Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya

८. वासेट्ठसुत्तं

8. Vāseṭṭhasuttaṃ

४५४. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा इच्छानङ्गले ¹ विहरति इच्छानङ्गलवनसण्डे। तेन खो पन समयेन सम्बहुला अभिञ्‍ञाता अभिञ्‍ञाता ब्राह्मणमहासाला इच्छानङ्गले पटिवसन्ति, सेय्यथिदं – चङ्की ब्राह्मणो, तारुक्खो ब्राह्मणो, पोक्खरसाति ब्राह्मणो, जाणुस्सोणि ² ब्राह्मणो, तोदेय्यो ब्राह्मणो, अञ्‍ञे च अभिञ्‍ञाता अभिञ्‍ञाता ब्राह्मणमहासाला। अथ खो वासेट्ठभारद्वाजानं माणवानं जङ्घाविहारं अनुचङ्कमन्तानं अनुविचरन्तानं ³ अयमन्तराकथा उदपादि – ‘‘कथं, भो, ब्राह्मणो होती’’ति? भारद्वाजो माणवो एवमाह – ‘‘यतो खो, भो, उभतो सुजातो मातितो च पितितो च संसुद्धगहणिको याव सत्तमा पितामहयुगा अक्खित्तो अनुपक्‍कुट्ठो जातिवादेन – एत्तावता खो, भो, ब्राह्मणो होती’’ति। वासेट्ठो माणवो एवमाह – ‘‘यतो खो, भो, सीलवा च होति वत्तसम्पन्‍नो ⁴ च – एत्तावता खो, भो, ब्राह्मणो होती’’ति। नेव खो असक्खि भारद्वाजो माणवो वासेट्ठं माणवं सञ्‍ञापेतुं, न पन असक्खि वासेट्ठो माणवो भारद्वाजं माणवं सञ्‍ञापेतुं। अथ खो वासेट्ठो माणवो भारद्वाजं माणवं आमन्तेसि – ‘‘अयं खो, भो भारद्वाज, समणो गोतमो सक्यपुत्तो सक्यकुला पब्बजितो इच्छानङ्गले विहरति इच्छानङ्गलवनसण्डे। तं खो पन भवन्तं गोतमं एवं कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गतो – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्‍जाचरणसम्पन्‍नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’ति। आयाम, भो भारद्वाज, येन समणो गोतमो तेनुपसङ्कमिस्साम; उपसङ्कमित्वा समणं गोतमं एतमत्थं पुच्छिस्साम। यथा नो समणो गोतमो ब्याकरिस्सति तथा नं धारेस्सामा’’ति। ‘‘एवं, भो’’ति खो भारद्वाजो माणवो वासेट्ठस्स माणवस्स पच्‍चस्सोसि।

454. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā icchānaṅgale ⁵ viharati icchānaṅgalavanasaṇḍe. Tena kho pana samayena sambahulā abhiññātā abhiññātā brāhmaṇamahāsālā icchānaṅgale paṭivasanti, seyyathidaṃ – caṅkī brāhmaṇo, tārukkho brāhmaṇo, pokkharasāti brāhmaṇo, jāṇussoṇi ⁶ brāhmaṇo, todeyyo brāhmaṇo, aññe ca abhiññātā abhiññātā brāhmaṇamahāsālā. Atha kho vāseṭṭhabhāradvājānaṃ māṇavānaṃ jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamantānaṃ anuvicarantānaṃ ⁷ ayamantarākathā udapādi – ‘‘kathaṃ, bho, brāhmaṇo hotī’’ti? Bhāradvājo māṇavo evamāha – ‘‘yato kho, bho, ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena – ettāvatā kho, bho, brāhmaṇo hotī’’ti. Vāseṭṭho māṇavo evamāha – ‘‘yato kho, bho, sīlavā ca hoti vattasampanno ⁸ ca – ettāvatā kho, bho, brāhmaṇo hotī’’ti. Neva kho asakkhi bhāradvājo māṇavo vāseṭṭhaṃ māṇavaṃ saññāpetuṃ, na pana asakkhi vāseṭṭho māṇavo bhāradvājaṃ māṇavaṃ saññāpetuṃ. Atha kho vāseṭṭho māṇavo bhāradvājaṃ māṇavaṃ āmantesi – ‘‘ayaṃ kho, bho bhāradvāja, samaṇo gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito icchānaṅgale viharati icchānaṅgalavanasaṇḍe. Taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato – ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. Āyāma, bho bhāradvāja, yena samaṇo gotamo tenupasaṅkamissāma; upasaṅkamitvā samaṇaṃ gotamaṃ etamatthaṃ pucchissāma. Yathā no samaṇo gotamo byākarissati tathā naṃ dhāressāmā’’ti. ‘‘Evaṃ, bho’’ti kho bhāradvājo māṇavo vāseṭṭhassa māṇavassa paccassosi.

४५५. अथ खो वासेट्ठभारद्वाजा माणवा येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवता सद्धिं सम्मोदिंसु। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्‍नो खो वासेट्ठो माणवो भगवन्तं गाथाहि अज्झभासि –

455. Atha kho vāseṭṭhabhāradvājā māṇavā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinno kho vāseṭṭho māṇavo bhagavantaṃ gāthāhi ajjhabhāsi –

‘‘अनुञ्‍ञातपटिञ्‍ञाता, तेविज्‍जा मयमस्मुभो।

‘‘Anuññātapaṭiññātā, tevijjā mayamasmubho;

अहं पोक्खरसातिस्स, तारुक्खस्सायं माणवो॥

Ahaṃ pokkharasātissa, tārukkhassāyaṃ māṇavo.

‘‘तेविज्‍जानं यदक्खातं, तत्र केवलिनोस्मसे।

‘‘Tevijjānaṃ yadakkhātaṃ, tatra kevalinosmase;

पदकस्मा वेय्याकरणा ⁹, जप्पे आचरियसादिसा।

Padakasmā veyyākaraṇā ¹⁰, jappe ācariyasādisā;

तेसं नो जातिवादस्मिं, विवादो अत्थि गोतम॥

Tesaṃ no jātivādasmiṃ, vivādo atthi gotama.

‘‘जातिया ब्राह्मणो होति, भारद्वाजो इति भासति।

‘‘Jātiyā brāhmaṇo hoti, bhāradvājo iti bhāsati;

अहञ्‍च कम्मुना ¹¹ ब्रूमि, एवं जानाहि चक्खुम॥

Ahañca kammunā ¹² brūmi, evaṃ jānāhi cakkhuma.

‘‘ते न सक्‍कोम ञापेतुं ¹³, अञ्‍ञमञ्‍ञं मयं उभो।

‘‘Te na sakkoma ñāpetuṃ ¹⁴, aññamaññaṃ mayaṃ ubho;

भवन्तं पुट्ठुमागमा, सम्बुद्धं इति विस्सुतं॥

Bhavantaṃ puṭṭhumāgamā, sambuddhaṃ iti vissutaṃ.

‘‘चन्दं यथा खयातीतं, पेच्‍च पञ्‍जलिका जना।

‘‘Candaṃ yathā khayātītaṃ, pecca pañjalikā janā;

वन्दमाना नमस्सन्ति, लोकस्मिं गोतमं॥

Vandamānā namassanti, lokasmiṃ gotamaṃ.

‘‘चक्खुं लोके समुप्पन्‍नं, मयं पुच्छाम गोतमं।

‘‘Cakkhuṃ loke samuppannaṃ, mayaṃ pucchāma gotamaṃ;

जातिया ब्राह्मणो होति, उदाहु भवति कम्मुना ¹⁵।

Jātiyā brāhmaṇo hoti, udāhu bhavati kammunā ¹⁶;

अजानतं नो पब्रूहि, यथा जानेमु ब्राह्मण’’न्ति॥

Ajānataṃ no pabrūhi, yathā jānemu brāhmaṇa’’nti.

४५६.

456.

‘‘तेसं वो अहं ब्यक्खिस्सं, (वासेट्ठाति भगवा)

‘‘Tesaṃ vo ahaṃ byakkhissaṃ, (vāseṭṭhāti bhagavā)

अनुपुब्बं यथातथं।

Anupubbaṃ yathātathaṃ;

जातिविभङ्गं पाणानं, अञ्‍ञमञ्‍ञाहि जातियो॥

Jātivibhaṅgaṃ pāṇānaṃ, aññamaññāhi jātiyo.

‘‘तिणरुक्खेपि जानाथ, न चापि पटिजानरे।

‘‘Tiṇarukkhepi jānātha, na cāpi paṭijānare;