Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. ဝာရဏတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
7. Vāraṇattheragāthāvaṇṇanā
ယောဓ ကောစိ မနုသ္သေသူတိ အာယသ္မတော ဝာရဏတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဣတော ဒ္ဝာနဝုတေ ကပ္ပေ တိသ္သသ္သ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု ပာရဂူ ဟုတ္ဝာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ စတုပဏ္ဏာသသဟသ္သာနံ အန္တေဝာသိကာနံ မန္တေ ဝာစေန္တော ဝသတိ။ တေန စ သမယေန တိသ္သသ္သ ဘဂဝတော ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ တုသိတာ ကာယာ စဝိတ္ဝာ စရိမဘဝေ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမနေန မဟာပထဝိကမ္ပော အဟောသိ။ တံ ဒိသ္ဝာ မဟာဇနော ဘီတော သံဝိဂ္ဂော နံ ဣသိံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပထဝိကမ္ပနကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘မဟာဗောဓိသတ္တော မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိ, တေနာယံ ပထဝိကမ္ပော, တသ္မာ မာ ဘာယထာ’’တိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝံ ကထေတ္ဝာ သမသ္သာသေသိ, ဗုဒ္ဓာရမ္မဏဉ္စ ပီတိံ ပဋိဝေဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝာရဏောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော အညတရသ္သ အာရညကသ္သ ထေရသ္သ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ လဒ္ဓပ္ပသာဒော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အဟိနကုလေ အညမညံ ကလဟံ ကတ္ဝာ ကာလင္ကတေ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဣမေ သတ္တာ အညမညဝိရောဓေန ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ’’တိ သံဝိဂ္ဂမာနသော ဟုတ္ဝာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂတော, တသ္သ ဘဂဝာ စိတ္တာစာရံ ဉတ္ဝာ တဒနုရူပမေဝ ဩဝာဒံ ဒေန္တော –
Yodha koci manussesūti āyasmato vāraṇattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito dvānavute kappe tissassa bhagavato uppattito puretarameva brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu pāragū hutvā isipabbajjaṃ pabbajitvā catupaṇṇāsasahassānaṃ antevāsikānaṃ mante vācento vasati. Tena ca samayena tissassa bhagavato bodhisattabhūtassa tusitā kāyā cavitvā carimabhave mātukucchiṃ okkamanena mahāpathavikampo ahosi. Taṃ disvā mahājano bhīto saṃviggo naṃ isiṃ upasaṅkamitvā pathavikampanakāraṇaṃ pucchi. So ‘‘mahābodhisatto mātukucchiṃ okkami, tenāyaṃ pathavikampo, tasmā mā bhāyathā’’ti buddhuppādassa pubbanimittabhāvaṃ kathetvā samassāsesi, buddhārammaṇañca pītiṃ paṭivedesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vāraṇoti laddhanāmo vayappatto aññatarassa āraññakassa therassa santike dhammaṃ sutvā laddhappasādo pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti. So ekadivasaṃ buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto antarāmagge ahinakule aññamaññaṃ kalahaṃ katvā kālaṅkate disvā ‘‘ime sattā aññamaññavirodhena jīvitakkhayaṃ pattā’’ti saṃviggamānaso hutvā bhagavato santikaṃ gato, tassa bhagavā cittācāraṃ ñatvā tadanurūpameva ovādaṃ dento –
၂၃၇.
237.
‘‘ယောဓ ကောစိ မနုသ္သေသု၊ ပရပာဏာနိ ဟိံသတိ။
‘‘Yodha koci manussesu, parapāṇāni hiṃsati;
အသ္မာ လောကာ ပရမ္ဟာ စ၊ ဥဘယာ ဓံသတေ နရော။
Asmā lokā paramhā ca, ubhayā dhaṃsate naro.
၂၃၈.
238.
‘‘ယော စ မေတ္တေန စိတ္တေန၊ သဗ္ဗပာဏာနုကမ္ပတိ။
‘‘Yo ca mettena cittena, sabbapāṇānukampati;
ဗဟုဉ္ဟိ သော ပသဝတိ၊ ပုညံ တာဒိသကော နရော။
Bahuñhi so pasavati, puññaṃ tādisako naro.
၂၃၉.
239.
‘‘သုဘာသိတသ္သ သိက္ခေထ၊ သမဏူပာသနသ္သ စ။
‘‘Subhāsitassa sikkhetha, samaṇūpāsanassa ca;
ဧကာသနသ္သ စ ရဟော၊ စိတ္တဝူပသမသ္သာ စာ’’တိ။ – တိသ္သော ဂာထာ အဘာသိ။
Ekāsanassa ca raho, cittavūpasamassā cā’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
တတ္ထ ယောဓ ကောစိ မနုသ္သေသူတိ ဣဓ မနုသ္သေသု ယော ကောစိ ခတ္တိယော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ ဝေသ္သော ဝာ သုဒ္ဒော ဝာ ဂဟဋ္ဌော ဝာ ပဗ္ဗဇိတော ဝာ။ မနုသ္သဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌသတ္တနိဒသ္သနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရပာဏာနိ ဟိံသတီတိ ပရသတ္တေ မာရေတိ ဝိဗာဓတိ စ။ အသ္မာ လောကာတိ ဣဓ လောကတော။ ပရမ္ဟာတိ ပရလောကတော။ ဥဘယာ ဓံသတေတိ ဥဘယတော ဓံသတိ, ဥဘယလောကပရိယာပန္နဟိတသုခတော ပရိဟာယတီတိ အတ္ထော။ နရောတိ သတ္တော။
Tattha yodha koci manussesūti idha manussesu yo koci khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā. Manussaggahaṇañcettha ukkaṭṭhasattanidassananti daṭṭhabbaṃ. Parapāṇāni hiṃsatīti parasatte māreti vibādhati ca. Asmā lokāti idha lokato. Paramhāti paralokato. Ubhayā dhaṃsateti ubhayato dhaṃsati, ubhayalokapariyāpannahitasukhato parihāyatīti attho. Naroti satto.
ဧဝံ ပရပီဠာလက္ခဏံ ပာပဓမ္မံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ပရပီဠာနိဝတ္တိလက္ခဏံ ကုသလံ ဓမ္မံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယော စ မေတ္တေနာ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ မေတ္တေန စိတ္တေနာတိ မေတ္တာသမ္ပယုတ္တေန စိတ္တေန အပ္ပနာပတ္တေန ဣတရီတရေန ဝာ။ သဗ္ဗပာဏာနုကမ္ပတီတိ သဗ္ဗေ ပာဏေ အတ္တနော ဩရသပုတ္တေ ဝိယ မေတ္တာယတိ။ ဗဟုဉ္ဟိ သော ပသဝတိ, ပုညံ တာဒိသကော နရောတိ သော တထာရူပော မေတ္တာဝိဟာရီ ပုဂ္ဂလော ဗဟုံ မဟန္တံ အနပ္ပကံ ကုသလံ ပသဝတိ ပဋိလဘတိ အဓိဂစ္ဆတိ။
Evaṃ parapīḷālakkhaṇaṃ pāpadhammaṃ dassetvā idāni parapīḷānivattilakkhaṇaṃ kusalaṃ dhammaṃ dassento ‘‘yo ca mettenā’’tiādinā dutiyaṃ gāthamāha. Tattha mettena cittenāti mettāsampayuttena cittena appanāpattena itarītarena vā. Sabbapāṇānukampatīti sabbe pāṇe attano orasaputte viya mettāyati. Bahuñhi so pasavati, puññaṃ tādisako naroti so tathārūpo mettāvihārī puggalo bahuṃ mahantaṃ anappakaṃ kusalaṃ pasavati paṭilabhati adhigacchati.
ဣဒာနိ တံ သသမ္ဘာရေ သမထဝိပသ္သနာဓမ္မေ နိယောဇေန္တော ‘‘သုဘာသိတသ္သာ’’တိအာဒိနာ တတိယံ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ သုဘာသိတသ္သ သိက္ခေထာတိ အပ္ပိစ္ဆကထာဒိဘေဒံ သုဘာသိတံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ သဝနဓာရဏပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန သိက္ခေယ္ယ။ သမဏူပာသနသ္သ စာတိ သမိတပာပာနံ သမဏာနံ ကလ္ယာဏမိတ္တာနံ ဥပာသကာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပယိရုပာသနဉ္စေဝ ပဋိပတ္တိယာ တေသံ သမီပစရိယဉ္စ သိက္ခေယ္ယ။ ဧကာသနသ္သ စ ရဟော စိတ္တဝူပသမသ္သ စာတိ ဧကသ္သ အသဟာယသ္သ ကာယဝိဝေကံ အနုဗ္ရူဟန္တသ္သ ရဟော ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန အာသနံ နိသဇ္ဇံ သိက္ခေယ္ယ။ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဘာဝနဉ္စ မတ္ထကံ ပာပေန္တော သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တသ္သ ဝူပသမဉ္စ သိက္ခေယ္ယ။ ယာဟိ အဓိသီလသိက္ခာဒီဟိ ကိလေသာ အစ္စန္တမေဝ ဝူပသန္တာ ပဟီနာ ဟောန္တိ, တာ မဂ္ဂဖလသိက္ခာ သိက္ခန္တသ္သ အစ္စန္တမေဝ စိတ္တံ ဝူပသန္တံ နာမ ဟောတီတိ။ ဂာထာပရိယောသာနေ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၄၇.၅၉-၇၂) –
Idāni taṃ sasambhāre samathavipassanādhamme niyojento ‘‘subhāsitassā’’tiādinā tatiyaṃ gāthamāha. Tattha subhāsitassa sikkhethāti appicchakathādibhedaṃ subhāsitaṃ pariyattidhammaṃ savanadhāraṇaparipucchādivasena sikkheyya. Samaṇūpāsanassa cāti samitapāpānaṃ samaṇānaṃ kalyāṇamittānaṃ upāsakānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamitvā payirupāsanañceva paṭipattiyā tesaṃ samīpacariyañca sikkheyya. Ekāsanassa ca raho cittavūpasamassa cāti ekassa asahāyassa kāyavivekaṃ anubrūhantassa raho kammaṭṭhānānuyogavasena āsanaṃ nisajjaṃ sikkheyya. Evaṃ kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto bhāvanañca matthakaṃ pāpento samucchedavasena kilesānaṃ cittassa vūpasamañca sikkheyya. Yāhi adhisīlasikkhādīhi kilesā accantameva vūpasantā pahīnā honti, tā maggaphalasikkhā sikkhantassa accantameva cittaṃ vūpasantaṃ nāma hotīti. Gāthāpariyosāne vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.59-72) –
‘‘အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ ဟိမဝံ၊ မန္တေ ဝာစေမဟံ တဒာ။
‘‘Ajjhogāhetvā himavaṃ, mante vācemahaṃ tadā;
စတုပညာသသဟသ္သာနိ၊ သိသ္သာ မယ္ဟံ ဥပဋ္ဌဟုံ။
Catupaññāsasahassāni, sissā mayhaṃ upaṭṭhahuṃ.
‘‘အဓိတာ ဝေဒဂူ သဗ္ဗေ၊ ဆဠင္ဂေ ပာရမိံ ဂတာ။
‘‘Adhitā vedagū sabbe, chaḷaṅge pāramiṃ gatā;
သကဝိဇ္ဇာဟုပတ္ထဒ္ဓာ၊ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တိ တေ။
Sakavijjāhupatthaddhā, himavante vasanti te.
‘‘စဝိတ္ဝာ တုသိတာ ကာယာ၊ ဒေဝပုတ္တော မဟာယသော။
‘‘Cavitvā tusitā kāyā, devaputto mahāyaso;
ဥပ္ပဇ္ဇိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ၊ သမ္ပဇာနော ပတိသ္သတော။
Uppajji mātukucchismiṃ, sampajāno patissato.
‘‘သမ္ဗုဒ္ဓေ ဥပပဇ္ဇန္တေ၊ ဒသသဟသ္သိ ကမ္ပထ။
‘‘Sambuddhe upapajjante, dasasahassi kampatha;
အန္ဓာ စက္ခုံ အလဘိံသု၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တမ္ဟိ နာယကေ။
Andhā cakkhuṃ alabhiṃsu, uppajjantamhi nāyake.
‘‘သဗ္ဗာကာရံ ပကမ္ပိတ္ထ၊ ကေဝလာ ဝသုဓာ အယံ။
‘‘Sabbākāraṃ pakampittha, kevalā vasudhā ayaṃ;
နိဂ္ဃောသသဒ္ဒံ သုတ္ဝာန၊ ဥဗ္ဗိဇ္ဇိံသု မဟာဇနာ။
Nigghosasaddaṃ sutvāna, ubbijjiṃsu mahājanā.
‘‘သဗ္ဗေ ဇနာ သမာဂမ္မ၊ အာဂစ္ဆုံ မမ သန္တိကံ။
‘‘Sabbe janā samāgamma, āgacchuṃ mama santikaṃ;
ဝသုဓာယံ ပကမ္ပိတ္ထ၊ ကိံ ဝိပာကော ဘဝိသ္သတိ။
Vasudhāyaṃ pakampittha, kiṃ vipāko bhavissati.
‘‘အဝစာသိံ တဒာ တေသံ၊ မာ ဘေထ နတ္ထိ ဝော ဘယံ။
‘‘Avacāsiṃ tadā tesaṃ, mā bhetha natthi vo bhayaṃ;
ဝိသဋ္ဌာ ဟောထ သဗ္ဗေပိ၊ ဥပ္ပာဒောယံ သုဝတ္ထိကော။
Visaṭṭhā hotha sabbepi, uppādoyaṃ suvatthiko.
‘‘အဋ္ဌဟေတူဟိ သမ္ဖုသ္သ၊ ဝသုဓာယံ ပကမ္ပတိ။
‘‘Aṭṭhahetūhi samphussa, vasudhāyaṃ pakampati;
တထာ နိမိတ္တာ ဒိသ္သန္တိ၊ ဩဘာသော ဝိပုလော မဟာ။
Tathā nimittā dissanti, obhāso vipulo mahā.
‘‘အသံသယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော၊ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သတိ စက္ခုမာ။
‘‘Asaṃsayaṃ buddhaseṭṭho, uppajjissati cakkhumā;
သညာပေတ္ဝာန ဇနတံ၊ ပဉ္စသီလေ ကထေသဟံ။
Saññāpetvāna janataṃ, pañcasīle kathesahaṃ.
‘‘သုတ္ဝာန ပဉ္စသီလာနိ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဉ္စ ဒုလ္လဘံ။
‘‘Sutvāna pañcasīlāni, buddhuppādañca dullabhaṃ;
ဥဗ္ဗေဂဇာတာ သုမနာ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ အဟံသု တေ။
Ubbegajātā sumanā, tuṭṭhahaṭṭhā ahaṃsu te.
‘‘ဒ္ဝေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ နိမိတ္တံ ဝိယာကရိံ။
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ nimittaṃ viyākariṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗ္ယာကရဏသ္သိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, byākaraṇassidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ဝာရဏတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Vāraṇattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၇. ဝာရဏတ္ထေရဂာထာ • 7. Vāraṇattheragāthā