Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. သတ္တမဝဂ္ဂော
7. Sattamavaggo
၁. ဝပ္ပတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Vappattheragāthāvaṇṇanā
ပသ္သတိ ပသ္သောတိ အာယသ္မတော ဝပ္ပတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ‘‘အသုကော စ အသုကော စ ထေရော သတ္ထု ပဌမံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂာဟကာ အဟေသု’’န္တိ ထောမနံ သုတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ – ‘‘အဟမ္ပိ ဘဂဝာ အနာဂတေ တာဒိသသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပဌမံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂာဟကာနံ အညတရော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ, သတ္ထု သန္တိကေ သရဏဂမနဉ္စ ပဝေဒေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ တတော စုတော ဒေဝမနုသ္သေသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝာသေဋ္ဌသ္သ နာမ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဝပ္ပောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော အသိတေန ဣသိနာ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော သဗ္ဗညူ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဗ္ယာကတော ကောဏ္ဍညပ္ပမုခေဟိ ဗ္ရာဟ္မဏပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဃရာဝာသံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ‘‘တသ္မိံ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တေ တသ္သ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ အမတံ ပာပုဏိသ္သာမီ’’တိ ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရန္တံ မဟာသတ္တံ ဆဗ္ဗသ္သာနိ ပဓာနံ ပဒဟန္တံ ဥပဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဩဠာရိကာဟာရပရိဘောဂေန နိဗ္ဗိဇ္ဇိတ္ဝာ ဣသိပတနံ ဂတော။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ သတ္ထာရာ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ဣသိပတနံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မစက္ကေ ပဝတ္တိတေ ပာဋိပဒဒိဝသေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော ပဉ္စမိယံ ပက္ခသ္သ အညာသိကောဏ္ဍညာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၁၂.၂၀-၃၀) –
Passatipassoti āyasmato vappattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ‘‘asuko ca asuko ca thero satthu paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakā ahesu’’nti thomanaṃ sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘ahampi bhagavā anāgate tādisassa sammāsambuddhassa paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ aññataro bhaveyya’’nti, satthu santike saraṇagamanañca pavedesi. So yāvajīvaṃ puññāni katvā tato cuto devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ vāseṭṭhassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vappotissa nāmaṃ ahosi. So asitena isinā ‘‘siddhatthakumāro sabbaññū bhavissatī’’ti byākato koṇḍaññappamukhehi brāhmaṇaputtehi saddhiṃ gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā ‘‘tasmiṃ sabbaññutaṃ patte tassa santike dhammaṃ sutvā amataṃ pāpuṇissāmī’’ti uruvelāyaṃ viharantaṃ mahāsattaṃ chabbassāni padhānaṃ padahantaṃ upaṭṭhahitvā oḷārikāhāraparibhogena nibbijjitvā isipatanaṃ gato. Abhisambujjhitvā satthārā sattasattāhāni vītināmetvā isipatanaṃ gantvā dhammacakke pavattite pāṭipadadivase sotāpattiphale patiṭṭhito pañcamiyaṃ pakkhassa aññāsikoṇḍaññādīhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.20-30) –
‘‘ဥဘိန္နံ ဒေဝရာဇူနံ၊ သင္ဂာမော သမုပဋ္ဌိတော။
‘‘Ubhinnaṃ devarājūnaṃ, saṅgāmo samupaṭṭhito;
အဟောသိ သမုပဗ္ယူဠ္ဟော၊ မဟာဃောသော အဝတ္တထ။
Ahosi samupabyūḷho, mahāghoso avattatha.
‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော။
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
အန္တလိက္ခေ ဌိတော သတ္ထာ၊ သံဝေဇေသိ မဟာဇနံ။
Antalikkhe ṭhito satthā, saṃvejesi mahājanaṃ.
‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝာ အတ္တမနာ၊ နိက္ခိတ္တကဝစာဝုဓာ။
‘‘Sabbe devā attamanā, nikkhittakavacāvudhā;
သမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝာဒေတ္ဝာ၊ ဧကဂ္ဂာသိံသု တာဝဒေ။
Sambuddhaṃ abhivādetvā, ekaggāsiṃsu tāvade.
‘‘မယ္ဟံ သင္ကပ္ပမညာယ၊ ဝာစာသဘိမုဒီရယိ။
‘‘Mayhaṃ saṅkappamaññāya, vācāsabhimudīrayi;
အနုကမ္ပကော လောကဝိဒူ၊ နိဗ္ဗာပေသိ မဟာဇနံ။
Anukampako lokavidū, nibbāpesi mahājanaṃ.
‘‘ပဒုဋ္ဌစိတ္တော မနုဇော၊ ဧကပာဏံ ဝိဟေဌယံ။
‘‘Paduṭṭhacitto manujo, ekapāṇaṃ viheṭhayaṃ;
တေန စိတ္တပ္ပဒောသေန၊ အပာယံ ဥပပဇ္ဇတိ။
Tena cittappadosena, apāyaṃ upapajjati.
‘‘သင္ဂာမသီသေ နာဂောဝ၊ ဗဟူ ပာဏေ ဝိဟေဌယံ။
‘‘Saṅgāmasīse nāgova, bahū pāṇe viheṭhayaṃ;
နိဗ္ဗာပေထ သကံ စိတ္တံ၊ မာ ဟညိတ္ထော ပုနပ္ပုနံ။
Nibbāpetha sakaṃ cittaṃ, mā haññittho punappunaṃ.
‘‘ဒ္ဝိန္နမ္ပိ ယက္ခရာဇူနံ၊ သေနာ သာ ဝိမ္ဟိတာ အဟု။
‘‘Dvinnampi yakkharājūnaṃ, senā sā vimhitā ahu;
သရဏဉ္စ ဥပာဂစ္ဆုံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ သုတာဒိနံ။
Saraṇañca upāgacchuṃ, lokajeṭṭhaṃ sutādinaṃ.
‘‘သညာပေတ္ဝာန ဇနတံ၊ ပဒမုဒ္ဓရိ စက္ခုမာ။
‘‘Saññāpetvāna janataṃ, padamuddhari cakkhumā;
ပေက္ခမာနောဝ ဒေဝေဟိ၊ ပက္ကာမိ ဥတ္တရာမုခော။
Pekkhamānova devehi, pakkāmi uttarāmukho.
‘‘ပဌမံ သရဏံ ဂစ္ဆိံ၊ ဒ္ဝိပဒိန္ဒသ္သ တာဒိနော။
‘‘Paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchiṃ, dvipadindassa tādino;
ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ နုပပဇ္ဇဟံ။
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘မဟာဒုန္ဒုဘိနာမာ စ၊ သောဠသာသုံ ရထေသဘာ။
‘‘Mahādundubhināmā ca, soḷasāsuṃ rathesabhā;
တိံသကပ္ပသဟသ္သမ္ဟိ၊ ရာဇာနော စက္ကဝတ္တိနော။
Tiṃsakappasahassamhi, rājāno cakkavattino.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခဏမုခေန သတ္ထု ဂုဏမဟန္တတံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ‘‘ဤဒိသံ နာမ သတ္ထာရံ ဗာဟုလိကာဒိဝာဒေန သမုဒာစရိမ္ဟ။ အဟော ပုထုဇ္ဇနဘာဝော နာမ အန္ဓကရဏော အစက္ခုကရဏော အရိယဘာဝောယေဝ စက္ခုကရဏော’’တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပသ္သတိ ပသ္သော’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Arahattaṃ pana patvā attanā paṭiladdhasampattiṃ paccavekkhaṇamukhena satthu guṇamahantataṃ paccavekkhitvā ‘‘īdisaṃ nāma satthāraṃ bāhulikādivādena samudācarimha. Aho puthujjanabhāvo nāma andhakaraṇo acakkhukaraṇo ariyabhāvoyeva cakkhukaraṇo’’ti dassento ‘‘passati passo’’ti gāthaṃ abhāsi.
၆၁. တတ္ထ ပသ္သတိ ပသ္သောတိ ပသ္သတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဓမ္မေ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ ဗုဇ္ဈတီတိ ပသ္သော, ဒသ္သနသမ္ပန္နော အရိယော, သော ပသ္သန္တံ အဝိပရီတဒသ္သာဝိံ ‘‘အယံ အဝိပရီတဒသ္သာဝီ’’တိ ပသ္သတိ ပညာစက္ခုနာ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ပသ္သန္တမေဝ, အထ ခော အပသ္သန္တဉ္စ ပသ္သတိ, ယော ပညာစက္ခုဝိရဟိတော ဓမ္မေ ယထာသဘာဝတော န ပသ္သတိ, တမ္ပိ အပသ္သန္တံ ပုထုဇ္ဇနံ ‘‘အန္ဓော ဝတာယံ ဘဝံ အစက္ခုကော’’တိ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ ပသ္သတိ။ အပသ္သန္တော အပသ္သန္တံ, ပသ္သန္တဉ္စ န ပသ္သတီတိ အပသ္သန္တော ပညာစက္ခုရဟိတော အန္ဓဗာလော တာဒိသံ အန္ဓဗာလံ အယံ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော န ပသ္သတီတိ ယထာ အပသ္သန္တံ န ပသ္သတိ န ဇာနာတိ, ဧဝံ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ ဓမ္မာဓမ္မံ ယထာသဘာဝတော ပသ္သန္တဉ္စ ပဏ္ဍိတံ ‘‘အယံ ဧဝံဝိဓော’’တိ န ပသ္သတိ န ဇာနာတိ, တသ္မာ အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဒသ္သနရဟိတော သကလံ ဉေယ္ယံ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပသ္သန္တံ ဘဂဝန္တံ အပသ္သန္တမ္ပိ ပူရဏာဒိံ ယထာသဘာဝတော န ပသ္သိံ, ဣဒာနိ ပန ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန သမ္ပန္နော ဥဘယေပိ ယထာသဘာဝတော ပသ္သာမီတိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေသု အတ္တနော အဝိပရီတပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတိ။
61. Tattha passati passoti passati sammādiṭṭhiyā dhamme aviparītaṃ jānāti bujjhatīti passo, dassanasampanno ariyo, so passantaṃ aviparītadassāviṃ ‘‘ayaṃ aviparītadassāvī’’ti passati paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato jānāti. Na kevalaṃ passantameva, atha kho apassantañca passati, yo paññācakkhuvirahito dhamme yathāsabhāvato na passati, tampi apassantaṃ puthujjanaṃ ‘‘andho vatāyaṃ bhavaṃ acakkhuko’’ti attano paññācakkhunā passati. Apassanto apassantaṃ, passantañca na passatīti apassanto paññācakkhurahito andhabālo tādisaṃ andhabālaṃ ayaṃ dhammādhammaṃ yathāsabhāvato na passatīti yathā apassantaṃ na passati na jānāti, evaṃ attano paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato passantañca paṇḍitaṃ ‘‘ayaṃ evaṃvidho’’ti na passati na jānāti, tasmā ahampi pubbe dassanarahito sakalaṃ ñeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya passantaṃ bhagavantaṃ apassantampi pūraṇādiṃ yathāsabhāvato na passiṃ, idāni pana buddhānubhāvena sampanno ubhayepi yathāsabhāvato passāmīti sevitabbāsevitabbesu attano aviparītapaṭipattiṃ dasseti.
ဝပ္ပတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Vappattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. ဝပ္ပတ္ထေရဂာထာ • 1. Vappattheragāthā