| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථා • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
9. වාසෙට්‌ඨසුත්‌තවණ්‌ණනා
9. Vāseṭṭhasuttavaṇṇanā
එවං මෙ සුතන්‌ති වාසෙට්‌ඨසුත්‌තං. කා උප්‌පත්‌ති? අයමෙව යාස්‌ස නිදානෙ වුත්‌තා අත්‌ථවණ්‌ණනං පනස්‌ස වුත්‌තනයානි උත්‌තානත්‌ථානි ච පදානි පරිහරන්‌තා කරිස්‌සාම. ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලොති ගාමස්‌ස නාමං. බ්‍රාහ්‌මණමහාසාලානං චඞ්‌කී තාරුක්‌ඛො තොදෙය්‍යොති වොහාරනාමමෙතං. පොක්‌ඛරසාති ජාණුස්‌සොණීති නෙමිත්‌තිකං. තෙසු කිර එකො හිමවන්‌තපස්‌සෙ පොක්‌ඛරණියා පදුමෙ නිබ්‌බත්‌තො, අඤ්‌ඤතරො තාපසො තං පදුමං ගහෙත්‌වා තත්‌ථ සයිතං දාරකං දිස්‌වා සංවඩ්‌ඪෙත්‌වා රඤ්‌ඤො දස්‌සෙසි. පොක්‌ඛරෙ සයිතත්‌තා ‘‘පොක්‌ඛරසාතී’’ති චස්‌ස නාමමකාසි. එකස්‌ස ඨානන්‌තරෙ නෙමිත්‌තිකං. තෙන කිර ජාණුස්‌සොණිනාමකං පුරොහිතට්‌ඨානං ලද්‌ධං, සො තෙනෙව පඤ්‌ඤායි.
Evaṃme sutanti vāseṭṭhasuttaṃ. Kā uppatti? Ayameva yāssa nidāne vuttā atthavaṇṇanaṃ panassa vuttanayāni uttānatthāni ca padāni pariharantā karissāma. Icchānaṅgaloti gāmassa nāmaṃ. Brāhmaṇamahāsālānaṃ caṅkī tārukkho todeyyoti vohāranāmametaṃ. Pokkharasāti jāṇussoṇīti nemittikaṃ. Tesu kira eko himavantapasse pokkharaṇiyā padume nibbatto, aññataro tāpaso taṃ padumaṃ gahetvā tattha sayitaṃ dārakaṃ disvā saṃvaḍḍhetvā rañño dassesi. Pokkhare sayitattā ‘‘pokkharasātī’’ti cassa nāmamakāsi. Ekassa ṭhānantare nemittikaṃ. Tena kira jāṇussoṇināmakaṃ purohitaṭṭhānaṃ laddhaṃ, so teneva paññāyi.
තෙ සබ්‌බෙපි අඤ්‌ඤෙ ච අභිඤ්‌ඤාතා අභිඤ්‌ඤාතා බ්‍රාහ්‌මණමහාසාලා කස්‌මා ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලෙ පටිවසන්‌තීති? වෙදසජ්‌ඣායනපරිවීමංසනත්‌ථං. තෙන කිර සමයෙන කොසලජනපදෙ වෙදකා බ්‍රාහ්‌මණා වෙදානං සජ්‌ඣායකරණත්‌ථඤ්‌ච අත්‌ථූපපරික්‌ඛණත්‌ථඤ්‌ච තස්‌මිංයෙව ගාමෙ සන්‌නිපතන්‌ති. තෙන තෙපි අන්‌තරන්‌තරා අත්‌තනො භොගගාමතො ආගම්‌ම තත්‌ථ පටිවසන්‌ති.
Te sabbepi aññe ca abhiññātā abhiññātā brāhmaṇamahāsālā kasmā icchānaṅgale paṭivasantīti? Vedasajjhāyanaparivīmaṃsanatthaṃ. Tena kira samayena kosalajanapade vedakā brāhmaṇā vedānaṃ sajjhāyakaraṇatthañca atthūpaparikkhaṇatthañca tasmiṃyeva gāme sannipatanti. Tena tepi antarantarā attano bhogagāmato āgamma tattha paṭivasanti.
වාසෙට්‌ඨභාරද්‌වාජානන්‌ති වාසෙට්‌ඨස්‌ස ච භාරද්‌වාජස්‌ස ච. අයමන්‌තරාකථාති යං අත්‌තනො සහායකභාවානුරූපං කථං කථෙන්‌තා අනුවිචරිංසු, තස්‌සා කථාය අන්‌තරා වෙමජ්‌ඣෙයෙව අයං අඤ්‌ඤා කථා උදපාදීති වුත්‌තං හොති. සංසුද්‌ධගහණිකොති සංසුද්‌ධකුච්‌ඡිකො, සංසුද්‌ධාය බ්‍රාහ්‌මණියා එව කුච්‌ඡිස්‌මිං නිබ්‌බත්‌තොති අධිප්‌පායො. ‘‘සමවෙපාකිනියා ගහණියා’’තිආදීසු හි උදරග්‌ගි ‘‘ගහණී’’ති වුච්‌චති. ඉධ පන මාතුකුච්‌ඡි. යාව සත්‌තමාති මාතු මාතා, පිතු පිතාති එවං පටිලොමෙන යාව සත්‌ත ජාතියො. එත්‌ථ ච පිතාමහො ච පිතාමහී ච පිතාමහා, තථා මාතාමහො ච මාතාමහී ච මාතාමහා, පිතාමහා ච මාතාමහා ච පිතාමහායෙව. පිතාමහානං යුගං පිතාමහයුගං. යුගන්‌ති ආයුප්‌පමාණං. අභිලාපමත්‌තමෙව චෙතං, අත්‌ථතො පන පිතාමහායෙව පිතාමහයුගං. අක්‌ඛිත්‌තොති ජාතිං ආරබ්‌භ ‘‘කිං සො’’ති කෙනචි අනවඤ්‌ඤාතො . අනුපක්‌කුට්‌ඨොති ජාතිසන්‌දොසවාදෙන අනුපක්‌කුට්‌ඨපුබ්‌බො. වතසම්‌පන්‌නොති ආචාරසම්‌පන්‌නො. සඤ්‌ඤාපෙතුන්‌ති ඤාපෙතුං බොධෙතුං, නිරන්‌තරං කාතුන්‌ති වුත්‌තං හොති. ආයාමාති ගච්‌ඡාම.
Vāseṭṭhabhāradvājānanti vāseṭṭhassa ca bhāradvājassa ca. Ayamantarākathāti yaṃ attano sahāyakabhāvānurūpaṃ kathaṃ kathentā anuvicariṃsu, tassā kathāya antarā vemajjheyeva ayaṃ aññā kathā udapādīti vuttaṃ hoti. Saṃsuddhagahaṇikoti saṃsuddhakucchiko, saṃsuddhāya brāhmaṇiyā eva kucchismiṃ nibbattoti adhippāyo. ‘‘Samavepākiniyā gahaṇiyā’’tiādīsu hi udaraggi ‘‘gahaṇī’’ti vuccati. Idha pana mātukucchi. Yāva sattamāti mātu mātā, pitu pitāti evaṃ paṭilomena yāva satta jātiyo. Ettha ca pitāmaho ca pitāmahī ca pitāmahā, tathā mātāmaho ca mātāmahī ca mātāmahā, pitāmahā ca mātāmahā ca pitāmahāyeva. Pitāmahānaṃ yugaṃ pitāmahayugaṃ. Yuganti āyuppamāṇaṃ. Abhilāpamattameva cetaṃ, atthato pana pitāmahāyeva pitāmahayugaṃ. Akkhittoti jātiṃ ārabbha ‘‘kiṃ so’’ti kenaci anavaññāto . Anupakkuṭṭhoti jātisandosavādena anupakkuṭṭhapubbo. Vatasampannoti ācārasampanno. Saññāpetunti ñāpetuṃ bodhetuṃ, nirantaraṃ kātunti vuttaṃ hoti. Āyāmāti gacchāma.
600. අනුඤ්‌ඤාතපටිඤ්‌ඤාතාති ‘‘තෙවිජ්‌ජා තුම්‌හෙ’’ති එවං මයං ආචරියෙහි ච අනුඤ්‌ඤාතා අත්‌තනා ච පටිජානිම්‌හාති අත්‌ථො. අස්‌මාති භවාම. උභොති ද්‌වෙපි ජනා. අහං පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස, තාරුක්‌ඛස්‌සායං මාණවොති අහං පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස ජෙට්‌ඨන්‌තෙවාසී අග්‌ගසිස්‌සො, අයං තාරුක්‌ඛස්‌සාති අධිප්‌පායෙන භණති ආචරියසම්‌පත්‌තිං අත්‌තනො සම්‌පත්‌තිඤ්‌ච දීපෙන්‌තො.
600.Anuññātapaṭiññātāti ‘‘tevijjā tumhe’’ti evaṃ mayaṃ ācariyehi ca anuññātā attanā ca paṭijānimhāti attho. Asmāti bhavāma. Ubhoti dvepi janā. Ahaṃ pokkharasātissa, tārukkhassāyaṃ māṇavoti ahaṃ pokkharasātissa jeṭṭhantevāsī aggasisso, ayaṃ tārukkhassāti adhippāyena bhaṇati ācariyasampattiṃ attano sampattiñca dīpento.
601. තෙවිජ්‌ජානන්‌ති තිවෙදානං. කෙවලිනොති නිට්‌ඨඞ්‌ගතා. අස්‌මසෙති අම්‌හ භවාම. ඉදානි තං කෙවලිභාවං විත්‌ථාරෙන්‌තො ආහ – ‘‘පදකස්‌මා…පෙ.… සාදිසා’’ති. තත්‌ථ ජප්‌පෙති වෙදෙ. කම්‌මුනාති දසවිධෙන කුසලකම්‌මපථකම්‌මුනා. අයඤ්‌හි පුබ්‌බෙ සත්‌තවිධං කායවචීකම්‌මං සන්‌ධාය ‘‘යතො ඛො භො සීලවා හොතී’’ති ආහ. තිවිධං මනොකම්‌මං සන්‌ධාය ‘‘වතසම්‌පන්‌නො’’ති ආහ. තෙන සමන්‌නාගතො හි ආචාරසම්‌පන්‌නො හොති.
601.Tevijjānanti tivedānaṃ. Kevalinoti niṭṭhaṅgatā. Asmaseti amha bhavāma. Idāni taṃ kevalibhāvaṃ vitthārento āha – ‘‘padakasmā…pe… sādisā’’ti. Tattha jappeti vede. Kammunāti dasavidhena kusalakammapathakammunā. Ayañhi pubbe sattavidhaṃ kāyavacīkammaṃ sandhāya ‘‘yato kho bho sīlavā hotī’’ti āha. Tividhaṃ manokammaṃ sandhāya ‘‘vatasampanno’’ti āha. Tena samannāgato hi ācārasampanno hoti.
602-5. ඉදානි තං වචනන්‌තරෙන දස්‌සෙන්‌තො ආහ – ‘‘අහඤ්‌ච කම්‌මුනා බ්‍රූමී’’ති. ඛයාතීතන්‌ති ඌනභාවං අතීතං, පරිපුණ්‌ණන්‌ති අත්‌ථො. පෙච්‌චාති උපගන්‌ත්‌වා. නමස්‌සන්‌තීති නමො කරොන්‌ති. චක්‌ඛුං ලොකෙ සමුප්‌පන්‌නන්‌ති අවිජ්‌ජන්‌ධකාරෙ ලොකෙ, තං අන්‌ධකාරං විධමිත්‌වා ලොකස්‌ස දිට්‌ඨධම්‌මිකාදිඅත්‌ථසන්‌දස්‌සනෙන චක්‌ඛු හුත්‌වා සමුප්‌පන්‌නං.
602-5. Idāni taṃ vacanantarena dassento āha – ‘‘ahañca kammunā brūmī’’ti. Khayātītanti ūnabhāvaṃ atītaṃ, paripuṇṇanti attho. Peccāti upagantvā. Namassantīti namo karonti. Cakkhuṃ loke samuppannanti avijjandhakāre loke, taṃ andhakāraṃ vidhamitvā lokassa diṭṭhadhammikādiatthasandassanena cakkhu hutvā samuppannaṃ.
606. එවං අභිත්‌ථවිත්‌වා වාසෙට්‌ඨෙන යාචිතො භගවා ද්‌වෙපි ජනෙ සඞ්‌ගණ්‌හන්‌තො ආහ – ‘‘තෙසං වො අහං බ්‍යක්‌ඛිස්‌ස’’න්‌තිආදි. තත්‌ථ බ්‍යක්‌ඛිස්‌සන්‌ති බ්‍යාකරිස්‌සාමි. අනුපුබ්‌බන්‌ති තිට්‌ඨතු තාව බ්‍රාහ්‌මණචින්‌තා, කීටපටඞ්‌ගතිණරුක්‌ඛතො පභුති වො අනුපුබ්‌බං බ්‍යක්‌ඛිස්‌සන්‌ති එවමෙත්‌ථ අධිප්‌පායො වෙදිතබ්‌බො, එවං විත්‌ථාරකථාය විනෙතබ්‌බා හි තෙ මාණවකා. ජාතිවිභඞ්‌ගන්‌ති ජාතිවිත්‌ථාරං. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤා හි ජාතියොති තෙසං තෙසඤ්‌හි පාණානං ජාතියො අඤ්‌ඤා අඤ්‌ඤා නානප්‌පකාරාති අත්‌ථො.
606. Evaṃ abhitthavitvā vāseṭṭhena yācito bhagavā dvepi jane saṅgaṇhanto āha – ‘‘tesaṃ vo ahaṃ byakkhissa’’ntiādi. Tattha byakkhissanti byākarissāmi. Anupubbanti tiṭṭhatu tāva brāhmaṇacintā, kīṭapaṭaṅgatiṇarukkhato pabhuti vo anupubbaṃ byakkhissanti evamettha adhippāyo veditabbo, evaṃ vitthārakathāya vinetabbā hi te māṇavakā. Jātivibhaṅganti jātivitthāraṃ. Aññamaññā hi jātiyoti tesaṃ tesañhi pāṇānaṃ jātiyo aññā aññā nānappakārāti attho.
607. තතො පාණානං ජාතිවිභඞ්‌ගෙ කථෙතබ්‌බෙ ‘‘තිණරුක්‌ඛෙපි ජානාථා’’ති අනුපාදින්‌නකානං තාව කථෙතුං ආරද්‌ධො. තං කිමත්‌ථමිති චෙ? උපාදින්‌නෙසු සුඛඤාපනත්‌ථං. අනුපාදින්‌නෙසු හි ජාතිභෙදෙ ගහිතෙ උපාදින්‌නෙසු සො පාකටතරො හොති. තත්‌ථ තිණානි නාම අන්‌තොඵෙග්‌ගූනි බහිසාරානි. තස්‌මා තාලනාළිකෙරාදයොපි තිණසඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. රුක්‌ඛා නාම බහිඵෙග්‌ගූ අන්‌තොසාරා. තිණානි ච රුක්‌ඛා ච තිණරුක්‌ඛා. තෙ උපයොගබහුවචනෙන දස්‌සෙන්‌තො ආහ – ‘‘තිණරුක්‌ඛෙපි ජානාථා’’ති. න චාපි පටිජානරෙති ‘‘මයං තිණා, මයං රුක්‌ඛා’’ති එවම්‌පි න පටිජානන්‌ති. ලිඞ්‌ගං ජාතිමයන්‌ති අපටිජානන්‌තානම්‌පි ච තෙසං ජාතිමයමෙව සණ්‌ඨානං අත්‌තනො මූලභූතතිණාදිසදිසමෙව හොති. කිං කාරණං? අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤා හි ජාතියො, යස්‌මා අඤ්‌ඤා තිණජාති, අඤ්‌ඤා රුක්‌ඛජාති; තිණෙසුපි අඤ්‌ඤා තාලජාති, අඤ්‌ඤා නාළිකෙරජාතීති එවං විත්‌ථාරෙතබ්‌බං.
607. Tato pāṇānaṃ jātivibhaṅge kathetabbe ‘‘tiṇarukkhepi jānāthā’’ti anupādinnakānaṃ tāva kathetuṃ āraddho. Taṃ kimatthamiti ce? Upādinnesu sukhañāpanatthaṃ. Anupādinnesu hi jātibhede gahite upādinnesu so pākaṭataro hoti. Tattha tiṇāni nāma antopheggūni bahisārāni. Tasmā tālanāḷikerādayopi tiṇasaṅgahaṃ gacchanti. Rukkhā nāma bahipheggū antosārā. Tiṇāni ca rukkhā ca tiṇarukkhā. Te upayogabahuvacanena dassento āha – ‘‘tiṇarukkhepi jānāthā’’ti. Na cāpi paṭijānareti ‘‘mayaṃ tiṇā, mayaṃ rukkhā’’ti evampi na paṭijānanti. Liṅgaṃ jātimayanti apaṭijānantānampi ca tesaṃ jātimayameva saṇṭhānaṃ attano mūlabhūtatiṇādisadisameva hoti. Kiṃ kāraṇaṃ? Aññamaññā hi jātiyo, yasmā aññā tiṇajāti, aññā rukkhajāti; tiṇesupi aññā tālajāti, aññā nāḷikerajātīti evaṃ vitthāretabbaṃ.
තෙන කිං දීපෙති? යං ජාතිවසෙන නානා හොති, තං අත්‌තනො පටිඤ්‌ඤං පරෙසං වා උපදෙසං විනාපි අඤ්‌ඤජාතිතො විසෙසෙන ගය්‌හති. යදි ච ජාතියා බ්‍රාහ්‌මණො භවෙය්‍ය, සොපි අත්‌තනො පටිඤ්‌ඤං පරෙසං වා උපදෙසං විනා ඛත්‌තියතො වෙස්‌සසුද්‌දතො වා විසෙසෙන ගය්‌හෙය්‍ය, න ච ගය්‌හති, තස්‌මා න ජාතියා බ්‍රාහ්‌මණොති. පරතො පන ‘‘යථා එතාසු ජාතීසූ’’ති ඉමාය ගාථාය එතමත්‌ථං වචීභෙදෙනෙව ආවිකරිස්‌සති.
Tena kiṃ dīpeti? Yaṃ jātivasena nānā hoti, taṃ attano paṭiññaṃ paresaṃ vā upadesaṃ vināpi aññajātito visesena gayhati. Yadi ca jātiyā brāhmaṇo bhaveyya, sopi attano paṭiññaṃ paresaṃ vā upadesaṃ vinā khattiyato vessasuddato vā visesena gayheyya, na ca gayhati, tasmā na jātiyā brāhmaṇoti. Parato pana ‘‘yathā etāsu jātīsū’’ti imāya gāthāya etamatthaṃ vacībhedeneva āvikarissati.
608. එවං අනුපාදින්‌නෙසු ජාතිභෙදං දස්‌සෙත්‌වා උපාදින්‌නෙසු තං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තතො කීටෙ’’ති එවමාදිමාහ. තත්‌ථ කීටාති කිමයො. පටඞ්‌ගාති පටඞ්‌ගායෙව. යාව කුන්‌ථකිපිල්‌ලිකෙති කුන්‌ථකිපිල්‌ලිකං පරියන්‌තං කත්‌වාති අත්‌ථො.
608. Evaṃ anupādinnesu jātibhedaṃ dassetvā upādinnesu taṃ dassento ‘‘tato kīṭe’’ti evamādimāha. Tattha kīṭāti kimayo. Paṭaṅgāti paṭaṅgāyeva. Yāva kunthakipilliketi kunthakipillikaṃ pariyantaṃ katvāti attho.
609. ඛුද්‌දකෙති කාළකකණ්‌ඩකාදයො. මහල්‌ලකෙති සසබිළාරාදයො. සබ්‌බෙ හි තෙ අනෙකවණ්‌ණා.
609.Khuddaketi kāḷakakaṇḍakādayo. Mahallaketi sasabiḷārādayo. Sabbe hi te anekavaṇṇā.
610. පාදූදරෙති උදරපාදෙ, උදරංයෙව යෙසං පාදාති වුත්‌තං හොති. දීඝපිට්‌ඨිකෙති සප්‌පානඤ්‌හි සීසතො යාව නඞ්‌ගුට්‌ඨා පිට්‌ඨි එව හොති, තෙන තෙ ‘‘දීඝපිට්‌ඨිකා’’ති වුච්‌චන්‌ති. තෙපි අනෙකප්‌පකාරා ආසීවිසාදිභෙදෙන.
610.Pādūdareti udarapāde, udaraṃyeva yesaṃ pādāti vuttaṃ hoti. Dīghapiṭṭhiketi sappānañhi sīsato yāva naṅguṭṭhā piṭṭhi eva hoti, tena te ‘‘dīghapiṭṭhikā’’ti vuccanti. Tepi anekappakārā āsīvisādibhedena.
611. ඔදකෙති උදකම්‌හි ජාතෙ. මච්‌ඡාපි අනෙකප්‌පකාරා රොහිතමච්‌ඡාදිභෙදෙන.
611.Odaketi udakamhi jāte. Macchāpi anekappakārā rohitamacchādibhedena.
612. පක්‌ඛීති සකුණෙ. තෙ හි පක්‌ඛානං අත්‌ථිතාය ‘‘පක්‌ඛී’’ති වුච්‌චන්‌ති. පත්‌තෙහි යන්‌තීති පත්‌තයානා. වෙහාසෙ ගච්‌ඡන්‌තීති විහඞ්‌ගමා. තෙපි අනෙකප්‌පකාරා කාකාදිභෙදෙන.
612.Pakkhīti sakuṇe. Te hi pakkhānaṃ atthitāya ‘‘pakkhī’’ti vuccanti. Pattehi yantīti pattayānā. Vehāse gacchantīti vihaṅgamā. Tepi anekappakārā kākādibhedena.
613. එවං ථලජලාකාසගොචරානං පාණානං ජාතිභෙදං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි යෙනාධිප්‌පායෙන තං දස්‌සෙසි, තං ආවිකරොන්‌තො ‘‘යථා එතාසූ’’ති ගාථමාහ. තස්‌සත්‌ථො සඞ්‌ඛෙපතො පුබ්‌බෙ වුත්‌තාධිප්‌පායවණ්‌ණනාවසෙනෙව වෙදිතබ්‌බො.
613. Evaṃ thalajalākāsagocarānaṃ pāṇānaṃ jātibhedaṃ dassetvā idāni yenādhippāyena taṃ dassesi, taṃ āvikaronto ‘‘yathā etāsū’’ti gāthamāha. Tassattho saṅkhepato pubbe vuttādhippāyavaṇṇanāvaseneva veditabbo.
614-6. විත්‌ථාරතො පනෙත්‌ථ යං වත්‌තබ්‌බං, තං සයමෙව දස්‌සෙන්‌තො ‘‘න කෙසෙහී’’තිආදිමාහ. තත්‍රායං යොජනා – යං වුත්‌තං ‘‘නත්‌ථි මනුස්‌සෙසු ලිඞ්‌ගං ජාතිමයං පුථූ’’ති, තං එවං නත්‌ථීති වෙදිතබ්‌බං. සෙය්‍යථිදං, න කෙසෙහීති. න හි ‘‘බ්‍රාහ්‌මණානං ඊදිසා කෙසා හොන්‌ති, ඛත්‌තියානං ඊදිසා’’ති නියමො අත්‌ථි යථා හත්‌ථිඅස්‌සමිගාදීනන්‌ති ඉමිනා නයෙන සබ්‌බං යොජෙතබ්‌බං. ලිඞ්‌ගං ජාතිමයං නෙව, යථා අඤ්‌ඤාසු ජාතිසූති ඉදං පන වුත්‌තස්‌සෙවත්‌ථස්‌ස නිගමනන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. තස්‌ස යොජනා – තදෙව යස්‌මා ඉමෙහි කෙසාදීහි නත්‌ථි මනුස්‌සෙසු ලිඞ්‌ගං ජාතිමයං පුථු, තස්‌මා වෙදිතබ්‌බමෙතං ‘‘බ්‍රාහ්‌මණාදිභෙදෙසු මනුස්‌සෙසු ලිඞ්‌ගං ජාතිමයං නෙව යථා අඤ්‌ඤාසු ජාතීසූ’’ති.
614-6. Vitthārato panettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sayameva dassento ‘‘na kesehī’’tiādimāha. Tatrāyaṃ yojanā – yaṃ vuttaṃ ‘‘natthi manussesu liṅgaṃ jātimayaṃ puthū’’ti, taṃ evaṃ natthīti veditabbaṃ. Seyyathidaṃ, na kesehīti. Na hi ‘‘brāhmaṇānaṃ īdisā kesā honti, khattiyānaṃ īdisā’’ti niyamo atthi yathā hatthiassamigādīnanti iminā nayena sabbaṃ yojetabbaṃ. Liṅgaṃ jātimayaṃ neva, yathā aññāsu jātisūti idaṃ pana vuttassevatthassa nigamananti veditabbaṃ. Tassa yojanā – tadeva yasmā imehi kesādīhi natthi manussesu liṅgaṃ jātimayaṃ puthu, tasmā veditabbametaṃ ‘‘brāhmaṇādibhedesu manussesu liṅgaṃ jātimayaṃ neva yathā aññāsu jātīsū’’ti.
617. ඉදානි එවං ජාතිභෙදෙ අසන්‌තෙපි බ්‍රාහ්‌මණො ඛත්‌තියොති ඉදං නානත්‌තං යථා ජාතං, තං දස්‌සෙතුං ‘‘පච්‌චත්‌ත’’න්‌ති ගාථමාහ. තස්‌සත්‌ථො – එතං තිරච්‌ඡානානං විය යොනිසිද්‌ධමෙව කෙසාදිසණ්‌ඨානානත්‌තං මනුස්‌සෙසු බ්‍රාහ්‌මණාදීනං අත්‌තනො අත්‌තනො සරීරෙසු න විජ්‌ජති. අවිජ්‌ජමානෙපි පන එතස්‌මිං යදෙතං බ්‍රාහ්‌මණො ඛත්‌තියොති නානත්‌තවිධානපරියායං වොකාරං, තං වොකාරඤ්‌ච මනුස්‌සෙසු සමඤ්‌ඤාය පවුච්‌චති, වොහාරමත්‌තෙන වුච්‌චතීති.
617. Idāni evaṃ jātibhede asantepi brāhmaṇo khattiyoti idaṃ nānattaṃ yathā jātaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘paccatta’’nti gāthamāha. Tassattho – etaṃ tiracchānānaṃ viya yonisiddhameva kesādisaṇṭhānānattaṃ manussesu brāhmaṇādīnaṃ attano attano sarīresu na vijjati. Avijjamānepi pana etasmiṃ yadetaṃ brāhmaṇo khattiyoti nānattavidhānapariyāyaṃ vokāraṃ, taṃ vokārañca manussesu samaññāya pavuccati, vohāramattena vuccatīti.
619-625. එත්‌තාවතා භගවා භාරද්‌වාජස්‌ස වාදං නිග්‌ගහෙත්‌වා ඉදානි යදි ජාතියා බ්‍රාහ්‌මණො භවෙය්‍ය, ආජීවසීලාචාරවිපන්‌නොපි බ්‍රාහ්‌මණො භවෙය්‍ය. යස්‌මා පන පොරාණා බ්‍රාහ්‌මණා තස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණභාවං න ඉච්‌ඡන්‌ති ලොකෙ ච අඤ්‌ඤෙපි පණ්‌ඩිතමනුස්‌සා, තස්‌මා වාසෙට්‌ඨස්‌ස වාදපග්‌ගහණත්‌ථං තං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යො හි කොචි මනුස්‌සෙසූ’’තිආදිකා අට්‌ඨ ගාථායො ආහ. තත්‌ථ ගොරක්‌ඛන්‌ති ඛෙත්‌තරක්‌ඛං, කසිකම්‌මන්‌ති වුත්‌තං හොති. පථවී හි ‘‘ගො’’ති වුච්‌චති, තප්‌පභෙදො ච ඛෙත්‌තං. පුථුසිප්‌පෙනාති තන්‌තවායකම්‌මාදිනානාසිප්‌පෙන. වොහාරන්‌ති වණිජ්‌ජං. පරපෙස්‌සෙනාති පරෙසං වෙය්‍යාවච්‌චෙන. ඉස්‌සත්‌ථන්‌ති ආවුධජීවිකං, උසුඤ්‌ච සත්‌තිඤ්‌චාති වුත්‌තං හොති. පොරොහිච්‌චෙනාති පුරොහිතකම්‌මෙන.
619-625. Ettāvatā bhagavā bhāradvājassa vādaṃ niggahetvā idāni yadi jātiyā brāhmaṇo bhaveyya, ājīvasīlācāravipannopi brāhmaṇo bhaveyya. Yasmā pana porāṇā brāhmaṇā tassa brāhmaṇabhāvaṃ na icchanti loke ca aññepi paṇḍitamanussā, tasmā vāseṭṭhassa vādapaggahaṇatthaṃ taṃ dassento ‘‘yo hi koci manussesū’’tiādikā aṭṭha gāthāyo āha. Tattha gorakkhanti khettarakkhaṃ, kasikammanti vuttaṃ hoti. Pathavī hi ‘‘go’’ti vuccati, tappabhedo ca khettaṃ. Puthusippenāti tantavāyakammādinānāsippena. Vohāranti vaṇijjaṃ. Parapessenāti paresaṃ veyyāvaccena. Issatthanti āvudhajīvikaṃ, usuñca sattiñcāti vuttaṃ hoti. Porohiccenāti purohitakammena.
626. එවං බ්‍රාහ්‌මණසමයෙන ච ලොකවොහාරෙන ච ආජීවසීලාචාරවිපන්‌නස්‌ස අබ්‍රාහ්‌මණභාවං සාධෙත්‌වා එවං සන්‌තෙ න ජාතියා බ්‍රාහ්‌මණො, ගුණෙහි පන බ්‍රාහ්‌මණො හොති. තස්‌මා යත්‌ථ යත්‌ථ කුලෙ ජාතො යො ගුණවා, සො බ්‍රාහ්‌මණො, අයමෙත්‌ථ ඤායොති එවමෙතං ඤායං අත්‌ථතො ආපාදෙත්‌වා පුන තදෙව ඤායං වචීභෙදෙන පකාසෙන්‌තො ආහ ‘‘න චාහං බ්‍රාහ්‌මණං බ්‍රූමී’’ති.
626. Evaṃ brāhmaṇasamayena ca lokavohārena ca ājīvasīlācāravipannassa abrāhmaṇabhāvaṃ sādhetvā evaṃ sante na jātiyā brāhmaṇo, guṇehi pana brāhmaṇo hoti. Tasmā yattha yattha kule jāto yo guṇavā, so brāhmaṇo, ayamettha ñāyoti evametaṃ ñāyaṃ atthato āpādetvā puna tadeva ñāyaṃ vacībhedena pakāsento āha ‘‘na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmī’’ti.
තස්‌සත්‌ථො – අහං පන ය්‌වායං චතූසු යොනීසු යත්‌ථ කත්‌ථචි ජාතො, තත්‍රාපි වා විසෙසෙන යො බ්‍රාහ්‌මණසමඤ්‌ඤිතාය මාතරි සම්‌භූතො, තං යොනිජං මත්‌තිසම්‌භවං යා චායං ‘‘උභතො සුජාතො’’තිආදිනා (දී. නි. 1.303; ම. නි. 2.424) නයෙන බ්‍රාහ්‌මණෙහි බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පරිසුද්‌ධඋප්‌පත්‌තිමග්‌ගසඞ්‌ඛාතා යොනි කථීයති, ‘‘සංසුද්‌ධගහණිකො’’ති ඉමිනා ච මාතුසම්‌පත්‌ති, තතොපි ජාතසම්‌භූතත්‌තා ‘‘යොනිජො මත්‌තිසම්‌භවො’’ති ච වුච්‌චති, තම්‌පි යොනිජං මත්‌තිසම්‌භවං ඉමිනා ච යොනිජමත්‌තිසම්‌භවමත්‌තෙන බ්‍රාහ්‌මණං න බ්‍රූමි . කස්‌මා? යස්‌මා ‘‘භො භො’’ති වචනමත්‌තෙන අඤ්‌ඤෙහි සකිඤ්‌චනෙහි විසිට්‌ඨත්‌තා භොවාදී නාම සො හොති, සචෙ හොති සකිඤ්‌චනො. යො පනායං යත්‌ථ කත්‌ථචි කුලෙ ජාතොපි රාගාදිකිඤ්‌චනාභාවෙන අකිඤ්‌චනො, සබ්‌බගහණපටිනිස්‌සග්‌ගෙන ච අනාදානො, අකිඤ්‌චනං අනාදානං තමහං බ්‍රූමි බ්‍රාහ්‌මණං. කස්‌මා? යස්‌මා බාහිතපාපොති.
Tassattho – ahaṃ pana yvāyaṃ catūsu yonīsu yattha katthaci jāto, tatrāpi vā visesena yo brāhmaṇasamaññitāya mātari sambhūto, taṃ yonijaṃ mattisambhavaṃ yā cāyaṃ ‘‘ubhato sujāto’’tiādinā (dī. ni. 1.303; ma. ni. 2.424) nayena brāhmaṇehi brāhmaṇassa parisuddhauppattimaggasaṅkhātā yoni kathīyati, ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti iminā ca mātusampatti, tatopi jātasambhūtattā ‘‘yonijo mattisambhavo’’ti ca vuccati, tampi yonijaṃ mattisambhavaṃ iminā ca yonijamattisambhavamattena brāhmaṇaṃ na brūmi. Kasmā? Yasmā ‘‘bho bho’’ti vacanamattena aññehi sakiñcanehi visiṭṭhattā bhovādī nāma so hoti, sace hoti sakiñcano. Yo panāyaṃ yattha katthaci kule jātopi rāgādikiñcanābhāvena akiñcano, sabbagahaṇapaṭinissaggena ca anādāno, akiñcanaṃ anādānaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ. Kasmā? Yasmā bāhitapāpoti.
627. කිඤ්‌ච භිය්‍යො – ‘‘සබ්‌බසංයොජනං ඡෙත්‌වා’’තිආදිකා සත්‌තවීසති ගාථා. තත්‌ථ සබ්‌බසංයොජනන්‌ති දසවිධං සංයොජනං. න පරිතස්‌සතීති තණ්‌හාය න තස්‌සති. තමහන්‌ති තං අහං රාගාදීනං සඞ්‌ගානං අතික්‌කන්‌තත්‌තා සඞ්‌ගාතිගං, චතුන්‌නම්‌පි යොගානං අභාවෙන විසංයුත්‌තං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
627. Kiñca bhiyyo – ‘‘sabbasaṃyojanaṃ chetvā’’tiādikā sattavīsati gāthā. Tattha sabbasaṃyojananti dasavidhaṃ saṃyojanaṃ. Na paritassatīti taṇhāya na tassati. Tamahanti taṃ ahaṃ rāgādīnaṃ saṅgānaṃ atikkantattā saṅgātigaṃ, catunnampi yogānaṃ abhāvena visaṃyuttaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
628. නද්‌ධින්‌ති නය්‌හනභාවෙන පවත්‌තං කොධං. වරත්‌තන්‌ති බන්‌ධනභාවෙන පවත්‌තං තණ්‌හං. සන්‌දානං සහනුක්‌කමන්‌ති අනුසයානුක්‌කමසහිතං ද්‌වාසට්‌ඨිදිට්‌ඨිසන්‌දානං, ඉදං සබ්‌බම්‌පි ඡින්‌දිත්‌වා ඨිතං අවිජ්‌ජාපලිඝස්‌ස උක්‌ඛිත්‌තත්‌තා උක්‌ඛිත්‌තපලිඝං චතුන්‌නං සච්‌චාන්‌නං බුද්‌ධත්‌තා බුද්‌ධං අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
628.Naddhinti nayhanabhāvena pavattaṃ kodhaṃ. Varattanti bandhanabhāvena pavattaṃ taṇhaṃ. Sandānaṃ sahanukkamanti anusayānukkamasahitaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhisandānaṃ, idaṃ sabbampi chinditvā ṭhitaṃ avijjāpalighassa ukkhittattā ukkhittapalighaṃ catunnaṃ saccānnaṃ buddhattā buddhaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
629. අදුට්‌ඨොති එවං දසහි අක්‌කොසවත්‌ථූහි අක්‌කොසඤ්‌ච පාණිආදීහි පොථනඤ්‌ච අන්‌දුබන්‌ධනාදීහි බන්‌ධනඤ්‌ච යො අකුද්‌ධමානසො හුත්‌වා අධිවාසෙසි, ඛන්‌තිබලෙන සමන්‌නාගතත්‌තා ඛන්‌තීබලං, පුනප්‌පුනං උප්‌පත්‌තියා අනීකභූතෙන තෙනෙව ඛන්‌තීබලානීකෙන සමන්‌නාගතත්‌තා බලානීකං තං එවරූපං අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
629.Aduṭṭhoti evaṃ dasahi akkosavatthūhi akkosañca pāṇiādīhi pothanañca andubandhanādīhi bandhanañca yo akuddhamānaso hutvā adhivāsesi, khantibalena samannāgatattā khantībalaṃ, punappunaṃ uppattiyā anīkabhūtena teneva khantībalānīkena samannāgatattā balānīkaṃ taṃ evarūpaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
630. වතන්‌තන්‌ති ධුතවතෙන සමන්‌නාගතං, චතුපාරිසුද්‌ධිසීලෙන සීලවන්‌තං, තණ්‌හාඋස්‌සදාභාවෙන අනුස්‌සදං, ඡළින්‌ද්‍රියදමනෙන දන්‌තං, කොටියං ඨිතෙන අත්‌තභාවෙන අන්‌තිමසාරීරං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
630.Vatantanti dhutavatena samannāgataṃ, catupārisuddhisīlena sīlavantaṃ, taṇhāussadābhāvena anussadaṃ, chaḷindriyadamanena dantaṃ, koṭiyaṃ ṭhitena attabhāvena antimasārīraṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
631. යො න ලිම්‌පතීති එවමෙව යො අබ්‌භන්‌තරෙ දුවිධෙපි කාමෙ න ලිම්‌පති, තස්‌මිං කාමෙ න සණ්‌ඨාති, තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
631.Yona limpatīti evameva yo abbhantare duvidhepi kāme na limpati, tasmiṃ kāme na saṇṭhāti, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
632. දුක්‌ඛස්‌සාති ඛන්‌ධදුක්‌ඛස්‌ස. පන්‌නභාරන්‌ති ඔහිතක්‌ඛන්‌ධභාරං චතූහි යොගෙහි සබ්‌බකිලෙසෙහි වා විසංයුත්‌තං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
632.Dukkhassāti khandhadukkhassa. Pannabhāranti ohitakkhandhabhāraṃ catūhi yogehi sabbakilesehi vā visaṃyuttaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
633. ගම්‌භීරපඤ්‌ඤන්‌ති ගම්‌භීරෙසු ඛන්‌ධාදීසු පවත්‌තාය පඤ්‌ඤාය සමන්‌නාගතං, ධම්‌මොජපඤ්‌ඤාය මෙධාවිං, ‘‘අයං දුග්‌ගතියා, අයං සුගතියා, අයං නිබ්‌බානස්‌ස මග්‌ගො, අයං අමග්‌ගො’’ති එවං මග්‌ගෙ අමග්‌ගෙ ච ඡෙකතාය මග්‌ගාමග්‌ගස්‌ස කොවිදං, අරහත්‌තසඞ්‌ඛාතං උත්‌තමත්‌ථමනුප්‌පත්‌තං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
633.Gambhīrapaññanti gambhīresu khandhādīsu pavattāya paññāya samannāgataṃ, dhammojapaññāya medhāviṃ, ‘‘ayaṃ duggatiyā, ayaṃ sugatiyā, ayaṃ nibbānassa maggo, ayaṃ amaggo’’ti evaṃ magge amagge ca chekatāya maggāmaggassakovidaṃ, arahattasaṅkhātaṃ uttamatthamanuppattaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
634. අසංසට්‌ඨන්‌ති දස්‌සනසවනසමුල්‌ලාපපරිභොගකායසංසග්‌ගානං අභාවෙන අසංසට්‌ඨං. උභයන්‌ති ගිහීහි ච අනගාරෙහි චාති උභයෙහිපි අසංසට්‌ඨං. අනොකසාරින්‌ති අනාලයචාරිං, තං එවරූපං අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
634.Asaṃsaṭṭhanti dassanasavanasamullāpaparibhogakāyasaṃsaggānaṃ abhāvena asaṃsaṭṭhaṃ. Ubhayanti gihīhi ca anagārehi cāti ubhayehipi asaṃsaṭṭhaṃ. Anokasārinti anālayacāriṃ, taṃ evarūpaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
635. නිධායාති නික්‌ඛිපිත්‌වා ඔරොපෙත්‌වා. තසෙසු ථාවරෙසු චාති තණ්‌හාතාසෙන තසෙසු තණ්‌හාභාවෙන ථිරතාය ථාවරෙසු. යො න හන්‌තීති යො එවං සබ්‌බසත්‌තෙසු විගතපටිඝතාය නික්‌ඛිත්‌තදණ්‌ඩො නෙව කඤ්‌චි සයං හනති, න අඤ්‌ඤෙන ඝාතෙති, තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
635.Nidhāyāti nikkhipitvā oropetvā. Tasesu thāvaresu cāti taṇhātāsena tasesu taṇhābhāvena thiratāya thāvaresu. Yo na hantīti yo evaṃ sabbasattesu vigatapaṭighatāya nikkhittadaṇḍo neva kañci sayaṃ hanati, na aññena ghāteti, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
636. අවිරුද්‌ධන්‌ති ආඝාතවසෙන විරුද්‌ධෙසුපි ලොකියමහාජනෙසු ආඝාතාභාවෙන අවිරුද්‌ධං, හත්‌ථගතෙ දණ්‌ඩෙ වා සත්‌ථෙ වා අවිජ්‌ජමානෙපි පරෙසං පහාරදානතො අවිරතත්‌තා අත්‌තදණ්‌ඩෙසු ජනෙසු නිබ්‌බුතං නික්‌ඛිත්‌තදණ්‌ඩං, පඤ්‌චන්‌නං ඛන්‌ධානං ‘‘අහං මම’’න්‌ති ගහිතත්‌තා සාදානෙසු, තස්‌ස ගහණස්‌ස අභාවෙන අනාදානං තං එවරූපං අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
636.Aviruddhanti āghātavasena viruddhesupi lokiyamahājanesu āghātābhāvena aviruddhaṃ, hatthagate daṇḍe vā satthe vā avijjamānepi paresaṃ pahāradānato aviratattā attadaṇḍesu janesu nibbutaṃ nikkhittadaṇḍaṃ, pañcannaṃ khandhānaṃ ‘‘ahaṃ mama’’nti gahitattā sādānesu, tassa gahaṇassa abhāvena anādānaṃ taṃ evarūpaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
637. ආරග්‌ගාති යස්‌සෙතෙ රාගාදයො අයඤ්‌ච පරගුණමක්‌ඛණලක්‌ඛණො මක්‌ඛො ආරග්‌ගා සාසපො විය පපතිතො, යථා සාසපො ආරග්‌ගෙ න සන්‌තිට්‌ඨති, එවං චිත්‌තෙ න තිට්‌ඨති, තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
637.Āraggāti yassete rāgādayo ayañca paraguṇamakkhaṇalakkhaṇo makkho āraggā sāsapo viya papatito, yathā sāsapo āragge na santiṭṭhati, evaṃ citte na tiṭṭhati, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
638. අකක්‌කසන්‌ති අඵරුසං. විඤ්‌ඤාපනින්‌ති අත්‌ථවිඤ්‌ඤාපනිං. සච්‌චන්‌ති භූතං. නාභිසජෙති යාය ගිරාය අඤ්‌ඤං කුජ්‌ඣාපනවසෙන න ලග්‌ගාපෙය්‍ය. ඛීණාසවො නාම එවරූපමෙව ගිරං භාසෙය්‍ය. තස්‌මා තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
638.Akakkasanti apharusaṃ. Viññāpaninti atthaviññāpaniṃ. Saccanti bhūtaṃ. Nābhisajeti yāya girāya aññaṃ kujjhāpanavasena na laggāpeyya. Khīṇāsavo nāma evarūpameva giraṃ bhāseyya. Tasmā tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
639. සාටකාභරණාදීසු දීඝං වා රස්‌සං වා, මණිමුත්‌තාදීසු අණුං වා ථූලං වා මහග්‌ඝඅප්‌පග්‌ඝවසෙන සුභං වා අසුභං වා යො පුග්‌ගලො ඉමස්‌මිං ලොකෙ පරපරිග්‌ගහිතං නාදියති, තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
639. Sāṭakābharaṇādīsu dīghaṃ vā rassaṃ vā, maṇimuttādīsu aṇuṃ vā thūlaṃ vā mahagghaappagghavasena subhaṃ vā asubhaṃ vā yo puggalo imasmiṃ loke parapariggahitaṃ nādiyati, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
640. නිරාසාසන්‌ති නිත්‌තණ්‌හං. විසංයුත්‌තන්‌ති සබ්‌බකිලෙසෙහි වියුත්‌තං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
640.Nirāsāsanti nittaṇhaṃ. Visaṃyuttanti sabbakilesehi viyuttaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
641. ආලයාති තණ්‌හා. අඤ්‌ඤාය අකථංකථීති අට්‌ඨ වත්‌ථූනි යථාභූතං ජානිත්‌වා අට්‌ඨවත්‌ථුකාය විචිකිච්‌ඡාය නිබ්‌බිචිකිච්‌ඡො. අමතොගධමනුප්‌පත්‌තන්‌ති අමතං නිබ්‌බානං ඔගහෙත්‌වා අනුප්‌පත්‌තං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
641.Ālayāti taṇhā. Aññāya akathaṃkathīti aṭṭha vatthūni yathābhūtaṃ jānitvā aṭṭhavatthukāya vicikicchāya nibbicikiccho. Amatogadhamanuppattanti amataṃ nibbānaṃ ogahetvā anuppattaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
642. උභොති ද්‌වෙපි පුඤ්‌ඤානි පාපානි ච ඡඩ්‌ඩෙත්‌වාති අත්‌ථො. සඞ්‌ගන්‌ති රාගාදිභෙදං සඞ්‌ගං. උපච්‌චගාති අතික්‌කන්‌තො. තමහං වට්‌ටමූලසොකෙන අසොකං, අබ්‌භන්‌තරෙ රාගරජාදීනං අභාවෙන විරජං, නිරුපක්‌කිලෙසතාය සුද්‌ධං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
642.Ubhoti dvepi puññāni pāpāni ca chaḍḍetvāti attho. Saṅganti rāgādibhedaṃ saṅgaṃ. Upaccagāti atikkanto. Tamahaṃ vaṭṭamūlasokena asokaṃ, abbhantare rāgarajādīnaṃ abhāvena virajaṃ, nirupakkilesatāya suddhaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
643. විමලන්‌ති අබ්‌භාදිමලවිරහිතං. සුද්‌ධන්‌ති නිරුපක්‌කිලෙසං. විප්‌පසන්‌නන්‌ති පසන්‌නචිත්‌තං. අනාවිලන්‌ති කිලෙසාවිලත්‌තවිරහිතං. නන්‌දීභවපරික්‌ඛීණන්‌ති තීසු භවෙසු පරික්‌ඛීණතණ්‌හං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
643.Vimalanti abbhādimalavirahitaṃ. Suddhanti nirupakkilesaṃ. Vippasannanti pasannacittaṃ. Anāvilanti kilesāvilattavirahitaṃ. Nandībhavaparikkhīṇanti tīsu bhavesu parikkhīṇataṇhaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
644. යො භික්‌ඛු ඉමං රාගපලිපථඤ්‌චෙව කිලෙසදුග්‌ගඤ්‌ච සංසාරවට්‌ටඤ්‌ච චතුන්‌නං සච්‌චානං අප්‌පටිවිජ්‌ඣනකමොහඤ්‌ච අතීතො, චත්‌තාරො ඔඝෙ තිණ්‌ණො හුත්‌වා පාරං අනුප්‌පත්‌තො, දුවිධෙන ඣානෙන ඣායී, තණ්‌හාය අභාවෙන අනෙජො, කථංකථාය අභාවෙන අකථංකථී, උපාදානානං අභාවෙන අනුපාදියිත්‌වා කිලෙසනිබ්‌බානෙන නිබ්‌බුතො, තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
644.Yo bhikkhu imaṃrāgapalipathañceva kilesaduggañca saṃsāravaṭṭañca catunnaṃ saccānaṃ appaṭivijjhanakamohañca atīto, cattāro oghe tiṇṇo hutvā pāraṃ anuppatto, duvidhena jhānena jhāyī, taṇhāya abhāvena anejo, kathaṃkathāya abhāvena akathaṃkathī, upādānānaṃ abhāvena anupādiyitvā kilesanibbānena nibbuto, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
645. යො පුග්‌ගලො, ඉධ ලොකෙ, උභොපි කාමෙ හිත්‌වා අනාගාරො හුත්‌වා පරිබ්‌බජති, තං පරික්‌ඛීණකාමඤ්‌චෙව පරික්‌ඛීණභවඤ්‌ච අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
645.Yo puggalo, idha loke, ubhopi kāme hitvā anāgāro hutvā paribbajati, taṃ parikkhīṇakāmañceva parikkhīṇabhavañca ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
646. යො ඉධ ලොකෙ ඡද්‌වාරිකං තණ්‌හං ජහිත්‌වා ඝරාවාසෙන අනත්‌ථිකො අනාගාරො හුත්‌වා පරිබ්‌බජති, තණ්‌හාය චෙව භවස්‌ස ච පරික්‌ඛීණත්‌තා තණ්‌හාභවපරික්‌ඛීණං තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
646.Yoidha loke chadvārikaṃ taṇhaṃ jahitvā gharāvāsena anatthiko anāgāro hutvā paribbajati, taṇhāya ceva bhavassa ca parikkhīṇattā taṇhābhavaparikkhīṇaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
647. මානුසකං යොගන්‌ති මානුසකං ආයුඤ්‌චෙව පඤ්‌චවිධකාමගුණෙ ච. දිබ්‌බයොගෙපි එසෙව නයො. උපච්‌චගාති යො මානුසකං යොගං හිත්‌වා දිබ්‌බං අතික්‌කන්‌තො, තං සබ්‌බෙහි චතූහි යොගෙහි විසංයුත්‌තං අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
647.Mānusakaṃ yoganti mānusakaṃ āyuñceva pañcavidhakāmaguṇe ca. Dibbayogepi eseva nayo. Upaccagāti yo mānusakaṃ yogaṃ hitvā dibbaṃ atikkanto, taṃ sabbehi catūhi yogehi visaṃyuttaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
648. රතින්‌ති පඤ්‌චකාමගුණරතිං. අරතින්‌ති අරඤ්‌ඤවාසෙ උක්‌කණ්‌ඨිතත්‌තං. සීතිභූතන්‌ති නිබ්‌බුතං, නිරුපධින්‌ති නිරුපක්‌කිලෙසං, වීරන්‌ති තං එවරූපං සබ්‌බං ඛන්‌ධලොකං අභිභවිත්‌වා ඨිතං වීරියවන්‌තං අහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
648.Ratinti pañcakāmaguṇaratiṃ. Aratinti araññavāse ukkaṇṭhitattaṃ. Sītibhūtanti nibbutaṃ, nirupadhinti nirupakkilesaṃ, vīranti taṃ evarūpaṃ sabbaṃ khandhalokaṃ abhibhavitvā ṭhitaṃ vīriyavantaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
649. යො වෙදීති යො සත්‌තානං සබ්‌බාකාරෙන චුතිඤ්‌ච පටිසන්‌ධිඤ්‌ච පාකටං කත්‌වා ජානාති, තමහං අලග්‌ගතාය අසත්‌තං, පටිපත්‌තියා සුට්‌ඨු ගතත්‌තා සුගතං, චතුන්‌නං සච්‌චානං බුද්‌ධතාය බුද්‌ධං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
649.Yo vedīti yo sattānaṃ sabbākārena cutiñca paṭisandhiñca pākaṭaṃ katvā jānāti, tamahaṃ alaggatāya asattaṃ, paṭipattiyā suṭṭhu gatattā sugataṃ, catunnaṃ saccānaṃ buddhatāya buddhaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
650. යස්‌සාති යස්‌සෙතෙ දෙවාදයො ගතිං න ජානන්‌ති, තමහං ආසවානං ඛීණතාය ඛීණාසවං, කිලෙසෙහි ආරකත්‌තා අරහන්‌තං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
650.Yassāti yassete devādayo gatiṃ na jānanti, tamahaṃ āsavānaṃ khīṇatāya khīṇāsavaṃ, kilesehi ārakattā arahantaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
651. පුරෙති අතීතක්‌ඛන්‌ධෙසු. පච්‌ඡාති අනාගතෙසු. මජ්‌ඣෙති පච්‌චුප්‌පන්‌නෙසු. කිඤ්‌චනන්‌ති යස්‌සෙතෙසු ඨානෙසු තණ්‌හාගාහසඞ්‌ඛාතං කිඤ්‌චනං නත්‌ථි. තමහං රාගකිඤ්‌චනාදීහි අකිඤ්‌චනං. කස්‌සචි ගහණස්‌ස අභාවෙන අනාදානං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
651.Pureti atītakkhandhesu. Pacchāti anāgatesu. Majjheti paccuppannesu. Kiñcananti yassetesu ṭhānesu taṇhāgāhasaṅkhātaṃ kiñcanaṃ natthi. Tamahaṃ rāgakiñcanādīhi akiñcanaṃ. Kassaci gahaṇassa abhāvena anādānaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
652. අච්‌ඡම්‌භිතත්‌තෙන උසභසදිසතාය උසභං, උත්‌තමට්‌ඨෙන පවරං, වීරියසම්‌පත්‌තියා වීරං, මහන්‌තානං සීලක්‌ඛන්‌ධාදීනං එසිතත්‌තා මහෙසිං, තිණ්‌ණං මාරානං විජිතත්‌තා විජිතාවිනං, නින්‌හාතකිලෙසතාය න්‌හාතකං, චතුසච්‌චබුද්‌ධතාය බුද්‌ධං තං එවරූපං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
652. Acchambhitattena usabhasadisatāya usabhaṃ, uttamaṭṭhena pavaraṃ, vīriyasampattiyā vīraṃ, mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ esitattā mahesiṃ, tiṇṇaṃ mārānaṃ vijitattā vijitāvinaṃ, ninhātakilesatāya nhātakaṃ, catusaccabuddhatāya buddhaṃ taṃ evarūpaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
653. යො පුබ්‌බෙනිවාසං පාකටං කත්‌වා ජානාති, ඡබ්‌බීසතිදෙවලොකභෙදං සග්‌ගං, චතුබ්‌බිධං අපායඤ්‌ච දිබ්‌බචක්‌ඛුනා පස්‌සති, අථො ජාතික්‌ඛයසඞ්‌ඛාතං අරහත්‌තං පත්‌තො, තමහං බ්‍රාහ්‌මණං වදාමීති අත්‌ථො.
653.Yo pubbenivāsaṃ pākaṭaṃ katvā jānāti, chabbīsatidevalokabhedaṃ saggaṃ, catubbidhaṃ apāyañca dibbacakkhunā passati, atho jātikkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ patto, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
654. එවං භගවා ගුණතො බ්‍රාහ්‌මණං වත්‌වා ‘‘යෙ ‘ජාතිතො බ්‍රාහ්‌මණො’ති අභිනිවෙසං කරොන්‌ති, තෙ ඉදං වොහාරමත්‌තං අජානන්‌තා, සා ච නෙසං දිට්‌ඨි දුද්‌දිට්‌ඨී’’ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සමඤ්‌ඤා හෙසා’’ති ගාථාද්‌වයමාහ. තස්‌සත්‌ථො – ‘‘යදිදං බ්‍රාහ්‌මණො ඛත්‌තියො භාරද්‌වාජො වාසෙට්‌ඨො’’ති නාමගොත්‌තං පකප්‌පිතං, සමඤ්‌ඤා හෙසා ලොකස්‌මිං, පඤ්‌ඤත්‌තිවොහාරමත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. කස්‌මා? යස්‌මා සම්‌මුච්‌චා සමුදාගතං සමනුඤ්‌ඤාය ආගතං. තඤ්‌හි තත්‌ථ තත්‌ථ ජාතකාලෙයෙවස්‌ස ඤාතිසාලොහිතෙහි පකප්‌පිතං කතං. නො චෙතං එවං පකප්‌පෙය්‍යුං, න කොචි කඤ්‌චි දිස්‌වා ‘‘අයං බ්‍රාහ්‌මණො’’ති වා ‘‘භාරද්‌වාජො’’ති වා ජානෙය්‍ය.
654. Evaṃ bhagavā guṇato brāhmaṇaṃ vatvā ‘‘ye ‘jātito brāhmaṇo’ti abhinivesaṃ karonti, te idaṃ vohāramattaṃ ajānantā, sā ca nesaṃ diṭṭhi duddiṭṭhī’’ti dassento ‘‘samaññā hesā’’ti gāthādvayamāha. Tassattho – ‘‘yadidaṃ brāhmaṇo khattiyo bhāradvājo vāseṭṭho’’ti nāmagottaṃ pakappitaṃ, samaññā hesā lokasmiṃ, paññattivohāramattanti veditabbaṃ. Kasmā? Yasmā sammuccā samudāgataṃ samanuññāya āgataṃ. Tañhi tattha tattha jātakāleyevassa ñātisālohitehi pakappitaṃ kataṃ. No cetaṃ evaṃ pakappeyyuṃ, na koci kañci disvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo’’ti vā ‘‘bhāradvājo’’ti vā jāneyya.
655. එවං පකප්‌පිතඤ්‌චෙතං දීඝරත්‌තමනුසයිතං දිට්‌ඨිගතමජානතං, ‘‘පකප්‌පිතං නාමගොත්‌තං, නාමගොත්‌තමත්‌තමෙතං සංවොහාරත්‌ථං පකප්‌පිත’’න්‌ති අජානන්‌තානං සත්‌තානං හදයෙ දීඝරත්‌තං දිට්‌ඨිගතමනුසයිතං, තස්‌ස අනුසයිතත්‌තා තං නාමගොත්‌තං අජානන්‌තා තෙ පබ්‍රුවන්‌ති ‘‘ජාතියා හොති බ්‍රාහ්‌මණො’’ති, අජානන්‌තායෙව එවං වදන්‌තීති වුත්‌තං හොති.
655. Evaṃ pakappitañcetaṃ dīgharattamanusayitaṃ diṭṭhigatamajānataṃ, ‘‘pakappitaṃ nāmagottaṃ, nāmagottamattametaṃ saṃvohāratthaṃ pakappita’’nti ajānantānaṃ sattānaṃ hadaye dīgharattaṃ diṭṭhigatamanusayitaṃ, tassa anusayitattā taṃ nāmagottaṃ ajānantā te pabruvanti ‘‘jātiyā hoti brāhmaṇo’’ti, ajānantāyeva evaṃ vadantīti vuttaṃ hoti.
656-7. එවං ‘‘යෙ ‘ජාතිතො බ්‍රාහ්‌මණො’ති අභිනිවෙසං කරොන්‌ති, තෙ ඉදං වොහාරමත්‌තමජානන්‌තා, සා ච නෙසං දිට්‌ඨි දුද්‌දිට්‌ඨී’’ති දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි නිප්‌පරියායමෙව ජාතිවාදං පටික්‌ඛිපන්‌තො කම්‌මවාදඤ්‌ච නිරොපෙන්‌තො ‘‘න ජච්‌චා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ‘‘කම්‌මුනා බ්‍රාහ්‌මණො හොති, කම්‌මුනා හොති අබ්‍රාහ්‌මණො’’ති ඉමිස්‌සා උපඩ්‌ඪගාථාය අත්‌ථවිත්‌ථාරණත්‌ථං ‘‘කස්‌සකො කම්‌මුනා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ කම්‌මුනාති පච්‌චුප්‌පන්‌නෙන කසිකම්‌මාදිනිබ්‌බත්‌තකචෙතනාකම්‌මුනා.
656-7. Evaṃ ‘‘ye ‘jātito brāhmaṇo’ti abhinivesaṃ karonti, te idaṃ vohāramattamajānantā, sā ca nesaṃ diṭṭhi duddiṭṭhī’’ti dassetvā idāni nippariyāyameva jātivādaṃ paṭikkhipanto kammavādañca niropento ‘‘na jaccā’’tiādimāha. Tattha ‘‘kammunā brāhmaṇo hoti, kammunā hoti abrāhmaṇo’’ti imissā upaḍḍhagāthāya atthavitthāraṇatthaṃ ‘‘kassako kammunā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kammunāti paccuppannena kasikammādinibbattakacetanākammunā.
659. පටිච්‌චසමුප්‌පාදදස්‌සාති ‘‘ඉමිනා පච්‌චයෙන එවං හොතී’’ති එවං පටිච්‌චසමුප්‌පාදදස්‌සාවිනො. කම්‌මවිපාකකොවිදාති සම්‌මානාවමානාරහෙ කුලෙ කම්‌මවසෙන උප්‌පත්‌ති හොති, අඤ්‌ඤාපි හීනපණීතතා හීනපණීතෙ කම්‌මෙ විපච්‌චමානෙ හොතීති එවං කම්‌මවිපාකකුසලා.
659.Paṭiccasamuppādadassāti ‘‘iminā paccayena evaṃ hotī’’ti evaṃ paṭiccasamuppādadassāvino. Kammavipākakovidāti sammānāvamānārahe kule kammavasena uppatti hoti, aññāpi hīnapaṇītatā hīnapaṇīte kamme vipaccamāne hotīti evaṃ kammavipākakusalā.
660. ‘‘කම්‌මුනාවත්‌තතී’’ති ගාථාය පන ‘‘ලොකො’’ති වා ‘‘පජා’’ති වා ‘‘සත්‌තා’’ති වා එකොයෙව අත්‌ථො, වචනමත්‌තමෙව නානං. පුරිමපදෙන චෙත්‌ථ ‘‘අත්‌ථි බ්‍රහ්‌මා මහාබ්‍රහ්‌මා…පෙ.… සෙට්‌ඨො සජිතා වසී පිතා භූතභබ්‍යාන’’න්‌ති (දී. නි. 1.42) ඉමිස්‌සා දිට්‌ඨියා නිසෙධො වෙදිතබ්‌බො. කම්‌මුනා හි වත්‌තති තාසු තාසු ගතීසු උප්‌පජ්‌ජති ලොකො, තස්‌ස කො සජිතාති? දුතියෙන ‘‘එවං කම්‌මුනා උප්‌පන්‌නොපි ච පවත්‌තියම්‌පි අතීතපච්‌චුප්‌පන්‌නභෙදෙන කම්‌මුනා එව පවත්‌තති, සුඛදුක්‌ඛානි පච්‌චනුභොන්‌තො හීනපණීතාදිභාවං ආපජ්‌ජන්‌තො පවත්‌තතී’’ති දස්‌සෙති. තතියෙන තමෙවත්‌ථං නිගමෙති ‘‘එවං සබ්‌බථාපි කම්‌මනිබන්‌ධනා සත්‌තා කම්‌මෙනෙව බද්‌ධා හුත්‌වා පවත්‌තන්‌ති, න අඤ්‌ඤථා’’ති. චතුත්‌ථෙන තමත්‌ථං උපමාය විභාවෙති රථස්‌සාණීව යායතොති. යථා රථස්‌ස යායතො ආණි නිබන්‌ධනං හොති, න තාය අනිබද්‌ධො යාති, එවං ලොකස්‌ස උප්‌පජ්‌ජතො ච පවත්‌තතො ච කම්‌මං නිබන්‌ධනං, න තෙන අනිබද්‌ධො උප්‌පජ්‌ජති නප්‌පවත්‌තති.
660.‘‘Kammunāvattatī’’ti gāthāya pana ‘‘loko’’ti vā ‘‘pajā’’ti vā ‘‘sattā’’ti vā ekoyeva attho, vacanamattameva nānaṃ. Purimapadena cettha ‘‘atthi brahmā mahābrahmā…pe… seṭṭho sajitā vasī pitā bhūtabhabyāna’’nti (dī. ni. 1.42) imissā diṭṭhiyā nisedho veditabbo. Kammunā hi vattati tāsu tāsu gatīsu uppajjati loko, tassa ko sajitāti? Dutiyena ‘‘evaṃ kammunā uppannopi ca pavattiyampi atītapaccuppannabhedena kammunā eva pavattati, sukhadukkhāni paccanubhonto hīnapaṇītādibhāvaṃ āpajjanto pavattatī’’ti dasseti. Tatiyena tamevatthaṃ nigameti ‘‘evaṃ sabbathāpi kammanibandhanā sattā kammeneva baddhā hutvā pavattanti, na aññathā’’ti. Catutthena tamatthaṃ upamāya vibhāveti rathassāṇīva yāyatoti. Yathā rathassa yāyato āṇi nibandhanaṃ hoti, na tāya anibaddho yāti, evaṃ lokassa uppajjato ca pavattato ca kammaṃ nibandhanaṃ, na tena anibaddho uppajjati nappavattati.
661. ඉදානි යස්‌මා එවං කම්‌මනිබන්‌ධනො ලොකො, තස්‌මා සෙට්‌ඨෙන කම්‌මුනා සෙට්‌ඨභාවං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තපෙනා’’ති ගාථාද්‌වයමාහ. තත්‌ථ තපෙනාති ඉන්‌ද්‍රියසංවරෙන. බ්‍රහ්‌මචරියෙනාති සික්‌ඛානිස්‌සිතෙන වුත්‌තාවසෙසසෙට්‌ඨචරියෙන. සංයමෙනාති සීලෙන. දමෙනාති පඤ්‌ඤාය. එතෙන සෙට්‌ඨට්‌ඨෙන බ්‍රහ්‌මභූතෙන කම්‌මුනා බ්‍රාහ්‌මණො හොති. කස්‌මා? යස්‌මා එතං බ්‍රාහ්‌මණමුත්‌තමං, යස්‌මා එතං කම්‌මං උත්‌තමො බ්‍රාහ්‌මණභාවොති වුත්‌තං හොති. ‘‘බ්‍රහ්‌මාන’’න්‌තිපි පාඨො, තස්‌සත්‌ථො – බ්‍රහ්‌මං ආනෙතීති බ්‍රහ්‌මානං, බ්‍රහ්‌මභාවං ආනෙති ආවහති දෙතීති වුත්‌තං හොති.
661. Idāni yasmā evaṃ kammanibandhano loko, tasmā seṭṭhena kammunā seṭṭhabhāvaṃ dassento ‘‘tapenā’’ti gāthādvayamāha. Tattha tapenāti indriyasaṃvarena. Brahmacariyenāti sikkhānissitena vuttāvasesaseṭṭhacariyena. Saṃyamenāti sīlena. Damenāti paññāya. Etena seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtena kammunā brāhmaṇo hoti. Kasmā? Yasmā etaṃ brāhmaṇamuttamaṃ, yasmā etaṃ kammaṃ uttamo brāhmaṇabhāvoti vuttaṃ hoti. ‘‘Brahmāna’’ntipi pāṭho, tassattho – brahmaṃ ānetīti brahmānaṃ, brahmabhāvaṃ āneti āvahati detīti vuttaṃ hoti.
662. දුතියගාථාය සන්‌තොති සන්‌තකිලෙසො. බ්‍රහ්‌මා සක්‌කොති බ්‍රහ්‌මා ච සක්‌කො ච. යො එවරූපො, සො න කෙවලං බ්‍රාහ්‌මණො, අපිච ඛො බ්‍රහ්‌මා ච සක්‌කො ච සො විජානතං පණ්‌ඩිතානං, එවං වාසෙට්‌ඨ ජානාහීති වුත්‌තං හොති. සෙසං වුත්‌තනයමෙවාති.
662. Dutiyagāthāya santoti santakileso. Brahmā sakkoti brahmā ca sakko ca. Yo evarūpo, so na kevalaṃ brāhmaṇo, apica kho brahmā ca sakko ca so vijānataṃ paṇḍitānaṃ, evaṃ vāseṭṭha jānāhīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayamevāti.
පරමත්‌ථජොතිකාය ඛුද්‌දක-අට්‌ඨකථාය
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථාය වාසෙට්‌ඨසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya vāseṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / සුත්‌තනිපාතපාළි • Suttanipātapāḷi / 9. වාසෙට්‌ඨසුත්‌තං • 9. Vāseṭṭhasuttaṃ
