Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੭. ਸਤ੍ਤਮવਗ੍ਗੋ
7. Sattamavaggo
੧. વਪ੍ਪਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
1. Vappattheragāthāvaṇṇanā
ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਸ੍ਸੋਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਪ੍ਪਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਹਂਸવਤੀਨਗਰੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਸੁਕੋ ਚ ਅਸੁਕੋ ਚ ਥੇਰੋ ਸਤ੍ਥੁ ਪਠਮਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ ਥੋਮਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਤ੍ਥਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ – ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਅਨਾਗਤੇ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਠਮਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਰਣਗਮਨਞ੍ਚ ਪવੇਦੇਸਿ। ਸੋ ਯਾવਜੀવਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ વਾਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, વਪ੍ਪੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਅਸਿਤੇਨ ਇਸਿਨਾ ‘‘ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥਕੁਮਾਰੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਤੋ ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਪ੍ਪਮੁਖੇਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਘਰਾવਾਸਂ ਪਹਾਯ ਤਾਪਸਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਉਰੁવੇਲਾਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਛਬ੍ਬਸ੍ਸਾਨਿ ਪਧਾਨਂ ਪਦਹਨ੍ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਹਾਰਪਰਿਭੋਗੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਇਸਿਪਤਨਂ ਗਤੋ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਾਨਿ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਇਸਿਪਤਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ ਪਾਟਿਪਦਦਿવਸੇ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਪਞ੍ਚਮਿਯਂ ਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਸਿਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੨.੨੦-੩੦) –
Passatipassoti āyasmato vappattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ‘‘asuko ca asuko ca thero satthu paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakā ahesu’’nti thomanaṃ sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘ahampi bhagavā anāgate tādisassa sammāsambuddhassa paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ aññataro bhaveyya’’nti, satthu santike saraṇagamanañca pavedesi. So yāvajīvaṃ puññāni katvā tato cuto devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ vāseṭṭhassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vappotissa nāmaṃ ahosi. So asitena isinā ‘‘siddhatthakumāro sabbaññū bhavissatī’’ti byākato koṇḍaññappamukhehi brāhmaṇaputtehi saddhiṃ gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā ‘‘tasmiṃ sabbaññutaṃ patte tassa santike dhammaṃ sutvā amataṃ pāpuṇissāmī’’ti uruvelāyaṃ viharantaṃ mahāsattaṃ chabbassāni padhānaṃ padahantaṃ upaṭṭhahitvā oḷārikāhāraparibhogena nibbijjitvā isipatanaṃ gato. Abhisambujjhitvā satthārā sattasattāhāni vītināmetvā isipatanaṃ gantvā dhammacakke pavattite pāṭipadadivase sotāpattiphale patiṭṭhito pañcamiyaṃ pakkhassa aññāsikoṇḍaññādīhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.20-30) –
‘‘ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਦੇવਰਾਜੂਨਂ, ਸਙ੍ਗਾਮੋ ਸਮੁਪਟ੍ਠਿਤੋ।
‘‘Ubhinnaṃ devarājūnaṃ, saṅgāmo samupaṭṭhito;
ਅਹੋਸਿ ਸਮੁਪਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹੋ, ਮਹਾਘੋਸੋ ਅવਤ੍ਤਥ॥
Ahosi samupabyūḷho, mahāghoso avattatha.
‘‘ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰੋ ਲੋਕવਿਦੂ, ਆਹੁਤੀਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹੋ।
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ ਠਿਤੋ ਸਤ੍ਥਾ, ਸਂવੇਜੇਸਿ ਮਹਾਜਨਂ॥
Antalikkhe ṭhito satthā, saṃvejesi mahājanaṃ.
‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਾ ਅਤ੍ਤਮਨਾ, ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕવਚਾવੁਧਾ।
‘‘Sabbe devā attamanā, nikkhittakavacāvudhā;
ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ, ਏਕਗ੍ਗਾਸਿਂਸੁ ਤਾવਦੇ॥
Sambuddhaṃ abhivādetvā, ekaggāsiṃsu tāvade.
‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾਯ, વਾਚਾਸਭਿਮੁਦੀਰਯਿ।
‘‘Mayhaṃ saṅkappamaññāya, vācāsabhimudīrayi;
ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ ਲੋਕવਿਦੂ, ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਸਿ ਮਹਾਜਨਂ॥
Anukampako lokavidū, nibbāpesi mahājanaṃ.
‘‘ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਮਨੁਜੋ, ਏਕਪਾਣਂ વਿਹੇਠਯਂ।
‘‘Paduṭṭhacitto manujo, ekapāṇaṃ viheṭhayaṃ;
ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਦੋਸੇਨ, ਅਪਾਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ॥
Tena cittappadosena, apāyaṃ upapajjati.
‘‘ਸਙ੍ਗਾਮਸੀਸੇ ਨਾਗੋવ, ਬਹੂ ਪਾਣੇ વਿਹੇਠਯਂ।
‘‘Saṅgāmasīse nāgova, bahū pāṇe viheṭhayaṃ;
ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਥ ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਮਾ ਹਞ੍ਞਿਤ੍ਥੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ॥
Nibbāpetha sakaṃ cittaṃ, mā haññittho punappunaṃ.
‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਯਕ੍ਖਰਾਜੂਨਂ, ਸੇਨਾ ਸਾ વਿਮ੍ਹਿਤਾ ਅਹੁ।
‘‘Dvinnampi yakkharājūnaṃ, senā sā vimhitā ahu;
ਸਰਣਞ੍ਚ ਉਪਾਗਚ੍ਛੁਂ, ਲੋਕਜੇਟ੍ਠਂ ਸੁਤਾਦਿਨਂ॥
Saraṇañca upāgacchuṃ, lokajeṭṭhaṃ sutādinaṃ.
‘‘ਸਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾਨ ਜਨਤਂ, ਪਦਮੁਦ੍ਧਰਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
‘‘Saññāpetvāna janataṃ, padamuddhari cakkhumā;
ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋવ ਦੇવੇਹਿ, ਪਕ੍ਕਾਮਿ ਉਤ੍ਤਰਾਮੁਖੋ॥
Pekkhamānova devehi, pakkāmi uttarāmukho.
‘‘ਪਠਮਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਿਂ, ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋ।
‘‘Paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchiṃ, dvipadindassa tādino;
ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਂ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨੁਪਪਜ੍ਜਹਂ॥
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘ਮਹਾਦੁਨ੍ਦੁਭਿਨਾਮਾ ਚ, ਸੋਲ਼ਸਾਸੁਂ ਰਥੇਸਭਾ।
‘‘Mahādundubhināmā ca, soḷasāsuṃ rathesabhā;
ਤਿਂਸਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਮ੍ਹਿ, ਰਾਜਾਨੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ॥
Tiṃsakappasahassamhi, rājāno cakkavattino.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਮੁਖੇਨ ਸਤ੍ਥੁ ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਈਦਿਸਂ ਨਾਮ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਬਾਹੁਲਿਕਾਦਿવਾਦੇਨ ਸਮੁਦਾਚਰਿਮ੍ਹ। ਅਹੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવੋ ਨਾਮ ਅਨ੍ਧਕਰਣੋ ਅਚਕ੍ਖੁਕਰਣੋ ਅਰਿਯਭਾવੋਯੇવ ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Arahattaṃ pana patvā attanā paṭiladdhasampattiṃ paccavekkhaṇamukhena satthu guṇamahantataṃ paccavekkhitvā ‘‘īdisaṃ nāma satthāraṃ bāhulikādivādena samudācarimha. Aho puthujjanabhāvo nāma andhakaraṇo acakkhukaraṇo ariyabhāvoyeva cakkhukaraṇo’’ti dassento ‘‘passati passo’’ti gāthaṃ abhāsi.
੬੧. ਤਤ੍ਥ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਸ੍ਸੋਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਜਾਨਾਤਿ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਪਸ੍ਸੋ, ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਰਿਯੋ, ਸੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਅવਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਾવਿਂ ‘‘ਅਯਂ ਅવਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਾવੀ’’ਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਂ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਜਾਨਾਤਿ। ਨ ਕੇવਲਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਮੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਞ੍ਚ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਯੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁવਿਰਹਿਤੋ ਧਮ੍ਮੇ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਂ ‘‘ਅਨ੍ਧੋ વਤਾਯਂ ਭવਂ ਅਚਕ੍ਖੁਕੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਞ੍ਚ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਰਹਿਤੋ ਅਨ੍ਧਬਾਲੋ ਤਾਦਿਸਂ ਅਨ੍ਧਬਾਲਂ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਂ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਥਾ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਂ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ‘‘ਅਯਂ ਏવਂવਿਧੋ’’ਤਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਮ੍ਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਦਸ੍ਸਨਰਹਿਤੋ ਸਕਲਂ ਞੇਯ੍ਯਂ ਹਤ੍ਥਾਮਲਕਂ વਿਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪੂਰਣਾਦਿਂ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਨ ਪਸ੍ਸਿਂ, ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਭਯੇਪਿ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾਸੇવਿਤਬ੍ਬੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਪਰੀਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
61. Tattha passati passoti passati sammādiṭṭhiyā dhamme aviparītaṃ jānāti bujjhatīti passo, dassanasampanno ariyo, so passantaṃ aviparītadassāviṃ ‘‘ayaṃ aviparītadassāvī’’ti passati paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato jānāti. Na kevalaṃ passantameva, atha kho apassantañca passati, yo paññācakkhuvirahito dhamme yathāsabhāvato na passati, tampi apassantaṃ puthujjanaṃ ‘‘andho vatāyaṃ bhavaṃ acakkhuko’’ti attano paññācakkhunā passati. Apassanto apassantaṃ, passantañca na passatīti apassanto paññācakkhurahito andhabālo tādisaṃ andhabālaṃ ayaṃ dhammādhammaṃ yathāsabhāvato na passatīti yathā apassantaṃ na passati na jānāti, evaṃ attano paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato passantañca paṇḍitaṃ ‘‘ayaṃ evaṃvidho’’ti na passati na jānāti, tasmā ahampi pubbe dassanarahito sakalaṃ ñeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya passantaṃ bhagavantaṃ apassantampi pūraṇādiṃ yathāsabhāvato na passiṃ, idāni pana buddhānubhāvena sampanno ubhayepi yathāsabhāvato passāmīti sevitabbāsevitabbesu attano aviparītapaṭipattiṃ dasseti.
વਪ੍ਪਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vappattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧. વਪ੍ਪਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 1. Vappattheragāthā