| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
२. वण्णारोहवग्गो
2. Vaṇṇārohavaggo
[३६१] १. वण्णारोहजातकवण्णना
[361] 1. Vaṇṇārohajātakavaṇṇanā
वण्णारोहेनाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो द्वे अग्गसावके आरब्भ कथेसि। एकस्मिञ्हि समये उभोपि महाथेरा ‘‘इमं अन्तोवस्सं सुञ्ञागारं अनुब्रूहेस्सामा’’ति सत्थारं आपुच्छित्वा गणं पहाय सयमेव पत्तचीवरं आदाय जेतवना निक्खमित्वा एकं पच्चन्तगामं निस्साय अरञ्ञे विहरिंसु। अञ्ञतरोपि विघासादपुरिसो थेरानं उपट्ठानं करोन्तो तत्थेव एकमन्ते वसि। सो थेरानं समग्गवासं दिस्वा ‘‘इमे अतिविय समग्गा वसन्ति, सक्का नु खो एते अञ्ञमञ्ञं भिन्दितु’’न्ति चिन्तेत्वा सारिपुत्तत्थेरं उपसङ्कमित्वा ‘‘किं नु खो, भन्ते, अय्येन महामोग्गल्लानत्थेरेन सद्धिं तुम्हाकं किञ्चि वेरं अत्थी’’ति पुच्छि। ‘‘किं पनावुसो’’ति। एस, भन्ते, मम आगतकाले ‘‘सारिपुत्तो नाम जातिगोत्तकुलपदेसेहि वा सुतगन्थपटिवेधइद्धीहि वा मया सद्धिं किं पहोती’’ति तुम्हाकं अगुणमेव कथेसीति। थेरो सितं कत्वा ‘‘गच्छ त्वं आवुसो’’ति आह।
Vaṇṇārohenāti idaṃ satthā jetavane viharanto dve aggasāvake ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye ubhopi mahātherā ‘‘imaṃ antovassaṃ suññāgāraṃ anubrūhessāmā’’ti satthāraṃ āpucchitvā gaṇaṃ pahāya sayameva pattacīvaraṃ ādāya jetavanā nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññe vihariṃsu. Aññataropi vighāsādapuriso therānaṃ upaṭṭhānaṃ karonto tattheva ekamante vasi. So therānaṃ samaggavāsaṃ disvā ‘‘ime ativiya samaggā vasanti, sakkā nu kho ete aññamaññaṃ bhinditu’’nti cintetvā sāriputtattheraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ nu kho, bhante, ayyena mahāmoggallānattherena saddhiṃ tumhākaṃ kiñci veraṃ atthī’’ti pucchi. ‘‘Kiṃ panāvuso’’ti. Esa, bhante, mama āgatakāle ‘‘sāriputto nāma jātigottakulapadesehi vā sutaganthapaṭivedhaiddhīhi vā mayā saddhiṃ kiṃ pahotī’’ti tumhākaṃ aguṇameva kathesīti. Thero sitaṃ katvā ‘‘gaccha tvaṃ āvuso’’ti āha.
सो अपरस्मिम्पि दिवसे महामोग्गल्लानत्थेरम्पि उपसङ्कमित्वा तथेव कथेसि। सोपि नं सितं कत्वा ‘‘गच्छ, त्वं, आवुसो’’ति वत्वा सारिपुत्तत्थेरं उपसङ्कमित्वा ‘‘आवुसो, एसो विघासादो तुम्हाकं सन्तिके किञ्चि कथेसी’’ति पुच्छि। ‘‘आमावुसो, मय्हम्पि सन्तिके कथेसि, इमं नीहरितुं वट्टती’’ति। ‘‘साधु, आवुसो, नीहरा’’ति वुत्ते थेरो ‘‘मा इध वसी’’ति अच्छरं पहरित्वा तं नीहरि। ते उभोपि समग्गवासं वसित्वा सत्थु सन्तिकं गन्त्वा वन्दित्वा निसीदिंसु। सत्था पटिसन्थारं कत्वा ‘‘सुखेन वस्सं वसित्था’’ति पुच्छित्वा ‘‘भन्ते, एको विघासादो अम्हे भिन्दितुकामो हुत्वा भिन्दितुं असक्कोन्तो पलायी’’ति वुत्ते ‘‘न खो सो, सारिपुत्त, इदानेव, पुब्बेपेस तुम्हे ‘भिन्दिस्सामी’ति भिन्दितुं असक्कोन्तो पलायी’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
So aparasmimpi divase mahāmoggallānattherampi upasaṅkamitvā tatheva kathesi. Sopi naṃ sitaṃ katvā ‘‘gaccha, tvaṃ, āvuso’’ti vatvā sāriputtattheraṃ upasaṅkamitvā ‘‘āvuso, eso vighāsādo tumhākaṃ santike kiñci kathesī’’ti pucchi. ‘‘Āmāvuso, mayhampi santike kathesi, imaṃ nīharituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Sādhu, āvuso, nīharā’’ti vutte thero ‘‘mā idha vasī’’ti accharaṃ paharitvā taṃ nīhari. Te ubhopi samaggavāsaṃ vasitvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā nisīdiṃsu. Satthā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘sukhena vassaṃ vasitthā’’ti pucchitvā ‘‘bhante, eko vighāsādo amhe bhinditukāmo hutvā bhindituṃ asakkonto palāyī’’ti vutte ‘‘na kho so, sāriputta, idāneva, pubbepesa tumhe ‘bhindissāmī’ti bhindituṃ asakkonto palāyī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अरञ्ञे रुक्खदेवता अहोसि। तदा सीहो च ब्यग्घो च अरञ्ञे पब्बतगुहायं वसन्ति। एको सिङ्गालो ते उपट्ठहन्तो तेसं विघासं खादित्वा महाकायो हुत्वा एकदिवसं चिन्तेसि ‘‘मया सीहब्यग्घानं मंसं न खादितपुब्बं, मया इमे द्वे जने भिन्दितुं वट्टति, ततो नेसं कलहं कत्वा मतानं मंसं खादिस्सामी’’ति। सो सीहं उपसङ्कमित्वा ‘‘किं, सामि, तुम्हाकं ब्यग्घेन सद्धिं किञ्चि वेरं अत्थी’’ति पुच्छि। ‘‘किं पन, सम्मा’’ति? एस, भन्ते, ममागतकाले ‘‘सीहो नाम सरीरवण्णेन वा आरोहपरिणाहेन वा जातिबलवीरियेहि वा मम कलभागम्पि न पापुणाती’’ति तुम्हाकं अगुणमेव कथेसीति। अथ नं सीहो ‘‘गच्छ त्वं, न सो एवं कथेस्सती’’ति आह। ब्यग्घम्पि उपसङ्कमित्वा एतेनेव उपायेन कथेसि। तं सुत्वा ब्यग्घोपि सीहं उपसङ्कमित्वा ‘‘सम्म, त्वं किर इदञ्चिदञ्च वदेसी’’ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe rukkhadevatā ahosi. Tadā sīho ca byaggho ca araññe pabbataguhāyaṃ vasanti. Eko siṅgālo te upaṭṭhahanto tesaṃ vighāsaṃ khāditvā mahākāyo hutvā ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayā sīhabyagghānaṃ maṃsaṃ na khāditapubbaṃ, mayā ime dve jane bhindituṃ vaṭṭati, tato nesaṃ kalahaṃ katvā matānaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti. So sīhaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, sāmi, tumhākaṃ byagghena saddhiṃ kiñci veraṃ atthī’’ti pucchi. ‘‘Kiṃ pana, sammā’’ti? Esa, bhante, mamāgatakāle ‘‘sīho nāma sarīravaṇṇena vā ārohapariṇāhena vā jātibalavīriyehi vā mama kalabhāgampi na pāpuṇātī’’ti tumhākaṃ aguṇameva kathesīti. Atha naṃ sīho ‘‘gaccha tvaṃ, na so evaṃ kathessatī’’ti āha. Byagghampi upasaṅkamitvā eteneva upāyena kathesi. Taṃ sutvā byagghopi sīhaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, tvaṃ kira idañcidañca vadesī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
६०.
60.
‘‘वण्णारोहेन जातिया, बलनिक्कमनेन च।
‘‘Vaṇṇārohena jātiyā, balanikkamanena ca;
सुबाहु न मया सेय्यो, सुदाठ इति भाससी’’ति॥
Subāhu na mayā seyyo, sudāṭha iti bhāsasī’’ti.
तत्थ बलनिक्कमनेन चाति कायबलेन चेव वीरियबलेन च। सुबाहु न मया सेय्योति अयं सुबाहु नाम ब्यग्घो एतेहि कारणेहि मया नेव सदिसो न उत्तरितरोति सच्चं किर त्वं सोभनाहि दाठाहि समन्नागत सुदाठ मिगराज, एवं वदेसीति।
Tattha balanikkamanena cāti kāyabalena ceva vīriyabalena ca. Subāhu na mayā seyyoti ayaṃ subāhu nāma byaggho etehi kāraṇehi mayā neva sadiso na uttaritaroti saccaṃ kira tvaṃ sobhanāhi dāṭhāhi samannāgata sudāṭha migarāja, evaṃ vadesīti.
तं सुत्वा सुदाठो सेसा चतस्सो गाथा अभासि –
Taṃ sutvā sudāṭho sesā catasso gāthā abhāsi –
६१.
61.
‘‘वण्णारोहेन जातिया, बलनिक्कमनेन च।
‘‘Vaṇṇārohena jātiyā, balanikkamanena ca;
सुदाठो न मया सेय्यो, सुबाहु इति भाससि॥
Sudāṭho na mayā seyyo, subāhu iti bhāsasi.
६२.
62.
‘‘एवं चे मं विहरन्तं, सुबाहु सम्म दुब्भसि।
‘‘Evaṃ ce maṃ viharantaṃ, subāhu samma dubbhasi;
न दानाहं तया सद्धिं, संवासमभिरोचये॥
Na dānāhaṃ tayā saddhiṃ, saṃvāsamabhirocaye.
६३.
63.
‘‘यो परेसं वचनानि, सद्दहेय्य यथातथं।
‘‘Yo paresaṃ vacanāni, saddaheyya yathātathaṃ;
खिप्पं भिज्जेथ मित्तस्मिं, वेरञ्च पसवे बहुं॥
Khippaṃ bhijjetha mittasmiṃ, verañca pasave bahuṃ.
६४.
64.
‘‘न सो मित्तो यो सदा अप्पमत्तो, भेदासङ्की रन्धमेवानुपस्सी।
‘‘Na so mitto yo sadā appamatto, bhedāsaṅkī randhamevānupassī;
यस्मिञ्च सेती उरसीव पुत्तो, स वे मित्तो यो अभेज्जो परेही’’ति॥
Yasmiñca setī urasīva putto, sa ve mitto yo abhejjo parehī’’ti.
तत्थ सम्माति वयस्स। दुब्भसीति यदि एवं तया सद्धिं समग्गवासं वसन्तं मं सिङ्गालस्स कथं गहेत्वा त्वं दुब्भसि हनितुं इच्छसि, इतो दानि पट्ठाय अहं तया सद्धिं संवासं न अभिरोचये। यथातथन्ति तथतो यथातथं यथातच्छं अविसंवादकेन अरियेन वुत्तवचनं सद्धातब्बं। एवं यो येसं केसञ्चि परेसं वचनानि सद्दहेथाति अत्थो। यो सदा अप्पमत्तोति यो निच्चं अप्पमत्तो हुत्वा मित्तस्स विस्सासं न देति, सो मित्तो नाम न होतीति अत्थो। भेदासङ्कीति ‘‘अज्ज भिज्जिस्सति, स्वे भिज्जिस्सती’’ति एवं मित्तस्स भेदमेव आसङ्कति। रन्धमेवानुपस्सीति छिद्दं विवरमेव पस्सन्तो। उरसीव पुत्तोति यस्मिं मित्ते मातु हदये पुत्तो विय निरासङ्को निब्भयो सेति।
Tattha sammāti vayassa. Dubbhasīti yadi evaṃ tayā saddhiṃ samaggavāsaṃ vasantaṃ maṃ siṅgālassa kathaṃ gahetvā tvaṃ dubbhasi hanituṃ icchasi, ito dāni paṭṭhāya ahaṃ tayā saddhiṃ saṃvāsaṃ na abhirocaye. Yathātathanti tathato yathātathaṃ yathātacchaṃ avisaṃvādakena ariyena vuttavacanaṃ saddhātabbaṃ. Evaṃ yo yesaṃ kesañci paresaṃ vacanāni saddahethāti attho. Yo sadā appamattoti yo niccaṃ appamatto hutvā mittassa vissāsaṃ na deti, so mitto nāma na hotīti attho. Bhedāsaṅkīti ‘‘ajja bhijjissati, sve bhijjissatī’’ti evaṃ mittassa bhedameva āsaṅkati. Randhamevānupassīti chiddaṃ vivarameva passanto. Urasīva puttoti yasmiṃ mitte mātu hadaye putto viya nirāsaṅko nibbhayo seti.
इति इमाहि चतूहि गाथाहि सीहेन मित्तगुणे कथिते ब्यग्घो ‘‘मय्हं दोसो’’ति सीहं खमापेसि। ते तत्थेव समग्गवासं वसिंसु। सिङ्गालो पन पलायित्वा अञ्ञत्थ गतो।
Iti imāhi catūhi gāthāhi sīhena mittaguṇe kathite byaggho ‘‘mayhaṃ doso’’ti sīhaṃ khamāpesi. Te tattheva samaggavāsaṃ vasiṃsu. Siṅgālo pana palāyitvā aññattha gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सिङ्गालो विघासादो अहोसि, सीहो सारिपुत्तो, ब्यग्घो मोग्गल्लानो, तं कारणं पच्चक्खतो दिट्ठा तस्मिं वने निवुत्थरुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo vighāsādo ahosi, sīho sāriputto, byaggho moggallāno, taṃ kāraṇaṃ paccakkhato diṭṭhā tasmiṃ vane nivuttharukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
वण्णारोहजातकवण्णना पठमा।
Vaṇṇārohajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३६१. वण्णारोहजातकं • 361. Vaṇṇārohajātakaṃ
