| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
५. वप्पसुत्तवण्णना
5. Vappasuttavaṇṇanā
१९५. पञ्चमे वप्पोति दसबलस्स चूळपिता सक्यराजा। निगण्ठसावकोति वेसालियं सीहसेनापति विय नाळन्दायं उपालिगहपति विय च निगण्ठस्स नाटपुत्तस्स उपट्ठाको। कायेन संवुतोति कायद्वारस्स संवुतत्ता पिहितत्ता कायेन संवुतो नाम। सेसद्वयेपि एसेव नयो। अविज्जाविरागाति अविज्जाय खयविरागेन। विज्जुप्पादाति मग्गविज्जाय उप्पादेन। तं ठानन्ति तं कारणं। अविपक्कविपाकन्ति अलद्धविपाकवारं। ततोनिदानन्ति तंहेतु तप्पच्चया। दुक्खवेदनिया आसवा अस्सवेय्युन्ति दुक्खवेदनाय पच्चयभूता किलेसा अस्सवेय्युं, तस्स पुरिसस्स उप्पज्जेय्युन्ति अत्थो। अभिसम्परायन्ति दुतिये अत्तभावे। कायसमारम्भपच्चयाति कायकम्मपच्चयेन। आसवाति किलेसा। विघातपरिळाहाति एत्थ विघातोति दुक्खं। परिळाहोति कायिकचेतसिको परिळाहो। फुस्स फुस्स ब्यन्तीकरोतीति ञाणवज्झं कम्मं ञाणफस्सेन फुसित्वा फुसित्वा खयं गमेति, विपाकवज्झं कम्मं विपाकफस्सेन फुसित्वा फुसित्वा खयं गमेति। निज्जराति किलेसजीरणकपटिपदा। सेसवारेसुपि एसेव नयो। इध ठत्वा अयं भिक्खु खीणासवो कातब्बो, चत्तारि महाभूतानि नीहरित्वा चतुसच्चववत्थानं दस्सेत्वा याव अरहत्तफलं कम्मट्ठानं कथेतब्बं।
195. Pañcame vappoti dasabalassa cūḷapitā sakyarājā. Nigaṇṭhasāvakoti vesāliyaṃ sīhasenāpati viya nāḷandāyaṃ upāligahapati viya ca nigaṇṭhassa nāṭaputtassa upaṭṭhāko. Kāyena saṃvutoti kāyadvārassa saṃvutattā pihitattā kāyena saṃvuto nāma. Sesadvayepi eseva nayo. Avijjāvirāgāti avijjāya khayavirāgena. Vijjuppādāti maggavijjāya uppādena. Taṃ ṭhānanti taṃ kāraṇaṃ. Avipakkavipākanti aladdhavipākavāraṃ. Tatonidānanti taṃhetu tappaccayā. Dukkhavedaniyā āsavā assaveyyunti dukkhavedanāya paccayabhūtā kilesā assaveyyuṃ, tassa purisassa uppajjeyyunti attho. Abhisamparāyanti dutiye attabhāve. Kāyasamārambhapaccayāti kāyakammapaccayena. Āsavāti kilesā. Vighātapariḷāhāti ettha vighātoti dukkhaṃ. Pariḷāhoti kāyikacetasiko pariḷāho. Phussa phussa byantīkarotīti ñāṇavajjhaṃ kammaṃ ñāṇaphassena phusitvā phusitvā khayaṃ gameti, vipākavajjhaṃ kammaṃ vipākaphassena phusitvā phusitvā khayaṃ gameti. Nijjarāti kilesajīraṇakapaṭipadā. Sesavāresupi eseva nayo. Idha ṭhatvā ayaṃ bhikkhu khīṇāsavo kātabbo, cattāri mahābhūtāni nīharitvā catusaccavavatthānaṃ dassetvā yāva arahattaphalaṃ kammaṭṭhānaṃ kathetabbaṃ.
इदानि पन तस्स खीणासवस्स सततविहारे दस्सेतुं एवं सम्मा विमुत्तचित्तस्सातिआदिमाह। तत्थ सम्मा विमुत्तचित्तस्साति हेतुना कारणेन सम्मा विमुत्तस्स। सततविहाराति निच्चविहारा निबद्धविहारा। नेव सुमनो होतीति इट्ठारम्मणे रागवसेन न सोमनस्सजातो होति। न दुम्मनोति अनिट्ठारम्मणे पटिघवसेन न दोमनस्सजातो होति। उपेक्खको विहरति सतो सम्पजानोति सतिसम्पजञ्ञपरिग्गहिताय मज्झत्ताकारलक्खणाय उपेक्खाय तेसु आरम्मणेसु उपेक्खको मज्झत्तो हुत्वा विहरति।
Idāni pana tassa khīṇāsavassa satatavihāre dassetuṃ evaṃ sammā vimuttacittassātiādimāha. Tattha sammā vimuttacittassāti hetunā kāraṇena sammā vimuttassa. Satatavihārāti niccavihārā nibaddhavihārā. Neva sumano hotīti iṭṭhārammaṇe rāgavasena na somanassajāto hoti. Na dummanoti aniṭṭhārammaṇe paṭighavasena na domanassajāto hoti. Upekkhako viharati sato sampajānoti satisampajaññapariggahitāya majjhattākāralakkhaṇāya upekkhāya tesu ārammaṇesu upekkhako majjhatto hutvā viharati.
कायपरियन्तिकन्ति कायन्तिकं कायपरिच्छिन्नं, याव पञ्चद्वारकायो पवत्तति, ताव पवत्तं पञ्चद्वारिकवेदनन्ति अत्थो। जीवितपरियन्तिकन्ति जीवितन्तिकं जीवितपरिच्छिन्नं, याव जीवितं पवत्तति, ताव पवत्तं मनोद्वारिकवेदनन्ति अत्थो। तत्थ पञ्चद्वारिकवेदना पच्छा उप्पज्जित्वा पठमं निरुज्झति, मनोद्वारिकवेदना पठमं उप्पज्जित्वा पच्छा निरुज्झति। सा हि पटिसन्धिक्खणे वत्थुरूपस्मिंयेव पतिट्ठाति। पञ्चद्वारिका पवत्ते पञ्चद्वारवसेन पवत्तमाना पठमवये वीसतिवस्सकाले रज्जनदुस्सनमुय्हनवसेन अधिमत्ता बलवती होति, पण्णासवस्सकाले ठिता होति, सट्ठिवस्सकालतो पट्ठाय परिहायमाना, असीतिनवुतिवस्सकाले मन्दा होति। तदा हि सत्ता ‘‘चिररत्तं एकतो निसीदिम्हा निपज्जिम्हा’’ति वदन्तेपि न जानामाति वदन्ति। अधिमत्तानिपि रूपादिआरम्मणानि न पस्साम, सुगन्धदुग्गन्धं वा सादुअसादुं वा थद्धमुदुकं वाति न जानामातिपि वदन्ति। इति नेसं पञ्चद्वारिकवेदना भग्गा होति, मनोद्वारिका पवत्तति। सापि अनुपुब्बेन परिहायमाना मरणसमये हदयकोटिंयेव निस्साय पवत्तति। याव पनेसा पवत्तति, ताव सत्तो जीवतीति वुच्चति। यदा नप्पवत्तति, तदा ‘‘मतो निरुद्धो’’ति वुच्चति।
Kāyapariyantikanti kāyantikaṃ kāyaparicchinnaṃ, yāva pañcadvārakāyo pavattati, tāva pavattaṃ pañcadvārikavedananti attho. Jīvitapariyantikanti jīvitantikaṃ jīvitaparicchinnaṃ, yāva jīvitaṃ pavattati, tāva pavattaṃ manodvārikavedananti attho. Tattha pañcadvārikavedanā pacchā uppajjitvā paṭhamaṃ nirujjhati, manodvārikavedanā paṭhamaṃ uppajjitvā pacchā nirujjhati. Sā hi paṭisandhikkhaṇe vatthurūpasmiṃyeva patiṭṭhāti. Pañcadvārikā pavatte pañcadvāravasena pavattamānā paṭhamavaye vīsativassakāle rajjanadussanamuyhanavasena adhimattā balavatī hoti, paṇṇāsavassakāle ṭhitā hoti, saṭṭhivassakālato paṭṭhāya parihāyamānā, asītinavutivassakāle mandā hoti. Tadā hi sattā ‘‘cirarattaṃ ekato nisīdimhā nipajjimhā’’ti vadantepi na jānāmāti vadanti. Adhimattānipi rūpādiārammaṇāni na passāma, sugandhaduggandhaṃ vā sāduasāduṃ vā thaddhamudukaṃ vāti na jānāmātipi vadanti. Iti nesaṃ pañcadvārikavedanā bhaggā hoti, manodvārikā pavattati. Sāpi anupubbena parihāyamānā maraṇasamaye hadayakoṭiṃyeva nissāya pavattati. Yāva panesā pavattati, tāva satto jīvatīti vuccati. Yadā nappavattati, tadā ‘‘mato niruddho’’ti vuccati.
स्वायमत्थो वापिया दीपेतब्बो – यथा हि पुरिसो पञ्चउदकमग्गसम्पन्नं वापिं करेय्य। पठमं देवे वुट्ठे पञ्चहि उदकमग्गेहि उदकं पविसित्वा अन्तोवापियं आवाटे पूरेय्य। पुनप्पुनं देवे वस्सन्ते उदकमग्गे पूरेत्वा गावुतड्ढयोजनमत्तं ओत्थरित्वा उदकं तिट्ठेय्य ततो ततो विस्सन्दमानं। अथ निद्धमनतुम्बे विवरित्वा खेत्तेसु कम्मे कयिरमाने उदकं निक्खमन्तं, सस्सपाककाले उदकं निक्खन्तं उदकं परिहीनं, ‘‘मच्छे गण्हामा’’ति वत्तब्बतं आपज्जेय्य। ततो कतिपाहेन आवाटेसुयेव उदकं सण्ठहेय। याव पन तं आवाटेसु होति, ताव महावापियं उदकं अत्थीति सङ्खं गच्छति। यदा पन तत्थ छिज्जति, तदा ‘‘वापियं उदकं नत्थी’’ति वुच्चति। एवं सम्पदमिदं वेदितब्बं।
Svāyamattho vāpiyā dīpetabbo – yathā hi puriso pañcaudakamaggasampannaṃ vāpiṃ kareyya. Paṭhamaṃ deve vuṭṭhe pañcahi udakamaggehi udakaṃ pavisitvā antovāpiyaṃ āvāṭe pūreyya. Punappunaṃ deve vassante udakamagge pūretvā gāvutaḍḍhayojanamattaṃ ottharitvā udakaṃ tiṭṭheyya tato tato vissandamānaṃ. Atha niddhamanatumbe vivaritvā khettesu kamme kayiramāne udakaṃ nikkhamantaṃ, sassapākakāle udakaṃ nikkhantaṃ udakaṃ parihīnaṃ, ‘‘macche gaṇhāmā’’ti vattabbataṃ āpajjeyya. Tato katipāhena āvāṭesuyeva udakaṃ saṇṭhaheya. Yāva pana taṃ āvāṭesu hoti, tāva mahāvāpiyaṃ udakaṃ atthīti saṅkhaṃ gacchati. Yadā pana tattha chijjati, tadā ‘‘vāpiyaṃ udakaṃ natthī’’ti vuccati. Evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ.
पठमं देवे वस्सन्ते पञ्चहि मग्गेहि उदके पविसन्ते आवाटानं पूरणकालो विय हि पठममेव पटिसन्धिक्खणे मनोद्वारिकवेदनाय वत्थुरूपे पतिट्ठितकालो, पुनप्पुनं देवे वस्सन्ते पञ्चमग्गानं पूरणकालो विय पवत्ते पञ्चद्वारिकवेदनाय पवत्ति, गावुतड्ढयोजनमत्तं अज्झोत्थरणं विय पठमवये वीसतिवस्सकाले रज्जनादिवसेन तस्स अधिमत्तबलवभावो, याव वापितो उदकं न निग्गच्छति, ताव पूराय वापिया ठितकालो विय पञ्ञासवस्सकाले तस्स ठितकालो, निद्धमनतुम्बेसु विवटेसु कम्मे कयिरमाने उदकस्स निक्खमनकालो विय सट्ठिवस्सकालतो पट्ठाय तस्स परिहानि, उदके भट्ठे उदकमग्गेसु परित्तउदकस्स ठितकालो विय असीतिनवुतिकाले पञ्चद्वारिकवेदनाय मन्दकालो, आवाटेसुयेव उदकस्स पतिट्ठितकालो विय हदयवत्थुकोटिं निस्साय मनोद्वारे वेदनाय पवत्तिकालो, आवाटेसु परित्तेपि उदके सति ‘‘वापियं उदकं अत्थी’’ति वत्तब्बकालो विय याव सा पवत्तति, ताव ‘‘सत्तो जीवती’’ति वुच्चति। यथा पन आवाटेसु उदके छिन्ने ‘‘नत्थि वापियं उदक’’न्ति वुच्चति, एवं मनोद्वारिकवेदनाय अप्पवत्तमानाय सत्तो मतोति वुच्चति। इमं वेदनं सन्धाय वुत्तं – ‘‘जीवितपरियन्तिकं वेदनं वेदियमानो’’ति।
Paṭhamaṃ deve vassante pañcahi maggehi udake pavisante āvāṭānaṃ pūraṇakālo viya hi paṭhamameva paṭisandhikkhaṇe manodvārikavedanāya vatthurūpe patiṭṭhitakālo, punappunaṃ deve vassante pañcamaggānaṃ pūraṇakālo viya pavatte pañcadvārikavedanāya pavatti, gāvutaḍḍhayojanamattaṃ ajjhottharaṇaṃ viya paṭhamavaye vīsativassakāle rajjanādivasena tassa adhimattabalavabhāvo, yāva vāpito udakaṃ na niggacchati, tāva pūrāya vāpiyā ṭhitakālo viya paññāsavassakāle tassa ṭhitakālo, niddhamanatumbesu vivaṭesu kamme kayiramāne udakassa nikkhamanakālo viya saṭṭhivassakālato paṭṭhāya tassa parihāni, udake bhaṭṭhe udakamaggesu parittaudakassa ṭhitakālo viya asītinavutikāle pañcadvārikavedanāya mandakālo, āvāṭesuyeva udakassa patiṭṭhitakālo viya hadayavatthukoṭiṃ nissāya manodvāre vedanāya pavattikālo, āvāṭesu parittepi udake sati ‘‘vāpiyaṃ udakaṃ atthī’’ti vattabbakālo viya yāva sā pavattati, tāva ‘‘satto jīvatī’’ti vuccati. Yathā pana āvāṭesu udake chinne ‘‘natthi vāpiyaṃ udaka’’nti vuccati, evaṃ manodvārikavedanāya appavattamānāya satto matoti vuccati. Imaṃ vedanaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘jīvitapariyantikaṃ vedanaṃ vediyamāno’’ti.
कायस्स भेदाति कायस्स भेदेन। उद्धं जीवितपरियादानाति जीवितक्खयतो उद्धं। इधेवाति पटिसन्धिवसेन परतो अगन्त्वा इधेव। सीती भविस्सन्तीति पवत्तिविप्फन्दनदरथरहितानि सीतानि अप्पवत्तनधम्मानि भविस्सन्ति।
Kāyassa bhedāti kāyassa bhedena. Uddhaṃ jīvitapariyādānāti jīvitakkhayato uddhaṃ. Idhevāti paṭisandhivasena parato agantvā idheva. Sītībhavissantīti pavattivipphandanadaratharahitāni sītāni appavattanadhammāni bhavissanti.
थूणं पटिच्चाति रुक्खं पटिच्च। कुद्दालपिटकं आदायाति कुद्दालञ्च खणित्तिञ्च पच्छिञ्च गहेत्वाति अत्थो। देसना पन कुद्दालवसेनेव कता। मूले छिन्देय्याति मूलम्हि कुद्दालेन छिन्देय्य। पलिखणेय्याति खणित्तिया समन्ता खणेय्य।
Thūṇaṃ paṭiccāti rukkhaṃ paṭicca. Kuddālapiṭakaṃ ādāyāti kuddālañca khaṇittiñca pacchiñca gahetvāti attho. Desanā pana kuddālavaseneva katā. Mūle chindeyyāti mūlamhi kuddālena chindeyya. Palikhaṇeyyāti khaṇittiyā samantā khaṇeyya.
एवमेव खोति एत्थ इदं ओपम्मसंसन्दनं – रुक्खो विय हि अत्तभावो दट्ठब्बो, रुक्खं पटिच्च छाया विय कुसलाकुसलं कम्मं, छायं अप्पवत्तं कातुकामो पुरिसो विय योगावचरो, कुद्दालो विय पञ्ञा, पिटकं विय समाधि, खणित्ति विय विपस्सना, खणित्तिया मूलानं पलिखणनकालो विय अरहत्तमग्गेन अविज्जाय छेदनकालो, खण्डाखण्डं करणकालो विय खन्धवसेन दिट्ठकालो, फालनकालो विय आयतनवसेन दिट्ठकालो, सकलीकरणकालो विय धातुवसेन दिट्ठकालो, वातातपेन विसोसनकालो विय कायिकचेतसिकस्स वीरियस्स करणकालो, अग्गिना डहनकालो विय ञाणेन किलेसानं डहनकालो, मसिकरणकालो विय वत्तमानक-पञ्चक्खन्धकालो, महावाते ओफुननकालो विय नदीसोते पवाहनकालो विय च छिन्नमूलकानं पञ्चन्नं खन्धानं अप्पटिसन्धिकनिरोधो, ओफुननप्पवाहनेहि अपञ्ञत्तिकभावूपगमो विय पुनब्भवे विपाकक्खन्धानं अनुप्पादेन अपण्णत्तिकभावो वेदितब्बो।
Evamevakhoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – rukkho viya hi attabhāvo daṭṭhabbo, rukkhaṃ paṭicca chāyā viya kusalākusalaṃ kammaṃ, chāyaṃ appavattaṃ kātukāmo puriso viya yogāvacaro, kuddālo viya paññā, piṭakaṃ viya samādhi, khaṇitti viya vipassanā, khaṇittiyā mūlānaṃ palikhaṇanakālo viya arahattamaggena avijjāya chedanakālo, khaṇḍākhaṇḍaṃ karaṇakālo viya khandhavasena diṭṭhakālo, phālanakālo viya āyatanavasena diṭṭhakālo, sakalīkaraṇakālo viya dhātuvasena diṭṭhakālo, vātātapena visosanakālo viya kāyikacetasikassa vīriyassa karaṇakālo, agginā ḍahanakālo viya ñāṇena kilesānaṃ ḍahanakālo, masikaraṇakālo viya vattamānaka-pañcakkhandhakālo, mahāvāte ophunanakālo viya nadīsote pavāhanakālo viya ca chinnamūlakānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ appaṭisandhikanirodho, ophunanappavāhanehi apaññattikabhāvūpagamo viya punabbhave vipākakkhandhānaṃ anuppādena apaṇṇattikabhāvo veditabbo.
भगवन्तं एतदवोचाति सत्थरि देसनं विनिवट्टेन्ते सोतापत्तिफलं पत्वा एतं ‘‘सेय्यथापि, भन्ते’’तिआदिवचनं अवोच। तत्थ उदयत्थिकोति वड्ढिअत्थिको। अस्सपणियं पोसेय्याति पञ्च अस्सपोतसतानि किणित्वा पच्छा विक्किणिस्सामीति पोसेय्य। सहस्सग्घनकस्स अस्सस्स पञ्चसतमत्तं उपकरणं गन्धमालादिवसेन पोसावनिकंयेव अगमासि। अथस्स ते अस्सा एकदिवसेनेव रोगं फुसित्वा सब्बे जीवितक्खयं पापुणेय्युन्ति इमिना अधिप्पायेन एवमाह। उदयञ्चेव नाधिगच्छेय्याति वड्ढिञ्च गेहतो नीहरित्वा दिन्नमूलञ्च किञ्चि न लभेय्य। पयिरुपासिन्ति चतूहि पच्चयेहि उपट्ठहिं। स्वाहं उदयञ्चेव नाधिगच्छिन्ति सो अहं नेव उदयं न गेहतो दिन्नधनं अधिगच्छिं, पणियअस्सजग्गनको नाम जातोस्मीति दस्सेति। सेसमेत्थ उत्तानमेवाति।
Bhagavantaṃ etadavocāti satthari desanaṃ vinivaṭṭente sotāpattiphalaṃ patvā etaṃ ‘‘seyyathāpi, bhante’’tiādivacanaṃ avoca. Tattha udayatthikoti vaḍḍhiatthiko. Assapaṇiyaṃ poseyyāti pañca assapotasatāni kiṇitvā pacchā vikkiṇissāmīti poseyya. Sahassagghanakassa assassa pañcasatamattaṃ upakaraṇaṃ gandhamālādivasena posāvanikaṃyeva agamāsi. Athassa te assā ekadivaseneva rogaṃ phusitvā sabbe jīvitakkhayaṃ pāpuṇeyyunti iminā adhippāyena evamāha. Udayañceva nādhigaccheyyāti vaḍḍhiñca gehato nīharitvā dinnamūlañca kiñci na labheyya. Payirupāsinti catūhi paccayehi upaṭṭhahiṃ. Svāhaṃ udayañceva nādhigacchinti so ahaṃ neva udayaṃ na gehato dinnadhanaṃ adhigacchiṃ, paṇiyaassajagganako nāma jātosmīti dasseti. Sesamettha uttānamevāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ५. वप्पसुत्तं • 5. Vappasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ५. वप्पसुत्तवण्णना • 5. Vappasuttavaṇṇanā
