Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
८. वस्सिकत्थेरगाथावण्णना
8. Vassikattheragāthāvaṇṇanā
एकोपि सद्धो मेधावीति आयस्मतो वस्सिकत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि करोन्तो अत्थदस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं सत्थारं दिस्वा पसन्नचित्तो पिलक्खफलानि अदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसलरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वस्सिकोति लद्धनामो वयप्पत्तो सत्थु यमकपाटिहारियं दिस्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा समणधम्मं करोन्तो आबाधिको अहोसि। अथ नं ञातका वेज्जपरिदिट्ठेन भेसज्जविधिना उपट्ठहित्वा अरोगमकंसु। सो तम्हा आबाधा वुट्ठितो संवेगजातो भावनं उस्सुक्कापेत्वा छळभिञ्ञो अहोसि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.४७.४०-४४) –
Ekopisaddho medhāvīti āyasmato vassikattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto pilakkhaphalāni adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vassikoti laddhanāmo vayappatto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto ābādhiko ahosi. Atha naṃ ñātakā vejjaparidiṭṭhena bhesajjavidhinā upaṭṭhahitvā arogamakaṃsu. So tamhā ābādhā vuṭṭhito saṃvegajāto bhāvanaṃ ussukkāpetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.40-44) –
‘‘वनन्तरे बुद्धं दिस्वा, अत्थदस्सिं महायसं।
‘‘Vanantare buddhaṃ disvā, atthadassiṃ mahāyasaṃ;
पसन्नचित्तो सुमनो, पिलक्खस्स फलं अदा॥
Pasannacitto sumano, pilakkhassa phalaṃ adā.
‘‘अट्ठारसे कप्पसते, यं फलं अददिं तदा।
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, फलदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
छळभिञ्ञो पन हुत्वा आकासेन ञातकानं सन्तिके गन्त्वा आकासे ठितो धम्मं देसेत्वा ते सरणेसु सीलेसु च पतिट्ठापेसि। तेसु केचि कालङ्कता सरणेसु सीलेसु च पतिट्ठितत्ता सग्गे निब्बत्तिंसु। अथ नं सत्था बुद्धुपट्ठानं उपगतं ‘‘किं ते, वस्सिक, ञातीनं आरोग्य’’न्ति पुच्छि। सो ञातीनं अत्तना कतं उपकारं सत्थु कथेन्तो –
Chaḷabhiñño pana hutvā ākāsena ñātakānaṃ santike gantvā ākāse ṭhito dhammaṃ desetvā te saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Tesu keci kālaṅkatā saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhitattā sagge nibbattiṃsu. Atha naṃ satthā buddhupaṭṭhānaṃ upagataṃ ‘‘kiṃ te, vassika, ñātīnaṃ ārogya’’nti pucchi. So ñātīnaṃ attanā kataṃ upakāraṃ satthu kathento –
२४०.
240.
‘‘एकोपि सद्धो मेधावी, अस्सद्धानीध ञातिनं।
‘‘Ekopi saddho medhāvī, assaddhānīdha ñātinaṃ;
धम्मट्ठो सीलसम्पन्नो, होति अत्थाय बन्धुनं॥
Dhammaṭṭho sīlasampanno, hoti atthāya bandhunaṃ.
२४१.
241.
‘‘निग्गय्ह अनुकम्पाय, चोदिता ञातयो मया।
‘‘Niggayha anukampāya, coditā ñātayo mayā;
ञातिबन्धवपेमेन, कारं कत्वान भिक्खुसु॥
Ñātibandhavapemena, kāraṃ katvāna bhikkhusu.
२४२.
242.
‘‘ते अब्भतीता कालङ्कता, पत्ता ते तिदिवं सुखं।
‘‘Te abbhatītā kālaṅkatā, pattā te tidivaṃ sukhaṃ;
भातरो मय्हं माता च, मोदन्ति कामकामिनो’’ति॥ –
Bhātaro mayhaṃ mātā ca, modanti kāmakāmino’’ti. –
तिस्सो गाथा अभासि।
Tisso gāthā abhāsi.
तत्थायं पठमगाथाय अत्थो – यो कम्मफलसद्धाय च रतनत्तयसद्धाय च वसेन सद्धो, ततो एव कम्मस्सकतञाणादियोगतो मेधावी, सत्थु ओवादधम्मे नवलोकुत्तरधम्मे च ठितत्ता धम्मट्ठो, आचारसीलस्स मग्गसीलस्स फलसीलस्स च वसेन सीलसम्पन्नो, सो एकोपि यथावुत्ताय सद्धाय अभावेन अस्सद्धानं इध इमस्मिं लोके ‘‘अम्हाकं इमे’’ति ञातब्बट्ठेन ञातीनं, तथा पेमबन्धनेन बन्धनट्ठेन ‘‘बन्धू’’ति च लद्धनामानं बन्धवानं अत्थाय हिताय होतीति।
Tatthāyaṃ paṭhamagāthāya attho – yo kammaphalasaddhāya ca ratanattayasaddhāya ca vasena saddho, tato eva kammassakatañāṇādiyogato medhāvī, satthu ovādadhamme navalokuttaradhamme ca ṭhitattā dhammaṭṭho, ācārasīlassa maggasīlassa phalasīlassa ca vasena sīlasampanno, so ekopi yathāvuttāya saddhāya abhāvena assaddhānaṃ idha imasmiṃ loke ‘‘amhākaṃ ime’’ti ñātabbaṭṭhena ñātīnaṃ, tathā pemabandhanena bandhanaṭṭhena ‘‘bandhū’’ti ca laddhanāmānaṃ bandhavānaṃ atthāya hitāya hotīti.
एवं साधारणतो वुत्तमत्थं अत्तूपनायिकं कत्वा दस्सेतुं ‘‘निग्गय्हा’’तिआदिना इतरगाथा वुत्ता। तत्थ निग्गय्ह अनुकम्पाय, चोदिता ञातयो मयाति इदानिपि दुग्गता कुसलं अकत्वा आयतिं परिक्किलेसं पुन मानुभवित्थाति निग्गहेत्वा ञातयो मया ओवदिता। ञातिबन्धवपेमेन ‘‘अम्हाकं अयं बन्धवो’’ति एवं पवत्तेन पेमेन मम ओवादं अतिक्कमितुं असक्कोन्ता कारं कत्वान भिक्खूसु पसन्नचित्ता हुत्वा चीवरादिपच्चयदानेन चेव उपट्ठानेन च भिक्खूसु सक्कारसम्मानं कत्वा ते अब्भतीता कालङ्कता हुत्वा इमं लोकं अतिक्कन्ता। पुन तेति निपातमत्तं। तिदिवं सुखन्ति देवलोकपरियापन्नसुखं, सुखं वा इट्ठं तिदिवं अधिगता। ‘‘के पन ते’’ति आह। ‘‘भातरो मय्हं माता च, मोदन्ति कामकामिनो’’ति। अत्तना यथाकामितवत्थुकामसमङ्गिनो हुत्वा अभिरमन्तीति अत्थो।
Evaṃ sādhāraṇato vuttamatthaṃ attūpanāyikaṃ katvā dassetuṃ ‘‘niggayhā’’tiādinā itaragāthā vuttā. Tattha niggayha anukampāya, coditā ñātayo mayāti idānipi duggatā kusalaṃ akatvā āyatiṃ parikkilesaṃ puna mānubhavitthāti niggahetvā ñātayo mayā ovaditā. Ñātibandhavapemena ‘‘amhākaṃ ayaṃ bandhavo’’ti evaṃ pavattena pemena mama ovādaṃ atikkamituṃ asakkontā kāraṃ katvāna bhikkhūsu pasannacittā hutvā cīvarādipaccayadānena ceva upaṭṭhānena ca bhikkhūsu sakkārasammānaṃ katvā te abbhatītā kālaṅkatā hutvā imaṃ lokaṃ atikkantā. Puna teti nipātamattaṃ. Tidivaṃ sukhanti devalokapariyāpannasukhaṃ, sukhaṃ vā iṭṭhaṃ tidivaṃ adhigatā. ‘‘Ke pana te’’ti āha. ‘‘Bhātaro mayhaṃ mātā ca, modanti kāmakāmino’’ti. Attanā yathākāmitavatthukāmasamaṅgino hutvā abhiramantīti attho.
वस्सिकत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Vassikattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ८. वस्सिकत्थेरगाथा • 8. Vassikattheragāthā