| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๒. วาเสฎฺฐีเถรีคาถาวณฺณนา
2. Vāseṭṭhītherīgāthāvaṇṇanā
ปุตฺตโสเกนหํ อฎฺฎาติอาทิกา วาเสฎฺฐิยา เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา เทวมนุเสฺสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา มาตาปิตูหิ สมานชาติกสฺส กุลปุตฺตสฺส ทินฺนา ปติกุลํ คนฺตฺวา เตน สทฺธิํ สุขสํวาสํ วสนฺตี เอกํ ปุตฺตํ ลภิตฺวา ตสฺมิํ อาธาวิตฺวา ปริธาวิตฺวา วิจรณกาเล กาลํ กเต ปุตฺตโสเกน อฎฺฎิตา อุมฺมตฺติกา อโหสิฯ สา ญาตเกสุ สามิเก จ ติกิจฺฉํ กโรเนฺตสุ เตสํ อชานนฺตานํเยว ปลายิตฺวา ยโต ตโต ปริพฺภมนฺตี มิถิลานครํ สมฺปตฺตา ตตฺถทฺทส ภควนฺตํ อนฺตรวีถิยํ คจฺฉนฺตํ ทนฺตํ คุตฺตํ สํยตินฺทฺริยํ นาคํฯ ทิสฺวาน สห ทสฺสเนน พุทฺธานุภาวโต อปคตุมฺมาทา ปกติจิตฺตํ ปฎิลภิฯ อถสฺสา สตฺถา สํขิเตฺตน ธมฺมํ เทเสสิฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสํเวคา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา สตฺถุ อาณาย ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา ฆเฎนฺตี วายมนฺตี ปริปกฺกญาณตาย น จิรเสฺสว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –
Puttasokenahaṃ aṭṭātiādikā vāseṭṭhiyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī anukkamena sambhatavimokkhasambhārā devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ kulagehe nibbattitvā vayappattā mātāpitūhi samānajātikassa kulaputtassa dinnā patikulaṃ gantvā tena saddhiṃ sukhasaṃvāsaṃ vasantī ekaṃ puttaṃ labhitvā tasmiṃ ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle kālaṃ kate puttasokena aṭṭitā ummattikā ahosi. Sā ñātakesu sāmike ca tikicchaṃ karontesu tesaṃ ajānantānaṃyeva palāyitvā yato tato paribbhamantī mithilānagaraṃ sampattā tatthaddasa bhagavantaṃ antaravīthiyaṃ gacchantaṃ dantaṃ guttaṃ saṃyatindriyaṃ nāgaṃ. Disvāna saha dassanena buddhānubhāvato apagatummādā pakaticittaṃ paṭilabhi. Athassā satthā saṃkhittena dhammaṃ desesi. Sā taṃ dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaṃvegā satthāraṃ pabbajjaṃ yācitvā satthu āṇāya bhikkhunīsu pabbajitvā katapubbakiccā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭentī vāyamantī paripakkañāṇatāya na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
๑๓๓.
133.
‘‘ปุตฺตโสเกนหํ อฎฺฎา, ขิตฺตจิตฺตา วิสญฺญินี;
‘‘Puttasokenahaṃ aṭṭā, khittacittā visaññinī;
นคฺคา ปกิณฺณเกสี จ, เตน เตน วิจาริหํฯ
Naggā pakiṇṇakesī ca, tena tena vicārihaṃ.
๑๓๔.
134.
‘‘วีถิสงฺการกูเฎสุ, สุสาเน รถิยาสุ จ;
‘‘Vīthisaṅkārakūṭesu, susāne rathiyāsu ca;
อจริํ ตีณิ วสฺสานิ, ขุปฺปิปาสา สมปฺปิตาฯ
Acariṃ tīṇi vassāni, khuppipāsā samappitā.
๑๓๕.
135.
‘‘อถทฺทสาสิํ สุคตํ, นครํ มิถิลํ ปติ;
‘‘Athaddasāsiṃ sugataṃ, nagaraṃ mithilaṃ pati;
อทนฺตานํ ทเมตารํ, สมฺพุทฺธมกุโตภยํฯ
Adantānaṃ dametāraṃ, sambuddhamakutobhayaṃ.
๑๓๖.
136.
‘‘สจิตฺตํ ปฎิลทฺธาน, วนฺทิตฺวาน อุปาวิสิํ;
‘‘Sacittaṃ paṭiladdhāna, vanditvāna upāvisiṃ;
โส เม ธมฺมมเทเสสิ, อนุกมฺปาย โคตโมฯ
So me dhammamadesesi, anukampāya gotamo.
๑๓๗.
137.
‘‘ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;
‘‘Tassa dhammaṃ suṇitvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
ยุญฺชนฺตี สตฺถุวจเน, สจฺฉากาสิํ ปทํ สิวํฯ
Yuñjantī satthuvacane, sacchākāsiṃ padaṃ sivaṃ.
๑๓๘.
138.
‘‘สเพฺพ โสกา สมุจฺฉินฺนา, ปหีนา เอตทนฺติกา;
‘‘Sabbe sokā samucchinnā, pahīnā etadantikā;
ปริญฺญาตา หิ เม วตฺถู, ยโต โสกาน สมฺภโว’’ติฯ –
Pariññātā hi me vatthū, yato sokāna sambhavo’’ti. –
อิมา คาถา อภาสิฯ
Imā gāthā abhāsi.
ตตฺถ อฎฺฎาติ อฎฺฎิตาฯ อยเมว วา ปาโฐ, อฎฺฎิตา ปีฬิตาติ อโตฺถฯ ขิตฺตจิตฺตาติ โสกุมฺมาเทน ขิตฺตหทยาฯ ตโต เอว ปกติสญฺญาย วิคเมน วิสญฺญินีฯ หิโรตฺตปฺปาภาวโต อปคตวตฺถตาย นคฺคาฯ วิธุตเกสตาย ปกิณฺณเกสีฯ เตน เตนาติ คาเมน คามํ นคเรน นครํ วีถิยา วีถิํ วิจริํ อหํฯ
Tattha aṭṭāti aṭṭitā. Ayameva vā pāṭho, aṭṭitā pīḷitāti attho. Khittacittāti sokummādena khittahadayā. Tato eva pakatisaññāya vigamena visaññinī. Hirottappābhāvato apagatavatthatāya naggā. Vidhutakesatāya pakiṇṇakesī. Tena tenāti gāmena gāmaṃ nagarena nagaraṃ vīthiyā vīthiṃ vicariṃ ahaṃ.
อถาติ ปจฺฉา อุมฺมาทสํวตฺตนิยสฺส กมฺมสฺส ปริกฺขเยฯ สุคตนฺติ โสภนคมนตฺตา สุนฺทรํ ฐานํ คตตฺตา สมฺมา คทตฺตา สมฺมา จ คตตฺตา สุคตํ ภควนฺตํฯ มิถิลํ ปตีติ มิถิลาภิมุขํ, มิถิลานคราภิมุขํ คจฺฉนฺตนฺติ อโตฺถฯ
Athāti pacchā ummādasaṃvattaniyassa kammassa parikkhaye. Sugatanti sobhanagamanattā sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā sammā gadattā sammā ca gatattā sugataṃ bhagavantaṃ. Mithilaṃ patīti mithilābhimukhaṃ, mithilānagarābhimukhaṃ gacchantanti attho.
สจิตฺตํ ปฎิลทฺธานาติ พุทฺธานุภาเวน อุมฺมาทํ ปหาย อตฺตโน ปกติจิตฺตํ ปฎิลภิตฺวาฯ
Sacittaṃ paṭiladdhānāti buddhānubhāvena ummādaṃ pahāya attano pakaticittaṃ paṭilabhitvā.
ยุญฺชนฺตี สตฺถุวจเนติ สตฺถุ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสเน โยคํ กโรนฺตี ภาวนํ อนุยุญฺชนฺตีฯ สจฺฉากาสิํ ปทํ สิวนฺติ สิวํ เขมํ จตูหิ โยเคหิ อนุปทฺทุตํ นิพฺพานํ ปทํ สจฺฉิอกาสิํฯ
Yuñjantī satthuvacaneti satthu sammāsambuddhassa sāsane yogaṃ karontī bhāvanaṃ anuyuñjantī. Sacchākāsiṃ padaṃ sivanti sivaṃ khemaṃ catūhi yogehi anupaddutaṃ nibbānaṃ padaṃ sacchiakāsiṃ.
เอตทนฺติกาติ เอตํ อิทานิ มยา อธิคตํ อรหตฺตํ อโนฺต ปริโยสานํ เอเตสนฺติ เอตทนฺติกา, โสกาฯ น ทานิ เตสํ สมฺภโว อตฺถีติ อโตฺถฯ ยโต โสกาน สมฺภโวติ ยโต อโนฺตนิชฺฌานลกฺขณานํ โสกานํ สมฺภโว, เตสํ โสกานํ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธสงฺขาตา วตฺถู อธิฎฺฐานานิ ญาตตีรณปหานปริญฺญาหิ ปริญฺญาตาฯ ตสฺมา โสกา เอตทนฺติกาติ โยชนาฯ
Etadantikāti etaṃ idāni mayā adhigataṃ arahattaṃ anto pariyosānaṃ etesanti etadantikā, sokā. Na dāni tesaṃ sambhavo atthīti attho. Yato sokāna sambhavoti yato antonijjhānalakkhaṇānaṃ sokānaṃ sambhavo, tesaṃ sokānaṃ pañcupādānakkhandhasaṅkhātā vatthū adhiṭṭhānāni ñātatīraṇapahānapariññāhi pariññātā. Tasmā sokā etadantikāti yojanā.
วาเสฎฺฐีเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vāseṭṭhītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๒. วาเสฎฺฐีเถรีคาถา • 2. Vāseṭṭhītherīgāthā
