābhinīhāradassanena, tesaṃ santike ovādānusāsanapaṭilābhena ca saddhamme saddhaṃ paṭilabhanti, te tattha paṭiladdhasaddhā yadipi saṃsāre nibbāne ca ādīnavānisaṃse passanti, mahārajakkhatāya pana yogakkhemaṃ anabhisambhunantā antarantarā vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ attano santāne ropentiyeva sappurisūpanissayassa bahūkārabhāvato. Tenāha (bu. vaṃ. 2.72-74) –

    ‘‘ယဒိမသ္သ လောကနာထသ္သ၊ ဝိရဇ္ဈိသ္သာမ သာသနံ။

    ‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;

    အနာဂတမ္ဟိ အဒ္ဓာနေ၊ ဟေသ္သာမ သမ္မုခာ ဣမံ။

    Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.

    ‘‘ယထာ မနုသ္သာ နဒိံ တရန္တာ၊ ပဋိတိတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိယ။

    ‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;

    ဟေဋ္ဌာတိတ္ထေ ဂဟေတ္ဝာန၊ ဥတ္တရန္တိ မဟာနဒိံ။

    Heṭṭhātitthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.

    ‘‘ဧဝမေဝ မယံ သဗ္ဗေ၊ ယဒိ မုဉ္စာမိမံ ဇိနံ။

    ‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;

    အနာဂတမ္ဟိ အဒ္ဓာနေ၊ ဟေသ္သာမ သမ္မုခာ ဣမ’’န္တိ။

    Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā ima’’nti.

    ဧဝံ ဝိဝဋ္ဋံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဥပ္ပာဒိတကုသလစိတ္တံ သတသဟသ္သာဓိကစတုအသင္ခ္ယေယ္ယကာလန္တရေ ဝိမောက္ခာဓိဂမသ္သ ဥပနိသ္သယော န ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ပဂေဝ ပတ္ထနာဝသေန အဓိကာရံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တိတံ။ ဧဝံ ဒုဝိဓာပေတေ။

    Evaṃ vivaṭṭaṃ uddissa uppāditakusalacittaṃ satasahassādhikacatuasaṅkhyeyyakālantare vimokkhādhigamassa upanissayo na hotīti na sakkā vattuṃ. Pageva patthanāvasena adhikāraṃ katvā pavattitaṃ. Evaṃ duvidhāpete.

    အဂ္ဂသာဝကာ, မဟာသာဝကာ, ပကတိသာဝကာတိ တိဝိဓာ။ တေသု အာယသ္မာ အညာသိကောဏ္ဍညော, ဝပ္ပော, ဘဒ္ဒိယော, မဟာနာမော, အသ္သဇိ, နာလကော, ယသော, ဝိမလော, သုဗာဟု, ပုဏ္ဏဇိ, ဂဝမ္ပတိ, ဥရုဝေလကသ္သပော, နဒီကသ္သပော, ဂယာကသ္သပော, သာရိပုတ္တော, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော, မဟာကသ္သပော, မဟာကစ္စာယနော, မဟာကောဋ္ဌိကော, မဟာကပ္ပိနော, မဟာစုန္ဒော, အနုရုဒ္ဓော, ကင္ခာရေဝတော, အာနန္ဒော, နန္ဒကော, ဘဂု, နန္ဒော, ကိမိလော, ဘဒ္ဒိယော, ရာဟုလော, သီဝလိ, ဥပာလိ , ဒဗ္ဗော, ဥပသေနော, ခဒိရဝနိယရေဝတော, ပုဏ္ဏော မန္တာဏိပုတ္တော, ပုဏ္ဏော သုနာပရန္တကော, သောဏော ကုဋိကဏ္ဏော, သောဏော ကောဠိဝီသော, ရာဓော, သုဘူတိ, အင္ဂုလိမာလော, ဝက္ကလိ, ကာဠုဒာယီ, မဟာဥဒာယီ, ပိလိန္ဒဝစ္ဆော, သောဘိတော, ကုမာရကသ္သပော, ရဋ္ဌပာလော , ဝင္ဂီသော, သဘိယော, သေလော, ဥပဝာနော, မေဃိယော, သာဂတော, နာဂိတော, လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယော, ပိဏ္ဍောလဘာရဒ္ဝာဇော, မဟာပန္ထကော, စူဠပန္ထကော, ဗာကုလော, ကုဏ္ဍဓာနော, ဒာရုစီရိယော, ယသောဇော, အဇိတော, တိသ္သမေတ္တေယ္ယော, ပုဏ္ဏကော, မေတ္တဂူ, ဓောတကော, ဥပသိဝော, နန္ဒော, ဟေမကော, တောဒေယ္ယော, ကပ္ပော, ဇတုကဏ္ဏိ, ဘဒ္ရာဝုဓော, ဥဒယော, ပောသာလော, မောဃရာဇာ, ပိင္ဂိယောတိ ဧတေ အသီတိမဟာသာဝကာ နာမ။

    Aggasāvakā, mahāsāvakā, pakatisāvakāti tividhā. Tesu āyasmā aññāsikoṇḍañño, vappo, bhaddiyo, mahānāmo, assaji, nālako, yaso, vimalo, subāhu, puṇṇaji, gavampati, uruvelakassapo, nadīkassapo, gayākassapo, sāriputto, mahāmoggallāno, mahākassapo, mahākaccāyano, mahākoṭṭhiko, mahākappino, mahācundo, anuruddho, kaṅkhārevato, ānando, nandako, bhagu, nando, kimilo, bhaddiyo, rāhulo, sīvali, upāli , dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puṇṇo mantāṇiputto, puṇṇo sunāparantako, soṇo kuṭikaṇṇo, soṇo koḷivīso, rādho, subhūti, aṅgulimālo, vakkali, kāḷudāyī, mahāudāyī, pilindavaccho, sobhito, kumārakassapo, raṭṭhapālo, vaṅgīso, sabhiyo, selo, upavāno, meghiyo, sāgato, nāgito, lakuṇḍakabhaddiyo, piṇḍolabhāradvājo, mahāpanthako, cūḷapanthako, bākulo, kuṇḍadhāno, dārucīriyo, yasojo, ajito, tissametteyyo, puṇṇako, mettagū, dhotako, upasivo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaṇṇi, bhadrāvudho, udayo, posālo, mogharājā, piṅgiyoti ete asītimahāsāvakā nāma.

    ကသ္မာ ပန တေ ဧဝ ထေရာ ‘‘မဟာသာဝကာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ? အဘိနီဟာရသ္သ မဟန္တဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာပိ မဟာသာဝကေသု အန္တောဂဓာ။ တေ ဟိ သာဝကပာရမီဉာဏသ္သ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သာဝကေသု အဂ္ဂဓမ္မာဓိဂမေန အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌိတာပိ အဘိနီဟာရမဟန္တတာသာမညေန ‘‘မဟာသာဝကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣတရေ ပန ပကတိသာဝကေဟိ သာတိသယမဟာဘိနီဟာရာ။ တထာ ဟိ တေ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကတပဏိဓာနာ။ တတော ဧဝ သာတိသယံ အဘိညာသမာပတ္တီသု ဝသိနော ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒာ စ။ ကာမံ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိကေ သမ္ပာဒေတ္ဝာ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတ္ဝာ မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ အနဝသေသတော ကိလေသေ ခေပေတ္ဝာ အဂ္ဂဖလေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, တထာပိ ယထာ သဒ္ဓာဝိမုတ္တတော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တသ္သ, ပညာဝိမုတ္တတော စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝိသေသော အဒ္ဓာ ဣစ္ဆိတော ဝိသေသော, ဧဝံ အဘိနီဟာရမဟန္တတာပုဗ္ဗယောဂမဟန္တတာဟိ အတ္တသန္တာနေ သာတိသယဂုဏဝိသေသသ္သ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ သီလာဒိဂုဏေဟိ မဟန္တာ သာဝကာတိ မဟာသာဝကာ။ တေသုယေဝ ပန ယေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု ပာမောက္ခဘာဝေန ဓုရဘူတာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသမာဓီနံ သာတိသယကိစ္စန္တရဘာဝနိပ္ဖတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ တဇ္ဇာဘိနီဟာရာဘိနိဟတာယ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ စိရကာလံ သမာဟိတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ယထာက္ကမံ ပညာယ သမာဓိသ္မိဉ္စ ဥက္ကံသပာရမိပ္ပတ္တိယာ သဝိသေသံ သဗ္ဗဂုဏေဟိ အဂ္ဂဘာဝေ ဌိတာ။ တေ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ သတိပိ မဟာသာဝကတ္တေ သာဝကပာရမိယာ မတ္ထကေ သဗ္ဗသာဝကာနံ အဂ္ဂဘာဝေ ဌိတတ္တာ အဘိနီဟာရမဟန္တဘာဝတော, ပုဗ္ဗယောဂမဟန္တဘာဝတော စ ‘‘အဂ္ဂသာဝကာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ။ ယေ ပန အရိယသာဝကာ အဂ္ဂသာဝကာ ဝိယ စ မဟာသာဝကာ ဝိယ စ န ပရိမိတာဝ, အထ ခော အနေကသတာ အနေကသဟသ္သာ, တေ ပကတိသာဝကာ။ ဣဓ ပာဠိယံ အာရူဠ္ဟာ ပန ပရိမိတာဝ ဂာထာဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ တထာပိ မဟာသာဝကေသုပိ ကေစိ ဣဓ ပာဠိယံ နာရူဠ္ဟာ။

    Kasmā pana te eva therā ‘‘mahāsāvakā’’ti vuccantīti? Abhinīhārassa mahantabhāvato. Tathā hi dve aggasāvakāpi mahāsāvakesu antogadhā. Te hi sāvakapāramīñāṇassa matthakappattiyā sāvakesu aggadhammādhigamena aggaṭṭhāne ṭhitāpi abhinīhāramahantatāsāmaññena ‘‘mahāsāvakā’’tipi vuccanti. Itare pana pakatisāvakehi sātisayamahābhinīhārā. Tathā hi te padumuttarassa bhagavato kāle katapaṇidhānā. Tato eva sātisayaṃ abhiññāsamāpattīsu vasino pabhinnapaṭisambhidā ca. Kāmaṃ sabbepi arahanto sīlavisuddhiādike sampādetvā catūsu satipaṭṭhānesu patiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggapaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti, tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāviseso addhā icchito viseso, evaṃ abhinīhāramahantatāpubbayogamahantatāhi attasantāne sātisayaguṇavisesassa nipphāditattā sīlādiguṇehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā. Tesuyeva pana ye bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisammāsamādhīnaṃ sātisayakiccantarabhāvanipphattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhārābhinihatāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālaṃ samāhitāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhismiñca ukkaṃsapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitā. Te sāriputtamoggallānā satipi mahāsāvakatte sāvakapāramiyā matthake sabbasāvakānaṃ aggabhāve ṭhitattā abhinīhāramahantabhāvato, pubbayogamahantabhāvato ca ‘‘aggasāvakā’’icceva vuccanti. Ye pana ariyasāvakā aggasāvakā viya ca mahāsāvakā viya ca na parimitāva, atha kho anekasatā anekasahassā, te pakatisāvakā. Idha pāḷiyaṃ ārūḷhā pana parimitāva gāthāvasena pariggahitattā. Tathāpi mahāsāvakesupi keci idha pāḷiyaṃ nārūḷhā.

    ဧဝံ တိဝိဓာပိ တေ အနိမိတ္တဝိမောက္ခာဒိဘေဒတော တိဝိဓာ, ဝိမောက္ခသမဓိဂမဝသေနပိ တိဝိဓာ။ တယော ဟိ ဣမေ ဝိမောက္ခာ သုညတော ဝိမောက္ခော, အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော, အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခောတိ။ တေ စ ဝိမောက္ခာ သုညတာဒီဟိ အနိစ္စာနုပသ္သနာဒီဟိ တီဟိ အနုပသ္သနာဟိ အဓိဂန္တဗ္ဗာ။ အာဒိတော ဟိ အနိစ္စာဒီသု ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသော ဟောတိ။ ယဒာ ပန ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိယာ ဝိပသ္သနာယ အနိစ္စာကာရတော သင္ခာရေ သမ္မသန္တိယာ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တဒာ ဝိပသ္သနာ သတိပိ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ သမုဂ္ဃာဋနေ သင္ခာရနိမိတ္တံ ပန သာ န ဝိသ္သဇ္ဇေတီတိ နိပ္ပရိယာယေန အနိမိတ္တနာမံ အလဘမာနာ အတ္တနော မဂ္ဂသ္သ အနိမိတ္တနာမံ ဒာတုံ န သက္ကောတီတိ။ ကိဉ္စာပိ အဘိဓမ္မေ အနိမိတ္တဝိမောက္ခော န ဥဒ္ဓဋော, သုတ္တန္တေ ပန ရာဂာဒိနိမိတ္တာနံ သမုဂ္ဃာဋေန လဗ္ဘတီတိ။

    Evaṃ tividhāpi te animittavimokkhādibhedato tividhā, vimokkhasamadhigamavasenapi tividhā. Tayo hi ime vimokkhā suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkhoti. Te ca vimokkhā suññatādīhi aniccānupassanādīhi tīhi anupassanāhi adhigantabbā. Ādito hi aniccādīsu yena kenaci ākārena vipassanābhiniveso hoti. Yadā pana vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya aniccākārato saṅkhāre sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā satipi rāganimittādīnaṃ samugghāṭane saṅkhāranimittaṃ pana sā na vissajjetīti nippariyāyena animittanāmaṃ alabhamānā attano maggassa animittanāmaṃ dātuṃ na sakkotīti. Kiñcāpi abhidhamme animittavimokkho na uddhaṭo, suttante pana rāgādinimittānaṃ samugghāṭena labbhatīti.

    ‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟိ၊ မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ။

    ‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;

    တတော မာနာဘိသမယာ၊ ဥပသန္တော စရိသ္သသီ’’တိ။ (သံ. နိ. ၁.၂၁၂) –

    Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti. (saṃ. ni. 1.212) –

    အာဒိနာ ဟိ ဝိပသ္သနာယ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဘာဝော အနုတ္တရသ္သ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဘာဝော စ ဝုတ္တော။ ယဒာ ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိယာ ဝိပသ္သနာယ ဒုက္ခတော သင္ခာရေ သမ္မသန္တိယာ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တဒာ ဝိပသ္သနာ ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ သမုဂ္ဃာဋနေန အပ္ပဏိဟိတနာမံ လဘတီတိ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခံ နာမ ဟောတိ။ တဒနန္တရော စ မဂ္ဂော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော။ ယဒာ ပန ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိယာ ဝိပသ္သနာယ အနတ္တာကာရေန သမ္မသန္တိယာ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တဒာ ဝိပသ္သနာ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ သမုဂ္ဃာဋနေန သုညတနာမံ လဘတီတိ သုညတဝိမောက္ခံ နာမ ဟောတိ။ တဒနန္တရော စ မဂ္ဂော သုညတဝိမောက္ခော နာမ ဟောတိ။ ဣမေသု အဂ္ဂမဂ္ဂဘူတေသု တီသု ဝိမောက္ခေသု ဣမေသံ ထေရာနံ ကေစိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန မုတ္တာ, ကေစိ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန, ကေစိ သုညတဝိမောက္ခေန။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခာဒိဘေဒတော တိဝိဓာ, ဝိမောက္ခသမဓိဂမေနပိ တိဝိဓာ’’တိ။

    Ādinā hi vipassanāya animittavimokkhabhāvo anuttarassa animittavimokkhabhāvo ca vutto. Yadā vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya dukkhato saṅkhāre sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā rāgapaṇidhiādīnaṃ samugghāṭanena appaṇihitanāmaṃ labhatīti appaṇihitavimokkhaṃ nāma hoti. Tadanantaro ca maggo appaṇihitavimokkho. Yadā pana vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya anattākārena sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā attadiṭṭhiyā samugghāṭanena suññatanāmaṃ labhatīti suññatavimokkhaṃ nāma hoti. Tadanantaro ca maggo suññatavimokkho nāma hoti. Imesu aggamaggabhūtesu tīsu vimokkhesu imesaṃ therānaṃ keci animittavimokkhena muttā, keci appaṇihitavimokkhena, keci suññatavimokkhena. Tena vuttaṃ – ‘‘animittavimokkhādibhedato tividhā, vimokkhasamadhigamenapi tividhā’’ti.

    ပဋိပဒာဝိဘာဂေန စတုဗ္ဗိဓာ။ စတသ္သော ဟိ ပဋိပဒာ – ဒုက္ခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ, ဒုက္ခပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာ, သုခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ, သုခပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာတိ။ တတ္ထ ရူပမုခာဒီသု ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသေသု ယော ရူပမုခေန ဝိပသ္သနံ အဘိနိဝိသိတ္ဝာ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဥပာဒာရူပံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ အရူပံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ, ရူပာရူပံ ပန ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, တသ္သ ဒုက္ခပဋိပဒာ နာမ ဟောတိ, ပရိဂ္ဂဟိတရူပာရူပသ္သ ပန ဝိပသ္သနာပရိဝာသေ မဂ္ဂပာတုဘာဝဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယောပိ ရူပာရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ဝဝတ္ထပေတိ, ဝဝတ္ထပိတေ စ နာမရူပေ ဝိပသ္သနာပရိဝာသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ကောတိ, တသ္သပိ ဒုက္ခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ အပရော နာမရူပမ္ပိ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဝိပသ္သနာပရိဝာသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ အပရော ပစ္စယေပိ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ပဋိဝိဒ္ဓလက္ခဏော စ ဝိပသ္သနာပရိဝာသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ အပရော လက္ခဏာနိပိ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဝဟန္တေ ဥပ္ပန္နဝိပသ္သနာနိကန္တိံ ပရိယာဒိယမာနော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိယာဒိယတိ, နိကန္တိဉ္စ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာပရိဝာသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တာသုယေဝ ပဋိပဒာသု မဂ္ဂပာတုဘာဝသ္သ ခိပ္ပတာယ ဒုက္ခပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာ, တာသံ ပန ပဋိပဒာနံ အကိစ္ဆသိဒ္ဓိယံ မဂ္ဂပာတုဘာဝသ္သ ဒန္ဓတာယ ခိပ္ပတာယ စ ယထာက္ကမံ သုခပဋိပဒာ ဒန္ဓာဘိညာ, သုခပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမာသံ စတသ္သန္နံ ပဋိပဒာနံ ဝသေန အဂ္ဂမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ထေရာနံ စတုဗ္ဗိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ပဋိပဒာဟိ ဝိနာ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမော အတ္ထိ။ တထာ ဟိ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ နိယ္ယာနိကံ အပစယဂာမိံ။ပေ.။ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိည’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၂၇၇) ပဋိပဒာယ သဒ္ဓိံယေဝ အရိယမဂ္ဂော ဝိဘတ္တော, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပဒာဝိဘာဂေန စတုဗ္ဗိဓာ’’တိ။

    Paṭipadāvibhāgena catubbidhā. Catasso hi paṭipadā – dukkhapaṭipadā dandhābhiññā, dukkhapaṭipadā khippābhiññā, sukhapaṭipadā dandhābhiññā, sukhapaṭipadā khippābhiññāti. Tattha rūpamukhādīsu vipassanābhinivesesu yo rūpamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti arūpaṃ pariggaṇhāti, rūpārūpaṃ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhapaṭipadā nāma hoti, pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti. Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā nāmarūpaṃ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti, tassapi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā paccaye pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti. Paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo paccayepi pariggahetvā lakkhaṇāni paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vahante uppannavipassanānikantiṃ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Yathāvuttāsuyeva paṭipadāsu maggapātubhāvassa khippatāya dukkhapaṭipadā khippābhiññā, tāsaṃ pana paṭipadānaṃ akicchasiddhiyaṃ maggapātubhāvassa dandhatāya khippatāya ca yathākkamaṃ sukhapaṭipadā dandhābhiññā, sukhapaṭipadā khippābhiññā ca veditabbā. Imāsaṃ catassannaṃ paṭipadānaṃ vasena aggamaggappattiyā therānaṃ catubbidhatā veditabbā. Na hi paṭipadāhi vinā ariyamaggādhigamo atthi. Tathā hi abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ…pe… dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiñña’’ntiādinā (dha. sa. 277) paṭipadāya saddhiṃyeva ariyamaggo vibhatto, tena vuttaṃ ‘‘paṭipadāvibhāgena catubbidhā’’ti.

    ဣန္ဒ္ရိယာဓိကဝိဘာဂေန ပဉ္စဝိဓာ။ သတိပိ နေသံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓသာမညေ ဧကစ္စေ ထေရာ သဒ္ဓုတ္တရာ, သေယ္ယထာပိ ထေရော ဝက္ကလိ; ဧကစ္စေ ဝီရိယုတ္တရာ, သေယ္ယထာပိ ထေရော မဟာသောဏော, ကောဠိဝီသော; ဧကစ္စေ သတုတ္တရာ, သေယ္ယထာပိ ထေရော သောဘိတော, ဧကစ္စေ သမာဓုတ္တရာ, သေယ္ယထာပိ ထေရော စူဠပန္ထကော, ဧကစ္စေ ပညုတ္တရာ, သေယ္ယထာပိ ထေရော အာနန္ဒော။ တထာ ဟိ သော ဂတိမန္တတာယ အတ္ထကောသလ္လာဒိဝန္တတာယ စ ပသံသိတော, အယဉ္စ ဝိဘာဂော ပုဗ္ဗဘာဂေ လဗ္ဘမာနဝိသေသဝသေန ဝုတ္တော။ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏေ ပန သေသာနမ္ပိ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဧကသဘာဝာ ဣစ္ဆိတာတိ။

    Indriyādhikavibhāgena pañcavidhā. Satipi nesaṃ saccābhisambodhasāmaññe ekacce therā saddhuttarā, seyyathāpi thero vakkali; ekacce vīriyuttarā, seyyathāpi thero mahāsoṇo, koḷivīso; ekacce satuttarā, seyyathāpi thero sobhito, ekacce samādhuttarā, seyyathāpi thero cūḷapanthako, ekacce paññuttarā, seyyathāpi thero ānando. Tathā hi so gatimantatāya atthakosallādivantatāya ca pasaṃsito, ayañca vibhāgo pubbabhāge labbhamānavisesavasena vutto. Aggamaggakkhaṇe pana sesānampi indriyānaṃ ekasabhāvā icchitāti.

    တထာ ပာရမိပ္ပတ္တာ, ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာ, ဆဠဘိညာ, တေဝိဇ္ဇာ, သုက္ခဝိပသ္သကာတိ ပဉ္စဝိဓာ။ သာဝကေသု ဟိ ဧကစ္စေ သာဝကပာရမိယာ မတ္ထကပ္ပတ္တာ, ယထာ တံ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော, အာယသ္မာ စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော; ဧကစ္စေ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာတိ ဣမာသံ စတုန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ ဝသေန ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာ; ဧကစ္စေ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ အဘိညာနံ ဝသေန ဆဠဘိညာ; ဧကစ္စေ ပုဗ္ဗေနိဝာသဉာဏာဒီနံ တိသ္သန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ ဝသေန တေဝိဇ္ဇာ။ ယေ ပန ခဏိကသမာဓိမတ္တေ ဌတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ အဓိဂတအဂ္ဂမဂ္ဂာ, တေ အာဒိတော အန္တရန္တရာ စ သမာဓိဇေန ဈာနင္ဂေန ဝိပသ္သနာဗ္ဘန္တရံ ပဋိသန္ဓာနာနံ အဘာဝာ သုက္ခာ ဝိပသ္သနာ ဧတေသန္တိ သုက္ခဝိပသ္သကာ နာမ။ အယဉ္စ ဝိဘာဂော သာဝကာနံ သာဓာရဏဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတ္ဝာ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပာဠိယံ အာဂတာ နတ္ထေဝ သုက္ခဝိပသ္သကာ။ တေနေဝာဟ –

    Tathā pāramippattā, paṭisambhidāppattā, chaḷabhiññā, tevijjā, sukkhavipassakāti pañcavidhā. Sāvakesu hi ekacce sāvakapāramiyā matthakappattā, yathā taṃ āyasmā sāriputto, āyasmā ca mahāmoggallāno; ekacce atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti imāsaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ vasena paṭisambhidāppattā; ekacce iddhividhañāṇādīnaṃ abhiññānaṃ vasena chaḷabhiññā; ekacce pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ vasena tevijjā. Ye pana khaṇikasamādhimatte ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā adhigataaggamaggā, te ādito antarantarā ca samādhijena jhānaṅgena vipassanābbhantaraṃ paṭisandhānānaṃ abhāvā sukkhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā nāma. Ayañca vibhāgo sāvakānaṃ sādhāraṇabhāvaṃ upaparikkhitvā vutto. Idha pāḷiyaṃ āgatā nattheva sukkhavipassakā. Tenevāha –

    ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာ စတသ္သော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ။

    ‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;

    ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိအာဒိ။ (အပ. ထေရ ၁.၁.၃၇၄; ၂.၄၃.၁၄)။

    Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’ntiādi. (apa. thera 1.1.374; 2.43.14);

    ဧဝံ ပာရမိပ္ပတ္တာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။

    Evaṃ pāramippattādivasena pañcavidhā.

    အနိမိတ္တာဒိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ အနိမိတ္တဝိမုတ္တောတိအာဒယော။

    Animittādivasena chabbidhā animittavimuttotiādayo.

    သဒ္ဓာဓုရော , ပညာဓုရောတိ ဒုဝိဓာ။ တထာ အပ္ပဏိဟိတဝိမုတ္တော ပညာဝိမုတ္တော စာတိ။ ဧဝံ အနိမိတ္တဝိမုတ္တာဒိဝသေန စ ပရိယာယဝိမုတ္တဘေဒေန သတ္တဝိဓာ။ စတူသု ဟိ အရူပသမာပတ္တီသု ဧကမေကံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ အာရဘိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ စတ္တာရော, နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ အရဟတ္တံ ပတ္တော စာတိ ပဉ္စ, ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ, သဒ္ဓာဓုရပညာဓုရဝသေန ဒ္ဝေ ပညာဝိမုတ္တာတိ ဧဝံ ဝိမုတ္တိဘေဒေန သတ္တဝိဓာ။

    Saddhādhuro , paññādhuroti duvidhā. Tathā appaṇihitavimutto paññāvimutto cāti. Evaṃ animittavimuttādivasena ca pariyāyavimuttabhedena sattavidhā. Catūsu hi arūpasamāpattīsu ekamekaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pattā cattāro, nirodhato vuṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañca, ubhatobhāgavimuttā, saddhādhurapaññādhuravasena dve paññāvimuttāti evaṃ vimuttibhedena sattavidhā.

    ဓုရပဋိပဒာဝိဘာဂေန အဋ္ဌဝိဓာ။ ယော ဟိ ဒုက္ခပဋိပဒာယ ဒန္ဓာဘိညာယ နိယ္ယာတိ, သော သဒ္ဓာဓုရပညာဓုရဝသေန ဒုဝိဓာ, တထာ သေသပဋိပဒာသုပီတိ ဧဝံ ဓုရပဋိပဒာဝိဘာဂေန အဋ္ဌဝိဓာ။

    Dhurapaṭipadāvibhāgena aṭṭhavidhā. Yo hi dukkhapaṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, so saddhādhurapaññādhuravasena duvidhā, tathā sesapaṭipadāsupīti evaṃ dhurapaṭipadāvibhāgena aṭṭhavidhā.

    ဝိမုတ္တိဘေဒေန နဝဝိဓာ။ ပဉ္စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ, ဒ္ဝေ ပညာဝိမုတ္တာ, ပညာဝိမုတ္တိယံ စေတောဝိမုတ္တိယဉ္စ ပာရမိပ္ပတ္တာ ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာ စာတိ ဧဝံ နဝဝိဓာ။

    Vimuttibhedena navavidhā. Pañca ubhatobhāgavimuttā, dve paññāvimuttā, paññāvimuttiyaṃ cetovimuttiyañca pāramippattā dve aggasāvakā cāti evaṃ navavidhā.

    ဝိမုတ္တိဝသေနေဝ ဒသဝိဓာ။ စတူသု အရူပာဝစရဇ္ဈာနေသု စ ဧကမေကံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ စတ္တာရော, သုက္ခဝိပသ္သကောတိ ပဉ္စ ပညာဝိမုတ္တာ, ယထာဝုတ္တာ စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ စာတိ ဧဝံ ဝိမုတ္တိဘေဒေနေဝ ဒသဝိဓာ။ တေ ယထာဝုတ္တေန ဓုရဘေဒေန ဘိဇ္ဇမာနာ ဝီသတိ ဟောန္တိ။ ပဋိပဒာဘေဒေန ဘိဇ္ဇမာနာ စတ္တာလီသံ ဟောန္တိ။ ပုန ပဋိပဒာဘေဒေန ဓုရဘေဒေန စ ဘိဇ္ဇမာနာ အသီတိ ဟောန္တိ။ အထ တေ သုညတဝိမုတ္တာဒိဝိဘာဂေန ဘိဇ္ဇမာနာ စတ္တာလီသာဓိကာ ဒ္ဝေ သတာနိ ဟောန္တိ။ ပုန ဣန္ဒ္ရိယာဓိကဘာဝေန ဘိဇ္ဇမာနာ ဒ္ဝိသတုတ္တရံ သဟသ္သံ ဟောန္တီတိ။ ဧဝံ အတ္တနော ဂုဏဝသေန အနေကဘေဒဝိဘတ္တေသု မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌေသု အရိယသာဝကေသု ယေ အတ္တနော ပဋိပတ္တိပဝတ္တိအာဒိကေ စ ဝိဘာဝေန္တိ။ ယေ ‘‘ဆန္နာ မေ ကုဋိကာ’’တိအာဒိကာ (ထေရဂာ. ၁) ဂာထာ ဥဒာနာဒိဝသေန အဘာသိံသု။ တေ စ ဣဓ ဂာထာမုခေန သင္ဂဟံ အာရူဠ္ဟာ။ တေနာဟ – ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ။ပေ.။ ဖုသိတ္ဝာ အစ္စုတံ ပဒ’’န္တိ (ထေရဂာ. နိဒာနဂာထာ)။ ဧဝမေတ္ထ ပကိဏ္ဏကကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Vimuttivaseneva dasavidhā. Catūsu arūpāvacarajjhānesu ca ekamekaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pattā cattāro, sukkhavipassakoti pañca paññāvimuttā, yathāvuttā ca ubhatobhāgavimuttā cāti evaṃ vimuttibhedeneva dasavidhā. Te yathāvuttena dhurabhedena bhijjamānā vīsati honti. Paṭipadābhedena bhijjamānā cattālīsaṃ honti. Puna paṭipadābhedena dhurabhedena ca bhijjamānā asīti honti. Atha te suññatavimuttādivibhāgena bhijjamānā cattālīsādhikā dve satāni honti. Puna indriyādhikabhāvena bhijjamānā dvisatuttaraṃ sahassaṃ hontīti. Evaṃ attano guṇavasena anekabhedavibhattesu maggaṭṭhaphalaṭṭhesu ariyasāvakesu ye attano paṭipattipavattiādike ca vibhāventi. Ye ‘‘channā me kuṭikā’’tiādikā (theragā. 1) gāthā udānādivasena abhāsiṃsu. Te ca idha gāthāmukhena saṅgahaṃ ārūḷhā. Tenāha – ‘‘sīhānaṃva nadantānaṃ…pe… phusitvā accutaṃ pada’’nti (theragā. nidānagāthā). Evamettha pakiṇṇakakathā veditabbā.

    ဝင္ဂီသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    မဟာနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Mahānipātavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဗဒရတိတ္ထမဟာဝိဟာရဝာသိနာ အာစရိယဓမ္မပာလတ္ထေရေန ကတာ

    Badaratitthamahāvihāravāsinā ācariyadhammapālattherena katā

    ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Theragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. ဝင္ဂီသတ္ထေရဂာထာ • 1. Vaṅgīsattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact