Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
7. වාරණත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
7. Vāraṇattheragāthāvaṇṇanā
යොධ කොචි මනුස්සෙසූති ආයස්මතො වාරණත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි කරොන්තො ඉතො ද්වානවුතෙ කප්පෙ තිස්සස්ස භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු පාරගූ හුත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා චතුපණ්ණාසසහස්සානං අන්තෙවාසිකානං මන්තෙ වාචෙන්තො වසති. තෙන ච සමයෙන තිස්සස්ස භගවතො බොධිසත්තභූතස්ස තුසිතා කායා චවිත්වා චරිමභවෙ මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමනෙන මහාපථවිකම්පො අහොසි. තං දිස්වා මහාජනො භීතො සංවිග්ගො නං ඉසිං උපසඞ්කමිත්වා පථවිකම්පනකාරණං පුච්ඡි. සො ‘‘මහාබොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමි, තෙනායං පථවිකම්පො, තස්මා මා භායථා’’ති බුද්ධුප්පාදස්ස පුබ්බනිමිත්තභාවං කථෙත්වා සමස්සාසෙසි, බුද්ධාරම්මණඤ්ච පීතිං පටිවෙදෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කොසලරට්ඨෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වාරණොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො අඤ්ඤතරස්ස ආරඤ්ඤකස්ස ථෙරස්ස සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා ලද්ධප්පසාදො පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කරොති. සො එකදිවසං බුද්ධුපට්ඨානං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ අහිනකුලෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං කලහං කත්වා කාලඞ්කතෙ දිස්වා ‘‘ඉමෙ සත්තා අඤ්ඤමඤ්ඤවිරොධෙන ජීවිතක්ඛයං පත්තා’’ති සංවිග්ගමානසො හුත්වා භගවතො සන්තිකං ගතො, තස්ස භගවා චිත්තාචාරං ඤත්වා තදනුරූපමෙව ඔවාදං දෙන්තො –
Yodha koci manussesūti āyasmato vāraṇattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito dvānavute kappe tissassa bhagavato uppattito puretarameva brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu pāragū hutvā isipabbajjaṃ pabbajitvā catupaṇṇāsasahassānaṃ antevāsikānaṃ mante vācento vasati. Tena ca samayena tissassa bhagavato bodhisattabhūtassa tusitā kāyā cavitvā carimabhave mātukucchiṃ okkamanena mahāpathavikampo ahosi. Taṃ disvā mahājano bhīto saṃviggo naṃ isiṃ upasaṅkamitvā pathavikampanakāraṇaṃ pucchi. So ‘‘mahābodhisatto mātukucchiṃ okkami, tenāyaṃ pathavikampo, tasmā mā bhāyathā’’ti buddhuppādassa pubbanimittabhāvaṃ kathetvā samassāsesi, buddhārammaṇañca pītiṃ paṭivedesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vāraṇoti laddhanāmo vayappatto aññatarassa āraññakassa therassa santike dhammaṃ sutvā laddhappasādo pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti. So ekadivasaṃ buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto antarāmagge ahinakule aññamaññaṃ kalahaṃ katvā kālaṅkate disvā ‘‘ime sattā aññamaññavirodhena jīvitakkhayaṃ pattā’’ti saṃviggamānaso hutvā bhagavato santikaṃ gato, tassa bhagavā cittācāraṃ ñatvā tadanurūpameva ovādaṃ dento –
237.
237.
‘‘යොධ කොචි මනුස්සෙසු, පරපාණානි හිංසති;
‘‘Yodha koci manussesu, parapāṇāni hiṃsati;
අස්මා ලොකා පරම්හා ච, උභයා ධංසතෙ නරො.
Asmā lokā paramhā ca, ubhayā dhaṃsate naro.
238.
238.
‘‘යො ච මෙත්තෙන චිත්තෙන, සබ්බපාණානුකම්පති;
‘‘Yo ca mettena cittena, sabbapāṇānukampati;
බහුඤ්හි සො පසවති, පුඤ්ඤං තාදිසකො නරො.
Bahuñhi so pasavati, puññaṃ tādisako naro.
239.
239.
‘‘සුභාසිතස්ස සික්ඛෙථ, සමණූපාසනස්ස ච;
‘‘Subhāsitassa sikkhetha, samaṇūpāsanassa ca;
එකාසනස්ස ච රහො, චිත්තවූපසමස්සා චා’’ති. – තිස්සො ගාථා අභාසි;
Ekāsanassa ca raho, cittavūpasamassā cā’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
තත්ථ යොධ කොචි මනුස්සෙසූති ඉධ මනුස්සෙසු යො කොචි ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා ගහට්ඨො වා පබ්බජිතො වා. මනුස්සග්ගහණඤ්චෙත්ථ උක්කට්ඨසත්තනිදස්සනන්ති දට්ඨබ්බං. පරපාණානි හිංසතීති පරසත්තෙ මාරෙති විබාධති ච. අස්මා ලොකාති ඉධ ලොකතො. පරම්හාති පරලොකතො. උභයා ධංසතෙති උභයතො ධංසති, උභයලොකපරියාපන්නහිතසුඛතො පරිහායතීති අත්ථො. නරොති සත්තො.
Tattha yodha koci manussesūti idha manussesu yo koci khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā. Manussaggahaṇañcettha ukkaṭṭhasattanidassananti daṭṭhabbaṃ. Parapāṇāni hiṃsatīti parasatte māreti vibādhati ca. Asmā lokāti idha lokato. Paramhāti paralokato. Ubhayā dhaṃsateti ubhayato dhaṃsati, ubhayalokapariyāpannahitasukhato parihāyatīti attho. Naroti satto.
එවං පරපීළාලක්ඛණං පාපධම්මං දස්සෙත්වා ඉදානි පරපීළානිවත්තිලක්ඛණං කුසලං ධම්මං දස්සෙන්තො ‘‘යො ච මෙත්තෙනා’’තිආදිනා දුතියං ගාථමාහ. තත්ථ මෙත්තෙන චිත්තෙනාති මෙත්තාසම්පයුත්තෙන චිත්තෙන අප්පනාපත්තෙන ඉතරීතරෙන වා. සබ්බපාණානුකම්පතීති සබ්බෙ පාණෙ අත්තනො ඔරසපුත්තෙ විය මෙත්තායති. බහුඤ්හි සො පසවති, පුඤ්ඤං තාදිසකො නරොති සො තථාරූපො මෙත්තාවිහාරී පුග්ගලො බහුං මහන්තං අනප්පකං කුසලං පසවති පටිලභති අධිගච්ඡති.
Evaṃ parapīḷālakkhaṇaṃ pāpadhammaṃ dassetvā idāni parapīḷānivattilakkhaṇaṃ kusalaṃ dhammaṃ dassento ‘‘yo ca mettenā’’tiādinā dutiyaṃ gāthamāha. Tattha mettena cittenāti mettāsampayuttena cittena appanāpattena itarītarena vā. Sabbapāṇānukampatīti sabbe pāṇe attano orasaputte viya mettāyati. Bahuñhi so pasavati, puññaṃ tādisako naroti so tathārūpo mettāvihārī puggalo bahuṃ mahantaṃ anappakaṃ kusalaṃ pasavati paṭilabhati adhigacchati.
ඉදානි තං සසම්භාරෙ සමථවිපස්සනාධම්මෙ නියොජෙන්තො ‘‘සුභාසිතස්සා’’තිආදිනා තතියං ගාථමාහ. තත්ථ සුභාසිතස්ස සික්ඛෙථාති අප්පිච්ඡකථාදිභෙදං සුභාසිතං පරියත්තිධම්මං සවනධාරණපරිපුච්ඡාදිවසෙන සික්ඛෙය්ය. සමණූපාසනස්ස චාති සමිතපාපානං සමණානං කල්යාණමිත්තානං උපාසකානං කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පයිරුපාසනඤ්චෙව පටිපත්තියා තෙසං සමීපචරියඤ්ච සික්ඛෙය්ය. එකාසනස්ස ච රහො චිත්තවූපසමස්ස චාති එකස්ස අසහායස්ස කායවිවෙකං අනුබ්රූහන්තස්ස රහො කම්මට්ඨානානුයොගවසෙන ආසනං නිසජ්ජං සික්ඛෙය්ය. එවං කම්මට්ඨානං අනුයුඤ්ජන්තො භාවනඤ්ච මත්ථකං පාපෙන්තො සමුච්ඡෙදවසෙන කිලෙසානං චිත්තස්ස වූපසමඤ්ච සික්ඛෙය්ය. යාහි අධිසීලසික්ඛාදීහි කිලෙසා අච්චන්තමෙව වූපසන්තා පහීනා හොන්ති, තා මග්ගඵලසික්ඛා සික්ඛන්තස්ස අච්චන්තමෙව චිත්තං වූපසන්තං නාම හොතීති. ගාථාපරියොසානෙ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.47.59-72) –
Idāni taṃ sasambhāre samathavipassanādhamme niyojento ‘‘subhāsitassā’’tiādinā tatiyaṃ gāthamāha. Tattha subhāsitassa sikkhethāti appicchakathādibhedaṃ subhāsitaṃ pariyattidhammaṃ savanadhāraṇaparipucchādivasena sikkheyya. Samaṇūpāsanassa cāti samitapāpānaṃ samaṇānaṃ kalyāṇamittānaṃ upāsakānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamitvā payirupāsanañceva paṭipattiyā tesaṃ samīpacariyañca sikkheyya. Ekāsanassa ca raho cittavūpasamassa cāti ekassa asahāyassa kāyavivekaṃ anubrūhantassa raho kammaṭṭhānānuyogavasena āsanaṃ nisajjaṃ sikkheyya. Evaṃ kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto bhāvanañca matthakaṃ pāpento samucchedavasena kilesānaṃ cittassa vūpasamañca sikkheyya. Yāhi adhisīlasikkhādīhi kilesā accantameva vūpasantā pahīnā honti, tā maggaphalasikkhā sikkhantassa accantameva cittaṃ vūpasantaṃ nāma hotīti. Gāthāpariyosāne vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.59-72) –
‘‘අජ්ඣොගාහෙත්වා හිමවං, මන්තෙ වාචෙමහං තදා;
‘‘Ajjhogāhetvā himavaṃ, mante vācemahaṃ tadā;
චතුපඤ්ඤාසසහස්සානි, සිස්සා මය්හං උපට්ඨහුං.
Catupaññāsasahassāni, sissā mayhaṃ upaṭṭhahuṃ.
‘‘අධිතා වෙදගූ සබ්බෙ, ඡළඞ්ගෙ පාරමිං ගතා;
‘‘Adhitā vedagū sabbe, chaḷaṅge pāramiṃ gatā;
සකවිජ්ජාහුපත්ථද්ධා, හිමවන්තෙ වසන්ති තෙ.
Sakavijjāhupatthaddhā, himavante vasanti te.
‘‘චවිත්වා තුසිතා කායා, දෙවපුත්තො මහායසො;
‘‘Cavitvā tusitā kāyā, devaputto mahāyaso;
උප්පජ්ජි මාතුකුච්ඡිස්මිං, සම්පජානො පතිස්සතො.
Uppajji mātukucchismiṃ, sampajāno patissato.
‘‘සම්බුද්ධෙ උපපජ්ජන්තෙ, දසසහස්සි කම්පථ;
‘‘Sambuddhe upapajjante, dasasahassi kampatha;
අන්ධා චක්ඛුං අලභිංසු, උප්පජ්ජන්තම්හි නායකෙ.
Andhā cakkhuṃ alabhiṃsu, uppajjantamhi nāyake.
‘‘සබ්බාකාරං පකම්පිත්ථ, කෙවලා වසුධා අයං;
‘‘Sabbākāraṃ pakampittha, kevalā vasudhā ayaṃ;
නිග්ඝොසසද්දං සුත්වාන, උබ්බිජ්ජිංසු මහාජනා.
Nigghosasaddaṃ sutvāna, ubbijjiṃsu mahājanā.
‘‘සබ්බෙ ජනා සමාගම්ම, ආගච්ඡුං මම සන්තිකං;
‘‘Sabbe janā samāgamma, āgacchuṃ mama santikaṃ;
වසුධායං පකම්පිත්ථ, කිං විපාකො භවිස්සති.
Vasudhāyaṃ pakampittha, kiṃ vipāko bhavissati.
‘‘අවචාසිං තදා තෙසං, මා භෙථ නත්ථි වො භයං;
‘‘Avacāsiṃ tadā tesaṃ, mā bhetha natthi vo bhayaṃ;
විසට්ඨා හොථ සබ්බෙපි, උප්පාදොයං සුවත්ථිකො.
Visaṭṭhā hotha sabbepi, uppādoyaṃ suvatthiko.
‘‘අට්ඨහෙතූහි සම්ඵුස්ස, වසුධායං පකම්පති;
‘‘Aṭṭhahetūhi samphussa, vasudhāyaṃ pakampati;
තථා නිමිත්තා දිස්සන්ති, ඔභාසො විපුලො මහා.
Tathā nimittā dissanti, obhāso vipulo mahā.
‘‘අසංසයං බුද්ධසෙට්ඨො, උප්පජ්ජිස්සති චක්ඛුමා;
‘‘Asaṃsayaṃ buddhaseṭṭho, uppajjissati cakkhumā;
සඤ්ඤාපෙත්වාන ජනතං, පඤ්චසීලෙ කථෙසහං.
Saññāpetvāna janataṃ, pañcasīle kathesahaṃ.
‘‘සුත්වාන පඤ්චසීලානි, බුද්ධුප්පාදඤ්ච දුල්ලභං;
‘‘Sutvāna pañcasīlāni, buddhuppādañca dullabhaṃ;
උබ්බෙගජාතා සුමනා, තුට්ඨහට්ඨා අහංසු තෙ.
Ubbegajātā sumanā, tuṭṭhahaṭṭhā ahaṃsu te.
‘‘ද්වෙනවුතෙ ඉතො කප්පෙ, යං නිමිත්තං වියාකරිං;
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ nimittaṃ viyākariṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බ්යාකරණස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, byākaraṇassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
වාරණත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Vāraṇattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 7. වාරණත්ථෙරගාථා • 7. Vāraṇattheragāthā