Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೨೧. ಮಹಾನಿಪಾತೋ
21. Mahānipāto
೧. ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
1. Vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā
ಸತ್ತತಿನಿಪಾತೇ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವತ ಮಂ ಸನ್ತನ್ತಿಆದಿಕಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಮಹಾಭೋಗಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ, ಸತ್ಥಾರಾ ಬ್ಯಾಕತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಙ್ಗೀಸೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ತಯೋ ಬೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಚರಿಯಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ, ಛವಸೀಸಮನ್ತಂ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಛವಸೀಸಂ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಅಸುಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ।
Sattatinipāte nikkhantaṃ vata maṃ santantiādikā āyasmato vaṅgīsattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto, purimanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā – ‘‘ahampi anāgate paṭibhānavantānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā, satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā vaṅgīsoti laddhanāmo tayo bede uggaṇhanto ācariyaṃ ārādhetvā, chavasīsamantaṃ nāma sikkhitvā chavasīsaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto’’ti jānāti.
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಅಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜೀವಿತಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ವಙ್ಗೀಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಯಾನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿಯೋ ವಿಚರನ್ತಿ। ವಙ್ಗೀಸೋಪಿ ತಿವಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಮತಾನಮ್ಪಿ ಸೀಸಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಅಸುಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ತೇ ತೇ ಜನೇ ಆವಾಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಗತಿಂ ಕಥಾಪೇತಿ। ತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಜನೋ ಅಭಿಪ್ಪಸೀದತಿ। ಸೋ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಹತ್ಥತೋ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಲಭತೀತಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಙ್ಗೀಸಮಾದಾಯ ಯಥಾರುಚಿಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅಗಮಂಸು। ವಙ್ಗೀಸೋ ಸತ್ಥು ಗುಣೇ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಾಯಾಯ ತಂ ಆವಟ್ಟೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು। ವಙ್ಗೀಸೋ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಧುರಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ।
Brāhmaṇā ‘‘ayaṃ amhākaṃ jīvitamaggo’’ti ñatvā vaṅgīsaṃ gahetvā paṭicchannayāne nisīdāpetvā gāmanigamarājadhāniyo vicaranti. Vaṅgīsopi tivassamatthake matānampi sīsaṃ āharāpetvā nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto’’ti vatvā mahājanassa kaṅkhacchedanatthaṃ te te jane āvāhetvā attano attano gatiṃ kathāpeti. Tena tasmiṃ mahājano abhippasīdati. So taṃ nissāya mahājanassa hatthato satampi sahassampi labhatīti. Brāhmaṇā vaṅgīsamādāya yathāruciṃ vicaritvā puna sāvatthiṃ agamaṃsu. Vaṅgīso satthu guṇe sutvā satthāraṃ upasaṅkamitukāmo ahosi. Brāhmaṇā ‘‘samaṇo gotamo māyāya taṃ āvaṭṭessatī’’ti paṭikkhipiṃsu. Vaṅgīso tesaṃ vacanaṃ anādiyitvā satthu santikaṃ gantvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
ತಂ ಸತ್ಥಾ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ವಙ್ಗೀಸ, ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪಂ ಜಾನಾಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಛವಸೀಸಮನ್ತಂ ನಾಮ ಜಾನಾಮಿ। ತೇನ ತಿವಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಮತಾನಮ್ಪಿ ಸೀಸಂ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ। ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಏಕಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ, ಏಕಂ ಮನುಸ್ಸೇಸು , ಏಕಂ ದೇವೇಸು, ಏಕಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಸೀಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಸೋ ಪಠಮಂ ಸೀಸಂ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ, ‘‘ಭೋ ಗೋತಮ, ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸಾಧು, ವಙ್ಗೀಸ, ಸುಟ್ಠು ತಯಾ ದಿಟ್ಠಂ। ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ’’ತಿ। ‘‘ಅಯಂ ಕುಹಿ’’ನ್ತಿ? ‘‘ದೇವಲೋಕೇ’’ತಿ ತಿಣ್ಣನ್ನಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಪನ ಸೀಸಂ ನಖೇನ ಆಕೋಟೇನ್ತೋ ನೇವ ಅನ್ತಂ ನ ಕೋಟಿಂ ಪಸ್ಸಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ನ ಸಕ್ಕೋಸಿ ವಙ್ಗೀಸಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ‘‘ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಮಿ ತಾವಾ’’ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಆಕೋಟೇನ್ತೋಪಿ ಬಾಹಿರಕಮನ್ತೇನ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಗತಿಂ ಕಥಂ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಮತ್ಥಕತೋ ಸೇದೋ ಮುಚ್ಚಿ। ಸೋ ಲಜ್ಜಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ – ‘‘ಕಿಲಮಸಿ, ವಙ್ಗೀಸಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಆಮ, ಭೋ ಗೋತಮ, ಇಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ಜಾನಾಥ, ಕಥೇಥಾ’’ತಿ। ‘‘ವಙ್ಗೀಸ, ಅಹಂ ಏತಮ್ಪಿ ಜಾನಾಮಿ, ಇತೋ ಉತ್ತರಿತರಮ್ಪಿ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ –
Taṃ satthā pucchi – ‘‘vaṅgīsa, kiñci sippaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Āma, bho gotama, chavasīsamantaṃ nāma jānāmi. Tena tivassamatthake matānampi sīsaṃ nakhena ākoṭetvā nibbattaṭṭhānaṃ jānāmī’’ti. Satthā tassa ekaṃ niraye nibbattassa sīsaṃ dassesi, ekaṃ manussesu , ekaṃ devesu, ekaṃ parinibbutassa sīsaṃ dassesi. So paṭhamaṃ sīsaṃ ākoṭetvā, ‘‘bho gotama, ayaṃ satto niraye nibbatto’’ti āha. ‘‘Sādhu, vaṅgīsa, suṭṭhu tayā diṭṭhaṃ. Ayaṃ satto kuhiṃ nibbatto’’ti pucchi. ‘‘Manussaloke’’ti. ‘‘Ayaṃ kuhi’’nti? ‘‘Devaloke’’ti tiṇṇannampi nibbattaṭṭhānaṃ kathesi. Parinibbutassa pana sīsaṃ nakhena ākoṭento neva antaṃ na koṭiṃ passi. Atha naṃ satthā ‘‘na sakkosi vaṅgīsā’’ti pucchi. ‘‘Upaparikkhāmi tāvā’’ti punappunaṃ parivattetvā ākoṭentopi bāhirakamantena khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato sedo mucci. So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā – ‘‘kilamasi, vaṅgīsā’’ti āha. ‘‘Āma, bho gotama, imassa uppannaṭṭhānaṃ jānituṃ na sakkomi, sace tumhe jānātha, kathethā’’ti. ‘‘Vaṅgīsa, ahaṃ etampi jānāmi, ito uttaritarampi jānāmī’’ti vatvā –
‘‘ಚುತಿಂ ಯೋ ವೇದಿ ಸತ್ತಾನಂ, ಉಪಪತ್ತಿಞ್ಚ ಸಬ್ಬಸೋ।
‘‘Cutiṃ yo vedi sattānaṃ, upapattiñca sabbaso;
ಅಸತ್ತಂ ಸುಗತಂ ಬುದ್ಧಂ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ॥
Asattaṃ sugataṃ buddhaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ.
‘‘ಯಸ್ಸ ಗತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ದೇವಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಮಾನುಸಾ।
‘‘Yassa gatiṃ na jānanti, devā gandhabbamānusā;
ಖೀಣಾಸವಂ ಅರಹನ್ತಂ, ತಮಹಂ ಬ್ರೂಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೪೧೯-೪೨೦; ಸು॰ ನಿ॰ ೬೪೮-೬೪೯) –
Khīṇāsavaṃ arahantaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti. (dha. pa. 419-420; su. ni. 648-649) –
ಇಮಾ ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ। ವಙ್ಗೀಸೋ ‘‘ತೇನ ಹಿ, ಭೋ ಗೋತಮ, ತಂ ವಿಜ್ಜಂ ಮೇ ದೇಥಾ’’ತಿ ಅಪಚಿತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಮಾನಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ದೇಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ವಙ್ಗೀಸೋ ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ವಾ ಮಯಾ ಇಮಂ ಮನ್ತಂ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮಯಿ ಪಬ್ಬಜನ್ತೇ ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಅಹಂ ಮನ್ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ತೇನ ಭದ್ದಕಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮನ್ತತ್ಥಾಯ ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ। ತದಾ ಚ ಥೇರೋ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪೋ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಭಗವಾ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪ, ಇಮಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಸತ್ಥು ಆಣಾಯ ತಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಮನ್ತಪರಿವಾರಂ ತಾವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಸೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೋವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಙ್ಗೀಸಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ, ಭೋ ವಙ್ಗೀಸ, ಸಮಣಸ್ಮ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಿಪ್ಪಂ ಸಿಕ್ಖಿತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಕಿಂ ಸಿಪ್ಪಸಿಕ್ಖನೇನ, ಗಚ್ಛಥ ತುಮ್ಹೇ, ನ ಮಯ್ಹಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ದಾನಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಸಂ ಆಪನ್ನೋ, ಮಾಯಾಯ ಆವಟ್ಟಿತೋ, ಕಿಂ ಮಯಂ ತವ ಸನ್ತಿಕೇ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೫೫.೯೬-೧೪೨) –
Imā dve gāthā abhāsi. Vaṅgīso ‘‘tena hi, bho gotama, taṃ vijjaṃ me dethā’’ti apacitiṃ dassetvā satthu santike nisīdi. Satthā ‘‘amhehi samānaliṅgassa demā’’ti āha. Vaṅgīso ‘‘yaṃkiñci katvā mayā imaṃ mantaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti brāhmaṇe āha – ‘‘tumhe mayi pabbajante mā cintayittha, ahaṃ mantaṃ uggaṇhitvā sakalajambudīpe jeṭṭhako bhavissāmi, tumhākampi tena bhaddakameva bhavissatī’’ti mantatthāya satthusantikaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Tadā ca thero nigrodhakappo bhagavato santike ṭhito hoti, taṃ bhagavā āṇāpesi – ‘‘nigrodhakappa, imaṃ pabbājehī’’ti. So satthu āṇāya taṃ pabbājesi. Athassa satthā ‘‘mantaparivāraṃ tāva uggaṇhāhī’’ti dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ vipassanākammaṭṭhānañca ācikkhi. So dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantova vipassanaṃ paṭṭhapesi. Brāhmaṇā vaṅgīsaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, bho vaṅgīsa, samaṇasma gotamassa santike sippaṃ sikkhita’’nti pucchiṃsu. ‘‘Kiṃ sippasikkhanena, gacchatha tumhe, na mayhaṃ tumhehi kattabbakicca’’nti. Brāhmaṇā ‘‘tvampi dāni samaṇassa gotamassa vasaṃ āpanno, māyāya āvaṭṭito, kiṃ mayaṃ tava santike karissāmā’’ti āgatamaggeneva pakkamiṃsu. Vaṅgīsatthero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.55.96-142) –
‘‘ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಜಿನೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಮಾ।
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಕಪ್ಪೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ನಾಯಕೋ॥
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘ಯಥಾಪಿ ಸಾಗರೇ ಊಮಿ, ಗಗನೇ ವಿಯ ತಾರಕಾ।
‘‘Yathāpi sāgare ūmi, gagane viya tārakā;
ಏವಂ ಪಾವಚನಂ ತಸ್ಸ, ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಚಿತ್ತಿತಂ॥
Evaṃ pāvacanaṃ tassa, arahantehi cittitaṃ.
‘‘ಸದೇವಾಸುರನಾಗೇಹಿ, ಮನುಜೇಹಿ ಪುರಕ್ಖತೋ।
‘‘Sadevāsuranāgehi, manujehi purakkhato;
ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಕಿಣ್ಣೇ, ಜನಮಜ್ಝೇ ಜಿನುತ್ತಮೋ॥
Samaṇabrāhmaṇākiṇṇe, janamajjhe jinuttamo.
‘‘ಪಭಾಹಿ ಅನುರಞ್ಜನ್ತೋ, ಲೋಕೇ ಲೋಕನ್ತಗೂ ಜಿನೋ।
‘‘Pabhāhi anurañjanto, loke lokantagū jino;
ವಚನೇನ ವಿಬೋಧೇನ್ತೋ, ವೇನೇಯ್ಯಪದುಮಾನಿ ಸೋ॥
Vacanena vibodhento, veneyyapadumāni so.
‘‘ವೇಸಾರಜ್ಜೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚತೂಹಿ ಪುರಿಸುತ್ತಮೋ।
‘‘Vesārajjehi sampanno, catūhi purisuttamo;
ಪಹೀನಭಯಸಾರಜ್ಜೋ, ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಸಾರದೋ॥
Pahīnabhayasārajjo, khemappatto visārado.
‘‘ಆಸಭಂ ಪವರಂ ಠಾನಂ, ಬುದ್ಧಭೂಮಿಞ್ಚ ಕೇವಲಂ।
‘‘Āsabhaṃ pavaraṃ ṭhānaṃ, buddhabhūmiñca kevalaṃ;
ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಲೋಕಗ್ಗೋ, ನತ್ಥಿ ಸಞ್ಚೋದಕೋ ಕ್ವಚಿ॥
Paṭijānāti lokaggo, natthi sañcodako kvaci.
‘‘ಸೀಹನಾದಮಸಮ್ಭೀತಂ, ನದತೋ ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ।
‘‘Sīhanādamasambhītaṃ, nadato tassa tādino;
ದೇವಾ ನರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ, ಪಟಿವತ್ತಾ ನ ವಿಜ್ಜತಿ॥
Devā naro vā brahmā vā, paṭivattā na vijjati.
‘‘ದೇಸೇನ್ತೋ ಪವರಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸನ್ತಾರೇನ್ತೋ ಸದೇವಕಂ।
‘‘Desento pavaraṃ dhammaṃ, santārento sadevakaṃ;
ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದೋ॥
Dhammacakkaṃ pavatteti, parisāsu visārado.
‘‘ಪಟಿಭಾನವತಂ ಅಗ್ಗಂ, ಸಾವಕಂ ಸಾಧುಸಮ್ಮತಂ।
‘‘Paṭibhānavataṃ aggaṃ, sāvakaṃ sādhusammataṃ;
ಗುಣಂ ಬಹುಂ ಪಕಿತ್ತೇತ್ವಾ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ತಂ॥
Guṇaṃ bahuṃ pakittetvā, etadagge ṭhapesi taṃ.
‘‘ತದಾಹಂ ಹಂಸವತಿಯಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋ।
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, brāhmaṇo sādhusammato;
ಸಬ್ಬವೇದವಿದೂ ಜಾತೋ, ವಾಗೀಸೋ ವಾದಿಸೂದನೋ॥
Sabbavedavidū jāto, vāgīso vādisūdano.
‘‘ಉಪೇಚ್ಚ ತಂ ಮಹಾವೀರಂ, ಸುತ್ವಾಹಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ।
‘‘Upecca taṃ mahāvīraṃ, sutvāhaṃ dhammadesanaṃ;
ಪೀತಿವರಂ ಪಟಿಲಭಿಂ, ಸಾವಕಸ್ಸ ಗುಣೇ ರತೋ॥
Pītivaraṃ paṭilabhiṃ, sāvakassa guṇe rato.
‘‘ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾವ ಸುಗತಂ, ಸಸಙ್ಘಂ ಲೋಕನನ್ದನಂ।
‘‘Nimantetvāva sugataṃ, sasaṅghaṃ lokanandanaṃ;
ಸತ್ತಾಹಂ ಭೋಜಯಿತ್ವಾಹಂ, ದುಸ್ಸೇಹಚ್ಛಾದಯಿಂ ತದಾ॥
Sattāhaṃ bhojayitvāhaṃ, dussehacchādayiṃ tadā.
‘‘ನಿಪಚ್ಚ ಸಿರಸಾ ಪಾದೇ, ಕತೋಕಾಸೋ ಕತಞ್ಜಲೀ।
‘‘Nipacca sirasā pāde, katokāso katañjalī;
ಏಕಮನ್ತಂ ಠಿತೋ ಹಟ್ಠೋ, ಸನ್ಥವಿಂ ಜಿನಮುತ್ತಮಂ॥
Ekamantaṃ ṭhito haṭṭho, santhaviṃ jinamuttamaṃ.
‘‘ನಮೋ ತೇ ವಾದಿಮದ್ದನ, ನಮೋ ತೇ ಇಸಿಸತ್ತಮ।
‘‘Namo te vādimaddana, namo te isisattama;
ನಮೋ ತೇ ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗ, ನಮೋ ತೇ ಅಭಯಂ ಕರ॥
Namo te sabbalokagga, namo te abhayaṃ kara.
‘‘ನಮೋ ತೇ ಮಾರಮಥನ, ನಮೋ ತೇ ದಿಟ್ಠಿಸೂದನ।
‘‘Namo te māramathana, namo te diṭṭhisūdana;
ನಮೋ ತೇ ಸನ್ತಿಸುಖದ, ನಮೋ ತೇ ಸರಣಂ ಕರ॥
Namo te santisukhada, namo te saraṇaṃ kara.
‘‘ಅನಾಥಾನಂ ಭವಂ ನಾಥೋ, ಭೀತಾನಂ ಅಭಯಪ್ಪದೋ।
‘‘Anāthānaṃ bhavaṃ nātho, bhītānaṃ abhayappado;
ವಿಸ್ಸಾಮಭೂಮಿ ಸನ್ತಾನಂ, ಸರಣಂ ಸರಣೇಸಿನಂ॥
Vissāmabhūmi santānaṃ, saraṇaṃ saraṇesinaṃ.
‘‘ಏವಮಾದೀಹಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸನ್ಥವಿತ್ವಾ ಮಹಾಗುಣಂ।
‘‘Evamādīhi sambuddhaṃ, santhavitvā mahāguṇaṃ;
ಅವೋಚಂ ವಾದಿಸೂದಸ್ಸ, ಗತಿಂ ಪಪ್ಪೋಮಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ॥
Avocaṃ vādisūdassa, gatiṃ pappomi bhikkhuno.
‘‘ತದಾ ಅವೋಚ ಭಗವಾ, ಅನನ್ತಪಟಿಭಾನವಾ।
‘‘Tadā avoca bhagavā, anantapaṭibhānavā;
ಯೋ ಸೋ ಬುದ್ಧಂ ಅಭೋಜೇಸಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ಸಹಸಾವಕಂ॥
Yo so buddhaṃ abhojesi, sattāhaṃ sahasāvakaṃ.
‘‘ಗುಣಞ್ಚ ಮೇ ಪಕಿತ್ತೇಸಿ, ಪಸನ್ನೋ ಸೇಹಿ ಪಾಣಿಭಿ।
‘‘Guṇañca me pakittesi, pasanno sehi pāṇibhi;
ಏಸೋ ಪತ್ಥಯತೇ ಠಾನಂ, ವಾದಿಸೂದಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ॥
Eso patthayate ṭhānaṃ, vādisūdassa bhikkhuno.
‘‘ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಲಚ್ಛಸೇ ತಂ ಮನೋರಥಂ।
‘‘Anāgatamhi addhāne, lacchase taṃ manorathaṃ;
ದೇವಮಾನುಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಅನುಭೋತ್ವಾ ಅನಪ್ಪಕಂ॥
Devamānusasampattiṃ, anubhotvā anappakaṃ.
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ।
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮೇಸು ದಾಯಾದೋ, ಓರಸೋ ಧಮ್ಮನಿಮ್ಮಿತೋ।
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ವಙ್ಗೀಸೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ॥
Vaṅgīso nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘ತಂ ಸುತ್ವಾ ಮುದಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಯಾವಜೀವಂ ತದಾ ಜಿನಂ।
‘‘Taṃ sutvā mudito hutvā, yāvajīvaṃ tadā jinaṃ;
ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಸಿಂ, ಮೇತ್ತಚಿತ್ತೋ ತಥಾಗತಂ॥
Paccayehi upaṭṭhāsiṃ, mettacitto tathāgataṃ.
‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತುಸಿತಂ ಅಗಮಾಸಹಂ॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tusitaṃ agamāsahaṃ.
‘‘ಪಚ್ಛಿಮೇ ಚ ಭವೇ ದಾನಿ, ಜಾತೋ ವಿಪ್ಪಕುಲೇ ಅಹಂ।
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jāto vippakule ahaṃ;
ಪಚ್ಚಾಜಾತೋ ಯದಾ ಆಸಿಂ, ಜಾತಿಯಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೋ॥
Paccājāto yadā āsiṃ, jātiyā sattavassiko.
‘‘ಸಬ್ಬವೇದವಿದೂ ಜಾತೋ, ವಾದಸತ್ಥವಿಸಾರದೋ।
‘‘Sabbavedavidū jāto, vādasatthavisārado;
ವಾದಿಸ್ಸರೋ ಚಿತ್ತಕಥೀ, ಪರವಾದಪ್ಪಮದ್ದನೋ॥
Vādissaro cittakathī, paravādappamaddano.
‘‘ವಙ್ಗೇ ಜಾತೋತಿ ವಙ್ಗೀಸೋ, ವಚನೇ ಇಸ್ಸರೋತಿ ವಾ।
‘‘Vaṅge jātoti vaṅgīso, vacane issaroti vā;
ವಙ್ಗೀಸೋ ಇತಿ ಮೇ ನಾಮಂ, ಅಭವೀ ಲೋಕಸಮ್ಮತಂ॥
Vaṅgīso iti me nāmaṃ, abhavī lokasammataṃ.
‘‘ಯದಾಹಂ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ, ಠಿತೋ ಪಠಮಯೋಬ್ಬನೇ।
‘‘Yadāhaṃ viññutaṃ patto, ṭhito paṭhamayobbane;
ತದಾ ರಾಜಗಹೇ ರಮ್ಮೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮಹದ್ದಸಂ॥
Tadā rājagahe ramme, sāriputtamahaddasaṃ.
‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ವಿಚರನ್ತಂ ತಂ, ಪತ್ತಪಾಣಿಂ ಸುಸಂವುತಂ।
‘‘Piṇḍāya vicarantaṃ taṃ, pattapāṇiṃ susaṃvutaṃ;
ಅಲೋಲಕ್ಖಿಂ ಮಿತಭಾಣಿಂ, ಯುಗಮತ್ತಂ ನಿದಕ್ಖಿತಂ॥
Alolakkhiṃ mitabhāṇiṃ, yugamattaṃ nidakkhitaṃ.
‘‘ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಮ್ಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ, ಅವೋಚಂ ಮಮನುಚ್ಛವಂ।
‘‘Taṃ disvā vimhito hutvā, avocaṃ mamanucchavaṃ;
ಕಣಿಕಾರಂವ ನಿಚಿತಂ, ಚಿತ್ತಂ ಗಾಥಾಪದಂ ಅಹಂ॥
Kaṇikāraṃva nicitaṃ, cittaṃ gāthāpadaṃ ahaṃ.
‘‘ಆಚಿಕ್ಖಿ ಸೋ ಮೇ ಸತ್ಥಾರಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ।
‘‘Ācikkhi so me satthāraṃ, sambuddhaṃ lokanāyakaṃ;
ತದಾ ಸೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ವೀರೋ, ಉತ್ತರಿಂ ಸಮವೋಚ ಮೇ॥
Tadā so paṇḍito vīro, uttariṃ samavoca me.
‘‘ವಿರಾಗಸಂಹಿತಂ ವಾಕ್ಯಂ, ಕತ್ವಾ ದುದ್ದಸಮುತ್ತಮಂ।
‘‘Virāgasaṃhitaṃ vākyaṃ, katvā duddasamuttamaṃ;
ವಿಚಿತ್ತಪಟಿಭಾನೇಹಿ, ತೋಸಿತೋ ತೇನ ತಾದಿನಾ॥
Vicittapaṭibhānehi, tosito tena tādinā.
‘‘ನಿಪಚ್ಚ ಸಿರಸಾ ಪಾದೇ, ಪಬ್ಬಾಜೇಹೀತಿ ಮಂ ಬ್ರವಿ।
‘‘Nipacca sirasā pāde, pabbājehīti maṃ bravi;
ತತೋ ಮಂ ಸ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಮುಪಾನಯಿ॥
Tato maṃ sa mahāpañño, buddhaseṭṭhamupānayi.
‘‘ನಿಪಚ್ಚ ಸಿರಸಾ ಪಾದೇ, ನಿಸೀದಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ।
‘‘Nipacca sirasā pāde, nisīdiṃ satthu santike;
ಮಮಾಹ ವದತಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಕಚ್ಚಿ ವಙ್ಗೀಸ ಜಾನಾಸಿ॥
Mamāha vadataṃ seṭṭho, kacci vaṅgīsa jānāsi.
‘‘ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ತಸ್ಸಾಹಂ, ಜಾನಾಮೀತಿ ಚ ಅಬ್ರವಿಂ।
‘‘Kiñci sippanti tassāhaṃ, jānāmīti ca abraviṃ;
ಮತಸೀಸಂ ವನಚ್ಛುದ್ಧಂ, ಅಪಿ ಬಾರಸವಸ್ಸಿಕಂ।
Matasīsaṃ vanacchuddhaṃ, api bārasavassikaṃ;
ತವ ವಿಜ್ಜಾವಿಸೇಸೇನ, ಸಚೇ ಸಕ್ಕೋಸಿ ವಾಚಯ॥
Tava vijjāvisesena, sace sakkosi vācaya.
‘‘ಆಮೋತಿ ಮೇ ಪಟಿಞ್ಞಾತೇ, ತೀಣಿ ಸೀಸಾನಿ ದಸ್ಸಯಿ।
‘‘Āmoti me paṭiññāte, tīṇi sīsāni dassayi;
ನಿರಯನರದೇವೇಸು, ಉಪಪನ್ನೇ ಅವಾಚಯಿಂ॥
Nirayanaradevesu, upapanne avācayiṃ.
‘‘ತದಾ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ, ಸೀಸಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ನಾಯಕೋ।
‘‘Tadā khīṇāsavasseva, sīsaṃ dassesi nāyako;
ತತೋಹಂ ವಿಹತಾರಬ್ಭೋ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸಮಯಾಚಿಸಂ॥
Tatohaṃ vihatārabbho, pabbajjaṃ samayācisaṃ.
‘‘ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾನ ಸುಗತಂ, ಸನ್ಥವಾಮಿ ತಹಿಂ ತಹಿಂ।
‘‘Pabbajitvāna sugataṃ, santhavāmi tahiṃ tahiṃ;
ತತೋ ಮಂ ಕಬ್ಬವಿತ್ತೋಸಿ, ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿಹ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Tato maṃ kabbavittosi, ujjhāyantiha bhikkhavo.
‘‘ತತೋ ವೀಮಂಸನತ್ಥಂ ಮೇ, ಆಹ ಬುದ್ಧೋ ವಿನಾಯಕೋ।
‘‘Tato vīmaṃsanatthaṃ me, āha buddho vināyako;
ತಕ್ಕಿಕಾ ಪನಿಮಾ ಗಾಥಾ, ಠಾನಸೋ ಪಟಿಭನ್ತಿ ತಂ॥
Takkikā panimā gāthā, ṭhānaso paṭibhanti taṃ.
‘‘ನ ಕಬ್ಬವಿತ್ತೋಹಂ ವೀರ, ಠಾನಸೋ ಪಟಿಭನ್ತಿ ಮಂ।
‘‘Na kabbavittohaṃ vīra, ṭhānaso paṭibhanti maṃ;
ತೇನ ಹಿ ದಾನಿ ವಙ್ಗೀಸ, ಠಾನಸೋ ಸನ್ಥವಾಹಿ ಮಂ॥
Tena hi dāni vaṅgīsa, ṭhānaso santhavāhi maṃ.
‘‘ತದಾಹಂ ಸನ್ಥವಿಂ ವೀರಂ, ಗಾಥಾಹಿ ಇಸಿಸತ್ತಮಂ।
‘‘Tadāhaṃ santhaviṃ vīraṃ, gāthāhi isisattamaṃ;
ಠಾನಸೋ ಮೇ ತದಾ ತುಟ್ಠೋ, ಜಿನೋ ಅಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ॥
Ṭhānaso me tadā tuṭṭho, jino agge ṭhapesi maṃ.
‘‘ಪಟಿಭಾನೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಅಞ್ಞೇಸಮತಿಮಞ್ಞಹಂ।
‘‘Paṭibhānena cittena, aññesamatimaññahaṃ;
ಪೇಸಲೇ ತೇನ ಸಂವಿಗ್ಗೋ, ಅರಹತ್ತಮಪಾಪುಣಿಂ॥
Pesale tena saṃviggo, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ಪಟಿಭಾನವತಂ ಅಗ್ಗೋ, ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
‘‘Paṭibhānavataṃ aggo, añño koci na vijjati;
ಯಥಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ವಙ್ಗೀಸೋ, ಏವಂ ಧಾರೇಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Yathāyaṃ bhikkhu vaṅgīso, evaṃ dhāretha bhikkhavo.
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ, ಫಲಂ ದಸ್ಸೇಸಿ ಮೇ ಇಧ।
‘‘Satasahasse kataṃ kammaṃ, phalaṃ dassesi me idha;
ಸುಮುತ್ತೋ ಸರವೇಗೋವ, ಕಿಲೇಸೇ ಝಾಪಯಿಂ ಮಮ॥
Sumutto saravegova, kilese jhāpayiṃ mama.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಭವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಮೂಹತಾ।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
ನಾಗೋವ ಬನ್ಧನಂ ಛೇತ್ವಾ, ವಿಹರಾಮಿ ಅನಾಸವೋ॥
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ।
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ॥
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ।
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹಾ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚಕ್ಖುಪಥತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚನ್ದೇನ, ಸೂರಿಯೇನ, ಆಕಾಸೇನ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೇನ, ಸಿನೇರುನಾ ಪಬ್ಬತರಾಜೇನ, ಸೀಹೇನ ಮಿಗರಞ್ಞಾ, ಹತ್ಥಿನಾಗೇನಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಮೇನ್ತೋ ಅನೇಕೇಹಿ ಪದಸತೇಹಿ ಸತ್ಥಾರಂ ವಣ್ಣೇನ್ತೋವ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ತೇನ ತಂ ಸತ್ಥಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಪಟಿಭಾನವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ। ಅಥ ಥೇರೇನ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಪಚ್ಛಾ ಚ ತಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಭಾಸಿತಾ। ಥೇರಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಭಾಸಿತಾ ಚ –
Arahā pana hutvā thero satthu santikaṃ gacchanto cakkhupathato paṭṭhāya candena, sūriyena, ākāsena, mahāsamuddena, sinerunā pabbatarājena, sīhena migaraññā, hatthināgenāti tena tena saddhiṃ upamento anekehi padasatehi satthāraṃ vaṇṇentova upagacchati. Tena taṃ satthā saṅghamajjhe nisinno paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Atha therena arahattappattito pubbe ca pacchā ca taṃ taṃ cittaṃ āgamma bhāsitā. Theraṃ uddissa ānandattherādīhi bhāsitā ca –
೧೨೧೮.
1218.
‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವತ ಮಂ ಸನ್ತಂ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯಂ।
‘‘Nikkhantaṃ vata maṃ santaṃ, agārasmānagāriyaṃ;
ವಿತಕ್ಕಾ ಉಪಧಾವನ್ತಿ, ಪಗಬ್ಭಾ ಕಣ್ಹತೋ ಇಮೇ॥
Vitakkā upadhāvanti, pagabbhā kaṇhato ime.
೧೨೧೯.
1219.
‘‘ಉಗ್ಗಪುತ್ತಾ ಮಹಿಸ್ಸಾಸಾ, ಸಿಕ್ಖಿತಾ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನೋ।
‘‘Uggaputtā mahissāsā, sikkhitā daḷhadhammino;
ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಕಿರೇಯ್ಯುಂ, ಸಹಸ್ಸಂ ಅಪಲಾಯಿನಂ॥
Samantā parikireyyuṃ, sahassaṃ apalāyinaṃ.
೧೨೨೦.
1220.
‘‘ಸಚೇಪಿ ಏತ್ತಕಾ ಭಿಯ್ಯೋ, ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ।
‘‘Sacepi ettakā bhiyyo, āgamissanti itthiyo;
ನೇವ ಮಂ ಬ್ಯಾಧಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ॥
Neva maṃ byādhayissanti, dhamme samhi patiṭṭhito.
೧೨೨೧.
1221.
‘‘ಸಕ್ಖೀ ಹಿ ಮೇ ಸುತಂ ಏತಂ, ಬುದ್ಧಸ್ಸಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನೋ।
‘‘Sakkhī hi me sutaṃ etaṃ, buddhassādiccabandhuno;
ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ ಮಗ್ಗಂ, ತತ್ಥ ಮೇ ನಿರತೋ ಮನೋ॥
Nibbānagamanaṃ maggaṃ, tattha me nirato mano.
೧೨೨೨.
1222.
‘‘ಏವಞ್ಚೇ ಮಂ ವಿಹರನ್ತಂ, ಪಾಪಿಮ ಉಪಗಚ್ಛಸಿ।
‘‘Evañce maṃ viharantaṃ, pāpima upagacchasi;
ತಥಾ ಮಚ್ಚು ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಮೇ ಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ದಕ್ಖಸಿ॥
Tathā maccu karissāmi, na me maggampi dakkhasi.
೧೨೨೩.
1223.
‘‘ಅರತಿಞ್ಚ ರತಿಞ್ಚ ಪಹಾಯ, ಸಬ್ಬಸೋ ಗೇಹಸಿತಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕಂ।
‘‘Aratiñca ratiñca pahāya, sabbaso gehasitañca vitakkaṃ;
ವನಥಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ ಕುಹಿಞ್ಚಿ, ನಿಬ್ಬನಥೋ ಅವನಥೋ ಸ ಭಿಕ್ಖು॥
Vanathaṃ na kareyya kuhiñci, nibbanatho avanatho sa bhikkhu.
೧೨೨೪.
1224.
‘‘ಯಮಿಧ ಪಥವಿಞ್ಚ ವೇಹಾಸಂ, ರೂಪಗತಂ ಜಗತೋಗಧಂ ಕಿಞ್ಚಿ।
‘‘Yamidha pathaviñca vehāsaṃ, rūpagataṃ jagatogadhaṃ kiñci;
ಪರಿಜೀಯತಿ ಸಬ್ಬಮನಿಚ್ಚಂ, ಏವಂ ಸಮೇಚ್ಚ ಚರನ್ತಿ ಮುತತ್ತಾ॥
Parijīyati sabbamaniccaṃ, evaṃ samecca caranti mutattā.
೧೨೨೫.
1225.
‘‘ಉಪಧೀಸು ಜನಾ ಗಧಿತಾಸೇ, ದಿಟ್ಠಸುತೇ ಪಟಿಘೇ ಚ ಮುತೇ ಚ।
‘‘Upadhīsu janā gadhitāse, diṭṭhasute paṭighe ca mute ca;
ಏತ್ಥ ವಿನೋದಯ ಛನ್ದಮನೇಜೋ, ಯೋ ಹೇತ್ಥ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಮುನಿ ತಮಾಹು॥
Ettha vinodaya chandamanejo, yo hettha na limpati muni tamāhu.
೧೨೨೬.
1226.
‘‘ಅಥ ಸಟ್ಠಿಸಿತಾ ಸವಿತಕ್ಕಾ, ಪುಥುಜ್ಜನತಾಯ ಅಧಮ್ಮಾ ನಿವಿಟ್ಠಾ।
‘‘Atha saṭṭhisitā savitakkā, puthujjanatāya adhammā niviṭṭhā;
ನ ಚ ವಗ್ಗಗತಸ್ಸ ಕುಹಿಞ್ಚಿ, ನೋ ಪನ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಗಾಹೀ ಸ ಭಿಕ್ಖು॥
Na ca vaggagatassa kuhiñci, no pana duṭṭhullagāhī sa bhikkhu.
೧೨೨೭.
1227.
‘‘ದಬ್ಬೋ ಚಿರರತ್ತಸಮಾಹಿತೋ, ಅಕುಹಕೋ ನಿಪಕೋ ಅಪಿಹಾಲು।
‘‘Dabbo cirarattasamāhito, akuhako nipako apihālu;
ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಜ್ಝಗಮಾ ಮುನಿ, ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಕಙ್ಖತಿ ಕಾಲಂ॥
Santaṃ padaṃ ajjhagamā muni, paṭicca parinibbuto kaṅkhati kālaṃ.
೧೨೨೮.
1228.
‘‘ಮಾನಂ ಪಜಹಸ್ಸು ಗೋತಮ, ಮಾನಪಥಞ್ಚ ಜಹಸ್ಸು ಅಸೇಸಂ।
‘‘Mānaṃ pajahassu gotama, mānapathañca jahassu asesaṃ;
ಮಾನಪಥಮ್ಹಿ ಸ ಮುಚ್ಛಿತೋ, ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀಹುವಾ ಚಿರರತ್ತಂ॥
Mānapathamhi sa mucchito, vippaṭisārīhuvā cirarattaṃ.
೧೨೨೯.
1229.
‘‘ಮಕ್ಖೇನ ಮಕ್ಖಿತಾ ಪಜಾ, ಮಾನಹತಾ ನಿರಯಂ ಪಪತನ್ತಿ।
‘‘Makkhena makkhitā pajā, mānahatā nirayaṃ papatanti;
ಸೋಚನ್ತಿ ಜನಾ ಚಿರರತ್ತಂ, ಮಾನಹತಾ ನಿರಯಂ ಉಪಪನ್ನಾ॥
Socanti janā cirarattaṃ, mānahatā nirayaṃ upapannā.
೧೨೩೦.
1230.
‘‘ನ ಹಿ ಸೋಚತಿ ಭಿಕ್ಖು ಕದಾಚಿ, ಮಗ್ಗಜಿನೋ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನೋ।
‘‘Na hi socati bhikkhu kadāci, maggajino sammā paṭipanno;
ಕಿತ್ತಿಞ್ಚ ಸುಖಞ್ಚಾನುಭೋತಿ, ಧಮ್ಮದಸೋತಿ ತಮಾಹು ತಥತ್ತಂ॥
Kittiñca sukhañcānubhoti, dhammadasoti tamāhu tathattaṃ.
೧೨೩೧.
1231.
‘‘ತಸ್ಮಾ ಅಖಿಲೋ ಇಧ ಪಧಾನವಾ, ನೀವರಣಾನಿ ಪಹಾಯ ವಿಸುದ್ಧೋ।
‘‘Tasmā akhilo idha padhānavā, nīvaraṇāni pahāya visuddho;
ಮಾನಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಅಸೇಸಂ, ವಿಜ್ಜಾಯನ್ತಕರೋ ಸಮಿತಾವೀ॥
Mānañca pahāya asesaṃ, vijjāyantakaro samitāvī.
೧೨೩೨.
1232.
‘‘ಕಾಮರಾಗೇನ ಡಯ್ಹಾಮಿ, ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಪರಿಡಯ್ಹತಿ।
‘‘Kāmarāgena ḍayhāmi, cittaṃ me pariḍayhati;
ಸಾಧು ನಿಬ್ಬಾಪನಂ ಬ್ರೂಹಿ, ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಗೋತಮ॥
Sādhu nibbāpanaṃ brūhi, anukampāya gotama.
೧೨೩೩.
1233.
‘‘ಸಞ್ಞಾಯ ವಿಪರಿಯೇಸಾ, ಚಿತ್ತಂ ತೇ ಪರಿಡಯ್ಹತಿ।
‘‘Saññāya vipariyesā, cittaṃ te pariḍayhati;
ನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇಹಿ, ಸುಭಂ ರಾಗೂಪಸಂಹಿತಂ॥
Nimittaṃ parivajjehi, subhaṃ rāgūpasaṃhitaṃ.
೧೨೩೪.
1234.
‘‘ಅಸುಭಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇಹಿ, ಏಕಗ್ಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ।
‘‘Asubhāya cittaṃ bhāvehi, ekaggaṃ susamāhitaṃ;
ಸತಿ ಕಾಯಗತಾ ತ್ಯತ್ಥು, ನಿಬ್ಬಿದಾಬಹುಲೋ ಭವ॥
Sati kāyagatā tyatthu, nibbidābahulo bhava.
೧೨೩೫.
1235.
‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಹಿ, ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹ।
‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;
ತತೋ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸಿ॥
Tato mānābhisamayā, upasanto carissasi.
೧೨೩೬.
1236.
‘‘ತಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಯಾಯತ್ತಾನಂ ನ ತಾಪಯೇ।
‘‘Tameva vācaṃ bhāseyya, yāyattānaṃ na tāpaye;
ಪರೇ ಚ ನ ವಿಹಿಂಸೇಯ್ಯ, ಸಾ ವೇ ವಾಚಾ ಸುಭಾಸಿತಾ॥
Pare ca na vihiṃseyya, sā ve vācā subhāsitā.
೧೨೩೭.
1237.
‘‘ಪಿಯವಾಚಮೇವ ಭಾಸೇಯ್ಯ, ಯಾ ವಾಚಾ ಪಟಿನನ್ದಿತಾ।
‘‘Piyavācameva bhāseyya, yā vācā paṭinanditā;
ಯಂ ಅನಾದಾಯ ಪಾಪಾನಿ, ಪರೇಸಂ ಭಾಸತೇ ಪಿಯಂ॥
Yaṃ anādāya pāpāni, paresaṃ bhāsate piyaṃ.
೧೨೩೮.
1238.
‘‘ಸಚ್ಚಂ ವೇ ಅಮತಾ ವಾಚಾ, ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋ।
‘‘Saccaṃ ve amatā vācā, esa dhammo sanantano;
ಸಚ್ಚೇ ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ, ಆಹು ಸನ್ತೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ॥
Sacce atthe ca dhamme ca, āhu santo patiṭṭhitā.
೧೨೩೯.
1239.
‘‘ಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭಾಸತಿ ವಾಚಂ, ಖೇಮಂ ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾ।
‘‘Yaṃ buddho bhāsati vācaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā;
ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯ, ಸಾ ವೇ ವಾಚಾನಮುತ್ತಮಾ॥
Dukkhassantakiriyāya, sā ve vācānamuttamā.
೧೨೪೦.
1240.
‘‘ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋ ಮೇಧಾವೀ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ।
‘‘Gambhīrapañño medhāvī, maggāmaggassa kovido;
ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಭಿಕ್ಖುನಂ॥
Sāriputto mahāpañño, dhammaṃ deseti bhikkhunaṃ.
೧೨೪೧.
1241.
‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನಪಿ ದೇಸೇತಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸತಿ।
‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;
ಸಾಲಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋ, ಪಟಿಭಾನಂ ಉದಿಯ್ಯತಿ॥
Sālikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udiyyati.
೧೨೪೨.
1242.
‘‘ತಸ್ಸ ತಂ ದೇಸಯನ್ತಸ್ಸ, ಸುಣನ್ತಿ ಮಧುರಂ ಗಿರಂ।
‘‘Tassa taṃ desayantassa, suṇanti madhuraṃ giraṃ;
ಸರೇನ ರಜನೀಯೇನ, ಸವನೀಯೇನ ವಗ್ಗುನಾ।
Sarena rajanīyena, savanīyena vaggunā;
ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಮುದಿತಾ, ಸೋತಂ ಓಧೇನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Udaggacittā muditā, sotaṃ odhenti bhikkhavo.
೧೨೪೩.
1243.
‘‘ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೇ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ, ಭಿಕ್ಖೂ ಪಞ್ಚಸತಾ ಸಮಾಗತಾ।
‘‘Ajja pannarase visuddhiyā, bhikkhū pañcasatā samāgatā;
ಸಂಯೋಜನಬನ್ಧನಚ್ಛಿದಾ, ಅನೀಘಾ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವಾ ಇಸೀ॥
Saṃyojanabandhanacchidā, anīghā khīṇapunabbhavā isī.
೧೨೪೪.
1244.
‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಯಥಾ ರಾಜಾ, ಅಮಚ್ಚಪರಿವಾರಿತೋ।
‘‘Cakkavattī yathā rājā, amaccaparivārito;
ಸಮನ್ತಾ ಅನುಪರಿಯೇತಿ, ಸಾಗರನ್ತಂ ಮಹಿಂ ಇಮಂ॥
Samantā anupariyeti, sāgarantaṃ mahiṃ imaṃ.
೧೨೪೫.
1245.
‘‘ಏವಂ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಂ, ಸತ್ಥವಾಹಂ ಅನುತ್ತರಂ।
‘‘Evaṃ vijitasaṅgāmaṃ, satthavāhaṃ anuttaraṃ;
ಸಾವಕಾ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ, ತೇವಿಜ್ಜಾ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನೋ॥
Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyino.
೧೨೪೬.
1246.
‘‘ಸಬ್ಬೇ ಭಗವತೋ ಪುತ್ತಾ, ಪಲಾಪೇತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
‘‘Sabbe bhagavato puttā, palāpettha na vijjati;
ತಣ್ಹಾಸಲ್ಲಸ್ಸ ಹನ್ತಾರಂ, ವನ್ದೇ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಂ॥
Taṇhāsallassa hantāraṃ, vande ādiccabandhunaṃ.
೧೨೪೭.
1247.
‘‘ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, ಸುಗತಂ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ।
‘‘Parosahassaṃ bhikkhūnaṃ, sugataṃ payirupāsati;
ದೇಸೇನ್ತಂ ವಿರಜಂ ಧಮ್ಮಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಕುತೋಭಯಂ॥
Desentaṃ virajaṃ dhammaṃ, nibbānaṃ akutobhayaṃ.
೧೨೪೮.
1248.
‘‘ಸುಣನ್ತಿ ಧಮ್ಮಂ ವಿಮಲಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧದೇಸಿತಂ।
‘‘Suṇanti dhammaṃ vimalaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;
ಸೋಭತಿ ವತ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪುರಕ್ಖತೋ॥
Sobhati vata sambuddho, bhikkhusaṅghapurakkhato.
೧೨೪೯.
1249.
‘‘ನಾಗನಾಮೋಸಿ ಭಗವಾ, ಇಸೀನಂ ಇಸಿಸತ್ತಮೋ।
‘‘Nāganāmosi bhagavā, isīnaṃ isisattamo;
ಮಹಾಮೇಘೋವ ಹುತ್ವಾನ, ಸಾವಕೇ ಅಭಿವಸ್ಸಸಿ॥
Mahāmeghova hutvāna, sāvake abhivassasi.
೧೨೫೦.
1250.
‘‘ದಿವಾ ವಿಹಾರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಸತ್ಥುದಸ್ಸನಕಮ್ಯತಾ।
‘‘Divā vihārā nikkhamma, satthudassanakamyatā;
ಸಾವಕೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ ವಙ್ಗಿಸೋ॥
Sāvako te mahāvīra, pāde vandati vaṅgiso.
೧೨೫೧.
1251.
‘‘ಉಮ್ಮಗ್ಗಪಥಂ ಮಾರಸ್ಸ, ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಚರತಿ ಪಭಿಜ್ಜ ಖೀಲಾನಿ।
‘‘Ummaggapathaṃ mārassa, abhibhuyya carati pabhijja khīlāni;
ತಂ ಪಸ್ಸಥ ಬನ್ಧಪಮುಞ್ಚ ಕರಂ, ಅಸಿತಂವ ಭಾಗಸೋ ಪವಿಭಜ್ಜ॥
Taṃ passatha bandhapamuñca karaṃ, asitaṃva bhāgaso pavibhajja.
೧೨೫೨.
1252.
‘‘ಓಘಸ್ಸ ಹಿ ನಿತರಣತ್ಥಂ, ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಕ್ಖಾಸಿ।
‘‘Oghassa hi nitaraṇatthaṃ, anekavihitaṃ maggaṃ akkhāsi;
ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅಮತೇ ಅಕ್ಖಾತೇ, ಧಮ್ಮದಸಾ ಠಿತಾ ಅಸಂಹೀರಾ॥
Tasmiñca amate akkhāte, dhammadasā ṭhitā asaṃhīrā.
೧೨೫೩.
1253.
‘‘ಪಜ್ಜೋತಕರೋ ಅತಿವಿಜ್ಝ, ಸಬ್ಬಠಿತೀನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಮದ್ದಸ।
‘‘Pajjotakaro ativijjha, sabbaṭhitīnaṃ atikkamamaddasa;
ಞತ್ವಾ ಚ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಚ, ಅಗ್ಗಂ ಸೋ ದೇಸಯಿ ದಸದ್ಧಾನಂ॥
Ñatvā ca sacchikatvā ca, aggaṃ so desayi dasaddhānaṃ.
೧೨೫೪.
1254.
‘‘ಏವಂ ಸುದೇಸಿತೇ ಧಮ್ಮೇ, ಕೋ ಪಮಾದೋ ವಿಜಾನತಂ ಧಮ್ಮಂ।
‘‘Evaṃ sudesite dhamme, ko pamādo vijānataṃ dhammaṃ;
ತಸ್ಮಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ, ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಸದಾ ನಮಸ್ಸಮನುಸಿಕ್ಖೇ॥
Tasmā hi tassa bhagavato sāsane, appamatto sadā namassamanusikkhe.
೧೨೫೫.
1255.
‘‘ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೋ ಯೋ ಥೇರೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ತಿಬ್ಬನಿಕ್ಕಮೋ।
‘‘Buddhānubuddho yo thero, koṇḍañño tibbanikkamo;
ಲಾಭೀ ಸುಖವಿಹಾರಾನಂ, ವಿವೇಕಾನಂ ಅಭಿಣ್ಹಸೋ॥
Lābhī sukhavihārānaṃ, vivekānaṃ abhiṇhaso.
೧೨೫೬.
1256.
‘‘ಯಂ ಸಾವಕೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ಸತ್ಥು ಸಾಸನಕಾರಿನಾ।
‘‘Yaṃ sāvakena pattabbaṃ, satthu sāsanakārinā;
ಸಬ್ಬಸ್ಸ ತಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖತೋ॥
Sabbassa taṃ anuppattaṃ, appamattassa sikkhato.
೧೨೫೭.
1257.
‘‘ಮಹಾನುಭಾವೋ ತೇವಿಜ್ಜೋ, ಚೇತೋಪರಿಯಕೋವಿದೋ।
‘‘Mahānubhāvo tevijjo, cetopariyakovido;
ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧದಾಯಾದೋ, ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ ಸತ್ಥುನೋ॥
Koṇḍañño buddhadāyādo, pāde vandati satthuno.
೧೨೫೮.
1258.
‘‘ನಗಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇ ಆಸೀನಂ, ಮುನಿಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗುಂ।
‘‘Nagassa passe āsīnaṃ, muniṃ dukkhassa pāraguṃ;
ಸಾವಕಾ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ, ತೇವಿಜ್ಜಾ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನೋ॥
Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyino.
೧೨೫೯.
1259.
‘‘ಚೇತಸಾ ಅನುಪರಿಯೇತಿ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ।
‘‘Cetasā anupariyeti, moggallāno mahiddhiko;
ಚಿತ್ತಂ ನೇಸಂ ಸಮನ್ವೇಸಂ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಿರೂಪಧಿಂ॥
Cittaṃ nesaṃ samanvesaṃ, vippamuttaṃ nirūpadhiṃ.
೧೨೬೦.
1260.
‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಮುನಿಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗುಂ।
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ, muniṃ dukkhassa pāraguṃ;
ಅನೇಕಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ ಗೋತಮಂ॥
Anekākārasampannaṃ, payirupāsanti gotamaṃ.
೧೨೬೧.
1261.
‘‘ಚನ್ದೋ ಯಥಾ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ನಭೇ, ವಿರೋಚತಿ ವೀತಮಲೋವ ಭಾಣುಮಾ।
‘‘Cando yathā vigatavalāhake nabhe, virocati vītamalova bhāṇumā;
ಏವಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗೀರಸ ತ್ವಂ ಮಹಾಮುನಿ, ಅತಿರೋಚಸಿ ಯಸಸಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಂ॥
Evampi aṅgīrasa tvaṃ mahāmuni, atirocasi yasasā sabbalokaṃ.
೧೨೬೨.
1262.
‘‘ಕಾವೇಯ್ಯಮತ್ತಾ ವಿಚರಿಮ್ಹ ಪುಬ್ಬೇ, ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ಪುರಾ ಪುರಂ।
‘‘Kāveyyamattā vicarimha pubbe, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
ಅಥದ್ದಸಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನ ಪಾರಗುಂ॥
Athaddasāma sambuddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
೧೨೬೩.
1263.
‘‘ಸೋ ಮೇ ಧಮ್ಮಮದೇಸೇಸಿ, ಮುನಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗೂ।
‘‘So me dhammamadesesi, muni dukkhassa pāragū;
ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸೀದಿಮ್ಹ, ಸದ್ಧಾ ನೋ ಉದಪಜ್ಜಥ॥
Dhammaṃ sutvā pasīdimha, saddhā no udapajjatha.
೧೨೬೪.
1264.
‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಖನ್ಧೇ ಆಯತನಾನಿ ಚ।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, khandhe āyatanāni ca;
ಧಾತುಯೋ ಚ ವಿದಿತ್ವಾನ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ಅನಗಾರಿಯಂ॥
Dhātuyo ca viditvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
೧೨೬೫.
1265.
‘‘ಬಹೂನಂ ವತ ಅತ್ಥಾಯ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತಥಾಗತಾ।
‘‘Bahūnaṃ vata atthāya, uppajjanti tathāgatā;
ಇತ್ಥೀನಂ ಪುರಿಸಾನಞ್ಚ, ಯೇ ತೇ ಸಾಸನಕಾರಕಾ॥
Itthīnaṃ purisānañca, ye te sāsanakārakā.
೧೨೬೬.
1266.
‘‘ತೇಸಂ ಖೋ ವತ ಅತ್ಥಾಯ, ಬೋಧಿಮಜ್ಝಗಮಾ ಮುನಿ।
‘‘Tesaṃ kho vata atthāya, bodhimajjhagamā muni;
ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಞ್ಚ, ಯೇ ನಿಯಾಮಗತದ್ದಸಾ॥
Bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca, ye niyāmagataddasā.
೧೨೬೭.
1267.
‘‘ಸುದೇಸಿತಾ ಚಕ್ಖುಮತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ।
‘‘Sudesitā cakkhumatā, buddhenādiccabandhunā;
ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಪಾಣಿನಂ॥
Cattāri ariyasaccāni, anukampāya pāṇinaṃ.
೧೨೬೮.
1268.
‘‘ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸಮುಪ್ಪಾದಂ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಂ।
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
ಅರಿಯಂ ಚಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ, ದುಕ್ಖೂಪಸಮಗಾಮಿನಂ॥
Ariyaṃ caṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
೧೨೬೯.
1269.
‘‘ಏವಮೇತೇ ತಥಾ ವುತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಾ ಮೇ ತೇ ಯಥಾ ತಥಾ।
‘‘Evamete tathā vuttā, diṭṭhā me te yathā tathā;
ಸದತ್ಥೋ ಮೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನಂ॥
Sadattho me anuppatto, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
೧೨೭೦.
1270.
‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಮಮ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ।
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;
ಸುವಿಭತ್ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು, ಯಂ ಸೇಟ್ಠಂ ತದುಪಾಗಮಿಂ॥
Suvibhattesu dhammesu, yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgamiṃ.
೧೨೭೧.
1271.
‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಸೋತಧಾತು ವಿಸೋಧಿತಾ।
‘‘Abhiññāpāramippatto, sotadhātu visodhitā;
ತೇವಿಜ್ಜೋ ಇದ್ಧಿಪತ್ತೋಮ್ಹಿ, ಚೇತೋಪರಿಯಕೋವಿದೋ॥
Tevijjo iddhipattomhi, cetopariyakovido.
೧೨೭೨.
1272.
‘‘ಪುಚ್ಛಾಮಿ ಸತ್ಥಾರಮನೋಮಪಞ್ಞಂ, ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಯೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಛೇತ್ತಾ।
‘‘Pucchāmi satthāramanomapaññaṃ, diṭṭheva dhamme yo vicikicchānaṃ chettā;
ಅಗ್ಗಾಳವೇ ಕಾಲಮಕಾಸಿ ಭಿಕ್ಖು, ಞಾತೋ ಯಸಸ್ಸೀ ಅಭಿನಿಬ್ಬುತತ್ತೋ॥
Aggāḷave kālamakāsi bhikkhu, ñāto yasassī abhinibbutatto.
೧೨೭೩.
1273.
‘‘ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪೋ ಇತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತಯಾ ಕತಂ ಭಗವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ।
‘‘Nigrodhakappo iti tassa nāmaṃ, tayā kataṃ bhagavā brāhmaṇassa;
ಸೋ ತಂ ನಮಸ್ಸಂ ಅಚರಿ ಮುತ್ಯಪೇಖೋ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ದಳ್ಹಧಮ್ಮದಸ್ಸೀ॥
So taṃ namassaṃ acari mutyapekho, āraddhavīriyo daḷhadhammadassī.
೧೨೭೪.
1274.
‘‘ತಂ ಸಾವಕಂ ಸಕ್ಕ ಮಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೇ, ಅಞ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾಮ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು।
‘‘Taṃ sāvakaṃ sakka mayampi sabbe, aññātumicchāma samantacakkhu;
ಸಮವಟ್ಠಿತಾ ನೋ ಸವನಾಯ ಸೋತಾ, ತುವಂ ನೋ ಸತ್ಥಾ ತ್ವಮನುತ್ತರೋಸಿ॥
Samavaṭṭhitā no savanāya sotā, tuvaṃ no satthā tvamanuttarosi.
೧೨೭೫.
1275.
‘‘ಛಿನ್ದ ನೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಬ್ರೂಹಿ ಮೇತಂ, ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ವೇದಯ ಭೂರಿಪಞ್ಞ।
‘‘Chinda no vicikicchaṃ brūhi metaṃ, parinibbutaṃ vedaya bhūripañña;
ಮಜ್ಝೇವ ನೋ ಭಾಸ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು, ಸಕ್ಕೋವ ದೇವಾನ ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ॥
Majjheva no bhāsa samantacakkhu, sakkova devāna sahassanetto.
೧೨೭೬.
1276.
‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಗನ್ಥಾ ಇಧ ಮೋಹಮಗ್ಗಾ, ಅಞ್ಞಾಣಪಕ್ಖಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಠಾನಾ।
‘‘Ye keci ganthā idha mohamaggā, aññāṇapakkhā vicikicchaṭhānā;
ತಥಾಗತಂ ಪತ್ವಾ ನ ತೇ ಭವನ್ತಿ, ಚಕ್ಖುಞ್ಹಿ ಏತಂ ಪರಮಂ ನರಾನಂ॥
Tathāgataṃ patvā na te bhavanti, cakkhuñhi etaṃ paramaṃ narānaṃ.
೧೨೭೭.
1277.
‘‘ನೋ ಚೇ ಹಿ ಜಾತು ಪುರಿಸೋ ಕಿಲೇಸೇ, ವಾತೋ ಯಥಾ ಅಬ್ಭಘನಂ ವಿಹಾನೇ।
‘‘No ce hi jātu puriso kilese, vāto yathā abbhaghanaṃ vihāne;
ತಮೋವಸ್ಸ ನಿವುತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕೋ, ಜೋತಿಮನ್ತೋಪಿ ನ ಪಭಾಸೇಯ್ಯುಂ॥
Tamovassa nivuto sabbaloko, jotimantopi na pabhāseyyuṃ.
೧೨೭೮.
1278.
‘‘ಧೀರಾ ಚ ಪಜ್ಜೋತಕರಾ ಭವನ್ತಿ, ತಂ ತಂ ಅಹಂ ವೀರ ತಥೇವ ಮಞ್ಞೇ।
‘‘Dhīrā ca pajjotakarā bhavanti, taṃ taṃ ahaṃ vīra tatheva maññe;
ವಿಪಸ್ಸಿನಂ ಜಾನಮುಪಾಗಮಿಮ್ಹ, ಪರಿಸಾಸು ನೋ ಆವಿಕರೋಹಿ ಕಪ್ಪಂ॥
Vipassinaṃ jānamupāgamimha, parisāsu no āvikarohi kappaṃ.
೧೨೭೯.
1279.
‘‘ಖಿಪ್ಪಂ ಗಿರಂ ಏರಯ ವಗ್ಗು ವಗ್ಗುಂ, ಹಂಸೋವ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಸಣಿಕಂ ನಿಕೂಜ।
‘‘Khippaṃ giraṃ eraya vaggu vagguṃ, haṃsova paggayha saṇikaṃ nikūja;
ಬಿನ್ದುಸ್ಸರೇನ ಸುವಿಕಪ್ಪಿತೇನ, ಸಬ್ಬೇವ ತೇ ಉಜ್ಜುಗತಾ ಸುಣೋಮ॥
Bindussarena suvikappitena, sabbeva te ujjugatā suṇoma.
೧೨೮೦.
1280.
‘‘ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣಂ ಅಸೇಸಂ, ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ಧೋನಂ ವದೇಸ್ಸಾಮಿ ಧಮ್ಮಂ।
‘‘Pahīnajātimaraṇaṃ asesaṃ, niggayha dhonaṃ vadessāmi dhammaṃ;
ನ ಕಾಮಕಾರೋ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ, ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಕಾರೋ ಚ ತಥಾಗತಾನಂ॥
Na kāmakāro hi puthujjanānaṃ, saṅkheyyakāro ca tathāgatānaṃ.
೧೨೮೧.
1281.
‘‘ಸಮ್ಪನ್ನವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ತವೇದಂ, ಸಮುಜ್ಜುಪಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮುಗ್ಗಹೀತಂ।
‘‘Sampannaveyyākaraṇaṃ tavedaṃ, samujjupaññassa samuggahītaṃ;
ಅಯಮಞ್ಜಲಿ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಸುಪ್ಪಣಾಮಿತೋ, ಮಾ ಮೋಹಯೀ ಜಾನಮನೋಮಪಞ್ಞ॥
Ayamañjali pacchimo suppaṇāmito, mā mohayī jānamanomapañña.
೧೨೮೨.
1282.
‘‘ಪರೋಪರಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ, ಮಾ ಮೋಹಯೀ ಜಾನಮನೋಮವೀರಿಯ।
‘‘Paroparaṃ ariyadhammaṃ viditvā, mā mohayī jānamanomavīriya;
ವಾರಿಂ ಯಥಾ ಘಮ್ಮನಿ ಘಮ್ಮತತ್ತೋ, ವಾಚಾಭಿಕಙ್ಖಾಮಿ ಸುತಂ ಪವಸ್ಸ॥
Vāriṃ yathā ghammani ghammatatto, vācābhikaṅkhāmi sutaṃ pavassa.
೧೨೮೩.
1283.
‘‘ಯದತ್ಥಿಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಚರೀ, ಕಪ್ಪಾಯನೋ ಕಚ್ಚಿಸ್ಸತಂ ಅಮೋಘಂ।
‘‘Yadatthikaṃ brahmacariyaṃ acarī, kappāyano kaccissataṃ amoghaṃ;
ನಿಬ್ಬಾಯಿ ಸೋ ಆದು ಸಉಪಾದಿಸೇಸೋ, ಯಥಾ ವಿಮುತ್ತೋ ಅಹು ತಂ ಸುಣೋಮ॥
Nibbāyi so ādu saupādiseso, yathā vimutto ahu taṃ suṇoma.
೧೨೮೪.
1284.
‘‘ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ತಣ್ಹಂ ಇಧ ನಾಮರೂಪೇ, (ಇತಿ ಭಗವಾ,)
‘‘Acchecchi taṇhaṃ idha nāmarūpe, (iti bhagavā,)
ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಸೋತಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಂ।
Kaṇhassa sotaṃ dīgharattānusayitaṃ;
ಅತಾರಿ ಜಾತಿಂ ಮರಣಂ ಅಸೇಸಂ, ಇಚ್ಚಬ್ರವಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಸೇಟ್ಠೋ॥
Atāri jātiṃ maraṇaṃ asesaṃ, iccabravi bhagavā pañcaseṭṭho.
೧೨೮೫.
1285.
‘‘ಏಸ ಸುತ್ವಾ ಪಸೀದಾಮಿ, ವಚೋ ತೇ ಇಸಿಸತ್ತಮ।
‘‘Esa sutvā pasīdāmi, vaco te isisattama;
ಅಮೋಘಂ ಕಿರ ಮೇ ಪುಟ್ಠಂ, ನ ಮಂ ವಞ್ಚೇಸಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ॥
Amoghaṃ kira me puṭṭhaṃ, na maṃ vañcesi brāhmaṇo.
೧೨೮೬.
1286.
‘‘ಯಥಾ ವಾದೀ ತಥಾ ಕಾರೀ, ಅಹು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕೋ।
‘‘Yathā vādī tathā kārī, ahu buddhassa sāvako;
ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ಮಚ್ಚುನೋ ಜಾಲಂ, ತತಂ ಮಾಯಾವಿನೋ ದಳ್ಹಂ॥
Acchecchi maccuno jālaṃ, tataṃ māyāvino daḷhaṃ.
೧೨೮೭.
1287.
‘‘ಅದ್ದಸ ಭಗವಾ ಆದಿಂ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯೋ।
‘‘Addasa bhagavā ādiṃ, upādānassa kappiyo;
ಅಚ್ಚಗಾ ವತ ಕಪ್ಪಾನೋ, ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ ಸುದುತ್ತರಂ॥
Accagā vata kappāno, maccudheyyaṃ suduttaraṃ.
೧೨೮೮.
1288.
‘‘ತಂ ದೇವದೇವಂ ವನ್ದಾಮಿ, ಪುತ್ತಂ ತೇ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮ।
‘‘Taṃ devadevaṃ vandāmi, puttaṃ te dvipaduttama;
ಅನುಜಾತಂ ಮಹಾವೀರಂ, ನಾಗಂ ನಾಗಸ್ಸ ಓರಸ’’ನ್ತಿ॥ –
Anujātaṃ mahāvīraṃ, nāgaṃ nāgassa orasa’’nti. –
ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೋಪಿತಾ। ತತ್ಥ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವತ ಮಂ ಸನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಯೋ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಆಯಸ್ಮಾ ವಙ್ಗೀಸೋ ನವೋ ಅಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಉಪಗತಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಇತ್ಥಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ತಂ ವಿನೋದೇನ್ತೋ ಅಭಾಸಿ।
Imā gāthā saṅgītikāle ekajjhaṃ katvā saṅgahaṃ āropitā. Tattha ‘‘nikkhantaṃ vata maṃ santa’’ntiādayo pañca gāthā āyasmā vaṅgīso navo acirapabbajito hutvā vihāraṃ upagatā alaṅkatapaṭiyattā sambahulā itthiyo disvā uppannarāgo taṃ vinodento abhāsi.
ತತ್ಥ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ವತ ಮಂ ಸನ್ತಂ, ಅಗಾರಸ್ಮಾನಗಾರಿಯನ್ತಿ ಅಗಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಮಂ ಸಮಾನಂ। ವಿತಕ್ಕಾತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಪಾಪವಿತಕ್ಕಾ। ಉಪಧಾವನ್ತೀತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಪಗಬ್ಭಾತಿ ಪಾಗಬ್ಭಿಯಯುತ್ತಾ ವಸಿನೋ। ‘‘ಅಯಂ ಗೇಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ನಯಿಮಂ ಅನುದ್ಧಂಸಿತುಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಪರಿಹಾರತೋ ನಿಲ್ಲಜ್ಜಾ। ಕಣ್ಹತೋತಿ ಕಾಳತೋ, ಲಾಮಕಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮೇತಿ ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾ ವುತ್ತಾ।
Tattha nikkhantaṃ vata maṃ santaṃ, agārasmānagāriyanti agārato nikkhantaṃ anagāriyaṃ pabbajitaṃ maṃ samānaṃ. Vitakkāti kāmavitakkādayo pāpavitakkā. Upadhāvantīti mama cittaṃ upagacchanti. Pagabbhāti pāgabbhiyayuttā vasino. ‘‘Ayaṃ gehato nikkhamitvā pabbajito, nayimaṃ anuddhaṃsituṃ yutta’’nti evaṃ aparihārato nillajjā. Kaṇhatoti kāḷato, lāmakabhāvatoti attho. Imeti tesaṃ attano paccakkhatā vuttā.
ಅಸುದ್ಧಜೀವಿನೋ ಪರಿವಾರಯುತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಉಗ್ಗಕಿಚ್ಚತಾಯ ‘‘ಉಗ್ಗಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾ ಉಗ್ಗಪುತ್ತಾ। ಮಹಿಸ್ಸಾಸಾತಿ ಮಹಾಇಸ್ಸಾಸಾ। ಸಿಕ್ಖಿತಾತಿ ದ್ವಾದಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಆಚರಿಯಕುಲೇ ಉಗ್ಗಹಿತಸಿಪ್ಪಾ। ದಳ್ಹಧಮ್ಮಿನೋತಿ, ದಳ್ಹಧನುನೋ । ದಳ್ಹಧನು ನಾಮ ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಥಾಮಂ ವುಚ್ಚತಿ। ದ್ವಿಸಹಸ್ಸಥಾಮನ್ತಿ, ಚ ಯಸ್ಸ ಆರೋಪಿತಸ್ಸ ಜಿಯಾಯ ಬನ್ಧೋ ಲೋಹಸೀಸಾದೀನಂ ಭಾರೋ ದಣ್ಡೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವ ಕಣ್ಡಪಮಾಣಾ ನಭಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಪಥವಿತೋ ಮುಚ್ಚತಿ। ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಕಿರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಕಣ್ಡೇ ಖಿಪೇಯ್ಯುಂ। ಕಿತ್ತಕಾತಿ ಚೇ ಆಹ ‘‘ಸಹಸ್ಸಂ ಅಪಲಾಯಿನ’’ನ್ತಿ। ಯುದ್ಧೇ ಅಪರಂ ಮುಖಾನಂ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಿಕ್ಖಿತಾ ಕತಹತ್ಥಾ ಉಗ್ಗಾ ದಳ್ಹಧನುನೋ ಮಹಿಸ್ಸಾಸಾ ಉಗ್ಗಪುತ್ತಾ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಕದಾಚಿಪಿ ಯುದ್ಧೇ ಪರಾಜಯಂ ಅಪತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಾ ಸಮನ್ತತೋ ಠತ್ವಾ ಥಮ್ಭಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸಚೇಪಿ ವಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ। ತಾದಿಸೇಹಿಪಿ ಇಸ್ಸಾಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸಮನ್ತಾ ಸರೇ ಪರಿಕಿರೀಯನ್ತೇ ಸುಸಿಕ್ಖಿತೋ ಪುರಿಸೋ ದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಸರೇ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಪಾದಮೂಲೇ ಪಾತೇಯ್ಯ। ತತ್ಥ ಏಕೋಪಿ ಇಸ್ಸಾಸೋ ದ್ವೇ ಸರೇ ಏಕತೋ ಖಿಪನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಇತ್ಥಿಯೋ ಪನ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಸರೇ ಏಕತೋ ಖಿಪನ್ತಿ, ಏವಂ ಖಿಪನ್ತಿಯೋ। ಏತ್ತಕಾ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಇಮಾಹಿ ಇತ್ಥೀಹಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಬಹೂ ಇತ್ಥಿಯೋ ಅತ್ತನೋ ಇತ್ಥಿಕುತ್ತಹಾಸಭಾವಾದಿತೋ ವಿಧಂಸೇನ್ತಿ।
Asuddhajīvino parivārayuttā manussā uggakiccatāya ‘‘uggā’’ti vuccanti, tesaṃ puttā uggaputtā. Mahissāsāti mahāissāsā. Sikkhitāti dvādasa vassāni ācariyakule uggahitasippā. Daḷhadhamminoti, daḷhadhanuno . Daḷhadhanu nāma dvisahassathāmaṃ vuccati. Dvisahassathāmanti, ca yassa āropitassa jiyāya bandho lohasīsādīnaṃ bhāro daṇḍe gahetvā yāva kaṇḍapamāṇā nabhaṃ ukkhittassa pathavito muccati. Samantā parikireyyunti samantato kaṇḍe khipeyyuṃ. Kittakāti ce āha ‘‘sahassaṃ apalāyina’’nti. Yuddhe aparaṃ mukhānaṃ sahassamattānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – sikkhitā katahatthā uggā daḷhadhanuno mahissāsā uggaputtā sahassamattā kadācipi yuddhe parājayaṃ apattā appamattā samantato ṭhatvā thambhaṃ upanissāya sacepi vasseyyuṃ. Tādisehipi issāsasahassehi samantā sare parikirīyante susikkhito puriso daṇḍaṃ gahetvā sabbe sare attano sarīre apatamāne katvā pādamūle pāteyya. Tattha ekopi issāso dve sare ekato khipanto nāma natthi. Itthiyo pana rūpārammaṇādivasena pañca pañca sare ekato khipanti, evaṃ khipantiyo. Ettakā bhiyyoti imāhi itthīhi bhiyyopi bahū itthiyo attano itthikuttahāsabhāvādito vidhaṃsenti.
ಸಕ್ಖೀ ಹಿ ಮೇ ಸುತಂ ಏತನ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖಾ ಮಯಾ ಏತಂ ಸುತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತತ್ಥ ಮೇ ನಿರತೋ ಮನೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇ ಮಯ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರತಂ।
Sakkhī hi me sutaṃ etanti sammukhā mayā etaṃ sutaṃ. Nibbānagamanaṃ magganti liṅgavipallāsena vuttaṃ, nibbānagāmimaggoti attho, vipassanaṃ sandhāyāha. Tattha me nirato manoti tasmiṃ vipassanāmagge mayhaṃ cittaṃ nirataṃ.
ಏವಞ್ಚೇ ಮಂ ವಿಹರನ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚಅಸುಭಜ್ಝಾನಭಾವನಾಯ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಚ ವಿಹರನ್ತಂ ಮಂ। ಪಾಪಿಮಾತಿ ಕಿಲೇಸಮಾರಂ ಆಲಪತಿ। ತಥಾ ಮಚ್ಚು ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಮೇ ಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ದಕ್ಖಸೀತಿ ಮಯಾ ಕತಂ ಮಗ್ಗಮ್ಪಿ ಯಥಾ ನ ಪಸ್ಸಸಿ, ತಥಾ ಮಚ್ಚು ಅನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Evañcemaṃ viharantanti evaṃ aniccaasubhajjhānabhāvanāya ca vipassanābhāvanāya ca viharantaṃ maṃ. Pāpimāti kilesamāraṃ ālapati. Tathā maccu karissāmi, na me maggampi dakkhasīti mayā kataṃ maggampi yathā na passasi, tathā maccu antaṃ karissāmīti yojanā.
ಅರತಿಞ್ಚಾತಿಆದಿಕಾ ಪಞ್ಚ ಗಾಥಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಅರತಿಆದಿಕೇ ವಿನೋದೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಅರತಿನ್ತಿ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಚ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಂ। ರತಿನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣರತಿಂ। ಪಹಾಯಾತಿ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಸಬ್ಬಸೋ ಗೇಹಸಿತಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕನ್ತಿ, ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತಂ ಪುತ್ತದಾರಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಞಾತಿವಿತಕ್ಕಾದಿಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹಾಯ। ವನಥಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಪ್ಪಭೇದೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಣ್ಹಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಂ। ನಿಬ್ಬನಥೋ ಅವನಥೋ ಸ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ , ತತೋ ಏವ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ನನ್ದಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಅವನಥೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮದೇವ ಇಕ್ಖಣತಾಯ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತಾಯ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Aratiñcātiādikā pañca gāthā attano santāne uppanne aratiādike vinodentena vuttā. Tattha aratinti adhikusalesu dhammesu pantasenāsanesu ca ukkaṇṭhanaṃ. Ratinti pañcakāmaguṇaratiṃ. Pahāyāti pajahitvā. Sabbaso gehasitañca vitakkanti, gehanissitaṃ puttadārādipaṭisaṃyuttaṃ ñātivitakkādiñca micchāvitakkaṃ anavasesato pahāya. Vanathaṃ na kareyya kuhiñcīti ajjhattikabāhirappabhede sabbasmiṃ vatthusmiṃ taṇhaṃ na kareyyaṃ. Nibbanatho avanatho sa bhikkhūti yo hi sabbena sabbaṃ nittaṇho , tato eva katthacipi nandiyā abhāvato avanatho, so bhikkhu nāma saṃsāre bhayassa sammadeva ikkhaṇatāya bhinnakilesatāya cāti attho.
ಯಮಿಧ ಪಥವಿಞ್ಚ ವೇಹಾಸಂ, ರೂಪಗತಂ ಜಗತೋಗಧಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಇಧ ಪಥವೀಗತಂ ಭೂಮಿನಿಸ್ಸಿತಂ ವೇಹಾಸಂ ವೇಹಾಸಟ್ಠಂ ದೇವಲೋಕನಿಸ್ಸಿತಂ ರೂಪಗತಂ ರೂಪಜಾತಂ ರುಪ್ಪನಸಭಾವಂ ಜಗತೋಗಧಂ ಲೋಕಿಕಂ ಭವತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಙ್ಖತಂ। ಪರಿಜೀಯತಿ ಸಬ್ಬಮನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಜರಾಭಿಭೂತಂ, ತತೋ ಏವ ಅನಿಚ್ಚಂ ತತೋ ಏವ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾರೋಪನಂ ಆಹ। ಅಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಸಮೇಚ್ಚ ಚರನ್ತಿ ಮುತತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಸಮೇಚ್ಚ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮುತತ್ತಾ ಪರಿಞ್ಞಾತತ್ತಭಾವಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಚರನ್ತಿ ವಿಹರನ್ತಿ।
Yamidha pathaviñca vehāsaṃ, rūpagataṃ jagatogadhaṃ kiñcīti yaṃkiñci idha pathavīgataṃ bhūminissitaṃ vehāsaṃ vehāsaṭṭhaṃ devalokanissitaṃ rūpagataṃ rūpajātaṃ ruppanasabhāvaṃ jagatogadhaṃ lokikaṃ bhavattayapariyāpannaṃ saṅkhataṃ. Parijīyati sabbamaniccanti sabbaṃ taṃ jarābhibhūtaṃ, tato eva aniccaṃ tato eva dukkhaṃ anattāti evaṃ tilakkhaṇāropanaṃ āha. Ayaṃ therassa mahāvipassanāti vadanti. Evaṃ samecca caranti mutattāti evaṃ samecca abhisamecca vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya paṭivijjhitvā mutattā pariññātattabhāvā paṇḍitā caranti viharanti.
ಉಪಧೀಸೂತಿ ಖನ್ಧೂಪಧಿಆದೀಸು। ಜನಾತಿ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಗಧಿತಾಸೇತಿ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಮಗುಣೂಪಧೀಸು ಛನ್ದೋ ಅಪನೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ದಿಟ್ಠಸುತೇ ಪಟಿಘೇ ಚ ಮುತೇ ಚಾತಿ। ದಿಟ್ಠಸುತೇತಿ ದಿಟ್ಠೇ ಚೇವ ಸುತೇ ಚ, ರೂಪಸದ್ದೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಘೇತಿ ಘಟ್ಟನೀಯೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ। ಮುತೇತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸೇ ಮುತೇ, ಗನ್ಧರಸೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸಾರತ್ಥಪಕಾಸನಿಯಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೧೦) ‘‘ಪಟಿಘಪದೇನ ಗನ್ಧರಸಾ ಗಹಿತಾ, ಮುತಪದೇನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ವಿನೋದಯ ಛನ್ದಮನೇಜೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠಾದಿಭೇದೇ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ವಿನೋದೇಹಿ, ತಥಾ ಸತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನೇಜೋ ಅವಿಕಪ್ಪೋ ಭವಸಿ। ಯೋ ಹೇತ್ಥ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಮುನಿ ತಮಾಹೂತಿ ಯೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಗುಣೇ ತಣ್ಹಾಲೇಪೇನ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ, ತಂ ಮೋನೇಯ್ಯಧಮ್ಮಟ್ಠತೋ ‘‘ಮುನೀ’’ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಅಥ ಸಟ್ಠಿಸಿತಾ’’ತಿ ಪಾಳೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕೇಚಿ ‘‘ಸಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಿತಾ ಸವಿತಕ್ಕಾ’’ತಿ ಪನ ಪಾಳಿ, ಅಪ್ಪಕಞ್ಹಿ ಊನಂ ಅಧಿಕಂ ವಾ ನ ಗಣನೂಪಗಂ ಹೋತೀತಿ। ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಿತಾತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಚ ಸತ್ತಾವಾಸಾಭಾವಲದ್ಧಿಂ ಅಜ್ಝೂಪಗತಾತಿ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನವಾದಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಇತರೇಸಂ ವಸೇನ ‘‘ಅಥ ಸಟ್ಠಿಸಿತಾ ಸವಿತಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾಲೇಪಾಭಾವೇನ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಲೇಪಾಭಾವೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ಸಟ್ಠಿಸಿತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪುಥುಜ್ಜನತಾಯ ಅಧಮ್ಮಾ ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ತೇ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾ ನಿಚ್ಚಾದಿಗಾಹವಸೇನ ಅಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪೇತಾ ಪುಥುಜ್ಜನತಾಯಂ ಅನ್ಧಬಾಲೇ ನಿವಿಟ್ಠಾ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ। ನ ಚ ವಗ್ಗಗತಸ್ಸ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಸ್ಸತವಾದಾದಿಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಗ್ಗಗತೋ, ತಂಲದ್ಧಿಕೋ ನ ಚ ಅಸ್ಸ ಭವೇಯ್ಯ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೧೦) ಪನ ‘‘ಅಥ ಸಟ್ಠಿಸಿತಾ ಸವಿತಕ್ಕಾ, ಪುಥೂ ಜನತಾಯ ಅಧಮ್ಮಾ ನಿವಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಥ ಛ ಆರಮ್ಮಣನಿಸ್ಸಿತಾ ಪುಥೂ ಅಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾ ಜನತಾಯ ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ನ ಚ ವಗ್ಗಗತಸ್ಸ ಕುಹಿಞ್ಚೀತಿ ತೇಸಂ ವಸೇನ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಲೇಸವಗ್ಗಗತೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ನೋ ಪನ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಗಾಹೀ ಸ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ದೂಸಿತತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ದುಟ್ಠುಲ್ಲತಾ ಚ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾವಾದಾನಂ ಗಣ್ಹನಸೀಲೋ ಚ ನೋ ಅಸ್ಸ ನೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
Upadhīsūti khandhūpadhiādīsu. Janāti andhaputhujjanā. Gadhitāseti paṭibaddhacittā. Ettha hi visesato kāmaguṇūpadhīsu chando apanetabboti dassento āha diṭṭhasute paṭighe ca mute cāti. Diṭṭhasuteti diṭṭhe ceva sute ca, rūpasaddesūti attho. Paṭigheti ghaṭṭanīye phoṭṭhabbe. Muteti vuttāvasese mute, gandharasesūti vuttaṃ hoti. Sāratthapakāsaniyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.210) ‘‘paṭighapadena gandharasā gahitā, mutapadena phoṭṭhabbārammaṇa’’nti vuttaṃ. Ettha vinodaya chandamanejoti etasmiṃ diṭṭhādibhede pañcakāmaguṇe kāmacchandaṃ vinodehi, tathā sati sabbattha anejo avikappo bhavasi. Yo hettha na limpati muni tamāhūti yo hi ettha kāmaguṇe taṇhālepena na limpati, taṃ moneyyadhammaṭṭhato ‘‘munī’’ti paṇḍitā vadanti. ‘‘Atha saṭṭhisitā’’ti pāḷīti adhippāyena keci ‘‘saṭṭhidhammārammaṇanissitā’’ti atthaṃ vadanti. ‘‘Aṭṭhasaṭṭhisitā savitakkā’’ti pana pāḷi, appakañhi ūnaṃ adhikaṃ vā na gaṇanūpagaṃ hotīti. Aṭṭhasaṭṭhisitāti dvāsaṭṭhidiṭṭhigatasannissitā micchāvitakkāti atthoti keci vadanti. Diṭṭhigatikā ca sattāvāsābhāvaladdhiṃ ajjhūpagatāti adhiccasamuppannavādaṃ ṭhapetvā itaresaṃ vasena ‘‘atha saṭṭhisitā savitakkā’’ti vuttaṃ. Yathā hi taṇhālepābhāvena bhikkhūti vuccati, evaṃ diṭṭhilepābhāvenapīti dassetuṃ ‘‘atha saṭṭhisitā’’tiādi vuttaṃ. Puthujjanatāya adhammāniviṭṭhāti te pana micchāvitakkā niccādigāhavasena adhammā dhammato apetā puthujjanatāyaṃ andhabāle niviṭṭhā abhiniviṭṭhā. Na ca vaggagatassa kuhiñcīti yattha katthaci vatthusmiṃ sassatavādādimicchādiṭṭhivaggagato, taṃladdhiko na ca assa bhaveyya. Aṭṭhakathāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.210) pana ‘‘atha saṭṭhisitā savitakkā, puthū janatāya adhammā niviṭṭhā’’ti padaṃ uddharitvā atha cha ārammaṇanissitā puthū adhammavitakkā janatāya niviṭṭhāti vuttaṃ. Tathā na ca vaggagatassa kuhiñcīti tesaṃ vasena na katthaci kilesavaggagato bhaveyyāti ca vuttaṃ. No pana duṭṭhullagāhī sa bhikkhūti yo kilesehi dūsitattā ativiya duṭṭhullatā ca duṭṭhullānaṃ micchāvādānaṃ gaṇhanasīlo ca no assa no bhaveyya, so bhikkhu nāma hotīti.
ದಬ್ಬೋತಿ ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋ ಪಣ್ಡಿತೋ। ಚಿರರತ್ತಸಮಾಹಿತೋತಿ ಚಿರಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮಾಹಿತೋ। ಅಕುಹಕೋತಿ ಕೋಹಞ್ಞರಹಿತೋ ಅಸಠೋ ಅಮಾಯಾವೀ। ನಿಪಕೋತಿ ನಿಪುಣೋ ಛೇಕೋ। ಅಪಿಹಾಲೂತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ। ಸನ್ತಂ ಪದಂ ಅಜ್ಝಗಮಾತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಧಿಗತೋ। ಮೋನೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತತೋ ಮುನಿ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ। ಕಙ್ಖತಿ ಕಾಲನ್ತಿ ಇದಾನಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಾಯ ಕಾಲಂ ಆಗಮೇತಿ। ನ ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣೀಯಂ ಅತ್ಥಿ, ಯಥಾ ಏದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Dabboti dabbajātiko paṇḍito. Cirarattasamāhitoti cirakālato paṭṭhāya samāhito. Akuhakoti kohaññarahito asaṭho amāyāvī. Nipakoti nipuṇo cheko. Apihālūti nittaṇho. Santaṃ padaṃ ajjhagamāti, nibbānaṃ adhigato. Moneyyadhammasamannāgatato muni. Parinibbutoti ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ paṭicca saupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto. Kaṅkhati kālanti idāni anupādisesanibbānatthāya kālaṃ āgameti. Na tassa kiñci karaṇīyaṃ atthi, yathā ediso bhavissati, tathā attānaṃ sampādetīti adhippāyo.
ಮಾನಂ ಪಜಹಸ್ಸೂತಿಆದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಪಟಿಭಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಮಾನಂ ವಿನೋದೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಮಾನಂ ಪಜಹಸ್ಸೂತಿ ಸೇಯ್ಯಮಾನಾದಿನವವಿಧಂ ಮಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜ। ಗೋತಮಾತಿ ಗೋತಮಗೋತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕತ್ತಾ ಅತ್ತಾನಂ ಗೋತಮಗೋತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಆಲಪತಿ। ಮಾನಪಥನ್ತಿ ಮಾನಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಜಾತಿಆದಿಂ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಜಹಸ್ಸು ಪಜಹ। ಅಸೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮೇವ। ಮಾನಪಥಮ್ಹಿ ಸ ಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಮಾನವತ್ಥುನಿಮಿತ್ತಂ ಮುಚ್ಛಂ ಆಪನ್ನೋ। ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀಹುವಾ ಚಿರರತ್ತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಾನಪಥಾನುಯೋಗಕ್ಖಣೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಪುಬ್ಬೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸ, ‘‘ನಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಅಹುವಾ ಅಹೋಸಿ।
Mānaṃ pajahassūtiādayo catasso gāthā paṭibhānasampattiṃ nissāya attano pavattamānaṃ mānaṃ vinodentena vuttā. Tattha mānaṃ pajahassūti seyyamānādinavavidhaṃ mānaṃ pariccaja. Gotamāti gotamagottassa bhagavato sāvakattā attānaṃ gotamagottaṃ katvā ālapati. Mānapathanti mānassa pavattiṭṭhānabhūtaṃ ayonisomanasikāraparikkhittaṃ jātiādiṃ tappaṭibaddhakilesappahānena jahassu pajaha. Asesanti sabbameva. Mānapathamhi sa mucchitoti mānavatthunimittaṃ mucchaṃ āpanno. Vippaṭisārīhuvā cirarattanti imasmiṃ mānapathānuyogakkhaṇe vītivatte pubbeva arahattaṃ pāpuṇissa, ‘‘naṭṭhohamasmī’’ti vippaṭisārī ahuvā ahosi.
ಮಕ್ಖೇನ ಮಕ್ಖಿತಾ ಪಜಾತಿ ಸೂರಾದಿನಾ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತ್ವಾ ಪರೇ ವಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪರಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೇನ ಮಕ್ಖೇನ ಪಿಸಿತತ್ತಾ ಮಕ್ಖೀ। ಪುಗ್ಗಲೋ ಹಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪರೇಸಂ ಗುಣೇ ಮಕ್ಖೇತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪುಞ್ಜತಿ ನಿರಾಕರೋತಿ ನಾಮ। ಮಾನಹತಾತಿ ಮಾನೇನ ಹತಗುಣಾ। ನಿರಯಂ ಪಪತನ್ತೀತಿ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ।
Makkhenamakkhitā pajāti sūrādinā attānaṃ ukkaṃsetvā pare vambhetvā paraguṇamakkhanalakkhaṇena makkhena pisitattā makkhī. Puggalo hi yathā yathā paresaṃ guṇe makkheti, tathā tathā attano guṇe puñjati nirākaroti nāma. Mānahatāti mānena hataguṇā. Nirayaṃ papatantīti nirayaṃ upapajjanti.
ಮಗ್ಗಜಿನೋತಿ ಮಗ್ಗೇನ ವಿಜಿತಕಿಲೇಸೋ। ಕಿತ್ತಿಞ್ಚ ಸುಖಞ್ಚಾತಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಸಂಸಿತಞ್ಚ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಞ್ಚ ಅನುಭೋತೀತಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಧಮ್ಮದಸೋತಿ ತಮಾಹು ತಥತ್ತನ್ತಿ ತಂ ತಥಭಾವಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಂ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಆಹು।
Maggajinoti maggena vijitakileso. Kittiñca sukhañcāti viññūhi pasaṃsitañca kāyikacetasikasukhañca anubhotīti paṭilabhati. Dhammadasoti tamāhu tathattanti taṃ tathabhāvaṃ sammāpaṭipannaṃ yāthāvato dhammadassīti paṇḍitā āhu.
ಅಖಿಲೋತಿ ಪಞ್ಚಚೇತೋಖಿಲರಹಿತೋ। ಪಧಾನವಾತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವೀರಿಯಸಮ್ಪನ್ನೋ। ವಿಸುದ್ಧೋತಿ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತವಲಾಹಕಾಪಗಮೇನ ವಿಸುದ್ಧಮಾನಸೋ । ಅಸೇಸನ್ತಿ ನವವಿಧಮ್ಪಿ ಮಾನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ವಿಜ್ಜಾಯನ್ತಕರೋ ಸಮಿತಾವೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮಿತಕಿಲೇಸೋ ತಿವಿಧಾಯ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಓವದತಿ।
Akhiloti pañcacetokhilarahito. Padhānavāti sammappadhānavīriyasampanno. Visuddhoti nīvaraṇasaṅkhātavalāhakāpagamena visuddhamānaso . Asesanti navavidhampi mānaṃ aggamaggena pajahitvā. Vijjāyantakaro samitāvīti sabbaso samitakileso tividhāya vijjāya pariyosānappatto hotīti attānaṃ ovadati.
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅಞ್ಞತರೇನ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತೇನ ನಿಮನ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಂ ತಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ವಙ್ಗೀಸೇನ ಪಚ್ಛಾಸಮಣೇನ। ಅಥ ತಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಇತ್ಥಿಯೋ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಿ। ಅಥಾಯಸ್ಮತೋ ವಙ್ಗೀಸಸ್ಸ ನವಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣೇ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಸೋ ಸದ್ಧೋ ಉಜುಜಾತಿಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ರಾಗೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ನಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಥೇರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮರಾಗೇನಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸರಜ್ಜನಪರಿಳಾಹೋ ಕಾಯಮ್ಪಿ ಬಾಧತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪನ ಬಾಧೇನ್ತೋ ಚಿರತರಂ ಬಾಧೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಮರಾಗೇನ ಡಯ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಪರಿಡಯ್ಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾಪನನ್ತಿ ರಾಗನಿಬ್ಬಾಪನಕಾರಣಂ ರಾಗಪರಿಳಾಹಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾಪನಸಮತ್ಥಂ ಓವಾದಂ ಕರೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Athekadivasaṃ āyasmā ānando aññatarena rājamahāmattena nimantito pubbaṇhasamayaṃ tassa gehaṃ gantvā paññatte āsane nisīdi āyasmatā vaṅgīsena pacchāsamaṇena. Atha tasmiṃ gehe itthiyo sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā theraṃ upasaṅkamitvā, vanditvā pañhaṃ pucchanti, dhammaṃ suṇanti. Athāyasmato vaṅgīsassa navapabbajitassa ārammaṇaṃ pariggahetuṃ asakkontassa visabhāgārammaṇe rāgo uppajji. So saddho ujujātiko kulaputto ‘‘ayaṃ me rāgo vaḍḍhitvā diṭṭhadhammikaṃ samparāyikampi atthaṃ nāseyyā’’ti cintetvā yathānisinnova therassa attano pavattiṃ āvikaronto ‘‘kāmarāgenā’’ti gāthamāha. Tattha yadipi kilesarajjanapariḷāho kāyampi bādhati, cittaṃ pana bādhento cirataraṃ bādhetīti dassetuṃ ‘‘kāmarāgena ḍayhāmī’’ti vatvā ‘‘cittaṃ me pariḍayhatī’’ti vuttaṃ. Nibbāpananti rāganibbāpanakāraṇaṃ rāgapariḷāhassa nibbāpanasamatthaṃ ovādaṃ karohīti attho.
ಸಞ್ಞಾಯ ವಿಪರಿಯೇಸಾತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾ ತೇನ ಯಾಚಿತೇನ ಆಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದೇನ ವುತ್ತಾ। ವಿಪರಿಯೇಸಾತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಅಸುಭೇ ಸುಭನ್ತಿ ಪವತ್ತೇನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೇನ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಜನಕನಿಮಿತ್ತಂ। ಪರಿವಜ್ಜೇಹೀತಿ ಪರಿಬ್ಬಜ। ಸುಭಂ ರಾಗೂಪಸಂಹಿತನ್ತಿ ರಾಗವಡ್ಢನಾರಮ್ಮಣಂ ಸುಭಂ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಸುಭಸಞ್ಞಾಯ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ। ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸುಭಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Saññāya vipariyesātiādikā gāthā tena yācitena āyasmatā ānandena vuttā. Vipariyesāti vipallāsena asubhe subhanti pavattena viparītaggāhena. Nimittanti kilesajanakanimittaṃ. Parivajjehīti paribbaja. Subhaṃ rāgūpasaṃhitanti rāgavaḍḍhanārammaṇaṃ subhaṃ parivajjento asubhasaññāya parivajjeyya, sabbattha anabhiratisaññāya. Tasmā tadubhayampi dassento ‘‘asubhāyā’’tiādimāha.
ತತ್ಥ ಅಸುಭಾಯಾತಿ ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸನಾಯ। ಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇಹಿ ಏಕಗ್ಗಂ ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವೇನ ಏಕಗ್ಗಂ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸುಸಮಾಹಿತಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ಕತ್ವಾ ಭಾವೇಹಿ ತವ ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸನಂ ಸುಕರಂ ಅಕ್ಖಾಮೀತಿ। ಸತಿ ಕಾಯಗತಾ ತ್ಯತ್ಥೂತಿ ವುತ್ತಕಾಯಗತಾಸತಿಭಾವನಾ ತಯಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಹೋತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಿದಾಬಹುಲೋ ಭವಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಿಬ್ಬೇದಬಹುಲೋ ಹೋಹಿ।
Tattha asubhāyāti asubhānupassanāya. Cittaṃ bhāvehi ekaggaṃ susamāhitanti attano cittavikkhepābhāvena ekaggaṃ ārammaṇesu susamāhitaṃ appitaṃ katvā bhāvehi tava asubhānupassanaṃ sukaraṃ akkhāmīti. Sati kāyagatā tyatthūti vuttakāyagatāsatibhāvanā tayā bhāvitā bahulīkatā hotūti attho. Nibbidābahulo bhavāti attabhāve sabbasmiñca nibbedabahulo hohi.
ಅನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಹೀತಿ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಉಗ್ಘಾಟನೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ, ತತೋ ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹಾತಿ ತಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಮಾನಾನುಸಯಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದ। ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಮಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯಾ ಚೇವ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾ ಚ। ಉಪಸನ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಾದೀನಂ ಸನ್ತತಾಯ ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸಿ ವಿಹರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Animittañca bhāvehīti niccanimittādīnaṃ ugghāṭanena visesato aniccānupassanā animittā nāma, tato mānānusayamujjahāti taṃ bhāvento maggapaṭipāṭiyā aggamaggādhigamena mānānusayaṃ samucchinda. Mānābhisamayāti mānassa dassanābhisamayā ceva pahānābhisamayā ca. Upasantoti sabbaso rāgādīnaṃ santatāya upasanto carissasi viharissasīti attho.
ತಮೇವ ವಾಚನ್ತಿಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಭಗವತಾ ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೩) ದೇಸಿತೇ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೇನ ಥೇರೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ಯಾಯತ್ತಾನಂ ನ ತಾಪಯೇತಿ ಯಾಯ ವಾಚಾಯ ಹೇತುಭೂತಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೇನ ನ ತಾಪೇಯ್ಯ ನ ವಿಹೇಠೇಯ್ಯ। ಪರೇ ಚ ನ ವಿಹಿಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಪರೇ ಚ ಪರೇಹಿ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ನ ಬಾಧೇಯ್ಯ। ಸಾ ವೇ ವಾಚಾ ಸುಭಾಸಿತಾತಿ ಸಾ ವಾಚಾ ಏಕಂಸೇನ ಸುಭಾಸಿತಾ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ತಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಅಪಿಸುಣವಾಚಾವಸೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತಿ।
Tameva vācantiādikā catasso gāthā bhagavatā subhāsitasutte (saṃ. ni. 1.213) desite somanassajātena therena bhagavantaṃ sammukhā abhitthavantena vuttā. Yāyattānaṃ na tāpayeti yāya vācāya hetubhūtāya attānaṃ vippaṭisārena na tāpeyya na viheṭheyya. Pare ca na vihiṃseyyāti pare ca parehi bhindanto na bādheyya. Sā ve vācā subhāsitāti sā vācā ekaṃsena subhāsitā nāma, tasmā tameva vācaṃ bhāseyyāti yojanā. Imāya gāthāya apisuṇavācāvasena bhagavantaṃ thometi.
ಪಟಿನನ್ದಿತಾತಿ ಪಟಿಮುಖಭಾವೇನ ನನ್ದಿತಾ ಪಿಯಾಯಿತಾ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಣನ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ। ಯಂ ಅನಾದಾಯಾತಿ ಯಂ ವಾಚಂ ಭಾಸನ್ತೋ ಪಾಪಾನಿ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾನಿ ಅನಿಟ್ಠಾನಿ ಫರುಸವಚನಾನಿ ಅನಾದಾಯ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಮಧುರಂ ಪಿಯಮೇವ ದೀಪೇತಿ। ತಮೇವ ಪಿಯವಾಚಂ ಭಾಸೇಯ್ಯಾತಿ ಪಿಯವಾಚಾವಸೇನ ಅಭಿತ್ಥವಿ।
Paṭinanditāti paṭimukhabhāvena nanditā piyāyitā sampati āyatiñca suṇantehi sampaṭicchitā. Yaṃ anādāyāti yaṃ vācaṃ bhāsanto pāpāni paresaṃ appiyāni aniṭṭhāni pharusavacanāni anādāya aggahetvā atthabyañjanamadhuraṃ piyameva dīpeti. Tameva piyavācaṃ bhāseyyāti piyavācāvasena abhitthavi.
ಅಮತಾತಿ ಸಾಧುಭಾವೇನ ಅಮತಸದಿಸಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಹವೇ ಸಾಧುತರಂ ರಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೭೩)। ನಿಬ್ಬಾನಾಮತಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ವಾ ಅಮತಾ। ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸನನ್ತನೋತಿ ಯಾ ಅಯಂ ಸಚ್ಚವಾಚಾ ನಾಮ, ಏಸ ಪೋರಾಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಚರಿಯಾ ಪವೇಣಿ। ಇದಮೇವ ಹಿ ಪೋರಾಣಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಂ ಯಂ ತೇ ನ ಅಲಿಕಂ ಭಾಸಿಂಸು। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸಚ್ಚೇ ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ, ಆಹು ಸನ್ತೋ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಚ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಅತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏವ ಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಚ್ಚವಿಸೇಸನಮೇವ ವಾ ಏತಂ। ಇದಞ್ಹಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಸಚ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ। ಕೀದಿಸೇ? ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ, ಯಂ ಪರೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಅತ್ಥಂ ಅನುಪರೋಧಕರಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತೀತಿ। ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಚ್ಚವಾಚಾವಸೇನ ಅಭಿತ್ಥವಿ। ಖೇಮನ್ತಿ ಅಭಯಂ ನಿರುಪದ್ದವಂ। ಕೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚೇ? ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯ, ಯಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪೇತಿ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಖೇಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯಂ ಬುದ್ಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ವಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಖೇಮಮಗ್ಗಪ್ಪಕಾಸನತೋ ಖೇಮಂ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ। ಸಾ ವೇ ವಾಚಾನಮುತ್ತಮಾತಿ ಸಾ ವಾಚಾ ಸಬ್ಬವಾಚಾನಂ ಸೇಟ್ಠಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಮನ್ತಾವಚನವಸೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಥೋಮನಂ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತಿ।
Amatāti sādhubhāvena amatasadisā. Vuttañhetaṃ – ‘‘saccaṃ have sādhutaraṃ rasāna’’nti (saṃ. ni. 1.73). Nibbānāmatapaccayattā vā amatā. Esa dhammo sanantanoti yā ayaṃ saccavācā nāma, esa porāṇo dhammo cariyā paveṇi. Idameva hi porāṇānaṃ āciṇṇaṃ yaṃ te na alikaṃ bhāsiṃsu. Tenāha – ‘‘sacce atthe ca dhamme ca, āhu santo patiṭṭhitā’’ti. Tattha sacce patiṭṭhitattā eva attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā, atthe patiṭṭhitattā eva dhamme patiṭṭhitā hontīti veditabbā. Saccavisesanameva vā etaṃ. Idañhi vuttaṃ hoti – sacce patiṭṭhitā. Kīdise? Atthe ca dhamme ca, yaṃ paresaṃ atthato anapetattā atthaṃ anuparodhakaraṃ, dhammato anapetattā dhammaṃ dhammikameva atthaṃ sādhetīti. Imāya gāthāya saccavācāvasena abhitthavi. Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Kena kāraṇenāti ce? Nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya, yasmā kilesanibbānaṃ pāpeti, vaṭṭadukkhassa ca antakiriyāya saṃvaṭṭati, tasmā khemanti attho. Atha vā yaṃ buddho nibbānapattiyā vā dukkhassantakiriyāya vāti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ atthāya khemamaggappakāsanato khemaṃ vācaṃ bhāsati. Sā ve vācānamuttamāti sā vācā sabbavācānaṃ seṭṭhāti evamettha attho daṭṭhabbo. Imāya gāthāya mantāvacanavasena bhagavantaṃ abhitthavanto arahattanikūṭena thomanaṃ pariyosāpeti.
ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಸಂಸನವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋತಿ ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ನಿಪುಣಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞೋ। ಮೇಧಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಧಮ್ಮೋಜಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮೇಧಾವೀ। ‘‘ಅಯಂ ದುಗ್ಗತಿಯಾ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ಸುಗತಿಯಾ ಮಗ್ಗೋ, ಅಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗೇ ಚ ಅಮಗ್ಗೇ ಚ ಕೋವಿದತಾಯ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕೋವಿದೋ। ಮಹತಿಯಾ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ। ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಭಿಕ್ಖುನನ್ತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಪವತ್ತಿಂ ನಿವತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ತಸ್ಸಾ ಪನ ದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂಖಿತ್ತೇನಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Gambhīrapaññoti tisso gāthā āyasmato sāriputtattherassa pasaṃsanavasena vuttā. Tattha gambhīrapaññoti gambhīresu khandhāyatanādīsu pavattāya nipuṇāya paññāya samannāgatattā gambhīrapañño. Medhāsaṅkhātāya dhammojapaññāya samannāgatattā medhāvī. ‘‘Ayaṃ duggatiyā maggo, ayaṃ sugatiyā maggo, ayaṃ nibbānassa maggo’’ti evaṃ magge ca amagge ca kovidatāya maggāmaggassa kovido. Mahatiyā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pattāya paññāya vasena mahāpañño. Dhammaṃ deseti bhikkhunanti sammadeva pavattiṃ nivattiṃ vibhāvento bhikkhūnaṃ dhammaṃ deseti. Tassā pana desanāya pavattiākāraṃ dassetuṃ ‘‘saṃkhittenapī’’tiādi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಸಂಖಿತ್ತೇನಪೀತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಆವುಸೋ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ…ಪೇ॰… ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಿಹಾವುಸೋ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನಪಿ ದೇಸೇತಿ। ‘‘ಕತಮಞ್ಚಾವುಸೋ, ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ? ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೨-೩೭೩) ನಯೇನ ತಾನೇವ ವಿಭಜನ್ತೋ ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸತಿ। ಖನ್ಧಾದಿದೇಸನಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಾಲಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋತಿ ಯಥಾ ಮಧುರಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಸಾಯಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇಹಿ ವಾತಂ ದತ್ವಾ ಮಧುರರವಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತಿಯಾ ಸಾಲಿಕಾಯ ನಿಗ್ಘೋಸೋ, ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಮಧುರೋ ನಿಗ್ಘೋಸೋ ಹೋತಿ। ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಹಿ ಪಿತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅಪಲಿಬುದ್ಧವಚನಂ ಹೋತಿ, ಅಯದಣ್ಡೇನ ಪಹಟಕಂಸಥಾಲಕೋ ವಿಯ ಸದ್ದೋ ನಿಚ್ಛರತಿ। ಪಟಿಭಾನಂ ಉದಿಯ್ಯತೀತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಸತಿ ಸಮುದ್ದತೋ ವೀಚಿಯೋ ವಿಯ ಉಪರೂಪರಿ ಅನನ್ತಂ ಪಟಿಭಾನಂ ಉಟ್ಠಹತಿ।
Tattha saṃkhittenapīti ‘‘cattārimāni, āvuso, ariyasaccāni. Katamāni cattāri? Dukkhaṃ ariyasaccaṃ…pe… imāni kho, āvuso, cattāri ariyasaccāni, tasmā tihāvuso, idaṃ dukkhanti yogo karaṇīyo’’ti evaṃ saṃkhittenapi deseti. ‘‘Katamañcāvuso, dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā’’tiādinā (ma. ni. 3.372-373) nayena tāneva vibhajanto vitthārenapi bhāsati. Khandhādidesanāsupi eseva nayo. Sālikāyiva nigghosoti yathā madhuraṃ ambapakkaṃ sāyitvā pakkhehi vātaṃ datvā madhuraravaṃ nicchārentiyā sālikāya nigghoso, evaṃ therassa dhammaṃ kathentassa madhuro nigghoso hoti. Dhammasenāpatissa hi pittādīnaṃ vasena apalibuddhavacanaṃ hoti, ayadaṇḍena pahaṭakaṃsathālako viya saddo niccharati. Paṭibhānaṃ udiyyatīti kathetukamyatāya sati samuddato vīciyo viya uparūpari anantaṃ paṭibhānaṃ uṭṭhahati.
ತಸ್ಸಾತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ। ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ। ಸುಣನ್ತೀತಿ ಯಂ ನೋ ಥೇರೋ ಕಥೇತಿ, ತಂ ನೋ ಸೋಸ್ಸಾಮಾತಿ ಆದರಜಾತಾ ಸುಣನ್ತಿ। ಮಧುರನ್ತಿ ಇಟ್ಠಂ। ರಜನೀಯೇನಾತಿ ಕನ್ತೇನ। ಸವನೀಯೇನಾತಿ ಕಣ್ಣಸುಖೇನ। ವಗ್ಗುನಾತಿ ಮಟ್ಠೇನ ಮನೋಹರೇನ। ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾತಿ ಓದಗ್ಯಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಅಲೀನಚಿತ್ತಾ। ಮುದಿತಾತಿ ಆಮೋದಿತಾ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಓಧೇನ್ತೀತಿ ಅವದಹನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಾ ಸೋತಂ ಉಪನೇನ್ತಿ।
Tassāti dhammasenāpatissa. Tanti dhammaṃ desentassa. Suṇantīti yaṃ no thero katheti, taṃ no sossāmāti ādarajātā suṇanti. Madhuranti iṭṭhaṃ. Rajanīyenāti kantena. Savanīyenāti kaṇṇasukhena. Vaggunāti maṭṭhena manoharena. Udaggacittāti odagyapītiyā vasena udaggacittā alīnacittā. Muditāti āmoditā pāmojjena samannāgatā. Odhentīti avadahanti aññāya cittaṃ upaṭṭhapentā sotaṃ upanenti.
ಅಜ್ಜ ಪನ್ನರಸೇತಿಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಪವಾರಣಾಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೫) ಸತ್ಥಾರಂ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೋಮೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಪನ್ನರಸೇತಿ ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಸಾಯ ಕಾಲಯುತ್ತಂ ಸಮಯಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತ್ವಾ, ಉದಕಕೋಟ್ಠಕೇ ಗತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ, ವತ್ಥನಿವಸನೋ ಏಕಂಸಂ ಸುಗತಮಹಾಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ, ಮಿಗಾರಮಾತುಪಾಸಾದೇ ಮಜ್ಝಿಮಥಮ್ಭಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ಸಮನ್ತತೋ ನಿಸಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪವಾರಣಾದಿವಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ್ನರಸೀಉಪೋಸಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ವಿಸುದ್ಧತ್ಥಾಯ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಾಯ। ಭಿಕ್ಖೂ ಪಞ್ಚಸತಾ ಸಮಾಗತಾತಿ , ಪಞ್ಚಸತಮತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜವಸೇನ ಚೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಚ ಸಮಾಗತಾ। ತೇ ಚ ಸಂಯೋಜನಬನ್ಧನಚ್ಛಿದಾತಿ ಸಂಯೋಜನಸಙ್ಖಾತೇ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಬನ್ಧನಭೂತೇ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಠಿತಾ। ತತೋ ಏವ ಅನೀಘಾ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವಾ ಇಸೀತಿ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ ನಿದುಕ್ಖಾ ಖೀಣಪುನಬ್ಭವಾ, ಅಸೇಕ್ಖಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಏಸಿತಭಾವೇನ ಇಸೀತಿ।
Ajjapannarasetiādikā catasso gāthā pavāraṇāsuttantadesanāya (saṃ. ni. 1.215) satthāraṃ mahābhikkhusaṅghaparivutaṃ nisinnaṃ disvā thomentena vuttā. Tattha pannaraseti yasmiñhi samaye bhagavā pubbārāme nisīdanto sāyanhasamaye sampattaparisāya kālayuttaṃ samayayuttaṃ dhammaṃ desetvā, udakakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā, vatthanivasano ekaṃsaṃ sugatamahācīvaraṃ katvā, migāramātupāsāde majjhimathambhaṃ nissāya paññattavarabuddhāsane nisīditvā, samantato nisinnaṃ bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvā tadahuposathe pavāraṇādivase nisinno hoti, imasmiṃ pannarasīuposatheti attho. Visuddhiyāti visuddhatthāya visuddhipavāraṇāya. Bhikkhū pañcasatā samāgatāti , pañcasatamattā bhikkhū satthāraṃ parivāretvā nisajjavasena ceva ajjhāsayavasena ca samāgatā. Te ca saṃyojanabandhanacchidāti saṃyojanasaṅkhāte santānassa bandhanabhūte kilese chinditvā ṭhitā. Tato eva anīghā khīṇapunabbhavā isīti kilesadukkhābhāvena nidukkhā khīṇapunabbhavā, asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ esitabhāvena isīti.
ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮನ್ತಿ ವಿಜಿತಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಾಮತ್ತಾ ವಿಜಿತಮಾರಬಲತ್ತಾ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮಂ। ಸತ್ಥವಾಹನ್ತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗರಥೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇ ವಾಹೇತಿ ಸಂಸಾರಕನ್ತಾರತೋ ಉತ್ತಾರೇತೀತಿ ಭಗವಾ ಸತ್ಥವಾಹೋ। ತೇನಾಹ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ ‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ, ವೀರ, ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮ, ಸತ್ಥವಾಹಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೨), ತಂ ಸತ್ಥವಾಹಂ ಅನುತ್ತರಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಾವಕಾ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ। ತೇವಿಜ್ಜಾ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನೋತಿ ಏವರೂಪೇಹಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ ವಿಯ ರಾಜಾ ಅಮಚ್ಚಪರಿವಾರಿತೋ ಜನಪದಚಾರಿಕವಸೇನ ಸಮನ್ತಾ ಅನುಪರಿಯೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Vijitasaṅgāmanti vijitakilesasaṅgāmattā vijitamārabalattā vijitasaṅgāmaṃ. Satthavāhanti aṭṭhaṅgike ariyamaggarathe āropetvā veneyyasatte vāheti saṃsārakantārato uttāretīti bhagavā satthavāho. Tenāha brahmā sahampati ‘‘uṭṭhehi, vīra, vijitasaṅgāma, satthavāhā’’ti (mahāva. 8; ma. ni. 1.282), taṃ satthavāhaṃ anuttaraṃ satthāraṃ sāvakā payirupāsanti. Tevijjā maccuhāyinoti evarūpehi sāvakehi parivārito cakkavatti viya rājā amaccaparivārito janapadacārikavasena samantā anupariyetīti yojanā.
ಪಲಾಪೋತಿ ತುಚ್ಛೋ ಅನ್ತೋಸಾರರಹಿತೋ, ಸೀಲರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವನ್ದೇ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನನ್ತಿ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುಂ ಸತ್ಥಾರಂ ದಸಬಲಂ ವನ್ದಾಮೀತಿ ವದತಿ।
Palāpoti tuccho antosārarahito, sīlarahitoti attho. Vande ādiccabandhunanti ādiccabandhuṃ satthāraṃ dasabalaṃ vandāmīti vadati.
ಪರೋಸಹಸ್ಸನ್ತಿಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾಯ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಪರೋಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಅತಿರೇಕಸಹಸ್ಸಂ, ಅಡ್ಢತೇಳಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಕುತೋಭಯನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಕುತೋಚಿಪಿ ಭಯಂ ನತ್ಥಿ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಚ ಕುತೋಚಿಪಿ ಭಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಕುತೋಭಯಂ ನಾಮ।
Parosahassantiādikā catasso gāthā nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya bhikkhūnaṃ dhammaṃ desentaṃ bhagavantaṃ thomentena vuttā. Tattha parosahassanti atirekasahassaṃ, aḍḍhateḷasāni bhikkhusahassāni sandhāya vuttaṃ. Akutobhayanti nibbāne kutocipi bhayaṃ natthi. Nibbānaṃ pattassa ca kutocipi bhayaṃ natthīti nibbānaṃ akutobhayaṃ nāma.
‘‘ಆಗುಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೨೭) ವುತ್ತಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ನಾಗೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ನಾಗನಾಮೋಸಿ ಭಗವಾತಿ। ಇಸೀನಂ ಇಸಿಸತ್ತಮೋತಿ ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಇಸೀನಂ ಉತ್ತಮೋ ಇಸಿ, ವಿಪಸ್ಸೀಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಸೀನಂ ವಾ ಸತ್ತಮಕೋ ಇಸಿ। ಮಹಾಮೇಘೋವಾತಿ ಚಾತುದ್ದೀಪಿಕಮಹಾಮೇಘೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ।
‘‘Āguṃ na karotī’’tiādinā (su. ni. 527) vuttakāraṇehi bhagavā nāgoti vuccatīti nāganāmosi bhagavāti. Isīnaṃ isisattamoti sāvakapaccekabuddhaisīnaṃ uttamo isi, vipassīsammāsambuddhato paṭṭhāya isīnaṃ vā sattamako isi. Mahāmeghovāti cātuddīpikamahāmegho viya hutvā.
ದಿವಾ ವಿಹಾರಾತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಟ್ಠಾನತೋ। ಸಾವಕೋ ತೇ, ಮಹಾವೀರ, ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ ವಙ್ಗೀಸೋತಿ ಇದಂ ಥೇರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ವದತಿ।
Divā vihārāti paṭisallānaṭṭhānato. Sāvako te, mahāvīra, pāde vandati vaṅgīsoti idaṃ thero arahattaṃ patvā attano visesādhigamaṃ pakāsento vadati.
ಉಮ್ಮಗ್ಗಪಥನ್ತಿಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ತೇ, ವಙ್ಗೀಸ, ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿವಿತಕ್ಕಿತಾ, ಉದಾಹು ಠಾನಸೋ ಚೇತಾ ಪಟಿಭನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಠಾನಸೋ ಪಟಿಭನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ತಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ? ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಕಿರ ಕಥಾ ಉದಪಾದಿ – ‘‘ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಗನ್ಥೋ ನೇವ ಉದ್ದೇಸೇನ, ನ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಯ, ನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಗಾಥಂ ಬನ್ಧನ್ತೋ ವಣ್ಣಪದಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಙ್ಗೀಸಸ್ಸ ಪಟಿಭಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಅಹಮಸ್ಸ ಪಟಿಭಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ವಙ್ಗೀಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛತಿ। ಉಮ್ಮಗ್ಗಪಥನ್ತಿ ಅನೇಕಾನಿ ಕಿಲೇಸುಪ್ಪಜ್ಜನಪಥಾನಿ। ವಟ್ಟಪ್ಪಸುತಪಥತಾಯ ಹಿ ಪಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಭಿಜ್ಜ ಖೀಲಾನೀತಿ ರಾಗಾದಿಖೀಲಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚರಸಿ। ತಂ ಪಸ್ಸಥಾತಿ ಏವಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಚ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚ ಚರನ್ತಂ ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಥ। ಬನ್ಧಪಮುಞ್ಚಕರನ್ತಿ ಬನ್ಧನಮೋಚನಕರಂ। ಅಸಿತನ್ತಿ ಅನಿಸ್ಸಿತಂ। ಭಾಗಸೋ ಪಟಿಭಜ್ಜಾತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಭಜ್ಜನೀಯಂ ಕತ್ವಾ। ಪವಿಭಜ್ಜಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಉದ್ದೇಸಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸತೋ ಪಕಾರೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Ummaggapathantiādikā catasso gāthā bhagavatā ‘‘kiṃ nu te, vaṅgīsa, imā gāthāyo pubbe parivitakkitā, udāhu ṭhānaso cetā paṭibhantī’’ti pucchitena ṭhānaso paṭibhantīti dassentena vuttā. Kasmā panevaṃ taṃ bhagavā avoca? Saṅghamajjhe kira kathā udapādi – ‘‘vaṅgīsatthero vissaṭṭhagantho neva uddesena, na paripucchāya, na yonisomanasikārena kammaṃ karoti. Gāthaṃ bandhanto vaṇṇapadāni karonto vicaratī’’ti. Atha bhagavā ‘‘ime bhikkhū vaṅgīsassa paṭibhānasampattiṃ na jānanti, ahamassa paṭibhānasampattiṃ jānāpessāmī’’ti cintetvā ‘‘kiṃ nu kho, vaṅgīsā’’tiādinā pucchati. Ummaggapathanti anekāni kilesuppajjanapathāni. Vaṭṭappasutapathatāya hi pathanti vuttaṃ. Pabhijja khīlānīti rāgādikhīlāni pañca bhinditvā carasi. Taṃ passathāti evaṃ abhibhuyya ca chinditvā ca carantaṃ buddhaṃ passatha. Bandhapamuñcakaranti bandhanamocanakaraṃ. Asitanti anissitaṃ. Bhāgaso paṭibhajjāti satipaṭṭhānādikoṭṭhāsato dhammaṃ paṭibhajjanīyaṃ katvā. Pavibhajjātipi pāṭho. Uddesādikoṭṭhāsato pakārena vibhajitvā vibhajitvā dhammaṃ desetīti attho.
ಓಘಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಾದಿಚತುರೋಘಸ್ಸ। ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಅನೇಕವಿಧಂ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಂ ವಸೇನ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಅಮತಾವಹಂ ಮಗ್ಗಂ ಅಕ್ಖಾಸಿ ಅಭಾಸಿ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅಮತೇ ಅಕ್ಖಾತೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತೇನ ಅಕ್ಖಾತೇ ಅಮತೇ ಅಮತಾವಹೇ। ಧಮ್ಮದಸಾತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಸ್ಸಿತಾರೋ। ಠಿತಾ ಅಸಂಹೀರಾತಿ ಕೇನಚಿ ಅಸಂಹಾರಿಯಾ ಹುತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ। ಅತಿವಿಜ್ಝಾತಿ ಅತಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಸಬ್ಬಟ್ಠಿತೀನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀನಂ ವಾ। ಅತಿಕ್ಕಮಮದ್ದಸಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅದ್ದಸ। ಅಗ್ಗನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ। ಅಗ್ಗೇತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಪಠಮತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಸದ್ಧಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಗ್ಗಂ ಧಮ್ಮಂ, ಅಗ್ಗೇ ವಾ ಆದಿತೋ ದೇಸಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Oghassāti kāmādicaturoghassa. Anekavihitanti satipaṭṭhānādivasena anekavidhaṃ aṭṭhatiṃsāya vā kammaṭṭhānānaṃ vasena anekappakāraṃ amatāvahaṃ maggaṃ akkhāsi abhāsi. Tasmiñca amate akkhāteti tasmiṃ tena akkhāte amate amatāvahe. Dhammadasāti dhammassa passitāro. Ṭhitā asaṃhīrāti kenaci asaṃhāriyā hutvā patiṭṭhitā. Ativijjhāti ativijjhitvā. Sabbaṭṭhitīnanti sabbesaṃ diṭṭhiṭṭhānānaṃ viññāṇaṭṭhitīnaṃ vā. Atikkamamaddasāti atikkamabhūtaṃ nibbānaṃ addasa. Agganti uttamaṃ dhammaṃ. Aggeti vā pāṭho, paṭhamataranti attho. Dasaddhānanti pañcavaggiyānaṃ aggaṃ dhammaṃ, agge vā ādito desayīti attho.
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಸುದೇಸಿತೋ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೇನ ಪಮಾದೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಸಿಕ್ಖೇತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ।
Tasmāti yasmā ‘‘esa dhammo sudesito’’ti jānantena pamādo na kātabbo, tasmā anusikkheti tisso sikkhā vipassanāpaṭipāṭiyā maggapaṭipāṭiyā ca sikkheyya.
ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೋತಿಆದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಥೋಮನವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಬುದ್ಧೋ । ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಪಠಮಂ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಬುಜ್ಝಿಂಸು, ಪಚ್ಛಾ ಥೇರೋ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧೋತಿ। ಥಿರೇಹಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರೋ, ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಿಬ್ಬನಿಕ್ಕಮೋತಿ ದಳ್ಹವೀರಿಯೋ। ಸುಖವಿಹಾರಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾನಂ। ವಿವೇಕಾನನ್ತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವಿವೇಕಾನಂ। ಸಬ್ಬಸ್ಸ ತನ್ತಿ ಯಂ ಸಬ್ಬಸಾವಕೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ಅಸ್ಸ ಅನೇನ ತಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖತೋತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಹುತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತೇನ।
Buddhānubuddhotiādikā tisso gāthā āyasmato aññātakoṇḍaññattherassa thomanavasena vuttā. Tattha buddhānubuddhoti buddhānaṃ anubuddho . Buddhā hi paṭhamaṃ cattāri saccāni bujjhiṃsu, pacchā thero sabbapaṭhamaṃ, tasmā buddhānubuddhoti. Thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā thero, akuppadhammoti attho. Tibbanikkamoti daḷhavīriyo. Sukhavihārānanti diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ. Vivekānanti tiṇṇampi vivekānaṃ. Sabbassa tanti yaṃ sabbasāvakena pattabbaṃ, assa anena taṃ anuppattaṃ. Appamattassa sikkhatoti appamattena hutvā sikkhantena.
ತೇವಿಜ್ಜೋ ಚೇತೋಪರಿಯಕೋವಿದೋತಿ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಚತಸ್ಸೋ ವದತಿ, ಇತರಾ ದ್ವೇ ಯದಿಪಿ ನ ವುತ್ತಾ, ಥೇರೋ ಪನ ಛಳಭಿಞ್ಞೋವ। ಯಸ್ಮಾ ಥೇರಂ ಹಿಮವನ್ತೇ ಛದ್ದನ್ತದಹತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತಿ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ವನ್ದನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೇನ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಥೇರಂ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೇನ ಇಮಾ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧದಾಯಾದೋ, ಪಾದೇ ವನ್ದತಿ ಸತ್ಥುನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Tevijjocetopariyakovidoti chasu abhiññāsu catasso vadati, itarā dve yadipi na vuttā, thero pana chaḷabhiññova. Yasmā theraṃ himavante chaddantadahato āgantvā bhagavati paramanipaccakāraṃ dassetvā, vandantaṃ disvā pasannamānasena bhagavato sammukhā theraṃ abhitthavantena imā gāthā vuttā, tasmā ‘‘koṇḍañño buddhadāyādo, pāde vandati satthuno’’ti vuttaṃ.
ನಗಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇತಿಆದಿಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಭಗವತಿ ಕಾಳಸಿಲಾಯಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮನ್ವೇಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ಥ। ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಆಯಸ್ಮಾ ವಙ್ಗೀಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಥೇರೇ ಚ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೋ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ನಗಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇತಿ ಇಸಿಗಿಲಿಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪಸ್ಸೇ ಕಾಳಸಿಲಾಯಂ। ಆಸೀನನ್ತಿ ನಿಸಿನ್ನಂ।
Nagassa passetiādikā tisso gāthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ sabbeheva arahantehi bhagavati kāḷasilāyaṃ viharante āyasmā mahāmoggallāno tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ samanvesanto arahattaphalavimuttiṃ passittha. Taṃ disvā āyasmā vaṅgīso bhagavantaṃ there ca abhitthavanto abhāsi. Tattha nagassa passeti isigilipabbatassa passe kāḷasilāyaṃ. Āsīnanti nisinnaṃ.
ಚೇತಸಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ। ಚಿತ್ತಂ ನೇಸಂ ಸಮನ್ವೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮನ್ವೇಸನ್ತೋ। ಅನುಪರಿಯೇತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ।
Cetasāti attano cetopariyañāṇena. Cittaṃ nesaṃ samanvesanti tesaṃ khīṇāsavabhikkhūnaṃ cittaṃ samanvesanto. Anupariyetīti anukkamena paricchindati.
ಏವಂ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ ‘‘ಮುನಿಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾಯ ಸತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ‘‘ತೇವಿಜ್ಜಾ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾಯ ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ಮುನಿನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಮೋನಸಙ್ಖಾತೇನ ಞಾಣೇನ ಸತ್ಥು ಅನವಸೇಸಞೇಯ್ಯಾವಬೋಧೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣೇನ ದಸಬಲಞಾಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಞಾಣಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗುನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಂ। ತದುಭಯೇನ ಚ ಸತ್ಥು ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾದಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇವಿಜ್ಜಾ ಮಚ್ಚುಹಾಯಿನೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ಞಾಣಸಮ್ಪತ್ತಿದೀಪನೇನ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಅಧಿಗಮದೀಪನೇನ ಚ ಪದದ್ವಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಮುನಿಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಾರಗುಂ। ಅನೇಕಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ ಗೋತಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅನೇಕಾಕಾರಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಅನೇಕಾಕಾರಗುಣಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ ‘‘muniṃ dukkhassa pāragu’’nti vuttāya satthusampattiyā ceva ‘‘tevijjā maccuhāyino’’ti vuttāya sāvakasampattiyā cāti sabbehi aṅgehi sampannaṃ samannāgataṃ. Muninti hi iminā padena monasaṅkhātena ñāṇena satthu anavasesañeyyāvabodho vuttoti anāvaraṇañāṇena dasabalañāṇādīnaṃ saṅgaho kato hoti, tenassa ñāṇasampadaṃ dasseti. Dukkhassa pāragunti iminā pahānasampadaṃ. Tadubhayena ca satthu ānubhāvasampadādayo dassitā honti. Tevijjā maccuhāyinoti iminā sāvakānaṃ ñāṇasampattidīpanena ca nibbānadhātuyā adhigamadīpanena ca padadvayena satthusāvakasampatti dassitā hoti. Tathā hi yathāvuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘muniṃ dukkhassa pāraguṃ. Anekākārasampannaṃ, payirupāsanti gotama’’nti vuttaṃ. Tattha anekākārasampannanti anekehi ākārehi sampannaṃ, anekākāraguṇasamannāgatanti attho.
ಚನ್ದೋ ಯಥಾತಿ ಗಾಥಾ ಭಗವನ್ತಂ ಚಮ್ಪಾನಗರೇ ಗಗ್ಗರಾಯ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯಾ ತೀರೇ ಮಹತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ಚ ದೇವನಾಗಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತಂ ಅತ್ತನೋ ವಣ್ಣೇನ ಚ ಯಸಸಾ ಚ ವಿರೋಚಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೇನ ಅಭಿತ್ಥವನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಚನ್ದೋ ಯಥಾ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ನಭೇತಿ ಯಥಾ ಸರದಸಮಯೇ ಅಪಗತವಲಾಹಕೇ ವಲಾಹಕಸದಿಸೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಚ ಮಹಿಕಾದಿನಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ವಿಮುತ್ತೇ ಆಕಾಸೇ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿರೋಚತಿ, ವೀತಮಲೋವ ಭಾಣುಮಾತಿ ತೇನೇವ ವಲಾಹಕಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಗಮೇನ ವಿಗತಮಲೋ ಭಾಣುಮಾ ಸೂರಿಯೋ ಯಥಾ ವಿರೋಚತಿ। ಏವಮ್ಪಿ, ಅಙ್ಗೀರಸ, ತ್ವನ್ತಿ ಏವಂ ಅಙ್ಗೇಹಿ ನಿಚ್ಛರಣಜುತೀಹಿ ಜುತಿಮನ್ತ ತ್ವಮ್ಪಿ ಮಹಾಮುನಿ ಭಗವಾ, ಅತಿರೋಚಸಿ ಅತ್ತನೋ ಯಸಸಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿರೋಚಸೀತಿ।
Candoyathāti gāthā bhagavantaṃ campānagare gaggarāya pokkharaṇiyā tīre mahatā bhikkhusaṅghena anekehi ca devanāgasahassehi parivutaṃ attano vaṇṇena ca yasasā ca virocamānaṃ disvā somanassajātena abhitthavantena vuttā. Tattha cando yathā vigatavalāhake nabheti yathā saradasamaye apagatavalāhake valāhakasadisena aññena ca mahikādinā upakkilesena vimutte ākāse puṇṇacando virocati, vītamalova bhāṇumāti teneva valāhakādiupakkilesavigamena vigatamalo bhāṇumā sūriyo yathā virocati. Evampi, aṅgīrasa, tvanti evaṃ aṅgehi niccharaṇajutīhi jutimanta tvampi mahāmuni bhagavā, atirocasi attano yasasā sadevakaṃ lokaṃ atikkamitvā virocasīti.
ಕಾವೇಯ್ಯಮತ್ತಾತಿಆದಿಕಾ ದಸ ಗಾಥಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅತ್ತನೋ ಚ ಗುಣೇ ವಿಭಾವೇನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಕಾವೇಯ್ಯಮತ್ತಾತಿ ಕಾವೇಯ್ಯೇನ ಕಬ್ಬಕರಣೇನ ಮತ್ತಾ ಮಾನಿತಾ ಸಮ್ಭಾವಿತಾ ಗುಣೋದಯಂ ಆಪನ್ನಾ। ಅದ್ದಸಾಮಾತಿ ಅದ್ದಸಿಮ್ಹಾ।
Kāveyyamattātiādikā dasa gāthā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā satthu attano ca guṇe vibhāventena vuttā. Tattha kāveyyamattāti kāveyyena kabbakaraṇena mattā mānitā sambhāvitā guṇodayaṃ āpannā. Addasāmāti addasimhā.
ಅದ್ಧಾ ನೋ ಉದಪಜ್ಜಥಾತಿ ರತನತ್ತಯಂ ಅದ್ಧಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಉಪಕಾರತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ।
Addhā no udapajjathāti ratanattayaṃ addhā amhākaṃ upakāratthāya uppajji.
ವಚನನ್ತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ। ಖನ್ಧೇ ಆಯತನಾನಿ ಚ ಧಾತುಯೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಚ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಖನ್ಧಾದಿಕಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಸಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೪೨೧ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರಿತಾ ಏವಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿದಿತ್ವಾನಾತಿ ರೂಪಾದಿವಿಭಾಗಾದಿತೋ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿತೋ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ।
Vacananti saccapaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ. Khandhe āyatanāni ca dhātuyo cāti pañcakkhandhe dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo ca. Imasmiṃ ṭhāne khandhādikathā vattabbā. Sā visuddhimagge (visuddhi. 2.421 ādayo) vitthāritā evāti tattha vuttanayeneva veditabbā. Viditvānāti rūpādivibhāgādito aniccatādito ca pubbabhāgañāṇena jānitvā.
ಯೇ ತೇ ಸಾಸನಕಾರಕಾತಿ ಯೇ ತೇ ಸತ್ತಾ ತಥಾಗತಾನಂ ಸಾಸನಕಾರಕಾ, ತೇಸಂ ಬಹೂನಂ ಅತ್ಥಾಯ ವತ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತಥಾಗತಾ।
Ye te sāsanakārakāti ye te sattā tathāgatānaṃ sāsanakārakā, tesaṃ bahūnaṃ atthāya vata uppajjanti tathāgatā.
ಯೇ ನಿಯಾಮಗತದ್ದಸಾತಿ ನಿಯಾಮೋ ಏವ ನಿಯಾಮಗತಂ, ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಚ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮಂ ಅದ್ದಸಂಸು ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸು। ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ವತ ಬೋಧಿಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಜ್ಝಗಮಾ, ಮುನಿ ಭಗವಾತಿ ಯೋಜನಾ।
Yeniyāmagataddasāti niyāmo eva niyāmagataṃ, ye bhikkhū bhikkhuniyo ca sammattaniyāmaṃ addasaṃsu adhigacchiṃsu. Tesaṃ atthāya vata bodhiṃ sammāsambodhiṃ ajjhagamā, muni bhagavāti yojanā.
ಸುದೇಸಿತಾತಿ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಸುಟ್ಠು ದೇಸಿತಾ। ಚಕ್ಖುಮತಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಚಕ್ಖುಮತಾ। ಅತ್ತಹಿತಕಾಮೇಹಿ ಅರಣೀಯಾನಿ ಕರಣೀಯಾನಿ ಅರಿಯಭಾವಕರಾನಿ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಾ ಭಗವತೋ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಿ ತೇಸಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಸರೂಪದಸ್ಸನಂ । ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅರಿಯಸಚ್ಚಕಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಸಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೨೯ ಆದಯೋ) ವಿತ್ಥಾರಿತಾತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಮೇತೇ ತಥಾತಿ ಏತೇ ದುಕ್ಖಾದಯೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ಏವಂ ದುಕ್ಖಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ ತಥಾ ಅವಿತಥಾ ಅನಞ್ಞಥಾ। ವುತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಾ ಮೇ ತೇ ಯಥಾ ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಸತ್ಥಾರಾ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಮಯಾ ದಿಟ್ಠಾ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಏವಂ ತೇಸಂ। ಸದತ್ಥೋ ಮೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಮಯಾ ಸಚ್ಛಿಕತಂ। ತತೋ ಚ ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಓವಾದಾನುಸಿಟ್ಠಿಯಂ ಅನುಪತಿಟ್ಠೋ।
Sudesitāti veneyyajjhāsayānurūpaṃ saṅkhepato vitthārato ca suṭṭhu desitā. Cakkhumatāti pañcahi cakkhūhi cakkhumatā. Attahitakāmehi araṇīyāni karaṇīyāni ariyabhāvakarāni, ariyassa vā bhagavato saccānīti ariyasaccāni. Dukkhantiādi tesaṃ ariyasaccānaṃ sarūpadassanaṃ . Imasmiṃ ṭhāne ariyasaccakathā vattabbā, sā sabbākārato visuddhimagge (visuddhi. 2.529 ādayo) vitthāritāti tattha vuttanayeneva veditabbā. Evamete tathāti ete dukkhādayo ariyasaccadhammā evaṃ dukkhādippakārena tathā avitathā anaññathā. Vuttā diṭṭhā me te yathā tathāti yathā satthārā vuttā, tathā mayā diṭṭhā, ariyamaggañāṇena paṭividdhattā evaṃ tesaṃ. Sadattho me anuppatto arahattaṃ mayā sacchikataṃ. Tato ca kataṃ buddhassa bhagavato sāsanaṃ ovādānusiṭṭhiyaṃ anupatiṭṭho.
ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸೀತಿ ಸುಆಗಮನಂ ವತ ಮೇ ಅಹೋಸಿ। ಮಮ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಮಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮೀಪೇ।
Svāgataṃ vata me āsīti suāgamanaṃ vata me ahosi. Mama buddhassa santiketi mama sambuddhassa bhagavato santike samīpe.
ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪಾರಮಿಂ, ಉಕ್ಕಂಸಂ ಅಧಿಗತೋ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಪದೇನ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಸೋತಧಾತು ವಿಸೋಧಿತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Abhiññāpāramippattoti channampi abhiññānaṃ pāramiṃ, ukkaṃsaṃ adhigato. Iminā hi padena vuttamevatthaṃ vivarituṃ ‘‘sotadhātu visodhitā’’tiādi vuttaṃ.
ಪುಚ್ಛಾಮಿ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿಆದಿಕಾ ದ್ವಾದಸ ಗಾಥಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ। ಆಯಸ್ಮತೋ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಕಾಲೇ ಆಯಸ್ಮಾ ವಙ್ಗೀಸೋ ಅಸಮ್ಮುಖಾ ಅಹೋಸಿ। ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಞ್ಚ ತೇನ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾದಿ, ಪುಬ್ಬವಾಸನಾವಸೇನ ಹಿ ತಾದಿಸಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛಸ್ಸ ವಸಲವಾದೇನ ಸಮುದಾಚಾರೋ ವಿಯ ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವ। ತೇನ ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಉದಾಹು ನೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೇನ ವುತ್ತಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದೀಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅನುಸಾಸಕಂ। ಅನೋಮಪಞ್ಞನ್ತಿ ಓಮಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಿತ್ತಂ ಲಾಮಕಂ। ನ ಓಮಪಞ್ಞಂ ಅನೋಮಪಞ್ಞಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮೇವ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನನ್ತಿ ಸಂಸಯಾನಂ ಏವರೂಪಾನಂ ವಾ ಪರಿವಿತಕ್ಕಾನಂ ಛೇತ್ತಾ। ಅಗ್ಗಾಳವೇತಿ ಅಗ್ಗಾಳವಚೇತಿಯಸಙ್ಖಾತೇ ವಿಹಾರೇ। ಞಾತೋತಿ ಪಾಕಟೋ। ಯಸಸ್ಸೀತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಅಭಿನಿಬ್ಬುತತ್ತೋತಿ ಉಪಸನ್ತಸಭಾವೋ ಅಪರಿಡಯ್ಹಮಾನಚಿತ್ತೋ।
Pucchāmi satthārantiādikā dvādasa gāthā attano upajjhāyassa parinibbutabhāvaṃ pucchantena vuttā. Āyasmato nigrodhakappattherassa hi parinibbānakāle āyasmā vaṅgīso asammukhā ahosi. Diṭṭhapubbañca tena tassa hatthakukkuccādi, pubbavāsanāvasena hi tādisañca āyasmato pilindavacchassa vasalavādena samudācāro viya khīṇāsavānampi hotiyeva. Tena ‘‘parinibbuto nu kho me upajjhāyo, udāhu no’’ti uppannaparivitakko satthāraṃ pucchi. Tena vuttaṃ – ‘‘upajjhāyassa parinibbutabhāvaṃ pucchantena vuttā’’ti. Tattha satthāranti diṭṭhadhammikādīhi veneyyānaṃ anusāsakaṃ. Anomapaññanti omaṃ vuccati parittaṃ lāmakaṃ. Na omapaññaṃ anomapaññaṃ, mahāpaññanti attho. Diṭṭheva dhammeti paccakkhameva, imasmiṃyeva attabhāveti attho. Vicikicchānanti saṃsayānaṃ evarūpānaṃ vā parivitakkānaṃ chettā. Aggāḷaveti aggāḷavacetiyasaṅkhāte vihāre. Ñātoti pākaṭo. Yasassīti lābhasakkārasampanno. Abhinibbutattoti upasantasabhāvo apariḍayhamānacitto.
ತಯಾ ಕತನ್ತಿ ತಾದಿಸೇ ಛಾಯಾಸಮ್ಪನ್ನೇ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ತಯಾ ಕತಂ ನಾಮಂ। ಇತಿ ಸೋ ಯಥಾ ಅತ್ತನಾ ಉಪಲಕ್ಖಿತಂ ತಥಾ ವದತಿ। ಭಗವಾ ಪನ ನ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ಏವ ತಂ ತಥಾ ಆಲಪತಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ತತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತತ್ತಾಪಿ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸಾತಿ ಜಾತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಸೋ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ। ನಮಸ್ಸಂ ಅಚರಿನ್ತಿ ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ವಿಹಾಸಿಂ। ಮುತ್ಯಪೇಖೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ।
Tayā katanti tādise chāyāsampanne nigrodharukkhamūle nisinnattā ‘‘nigrodhakappo’’ti tayā kataṃ nāmaṃ. Iti so yathā attanā upalakkhitaṃ tathā vadati. Bhagavā pana na nisinnattā eva taṃ tathā ālapati, api ca kho tattha arahattaṃ pattattāpi. Brāhmaṇassāti jātiṃ sandhāya vadati. So kira brāhmaṇamahāsālakulā pabbajito. Namassaṃ acarinti namassamāno vihāsiṃ. Mutyapekhoti nibbāne patiṭṭhito.
ದಳ್ಹಧಮ್ಮದಸ್ಸೀತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ। ದಳ್ಹಧಮ್ಮಞ್ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ, ತಞ್ಚ ಭಗವಾ ಪಸ್ಸಿ ದಸ್ಸೇಸಿ ಚ।
Daḷhadhammadassīti bhagavantaṃ ālapati. Daḷhadhammañhi nibbānaṃ abhijjanaṭṭhena, tañca bhagavā passi dassesi ca.
ಸಕ್ಕಾತಿಪಿ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಕುಲನಾಮೇನ ಆಲಪತಿ। ಮಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೇತಿ, ನಿರವಸೇಸಪರಿಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವದತಿ। ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂತಿಪಿ ಭಗವನ್ತಮೇವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಆಲಪತಿ। ಸಮವಟ್ಠಿತಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಅವಟ್ಠಿತಾ, ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಾ। ನೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ। ಸವನಾಯಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ಸವನತ್ಥಾಯ। ಸೋತಾತಿ ಸೋತಧಾತುಯಾ। ತುವಂ ನೋ ಸತ್ಥಾ ತ್ವಮನುತ್ತರೋಸೀತಿ ಥುತಿವಚನವಸೇನ ವದತಿ।
Sakkātipi bhagavantameva kulanāmena ālapati. Mayampi sabbeti, niravasesaparisaṃ saṅgaṇhitvā attānaṃ dassento vadati. Samantacakkhūtipi bhagavantameva sabbaññutaññāṇena ālapati. Samavaṭṭhitāti sammā avaṭṭhitā, ābhogaṃ katvā ṭhitā. Noti amhākaṃ. Savanāyāti imassa pañhassa veyyākaraṇaṃ savanatthāya. Sotāti sotadhātuyā. Tuvaṃ no satthā tvamanuttarosīti thutivacanavasena vadati.
ಛಿನ್ದ ನೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪಟಿರೂಪಕಂ ತಂ ಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಅಕುಸಲವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪನ ಥೇರೋ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛೋವ। ಬ್ರೂಹಿ ಮೇತನ್ತಿ ಬ್ರೂಹಿ ಮೇ ಏತಂ। ಯಂ ಮಯಾ ಯಾಚಿತೋಸಿ ‘‘ತಂ ಸಾವಕಂ, ಸಕ್ಕ, ಮಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತೋವ, ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ವೇದಯ ಭೂರಿಪಞ್ಞ। ಮಜ್ಝೇವ ನೋ ಭಾಸಾ’’ತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಮಹಾಪಞ್ಞ ಭಗವಾ ಮಜ್ಝೇವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಭಾಸ, ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ। ಸಕ್ಕೋವ ದೇವಾನ ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋತಿ , ಇದಂ ಪನ ಥುತಿವಚನಮೇವ। ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಸಕ್ಕೋ ಸಹಸ್ಸನೇತ್ತೋ ದೇವಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತವಚನಂ ಭಾಸತಿ, ಏವಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಜ್ಝೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತವಚನಂ ಭಾಸಾತಿ।
Chinda no vicikicchanti vicikicchāpaṭirūpakaṃ taṃ parivitakkaṃ sandhāyāha. Akusalavicikicchāya pana thero nibbicikicchova. Brūhi metanti brūhi me etaṃ. Yaṃ mayā yācitosi ‘‘taṃ sāvakaṃ, sakka, mayampi sabbe aññātumicchāmā’’ti yācitova, taṃ brāhmaṇaṃ parinibbutaṃ vedaya bhūripañña. Majjheva no bhāsā’’ti parinibbutaṃ jānitvā mahāpañña bhagavā majjheva amhākaṃ sabbesaṃ bhāsa, yathā sabbe mayaṃ jāneyyāma. Sakkova devāna sahassanettoti , idaṃ pana thutivacanameva. Apicettha ayamadhippāyo – yathā sakko sahassanetto devānaṃ majjhe tehi sakkaccaṃ sampaṭicchitavacanaṃ bhāsati, evaṃ amhākaṃ majjhe amhehi sampaṭicchitavacanaṃ bhāsāti.
ಯೇ ಕೇಚೀತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಥುನನ್ತೋ ವತ್ತುಕಾಮತಂ ಜನೇತುಂ ಭಣತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಗನ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಹಾನೇ ಸತಿ ಮೋಹವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಪಹಾನಾಭಾವತೋ ಮೋಹಮಗ್ಗಾತಿ ಚ, ಅಞ್ಞಾಣಪಕ್ಖಾತಿ ಚ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಠಾನಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸಬ್ಬೇ ತೇ ತಥಾಗತಂ ಪತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದೇಸನಾಬಲೇನ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾ ಭವನ್ತಿ, ನಸ್ಸನ್ತಿ। ಕಿಂಕಾರಣನ್ತಿ? ಚಕ್ಖುಞ್ಹಿ ಏತಂ ಪರಮಂ ನರಾನಂ, ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಗನ್ಥವಿಧಮನೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಜನನತೋ ನರಾನಂ ಪರಮಂ ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Ye kecīti imampi gāthaṃ bhagavantaṃ thunanto vattukāmataṃ janetuṃ bhaṇati. Tassattho – ye keci abhijjhādayo ganthā, tesaṃ appahāne sati mohavicikicchānaṃ pahānābhāvato mohamaggāti ca, aññāṇapakkhāti ca, vicikicchaṭhānāti ca vuccanti. Sabbe te tathāgataṃ patvā tathāgatassa desanābalena viddhaṃsitā bhavanti, nassanti. Kiṃkāraṇanti? Cakkhuñhi etaṃ paramaṃ narānaṃ, yasmā tathāgato sabbaganthavidhamanena paññācakkhujananato narānaṃ paramaṃ cakkhunti vuttaṃ hoti.
ನೋ ಚೇ ಹಿ ಜಾತೂತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಥುನನ್ತೋ ಏವ ವತ್ತುಕಾಮತಂ ಜನೇನ್ತೋ ಭಣತಿ। ತತ್ಥ ಜಾತೂತಿ ಏಕಂಸವಚನಂ। ಪುರಿಸೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಜೋತಿಮನ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಜೋತಿಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಯೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಿ ಭಗವಾ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿಭೇದೋ ವಾತೋ ವಿಯ ಅಬ್ಭಘನಂ ದೇಸನಾವೇಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಹನೇಯ್ಯ, ತತೋ ಯಥಾ ಅಬ್ಭಘನನಿವುತೋ ಲೋಕೋ ತಮೋವ ಹೋತಿ ಏಕನ್ಧಕಾರೋ, ಏವಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಕೋ ಅಞ್ಞಾಣನಿವುತೋ ತಮೋವ ಸಿಯಾ। ಯೇ ಚಾಪಿ ಇಮೇ ಇದಾನಿ ಜೋತಿಮನ್ತೋ ಖಾಯನ್ತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಯೋ, ತೇಪಿ ನ ಭಾಸೇಯ್ಯುಂ, ನ ದೀಪೇಯ್ಯುನ್ತಿ।
No ce hi jātūti imampi gāthaṃ thunanto eva vattukāmataṃ janento bhaṇati. Tattha jātūti ekaṃsavacanaṃ. Purisoti bhagavantaṃ sandhāyāha. Jotimantoti paññājotisampannā sāriputtādayo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi bhagavā puratthimādibhedo vāto viya abbhaghanaṃ desanāvegena kilese vihaneyya, tato yathā abbhaghananivuto loko tamova hoti ekandhakāro, evaṃ sabbopi loko aññāṇanivuto tamova siyā. Ye cāpi ime idāni jotimanto khāyanti sāriputtādayo, tepi na bhāseyyuṃ, na dīpeyyunti.
ಧೀರಾ ಚಾತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಧೀರಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಪುರಿಸಾ, ಪಜ್ಜೋತಕರಾ ಭವನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ತಂ ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ತಂ ವೀರ ಪಧಾನವೀರಿಯಸಮನ್ನಾಗತ ಭಗವಾ, ತಥೇವ ಮಞ್ಞೇ ಧೀರೋ ಪಜ್ಜೋತಕರೋತ್ವೇವ ಮಞ್ಞಾಮಿ। ಮಯಮ್ಪಿ ವಿಪಸ್ಸಿನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಜಾನನ್ತಾ ಏವ ಉಪಾಗಮಿಮ್ಹಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಿಸಾಸು ನೋ ಆವಿಕರೋಹಿ ಕಪ್ಪಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋವ ಯಥಾ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪಂ ಆವಿಕರೋಹಿ ಪಕಾಸೇಹೀ’’ತಿ।
Dhīrā cāti imampi gāthaṃ purimanayenevāha. Tassattho – dhīrā ca paṇḍitapurisā, pajjotakarā bhavanti paññāpajjotaṃ uppādenti. Taṃ tasmā ahaṃ taṃ vīra padhānavīriyasamannāgata bhagavā, tatheva maññe dhīro pajjotakarotveva maññāmi. Mayampi vipassinaṃ sabbadhamme yathābhūtaṃ passantaṃ bhagavantaṃ jānantā eva upāgamimhā. Tasmā ‘‘parisāsu no āvikarohi kappaṃ parinibbutova yathā nigrodhakappaṃ āvikarohi pakāsehī’’ti.
ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಭಗವಾ ಖಿಪ್ಪಂ ಗಿರಂ ಏರಯ ವಗ್ಗು ವಗ್ಗುಂ ಅಚಿರಾಯಮಾನೋ ವಾಚಂ ಭಾಸ ವಗ್ಗು ಮನೋಹರಂ। ಹಂಸೋವ ಯಥಾ ಸುವಣ್ಣಹಂಸೋ ಗೋಚರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾತಸ್ಸರವನಸಣ್ಡಂ ದಿಸ್ವಾ ಗೀವಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಪಕ್ಖೇ ಉದ್ಧುನಿತ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಸಣಿಕಂ ಅತರಮಾನೋ ವಗ್ಗುಂ ನಿಕೂಜತಿ ಗಿರಂ ನಿಚ್ಛಾರೇತಿ, ಏವಮೇವಂ ತ್ವಂ ಸಣಿಕಂ ನಿಕೂಜ ಇಮಿನಾ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಞ್ಞತರೇನ ಬಿನ್ದುಸ್ಸರೇನ ಸುಟ್ಠು ವಿಕಪ್ಪಿತೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖತೇನ, ಏತೇ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇ ಉಜುಗತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಮಾನಸಾ ಹುತ್ವಾ ತವ ನಿಕೂಜಂ ಸುಣೋಮಾತಿ।
Khippanti imampi gāthaṃ purimanayeneva āha. Tassattho – bhagavā khippaṃ giraṃ eraya vaggu vagguṃ acirāyamāno vācaṃ bhāsa vaggu manoharaṃ. Haṃsova yathā suvaṇṇahaṃso gocaraṃ pariggaṇhanto jātassaravanasaṇḍaṃ disvā gīvaṃ paggayha pakkhe uddhunitvā haṭṭhatuṭṭho saṇikaṃ ataramāno vagguṃ nikūjati giraṃ nicchāreti, evamevaṃ tvaṃ saṇikaṃ nikūja iminā mahāpurisalakkhaṇaññatarena bindussarena suṭṭhu vikappitena abhisaṅkhatena, ete mayaṃ sabbe ujugatā avikkhittamānasā hutvā tava nikūjaṃ suṇomāti.
ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣನ್ತಿ , ಇದಮ್ಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಆಹ। ತತ್ಥ ನ ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಸೇಸೋ, ತಂ ಅಸೇಸಂ, ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಪಹೀನಜಾತಿಮರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನಿಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ನಿಬನ್ಧಿತ್ವಾ, ಧೋನನ್ತಿ ಧುತಸಬ್ಬಪಾಪಂ। ವದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕಥಾಪೇಸ್ಸಾಮಿ ಧಮ್ಮಂ। ನ ಕಾಮಕಾರೋ ಹೋಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸೇಕ್ಖಾದೀನಂ ತಿವಿಧಾನಂ ಜನಾನಂ ಕಾಮಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಞಾತುಂ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಾ, ತಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಕಾರೋ ಚ ತಥಾಗತಾನನ್ತಿ ತಥಾಗತಾನಂ ಪನ ವೀಮಂಸಕಾರೋ ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಕಿರಿಯಾ, ತೇ ಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಞಾತುಂ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಾ, ತಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Pahīnajātimaraṇanti , idampi purimanayeneva āha. Tattha na sissatīti aseso, taṃ asesaṃ, sotāpannādayo viya kiñci asesetvā pahīnajātimaraṇanti vuttaṃ hoti. Niggayhāti nibandhitvā, dhonanti dhutasabbapāpaṃ. Vadessāmīti kathāpessāmi dhammaṃ. Na kāmakāro hohi puthujjanānanti puthujjanasekkhādīnaṃ tividhānaṃ janānaṃ kāmakāro natthi, te yaṃ icchanti ñātuṃ vā vattuṃ vā, taṃ na sakkonti. Saṅkheyyakāro ca tathāgatānanti tathāgatānaṃ pana vīmaṃsakāro paññāpubbaṅgamakiriyā, te yaṃ icchanti ñātuṃ vā vattuṃ vā, taṃ sakkontiyevāti adhippāyo.
ಇದಾನಿ ತಂ ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಕಾರಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತಥಾ ಹಿ ತವ ಭಗವಾ ಇದಂ ಸಮುಜ್ಜುಪಞ್ಞಸ್ಸ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಭಾವೇನ ಉಜುಗತಪಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಮದೇವ ವುತ್ತಂ ಪವತ್ತಿತಂ ಸಮ್ಪನ್ನವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ‘‘ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತೋ ಸತ್ತತಾಲಮತ್ತಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಸುಪ್ಪಬುದ್ಧೋ ಸಕ್ಕೋ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಪಥವಿಂ ಪವಿಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸಮುಗ್ಗಹಿತಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಗ್ಗಹಿತಂ ಅವಿಪರೀತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಪುನ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಣಾಮೇತ್ವಾ ಆಹ। ಅಯಮಞ್ಜಲಿ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಸುಪ್ಪಣಾಮಿತೋತಿ ಅಯಂ ಅಪರೋಪಿ ಅಞ್ಜಲಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಣಾಮಿತೋ। ಮಾ ಮೋಹಯೀ ಜಾನನ್ತಿ ಮಾ ನೋ ಅವಚನೇನ ಮೋಹಯಿ, ಜಾನನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಗತಿಂ। ಅನೋಮಪಞ್ಞಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಆಲಪತಿ।
Idāni taṃ saṅkheyyakāraṃ pakāsento ‘‘sampannaveyyākaraṇa’’nti gāthamāha. Tassattho – tathā hi tava bhagavā idaṃ samujjupaññassa sabbattha appaṭihatabhāvena ujugatapaññassa sammadeva vuttaṃ pavattitaṃ sampannaveyyākaraṇaṃ ‘‘santatimahāmatto sattatālamattaṃ abbhuggantvā parinibbāyissati, suppabuddho sakko sattame divase pathaviṃ pavisissatī’’ti evamādiṃ samuggahitaṃ sammadeva uggahitaṃ aviparītaṃ diṭṭhaṃ, puna suṭṭhutaraṃ añjaliṃ paṇāmetvā āha. Ayamañjali pacchimo suppaṇāmitoti ayaṃ aparopi añjali suṭṭhutaraṃ paṇāmito. Mā mohayī jānanti mā no avacanena mohayi, jānanto tassa gatiṃ. Anomapaññāti bhagavantaṃ ālapati.
ಪರೋಪರನ್ತಿ ಇಮಂ ಪನ ಗಾಥಂ ಅಪರೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಅಮೋಹನಮೇವ ಯಾಚನ್ತೋ ಆಹ। ತತ್ಥ ಪರೋಪರನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಲೋಕಿಯವಸೇನ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ। ಅರಿಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ। ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಜಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಜಾನನ್ತೋ। ವಾಚಾಭಿಕಙ್ಖಾಮೀತಿ ಯಥಾ ಘಮ್ಮನಿ ಘಮ್ಮಕಾಲೇ ಉಣ್ಹಾಭಿತತ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ಕಿಲನ್ತೋ ತಸಿತೋ ವಾರಿಂ, ಏವಂ ತೇ ವಾಚಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಾಮಿ। ಸುತಂ ಪವಸ್ಸಾತಿ ಸುತಸಙ್ಖಾತಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಪವಸ್ಸ ಪಗ್ಘರ ಮುಞ್ಚ ಪವತ್ತ। ‘‘ಸುತಸ್ಸ ವಸ್ಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ। ವುತ್ತಪಕಾರಸ್ಸ ಸದ್ದಾಯತನಸ್ಸ ವುಟ್ಠಿಂ ವಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Paroparanti imaṃ pana gāthaṃ aparenapi pariyāyena amohanameva yācanto āha. Tattha paroparanti lokuttaralokiyavasena sundarāsundaraṃ dūre santike vā. Ariyadhammanti catusaccadhammaṃ. Viditvāti paṭivijjhitvā. Jānanti sabbaṃ ñeyyadhammaṃ jānanto. Vācābhikaṅkhāmīti yathā ghammani ghammakāle uṇhābhitatto puriso kilanto tasito vāriṃ, evaṃ te vācaṃ abhikaṅkhāmi. Sutaṃ pavassāti sutasaṅkhātaṃ saddāyatanaṃ pavassa pagghara muñca pavatta. ‘‘Sutassa vassā’’tipi pāḷi. Vuttapakārassa saddāyatanassa vuṭṭhiṃ vassāti attho.
ಇದಾನಿ ಯಾದಿಸಂ ವಾಚಂ ಅಭಿಕಙ್ಖತಿ, ತಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯದತ್ಥಿಕ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಪ್ಪಾಯನೋತಿ ಕಪ್ಪಮೇವ ಪೂಜಾವಸೇನ ವದತಿ। ಯಥಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ‘‘ಕಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಯಥಾ ಅಸೇಕ್ಖೋ, ಉದಾಹು ಸಉಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಯಥಾ ಸೇಕ್ಖೋ’’ತಿ ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ।
Idāni yādisaṃ vācaṃ abhikaṅkhati, taṃ pakāsento ‘‘yadatthika’’nti gāthamāha. Tattha kappāyanoti kappameva pūjāvasena vadati. Yathā vimuttoti ‘‘kiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā yathā asekkho, udāhu saupādisesāya yathā sekkho’’ti vā pucchati. Sesamettha pākaṭameva.
ಏವಂ ದ್ವಾದಸಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಭಗವಾ ತಂ ವಿಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಅಚ್ಛೇಚ್ಛೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಚ್ಛೇಚ್ಛಿ ತಣ್ಹಂ ಇಧ ನಾಮರೂಪೇ (ಇತಿ ಭಗವಾ) ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಸೋತಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮರೂಪೇ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿಭೇದಾ ತಣ್ಹಾ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯಿತಾ ಕಣ್ಹನಾಮಕಸ್ಸ ಮಾರಸ್ಸ ಸೋತನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಕಣ್ಹಸ್ಸ ಸೋತಮುತಂ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಂ ಇಧ ನಾಮರೂಪೇ ತಣ್ಹಂ ಕಪ್ಪಾಯನೋ ಛಿನ್ದಿ। ಇತಿ ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಂ ವಚನಂ। ಅತಾರಿ ಜಾತಿಂ ಮರಣಂ ಅಸೇಸನ್ತಿ ಸೋ ತಂ ತಣ್ಹಂ ಛೇತ್ವಾ ಅಸೇಸಂ ಜಾತಿಮರಣಂ ಅತರಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇಚ್ಚಬ್ರವಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಸೇಟ್ಠೋತಿ ಆಯಸ್ಮತಾ ವಙ್ಗೀಸೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಭಗವಾ ಏವಂ ಅವೋಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ವಾ ಸೇಟ್ಠೋ। ಅಥ ವಾ ಪಞ್ಚಸೇಟ್ಠೋತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ, ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾದೀಹಿ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ ಪವರೋತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಾನಮೇವಿದಮ್ಪಿ ವಚನಂ।
Evaṃ dvādasahi gāthāhi yācito bhagavā taṃ viyākaronto ‘‘acchecchī’’tiādimāha. Tattha acchecchi taṇhaṃ idha nāmarūpe (iti bhagavā) kaṇhassa sotaṃ dīgharattānusayitanti imasmiṃ nāmarūpe kāmataṇhādibhedā taṇhā dīgharattaṃ appahīnaṭṭhena anusayitā kaṇhanāmakassa mārassa sotantipi vuccati. Taṃ kaṇhassa sotamutaṃ dīgharattānusayitaṃ idha nāmarūpe taṇhaṃ kappāyano chindi. Iti bhagavāti idaṃ pana saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Atāri jātiṃ maraṇaṃ asesanti so taṃ taṇhaṃ chetvā asesaṃ jātimaraṇaṃ atari anupādisesāya parinibbāyīti dasseti, iccabravi bhagavā pañcaseṭṭhoti āyasmatā vaṅgīsena puṭṭho bhagavā evaṃ avoca pañcahi saddhādīhi indriyehi anaññasādhāraṇehi cakkhūhi vā seṭṭho. Atha vā pañcaseṭṭhoti pañcahi sīlādīhi dhammakkhandhehi, pañcahi vā hetusampadādīhi seṭṭho uttamo pavaroti saṅgītikārānamevidampi vacanaṃ.
ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಮಾನಸೋ ಆಯಸ್ಮಾ ವಙ್ಗೀಸೋ ‘‘ಏಸ ಸುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾಯೋ ಆಹ। ತತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯಂ ನ ಮಂ ವಞ್ಚೇಸೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತಂ ಮಂ ನ ವಞ್ಚೇಸಿ, ನ ವಿಸಂವಾದೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
Evaṃ vutte bhagavato bhāsitaṃ abhinandamānaso āyasmā vaṅgīso ‘‘esa sutvā’’tiādikā gāthāyo āha. Tattha paṭhamagāthāyaṃ na maṃ vañcesīti yasmā parinibbuto, tasmā tassa parinibbutabhāvaṃ icchantaṃ maṃ na vañcesi, na visaṃvādesīti attho. Sesaṃ pākaṭameva.
ದುತಿಯಗಾಥಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಮುತ್ಯಪೇಖೋ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಥಾ ವಾದೀ ತಥಾ ಕಾರೀ, ಅಹು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕೋ’’ತಿ। ಮಚ್ಚುನೋ ಜಾಲಂ ತತ’’ನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟೇ ವಿತ್ಥತಂ ಮಾರಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಜಾಲಂ। ಮಾಯಾವಿನೋತಿ ಬಹುಮಾಯಸ್ಸ। ‘‘ತಥಾ ಮಾಯಾವಿನೋ’’ತಿಪಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಯೋ ಅನೇಕಾಹಿ ಮಾಯಾಹಿ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ತಸ್ಸ ತಥಾ ಮಾಯಾವಿನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Dutiyagāthāyaṃ yasmā mutyapekho vihāsi, tasmā taṃ sandhāyāha ‘‘yathā vādī tathā kārī, ahu buddhassa sāvako’’ti. Maccuno jālaṃ tata’’nti tebhūmakavaṭṭe vitthataṃ mārassa taṇhājālaṃ. Māyāvinoti bahumāyassa. ‘‘Tathā māyāvino’’tipi keci paṭhanti, tesaṃ yo anekāhi māyāhi anekakkhattuṃ bhagavantaṃ upasaṅkami. Tassa tathā māyāvinoti adhippāyo.
ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಆದಿನ್ತಿ ಮೂಲಕಾರಣಂ। ಉಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ। ವಟ್ಟಂ ದಳ್ಹೇಹಿ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಆದಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿಭೇದಂ ಕಾರಣಂ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಅದ್ದಸ। ಕಪ್ಪೋ ಕಪ್ಪಿಯೋತಿ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಭಗವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ। ಅಚ್ಚಗಾ ವತಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ವತ। ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ಮಚ್ಚು ಏತ್ಥ ಧಿಯ್ಯತೀತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಂ, ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ಸುದುತ್ತರಂ ಅಚ್ಚಗಾ ವತಾತಿ ವೇದಜಾತೋ ವದತಿ।
Tatiyagāthāya ādinti mūlakāraṇaṃ. Upādānassāti vaṭṭassa. Vaṭṭaṃ daḷhehi kammakilesehi upādātabbaṭṭhena ‘‘upādāna’’nti vuttaṃ. Tassa upādānassa ādiṃ avijjātaṇhādibhedaṃ kāraṇaṃ ñāṇacakkhunā addasa. Kappo kappiyoti evaṃ vattuṃ vaṭṭati bhagavāti adhippāyena vadati. Accagā vatāti atikkanto vata. Maccudheyyanti maccu ettha dhiyyatīti maccudheyyaṃ, tebhūmakavaṭṭaṃ suduttaraṃ accagā vatāti vedajāto vadati.
ಇದಾನಿ ಸತ್ಥರಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ಚ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ತಂ ದೇವದೇವ’’ನ್ತಿ ಓಸಾನಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಂ ದೇವದೇವಂ ವನ್ದಾಮೀತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೋ, ಉಪಪತ್ತಿದೇವೋ, ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೋತಿ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ದೇವಾನಂ ಉತ್ತಮದೇವತಾಯ ದೇವದೇವಂ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮ ಭಗವಾ ತಂ ವನ್ದಾಮಿ। ನ ಕೇವಲಂ ತಂಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತವ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಅನುಧಮ್ಮಜಾತತ್ತಾ ಅನುಜಾತಂ, ಮಾರವಿಜಯೇನ ಮಹಾವೀರಿಯತಾಯ ಮಹಾವೀರಂ, ಆಗುಅಕರಣಾದಿಅತ್ಥೇನ ನಾಗಂ ತವ ಉರೇ ವಾಯಾಮಜನಿತಜಾತಿತಾಯ ಓರಸಂ ಪುತ್ತಂ ನಿಗ್ರೋಧಕಪ್ಪಞ್ಚ ವನ್ದಾಮಿ।
Idāni satthari attano upajjhāye ca pasannamānaso pasannākāraṃ vibhāvento ‘‘taṃ devadeva’’nti osānagāthamāha. Tattha taṃ devadevaṃ vandāmīti sammutidevo, upapattidevo, visuddhidevoti tesaṃ sabbesampi devānaṃ uttamadevatāya devadevaṃ dvipaduttama bhagavā taṃ vandāmi. Na kevalaṃ taṃyeva, atha kho tava saccābhisambodhiyā anudhammajātattā anujātaṃ, māravijayena mahāvīriyatāya mahāvīraṃ, āguakaraṇādiatthena nāgaṃ tava ure vāyāmajanitajātitāya orasaṃ puttaṃ nigrodhakappañca vandāmi.
ಏವಮೇತೇ ಸುಭೂತಿಆದಯೋ ವಙ್ಗೀಸಪರಿಯೋಸಾನಾ ದ್ವಿಸತಂ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಚ ಮಹಾಥೇರಾ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆರೂಳ್ಹಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾವಕಭಾವೇನ ಏಕವಿಧಾ। ತಥಾ ಅಸೇಕ್ಖಭಾವೇನ, ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಲಿಘತಾಯ ಸಂಕಿಣ್ಣಪರಿಕ್ಖತಾಯ, ಅಬ್ಬುಳ್ಹೇಸಿಕತಾಯ, ನಿರಗ್ಗಳತಾಯ, ಪನ್ನದ್ಧಜತಾಯ, ಪನ್ನಭಾರತಾಯ, ವಿಸಂಯುತ್ತತಾಯ, ದಸಸು ಅರಿಯವಾಸೇಸು ವುಟ್ಠವಾಸತಾಯ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನಾ, ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾ, ಏಕಾರಕ್ಖಾ, ಚತುರಾಪಸ್ಸೇನಾ, ಪನುಣ್ಣಪಚ್ಚೇಕಸಚ್ಚಾ, ಸಮವಯಸಟ್ಠೇಸನಾ, ಅನಾವಿಲಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ, ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತಾ, ಸುವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞಾ ಚ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೯)। ಇತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಏಕವಿಧಾ।
Evamete subhūtiādayo vaṅgīsapariyosānā dvisataṃ catusaṭṭhi ca mahātherā idha pāḷiyaṃ ārūḷhā, te sabbe yathā sammāsambuddhassa sāvakabhāvena ekavidhā. Tathā asekkhabhāvena, ukkhittapalighatāya saṃkiṇṇaparikkhatāya, abbuḷhesikatāya, niraggaḷatāya, pannaddhajatāya, pannabhāratāya, visaṃyuttatāya, dasasu ariyavāsesu vuṭṭhavāsatāya ca. Tathā hi te pañcaṅgavippahīnā, chaḷaṅgasamannāgatā, ekārakkhā, caturāpassenā, panuṇṇapaccekasaccā, samavayasaṭṭhesanā, anāvilasaṅkappā, passaddhakāyasaṅkhārā, suvimuttacittā, suvimuttapaññā ca (a. ni. 10.19). Iti evamādinā nayena ekavidhā.
ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾ, ನ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ದುವಿಧಾ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಾಸಿ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಪ್ಪಮುಖಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯತ್ಥೇರಾ, ಯಸತ್ಥೇರೋ, ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಭೂತಾ ವಿಮಲೋ ಸುಬಾಹು ಪುಣ್ಣಜಿ ಗವಮ್ಪತೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ, ಅಪರೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಭೂತಾ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ, ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯಾ, ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಪ್ಪಮುಖಾ ಸಹಸ್ಸಪುರಾಣಜಟಿಲಾ, ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ತೇಸಂ ಪರಿವಾರಭೂತಾ ಅಡ್ಢತೇರಸಸತಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ, ಚೋರೋ ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲತ್ಥೇರೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಹಸ್ಸಂ ಪಞ್ಞಾಸಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ಸತಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
Ehibhikkhubhāvena upasampannā, na ehibhikkhubhāvena upasampannāti duvidhā. Tattha aññāsi koṇḍaññappamukhā pañcavaggiyattherā, yasatthero, tassa sahāyabhūtā vimalo subāhu puṇṇaji gavampatīti cattāro, aparepi tassa sahāyabhūtā pañcapaññāsa, tiṃsa bhaddavaggiyā, uruvelakassapappamukhā sahassapurāṇajaṭilā, dve aggasāvakā, tesaṃ parivārabhūtā aḍḍhaterasasatā paribbājakā, coro aṅgulimālattheroti sabbe sahassaṃ paññāsādhikāni tīṇi satāni ca honti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘ಸತತ್ತಯಂ ಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಪುನಾಪರೇ।
‘‘Satattayaṃ sahassañca, paññāsañca punāpare;
ಏತೇ ಥೇರಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ, ಸಬ್ಬೇವ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಕಾ’’ತಿ॥
Ete therā mahāpaññā, sabbeva ehibhikkhukā’’ti.
ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಏತೇ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಸನ್ತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸೇಲೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭೂತಾ ತಿಸತಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ, ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಂ, ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜೇನ ಪೇಸಿತಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸಿನೋ ದಸಸಹಸ್ಸಪುರಿಸಾ, ಮಹಾಬಾವರಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭೂತಾ ಅಜಿತಾದಯೋ ಸೋಳಸ ಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಾತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತತೋ ಅಞ್ಞೇ ನ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ, ತೇ ಪನ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ, ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದಾ। ಆದಿತೋ ಹಿ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೂಪಗತಾ ಥೇರಾ, ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ವಿಯ ತೀಹಿ ಸರಣಗಮನೇಹೇವ ಉಪಸಮ್ಪದಮ್ಪಿ ಅನುಞ್ಞಾಸಿ, ಅಯಂ ಸರಣಗಮನೂಪಸಮ್ಪದಾ। ಯಾ ಪನ –
Na kevalañca ete eva, atha kho aññepi bahū santi. Seyyathidaṃ – selo brāhmaṇo, tassa antevāsikabhūtā tisatabrāhmaṇā, mahākappino, tassa parivārabhūtaṃ purisasahassaṃ, suddhodanamahārājena pesitā kapilavatthuvāsino dasasahassapurisā, mahābāvariyabrāhmaṇassa antevāsikabhūtā ajitādayo soḷasa sahassaparimāṇāti. Evaṃ vuttato aññe na ehibhikkhubhāvena upasampadā, te pana saraṇagamanūpasampadā, ovādapaṭiggahaṇūpasampadā, pañhābyākaraṇūpasampadā, ñatticatutthakammūpasampadāti imehi catūhi ākārehi laddhūpasampadā. Ādito hi ehibhikkhubhāvūpagatā therā, tesaṃ bhagavā pabbajjaṃ viya tīhi saraṇagamaneheva upasampadampi anuññāsi, ayaṃ saraṇagamanūpasampadā. Yā pana –
‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ‘ತಿಬ್ಬಂ ಮೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಂ, ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಥೇರೇಸು ನವೇಸು ಮಜ್ಝಿಮೇಸೂ’ತಿ, ಏವಂ ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮಿ ಕುಸಲೂಪಸಂಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಿತ್ವಾ ಓಹಿತಸೋತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ‘ಸಾತಸಹಗತಾ ಚ ಮೇ ಕಾಯಗತಾ ಸತಿ ನ ವಿಜಹಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಕಸ್ಸಪ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೪)।
‘‘Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘tibbaṃ me hirottappaṃ, paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti, evaṃ hi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘yaṃkiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbacetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ – ‘sātasahagatā ca me kāyagatā sati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154).
ಇಮಸ್ಸ ಓವಾದಸ್ಸ ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ, ಅಯಂ ಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ। ಯಾ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಸೋಪಾಕ ‘ರೂಪಸಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ಥಾ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ, ಉದಾಹು ಏಕತ್ಥಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು ಪುಚ್ಛಿತೇಸು ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೇನ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕೇನ ಸೋಪಾಕಸಾಮಣೇರೇನ ‘‘ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಭಗವಾ ‘ರೂಪಸಞ್ಞಾ’ತಿ ವಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇಸು ‘‘ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಇಮೇ ಪಞ್ಹಾ ಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧಚಿತ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಉಪಸಮ್ಪದಾ। ಅಯಂ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೂಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ। ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮೂಪಸಮ್ಪದಾ ಪಾಕಟಾವ।
Imassa ovādassa paṭiggahaṇena mahākassapattherassa anuññātaupasampadā, ayaṃ ovādapaṭiggahaṇūpasampadā nāma. Yā pubbārāme caṅkamantena bhagavatā ‘‘uddhumātakasaññāti vā sopāka ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā nānatthā nānābyañjanā, udāhu ekatthā byañjanameva nāna’’ntiādinā asubhanissitesu pañhesu pucchitesu bhagavantaṃ upasaṅkamantena sattavassikena sopākasāmaṇerena ‘‘uddhumātakasaññāti vā bhagavā ‘rūpasaññā’ti vā ime dhammā ekatthā, byañjanameva nāna’’ntiādinā vissajjitesu ‘‘iminā sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā ime pañhā byākatā’’ti āraddhacittena bhagavatā anuññātaupasampadā. Ayaṃ pañhābyākaraṇūpasampadā nāma. Ñatticatutthakammūpasampadā pākaṭāva.
ಯಥಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾ, ನ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ದುವಿಧಾ, ಏವಂ ಸಮ್ಮುಖಾಪರಮ್ಮುಖಾಭೇದತೋಪಿ ದುವಿಧಾ। ಯೇ ಹಿ ಸತ್ಥು ಧರಮಾನಕಾಲೇ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಜಾತಾ, ತೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಾದಯೋ ಸಮ್ಮುಖಸಾವಕಾ ನಾಮ। ಯೇ ಪನ ಭಗವತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಚ್ಛಾ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಾ, ತೇ ಸತಿಪಿ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಸರೀರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇ ಸತ್ಥು ಸರೀರಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವತೋ ಪರಮ್ಮುಖಸಾವಕಾ ನಾಮ।
Yathā ehibhikkhubhāvena upasampadā, na ehibhikkhubhāvena upasampadāti duvidhā, evaṃ sammukhāparammukhābhedatopi duvidhā. Ye hi satthu dharamānakāle ariyāya jātiyā jātā, te aññāsikoṇḍaññādayo sammukhasāvakā nāma. Ye pana bhagavato parinibbānato pacchā adhigatavisesā, te satipi satthu dhammasarīrassa paccakkhabhāve satthu sarīrassa apaccakkhabhāvato parammukhasāvakā nāma.
ತಥಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತತಾವಸೇನ, ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಪನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೫೫.೧೪೨) –
Tathā ubhatobhāgavimuttapaññāvimuttatāvasena, idha pāḷiyaṃ āgatā pana ubhatobhāgavimuttā evāti veditabbā. Vuttañhetaṃ apadāne (apa. thera 2.55.142) –
‘‘ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ, ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ’’ತಿ॥
‘‘Vimokkhāpi ca aṭṭhime, chaḷabhiññā sacchikatā’’ti.
ತಥಾ ಸಾಪದಾನಾನಪದಾನಭೇದತೋ, ಯೇಸಞ್ಹಿ ಪುರಿಮೇಸು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕೇಸುಪಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಸಾವಕಪಾರಮಿತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಿ ಅಪದಾನಂ, ತೇ ಸಾಪದಾನಾ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಪದಾನಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ಥೇರಾ। ಯೇಸಂ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಅನಪದಾನಾ।
Tathā sāpadānānapadānabhedato, yesañhi purimesu sammāsambuddhesu paccekabuddhabuddhasāvakesupi puññakiriyāvasena pavattitaṃ sāvakapāramitāsaṅkhātaṃ atthi apadānaṃ, te sāpadānā, seyyathāpi apadānapāḷiyaṃ āgatā therā. Yesaṃ pana taṃ natthi, te anapadānā.
ಕಿಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ? ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ನ ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿರಹಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಸುದುಕ್ಕರದುರಭಿಸಮ್ಭವಸಭಾವತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕತಮಂ ನು ಖೋ ದುಕ್ಕರತರಂ ವಾ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೧೫)। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯೇಸಂ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಅನಪದಾನಾ’’ತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಯೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿರಹಿತಾ, ತೇ ಅನಪದಾನಾ’’ತಿ ತಾದಿಸಾನಂ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಯೇಸಂ ಪನ ಅತಿಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಅಪದಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತೇ ಇಧ ‘‘ಅನಪದಾನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತಾಯೇವ । ತಥಾ ಹಿ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಸು ಅಚ್ಛರಿಯಾಚಿನ್ತೇಯ್ಯಗುಣವಿಭೂತಿವಿತ್ಥತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪಸಾದಾವಹತ್ತಾ ಸತ್ಥರಿ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ। ತಥಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇನ, ಸಾವಕಾನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ, ಕದಾಚಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಚಿತ್ತಾಭಿನೀಹಾರದಸ್ಸನೇನ, ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಪಟಿಲಾಭೇನ ಚ ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ತೇ ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧಾ ಯದಿಪಿ ಸಂಸಾರೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಹಾರಜಕ್ಖತಾಯ ಪನ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುನನ್ತಾ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಬೀಜಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ರೋಪೇನ್ತಿಯೇವ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಬಹೂಕಾರಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೭೨-೭೪) –
Kiṃ pana sabbena sabbaṃ pubbahetusampattiyā vinā saccābhisambodho sambhavatīti? Na sambhavati. Na hi upanissayasampattirahitassa ariyamaggādhigamo atthi, tassa sudukkaradurabhisambhavasabhāvato. Yathāha ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1115). Yadi evaṃ kasmā vuttaṃ – ‘‘yesaṃ pana taṃ natthi, te anapadānā’’ti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘ye sabbena sabbaṃ upanissayasampattirahitā, te anapadānā’’ti tādisānaṃ idha anadhippetattā. Yesaṃ pana atiukkaṃsagataṃ apadānaṃ natthi, te idha ‘‘anapadānā’’ti vuttā, na sabbena sabbaṃ upanissayarahitāyeva . Tathā hi ime sattā buddhuppādesu acchariyācinteyyaguṇavibhūtivitthataṃ buddhānaṃ ānubhāvaṃ passantā catuppamāṇikassa lokassa sabbathāpi pasādāvahattā satthari saddhaṃ paṭilabhanti. Tathā saddhammassavanena, sāvakānaṃ sammāpaṭipattidassanena, kadāci mahābodhisattānaṃ sammāsambodhiyā cittābhinīhāradassanena, tesaṃ santike ovādānusāsanapaṭilābhena ca saddhamme saddhaṃ paṭilabhanti, te tattha paṭiladdhasaddhā yadipi saṃsāre nibbāne ca ādīnavānisaṃse passanti, mahārajakkhatāya pana yogakkhemaṃ anabhisambhunantā antarantarā vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ attano santāne ropentiyeva sappurisūpanissayassa bahūkārabhāvato. Tenāha (bu. vaṃ. 2.72-74) –
‘‘ಯದಿಮಸ್ಸ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ, ವಿರಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮ ಸಾಸನಂ।
‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;
ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಹೇಸ್ಸಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾ ಇಮಂ॥
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
‘‘ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ನದಿಂ ತರನ್ತಾ, ಪಟಿತಿತ್ಥಂ ವಿರಜ್ಝಿಯ।
‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;
ಹೇಟ್ಠಾತಿತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಉತ್ತರನ್ತಿ ಮಹಾನದಿಂ॥
Heṭṭhātitthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.
‘‘ಏವಮೇವ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇ, ಯದಿ ಮುಞ್ಚಾಮಿಮಂ ಜಿನಂ।
‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;
ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಹೇಸ್ಸಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾ ಇಮ’’ನ್ತಿ॥
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā ima’’nti.
ಏವಂ ವಿವಟ್ಟಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿತಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಚತುಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಾಲನ್ತರೇ ವಿಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಪಗೇವ ಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಅಧಿಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಂ। ಏವಂ ದುವಿಧಾಪೇತೇ।
Evaṃ vivaṭṭaṃ uddissa uppāditakusalacittaṃ satasahassādhikacatuasaṅkhyeyyakālantare vimokkhādhigamassa upanissayo na hotīti na sakkā vattuṃ. Pageva patthanāvasena adhikāraṃ katvā pavattitaṃ. Evaṃ duvidhāpete.
ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಮಹಾಸಾವಕಾ, ಪಕತಿಸಾವಕಾತಿ ತಿವಿಧಾ। ತೇಸು ಆಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ, ವಪ್ಪೋ, ಭದ್ದಿಯೋ, ಮಹಾನಾಮೋ, ಅಸ್ಸಜಿ, ನಾಲಕೋ, ಯಸೋ, ವಿಮಲೋ, ಸುಬಾಹು, ಪುಣ್ಣಜಿ, ಗವಮ್ಪತಿ, ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋ, ನದೀಕಸ್ಸಪೋ, ಗಯಾಕಸ್ಸಪೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ, ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೋ, ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋ, ಮಹಾಕಪ್ಪಿನೋ, ಮಹಾಚುನ್ದೋ, ಅನುರುದ್ಧೋ, ಕಙ್ಖಾರೇವತೋ, ಆನನ್ದೋ, ನನ್ದಕೋ, ಭಗು, ನನ್ದೋ, ಕಿಮಿಲೋ, ಭದ್ದಿಯೋ, ರಾಹುಲೋ, ಸೀವಲಿ, ಉಪಾಲಿ , ದಬ್ಬೋ, ಉಪಸೇನೋ, ಖದಿರವನಿಯರೇವತೋ, ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ, ಪುಣ್ಣೋ ಸುನಾಪರನ್ತಕೋ, ಸೋಣೋ ಕುಟಿಕಣ್ಣೋ, ಸೋಣೋ ಕೋಳಿವೀಸೋ, ರಾಧೋ, ಸುಭೂತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಮಾಲೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಕಾಳುದಾಯೀ, ಮಹಾಉದಾಯೀ, ಪಿಲಿನ್ದವಚ್ಛೋ, ಸೋಭಿತೋ, ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ, ರಟ್ಠಪಾಲೋ , ವಙ್ಗೀಸೋ, ಸಭಿಯೋ, ಸೇಲೋ, ಉಪವಾನೋ, ಮೇಘಿಯೋ, ಸಾಗತೋ, ನಾಗಿತೋ, ಲಕುಣ್ಡಕಭದ್ದಿಯೋ, ಪಿಣ್ಡೋಲಭಾರದ್ವಾಜೋ, ಮಹಾಪನ್ಥಕೋ, ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ, ಬಾಕುಲೋ, ಕುಣ್ಡಧಾನೋ, ದಾರುಚೀರಿಯೋ, ಯಸೋಜೋ, ಅಜಿತೋ, ತಿಸ್ಸಮೇತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಪುಣ್ಣಕೋ, ಮೇತ್ತಗೂ, ಧೋತಕೋ, ಉಪಸಿವೋ, ನನ್ದೋ, ಹೇಮಕೋ, ತೋದೇಯ್ಯೋ, ಕಪ್ಪೋ, ಜತುಕಣ್ಣಿ, ಭದ್ರಾವುಧೋ, ಉದಯೋ, ಪೋಸಾಲೋ, ಮೋಘರಾಜಾ, ಪಿಙ್ಗಿಯೋತಿ ಏತೇ ಅಸೀತಿಮಹಾಸಾವಕಾ ನಾಮ।
Aggasāvakā, mahāsāvakā, pakatisāvakāti tividhā. Tesu āyasmā aññāsikoṇḍañño, vappo, bhaddiyo, mahānāmo, assaji, nālako, yaso, vimalo, subāhu, puṇṇaji, gavampati, uruvelakassapo, nadīkassapo, gayākassapo, sāriputto, mahāmoggallāno, mahākassapo, mahākaccāyano, mahākoṭṭhiko, mahākappino, mahācundo, anuruddho, kaṅkhārevato, ānando, nandako, bhagu, nando, kimilo, bhaddiyo, rāhulo, sīvali, upāli , dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puṇṇo mantāṇiputto, puṇṇo sunāparantako, soṇo kuṭikaṇṇo, soṇo koḷivīso, rādho, subhūti, aṅgulimālo, vakkali, kāḷudāyī, mahāudāyī, pilindavaccho, sobhito, kumārakassapo, raṭṭhapālo, vaṅgīso, sabhiyo, selo, upavāno, meghiyo, sāgato, nāgito, lakuṇḍakabhaddiyo, piṇḍolabhāradvājo, mahāpanthako, cūḷapanthako, bākulo, kuṇḍadhāno, dārucīriyo, yasojo, ajito, tissametteyyo, puṇṇako, mettagū, dhotako, upasivo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaṇṇi, bhadrāvudho, udayo, posālo, mogharājā, piṅgiyoti ete asītimahāsāvakā nāma.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇ ಏವ ಥೇರಾ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ? ಅಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾಪಿ ಮಹಾಸಾವಕೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾ। ತೇ ಹಿ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕೇಸು ಅಗ್ಗಧಮ್ಮಾಧಿಗಮೇನ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಾಪಿ ಅಭಿನೀಹಾರಮಹನ್ತತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ಮಹಾಸಾವಕಾ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇತರೇ ಪನ ಪಕತಿಸಾವಕೇಹಿ ಸಾತಿಸಯಮಹಾಭಿನೀಹಾರಾ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಕತಪಣಿಧಾನಾ। ತತೋ ಏವ ಸಾತಿಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತೀಸು ವಸಿನೋ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚ। ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಹನ್ತೋ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಕೇ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಾ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನವಸೇಸತೋ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತತೋ ಚ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾವಿಸೇಸೋ ಅದ್ಧಾ ಇಚ್ಛಿತೋ ವಿಸೇಸೋ, ಏವಂ ಅಭಿನೀಹಾರಮಹನ್ತತಾಪುಬ್ಬಯೋಗಮಹನ್ತತಾಹಿ ಅತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಸಾತಿಸಯಗುಣವಿಸೇಸಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಮಹನ್ತಾ ಸಾವಕಾತಿ ಮಹಾಸಾವಕಾ। ತೇಸುಯೇವ ಪನ ಯೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಪಾಮೋಕ್ಖಭಾವೇನ ಧುರಭೂತಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀನಂ ಸಾತಿಸಯಕಿಚ್ಚನ್ತರಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತಾಯ ತಜ್ಜಾಭಿನೀಹಾರಾಭಿನಿಹತಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಿರನ್ತರಂ ಚಿರಕಾಲಂ ಸಮಾಹಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಞ್ಚ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಗುಣೇಹಿ ಅಗ್ಗಭಾವೇ ಠಿತಾ। ತೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ಸತಿಪಿ ಮಹಾಸಾವಕತ್ತೇ ಸಾವಕಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕೇ ಸಬ್ಬಸಾವಕಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವೇ ಠಿತತ್ತಾ ಅಭಿನೀಹಾರಮಹನ್ತಭಾವತೋ, ಪುಬ್ಬಯೋಗಮಹನ್ತಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯೇ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ವಿಯ ಚ ಮಹಾಸಾವಕಾ ವಿಯ ಚ ನ ಪರಿಮಿತಾವ, ಅಥ ಖೋ ಅನೇಕಸತಾ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾ, ತೇ ಪಕತಿಸಾವಕಾ। ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆರೂಳ್ಹಾ ಪನ ಪರಿಮಿತಾವ ಗಾಥಾವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ತಥಾಪಿ ಮಹಾಸಾವಕೇಸುಪಿ ಕೇಚಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ನಾರೂಳ್ಹಾ।
Kasmā pana te eva therā ‘‘mahāsāvakā’’ti vuccantīti? Abhinīhārassa mahantabhāvato. Tathā hi dve aggasāvakāpi mahāsāvakesu antogadhā. Te hi sāvakapāramīñāṇassa matthakappattiyā sāvakesu aggadhammādhigamena aggaṭṭhāne ṭhitāpi abhinīhāramahantatāsāmaññena ‘‘mahāsāvakā’’tipi vuccanti. Itare pana pakatisāvakehi sātisayamahābhinīhārā. Tathā hi te padumuttarassa bhagavato kāle katapaṇidhānā. Tato eva sātisayaṃ abhiññāsamāpattīsu vasino pabhinnapaṭisambhidā ca. Kāmaṃ sabbepi arahanto sīlavisuddhiādike sampādetvā catūsu satipaṭṭhānesu patiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggapaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti, tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāviseso addhā icchito viseso, evaṃ abhinīhāramahantatāpubbayogamahantatāhi attasantāne sātisayaguṇavisesassa nipphāditattā sīlādiguṇehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā. Tesuyeva pana ye bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisammāsamādhīnaṃ sātisayakiccantarabhāvanipphattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhārābhinihatāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālaṃ samāhitāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhismiñca ukkaṃsapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitā. Te sāriputtamoggallānā satipi mahāsāvakatte sāvakapāramiyā matthake sabbasāvakānaṃ aggabhāve ṭhitattā abhinīhāramahantabhāvato, pubbayogamahantabhāvato ca ‘‘aggasāvakā’’icceva vuccanti. Ye pana ariyasāvakā aggasāvakā viya ca mahāsāvakā viya ca na parimitāva, atha kho anekasatā anekasahassā, te pakatisāvakā. Idha pāḷiyaṃ ārūḷhā pana parimitāva gāthāvasena pariggahitattā. Tathāpi mahāsāvakesupi keci idha pāḷiyaṃ nārūḷhā.
ಏವಂ ತಿವಿಧಾಪಿ ತೇ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಾದಿಭೇದತೋ ತಿವಿಧಾ, ವಿಮೋಕ್ಖಸಮಧಿಗಮವಸೇನಪಿ ತಿವಿಧಾ। ತಯೋ ಹಿ ಇಮೇ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಸುಞ್ಞತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅನಿಮಿತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ। ತೇ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಸುಞ್ಞತಾದೀಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ತೀಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಾ। ಆದಿತೋ ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತಿ। ಯದಾ ಪನ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರತೋ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸತಿಪಿ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟನೇ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ಪನ ಸಾ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಉದ್ಧಟೋ, ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪನ ರಾಗಾದಿನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇನ ಲಬ್ಭತೀತಿ।
Evaṃ tividhāpi te animittavimokkhādibhedato tividhā, vimokkhasamadhigamavasenapi tividhā. Tayo hi ime vimokkhā suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkhoti. Te ca vimokkhā suññatādīhi aniccānupassanādīhi tīhi anupassanāhi adhigantabbā. Ādito hi aniccādīsu yena kenaci ākārena vipassanābhiniveso hoti. Yadā pana vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya aniccākārato saṅkhāre sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā satipi rāganimittādīnaṃ samugghāṭane saṅkhāranimittaṃ pana sā na vissajjetīti nippariyāyena animittanāmaṃ alabhamānā attano maggassa animittanāmaṃ dātuṃ na sakkotīti. Kiñcāpi abhidhamme animittavimokkho na uddhaṭo, suttante pana rāgādinimittānaṃ samugghāṭena labbhatīti.
‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಹಿ, ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹ।
‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;
ತತೋ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೨) –
Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti. (saṃ. ni. 1.212) –
ಆದಿನಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಭಾವೋ ಅನುತ್ತರಸ್ಸ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಭಾವೋ ಚ ವುತ್ತೋ। ಯದಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ದುಕ್ಖತೋ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ರಾಗಪಣಿಧಿಆದೀನಂ ಸಮುಗ್ಘಾಟನೇನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ ಲಭತೀತಿ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತದನನ್ತರೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಯದಾ ಪನ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನತ್ತಾಕಾರೇನ ಸಮ್ಮಸನ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮುಗ್ಘಾಟನೇನ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ಲಭತೀತಿ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತದನನ್ತರೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇಮೇಸು ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಭೂತೇಸು ತೀಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಇಮೇಸಂ ಥೇರಾನಂ ಕೇಚಿ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಮುತ್ತಾ, ಕೇಚಿ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ, ಕೇಚಿ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಾದಿಭೇದತೋ ತಿವಿಧಾ, ವಿಮೋಕ್ಖಸಮಧಿಗಮೇನಪಿ ತಿವಿಧಾ’’ತಿ।
Ādinā hi vipassanāya animittavimokkhabhāvo anuttarassa animittavimokkhabhāvo ca vutto. Yadā vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya dukkhato saṅkhāre sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā rāgapaṇidhiādīnaṃ samugghāṭanena appaṇihitanāmaṃ labhatīti appaṇihitavimokkhaṃ nāma hoti. Tadanantaro ca maggo appaṇihitavimokkho. Yadā pana vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya anattākārena sammasantiyā maggavuṭṭhānaṃ hoti, tadā vipassanā attadiṭṭhiyā samugghāṭanena suññatanāmaṃ labhatīti suññatavimokkhaṃ nāma hoti. Tadanantaro ca maggo suññatavimokkho nāma hoti. Imesu aggamaggabhūtesu tīsu vimokkhesu imesaṃ therānaṃ keci animittavimokkhena muttā, keci appaṇihitavimokkhena, keci suññatavimokkhena. Tena vuttaṃ – ‘‘animittavimokkhādibhedato tividhā, vimokkhasamadhigamenapi tividhā’’ti.
ಪಟಿಪದಾವಿಭಾಗೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ। ಚತಸ್ಸೋ ಹಿ ಪಟಿಪದಾ – ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ, ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ, ಸುಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ, ಸುಖಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾತಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಮುಖಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೇಸು ಯೋ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಅರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ರೂಪಾರೂಪಂ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪಾರೂಪಸ್ಸ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸೇ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವದನ್ಧತಾಯ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ವವತ್ಥಪಿತೇ ಚ ನಾಮರೂಪೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸಪಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಪರೋ ನಾಮರೂಪಮ್ಪಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಪರೋ ಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಪಟಿವಿದ್ಧಲಕ್ಖಣೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಪರೋ ಲಕ್ಖಣಾನಿಪಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ತಿಕ್ಖೇ ಸೂರೇ ಪಸನ್ನೇ ವಹನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪಸ್ಸನಾನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯಮಾನೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ನಿಕನ್ತಿಞ್ಚ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಾಸುಯೇವ ಪಟಿಪದಾಸು ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಸ್ಸ ಖಿಪ್ಪತಾಯ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ, ತಾಸಂ ಪನ ಪಟಿಪದಾನಂ ಅಕಿಚ್ಛಸಿದ್ಧಿಯಂ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಸ್ಸ ದನ್ಧತಾಯ ಖಿಪ್ಪತಾಯ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸುಖಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ, ಸುಖಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಮಾಸಂ ಚತಸ್ಸನ್ನಂ ಪಟಿಪದಾನಂ ವಸೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಥೇರಾನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಪಟಿಪದಾಹಿ ವಿನಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಝಾನಂ ಭಾವೇತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಅಪಚಯಗಾಮಿಂ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭) ಪಟಿಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವಿಭತ್ತೋ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಪದಾವಿಭಾಗೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ’’ತಿ।
Paṭipadāvibhāgena catubbidhā. Catasso hi paṭipadā – dukkhapaṭipadā dandhābhiññā, dukkhapaṭipadā khippābhiññā, sukhapaṭipadā dandhābhiññā, sukhapaṭipadā khippābhiññāti. Tattha rūpamukhādīsu vipassanābhinivesesu yo rūpamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti arūpaṃ pariggaṇhāti, rūpārūpaṃ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhapaṭipadā nāma hoti, pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti. Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā nāmarūpaṃ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti, tassapi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā paccaye pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti. Paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo paccayepi pariggahetvā lakkhaṇāni paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vahante uppannavipassanānikantiṃ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Yathāvuttāsuyeva paṭipadāsu maggapātubhāvassa khippatāya dukkhapaṭipadā khippābhiññā, tāsaṃ pana paṭipadānaṃ akicchasiddhiyaṃ maggapātubhāvassa dandhatāya khippatāya ca yathākkamaṃ sukhapaṭipadā dandhābhiññā, sukhapaṭipadā khippābhiññā ca veditabbā. Imāsaṃ catassannaṃ paṭipadānaṃ vasena aggamaggappattiyā therānaṃ catubbidhatā veditabbā. Na hi paṭipadāhi vinā ariyamaggādhigamo atthi. Tathā hi abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ apacayagāmiṃ…pe… dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiñña’’ntiādinā (dha. sa. 277) paṭipadāya saddhiṃyeva ariyamaggo vibhatto, tena vuttaṃ ‘‘paṭipadāvibhāgena catubbidhā’’ti.
ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಕವಿಭಾಗೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ। ಸತಿಪಿ ನೇಸಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಸಾಮಞ್ಞೇ ಏಕಚ್ಚೇ ಥೇರಾ ಸದ್ಧುತ್ತರಾ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ವಕ್ಕಲಿ; ಏಕಚ್ಚೇ ವೀರಿಯುತ್ತರಾ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಸೋಣೋ, ಕೋಳಿವೀಸೋ; ಏಕಚ್ಚೇ ಸತುತ್ತರಾ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಸೋಭಿತೋ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸಮಾಧುತ್ತರಾ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಚೂಳಪನ್ಥಕೋ, ಏಕಚ್ಚೇ ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಆನನ್ದೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಗತಿಮನ್ತತಾಯ ಅತ್ಥಕೋಸಲ್ಲಾದಿವನ್ತತಾಯ ಚ ಪಸಂಸಿತೋ, ಅಯಞ್ಚ ವಿಭಾಗೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಲಬ್ಭಮಾನವಿಸೇಸವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸೇಸಾನಮ್ಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕಸಭಾವಾ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ।
Indriyādhikavibhāgena pañcavidhā. Satipi nesaṃ saccābhisambodhasāmaññe ekacce therā saddhuttarā, seyyathāpi thero vakkali; ekacce vīriyuttarā, seyyathāpi thero mahāsoṇo, koḷivīso; ekacce satuttarā, seyyathāpi thero sobhito, ekacce samādhuttarā, seyyathāpi thero cūḷapanthako, ekacce paññuttarā, seyyathāpi thero ānando. Tathā hi so gatimantatāya atthakosallādivantatāya ca pasaṃsito, ayañca vibhāgo pubbabhāge labbhamānavisesavasena vutto. Aggamaggakkhaṇe pana sesānampi indriyānaṃ ekasabhāvā icchitāti.
ತಥಾ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಾ, ಛಳಭಿಞ್ಞಾ, ತೇವಿಜ್ಜಾ, ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ। ಸಾವಕೇಸು ಹಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾವಕಪಾರಮಿಯಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾ, ಯಥಾ ತಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಆಯಸ್ಮಾ ಚ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ; ಏಕಚ್ಚೇ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಇಮಾಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ವಸೇನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಾ; ಏಕಚ್ಚೇ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ; ಏಕಚ್ಚೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ವಸೇನ ತೇವಿಜ್ಜಾ। ಯೇ ಪನ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಮತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಧಿಗತಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾ, ತೇ ಆದಿತೋ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಚ ಸಮಾಧಿಜೇನ ಝಾನಙ್ಗೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಬ್ಭನ್ತರಂ ಪಟಿಸನ್ಧಾನಾನಂ ಅಭಾವಾ ಸುಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ ನಾಮ। ಅಯಞ್ಚ ವಿಭಾಗೋ ಸಾವಕಾನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ ನತ್ಥೇವ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಾ। ತೇನೇವಾಹ –
Tathā pāramippattā, paṭisambhidāppattā, chaḷabhiññā, tevijjā, sukkhavipassakāti pañcavidhā. Sāvakesu hi ekacce sāvakapāramiyā matthakappattā, yathā taṃ āyasmā sāriputto, āyasmā ca mahāmoggallāno; ekacce atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti imāsaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ vasena paṭisambhidāppattā; ekacce iddhividhañāṇādīnaṃ abhiññānaṃ vasena chaḷabhiññā; ekacce pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ vasena tevijjā. Ye pana khaṇikasamādhimatte ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā adhigataaggamaggā, te ādito antarantarā ca samādhijena jhānaṅgena vipassanābbhantaraṃ paṭisandhānānaṃ abhāvā sukkhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā nāma. Ayañca vibhāgo sāvakānaṃ sādhāraṇabhāvaṃ upaparikkhitvā vutto. Idha pāḷiyaṃ āgatā nattheva sukkhavipassakā. Tenevāha –
‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ।
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿಆದಿ॥ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧.೩೭೪; ೨.೪೩.೧೪)।
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’ntiādi. (apa. thera 1.1.374; 2.43.14);
ಏವಂ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ।
Evaṃ pāramippattādivasena pañcavidhā.
ಅನಿಮಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮುತ್ತೋತಿಆದಯೋ।
Animittādivasena chabbidhā animittavimuttotiādayo.
ಸದ್ಧಾಧುರೋ , ಪಞ್ಞಾಧುರೋತಿ ದುವಿಧಾ। ತಥಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮುತ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ಚಾತಿ। ಏವಂ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಚ ಪರಿಯಾಯವಿಮುತ್ತಭೇದೇನ ಸತ್ತವಿಧಾ। ಚತೂಸು ಹಿ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಏಕಮೇಕಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ, ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ, ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ, ಸದ್ಧಾಧುರಪಞ್ಞಾಧುರವಸೇನ ದ್ವೇ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಿಭೇದೇನ ಸತ್ತವಿಧಾ।
Saddhādhuro , paññādhuroti duvidhā. Tathā appaṇihitavimutto paññāvimutto cāti. Evaṃ animittavimuttādivasena ca pariyāyavimuttabhedena sattavidhā. Catūsu hi arūpasamāpattīsu ekamekaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pattā cattāro, nirodhato vuṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañca, ubhatobhāgavimuttā, saddhādhurapaññādhuravasena dve paññāvimuttāti evaṃ vimuttibhedena sattavidhā.
ಧುರಪಟಿಪದಾವಿಭಾಗೇನ ಅಟ್ಠವಿಧಾ। ಯೋ ಹಿ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಾಯ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾಯ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಸೋ ಸದ್ಧಾಧುರಪಞ್ಞಾಧುರವಸೇನ ದುವಿಧಾ, ತಥಾ ಸೇಸಪಟಿಪದಾಸುಪೀತಿ ಏವಂ ಧುರಪಟಿಪದಾವಿಭಾಗೇನ ಅಟ್ಠವಿಧಾ।
Dhurapaṭipadāvibhāgena aṭṭhavidhā. Yo hi dukkhapaṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, so saddhādhurapaññādhuravasena duvidhā, tathā sesapaṭipadāsupīti evaṃ dhurapaṭipadāvibhāgena aṭṭhavidhā.
ವಿಮುತ್ತಿಭೇದೇನ ನವವಿಧಾ। ಪಞ್ಚ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ, ದ್ವೇ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾ, ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಞ್ಚ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ನವವಿಧಾ।
Vimuttibhedena navavidhā. Pañca ubhatobhāgavimuttā, dve paññāvimuttā, paññāvimuttiyaṃ cetovimuttiyañca pāramippattā dve aggasāvakā cāti evaṃ navavidhā.
ವಿಮುತ್ತಿವಸೇನೇವ ದಸವಿಧಾ। ಚತೂಸು ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇಸು ಚ ಏಕಮೇಕಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ, ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋತಿ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾ, ಯಥಾವುತ್ತಾ ಚ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ವಿಮುತ್ತಿಭೇದೇನೇವ ದಸವಿಧಾ। ತೇ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಧುರಭೇದೇನ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾ ವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ। ಪಟಿಪದಾಭೇದೇನ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಹೋನ್ತಿ। ಪುನ ಪಟಿಪದಾಭೇದೇನ ಧುರಭೇದೇನ ಚ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾ ಅಸೀತಿ ಹೋನ್ತಿ। ಅಥ ತೇ ಸುಞ್ಞತವಿಮುತ್ತಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಾ ದ್ವೇ ಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಪುನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಕಭಾವೇನ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾ ದ್ವಿಸತುತ್ತರಂ ಸಹಸ್ಸಂ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಗುಣವಸೇನ ಅನೇಕಭೇದವಿಭತ್ತೇಸು ಮಗ್ಗಟ್ಠಫಲಟ್ಠೇಸು ಅರಿಯಸಾವಕೇಸು ಯೇ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಪವತ್ತಿಆದಿಕೇ ಚ ವಿಭಾವೇನ್ತಿ। ಯೇ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಥೇರಗಾ॰ ೧) ಗಾಥಾ ಉದಾನಾದಿವಸೇನ ಅಭಾಸಿಂಸು। ತೇ ಚ ಇಧ ಗಾಥಾಮುಖೇನ ಸಙ್ಗಹಂ ಆರೂಳ್ಹಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸೀಹಾನಂವ ನದನ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಫುಸಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚುತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಥೇರಗಾ॰ ನಿದಾನಗಾಥಾ)। ಏವಮೇತ್ಥ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Vimuttivaseneva dasavidhā. Catūsu arūpāvacarajjhānesu ca ekamekaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pattā cattāro, sukkhavipassakoti pañca paññāvimuttā, yathāvuttā ca ubhatobhāgavimuttā cāti evaṃ vimuttibhedeneva dasavidhā. Te yathāvuttena dhurabhedena bhijjamānā vīsati honti. Paṭipadābhedena bhijjamānā cattālīsaṃ honti. Puna paṭipadābhedena dhurabhedena ca bhijjamānā asīti honti. Atha te suññatavimuttādivibhāgena bhijjamānā cattālīsādhikā dve satāni honti. Puna indriyādhikabhāvena bhijjamānā dvisatuttaraṃ sahassaṃ hontīti. Evaṃ attano guṇavasena anekabhedavibhattesu maggaṭṭhaphalaṭṭhesu ariyasāvakesu ye attano paṭipattipavattiādike ca vibhāventi. Ye ‘‘channā me kuṭikā’’tiādikā (theragā. 1) gāthā udānādivasena abhāsiṃsu. Te ca idha gāthāmukhena saṅgahaṃ ārūḷhā. Tenāha – ‘‘sīhānaṃva nadantānaṃ…pe… phusitvā accutaṃ pada’’nti (theragā. nidānagāthā). Evamettha pakiṇṇakakathā veditabbā.
ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ಮಹಾನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mahānipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಬದರತಿತ್ಥಮಹಾವಿಹಾರವಾಸಿನಾ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ಕತಾ
Badaratitthamahāvihāravāsinā ācariyadhammapālattherena katā
ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Theragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧. ವಙ್ಗೀಸತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 1. Vaṅgīsattheragāthā