| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३९. वस्सूपनायिकनिद्देसवण्णना
39. Vassūpanāyikaniddesavaṇṇanā
३०९-३१०. इदानि वस्सूपगमनं दस्सेतुं ‘‘पुरिमिका’’तिआदिमाह। तत्थ पुरिमिका पच्छिमिका (महाव॰ १८४; महाव॰ अट्ठ॰ १८५) चेति द्वे वस्सूपनायिकाति अत्थो। आलयपरिग्गाहो वा वचीभेदो वा वस्सूपनायिकाति पाठसेसो। इदानि वत्तब्बं सन्धाय ‘‘एदिसो’’ति वुत्तं। ‘‘इध वस्सं वसिस्सामी’’ति चित्तुप्पादेत्थ आलयो (महाव॰ अट्ठ॰ २०३)। आलयपरिग्गाहो पन वजे वा सत्थे वा नावाय वा वस्सं उपगन्तुकामस्स तत्थ सेनासनं अलभन्तस्स लब्भति, सत्थादीसु पन वस्सं उपगन्तुं न वट्टतीति कत्वा। यदि सत्थादीसु कवाटबन्धं सेनासनं लब्भति, तत्थ उपगन्तब्बं। उपगच्छन्तेन च ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति तिक्खत्तुं वत्तब्बं। विहारे पन वचीभेदो वा कातब्बो। सचे ‘‘इध वस्सं वसिस्सामी’’ति आलयो अत्थि, असतिया पन वस्सं न उपेति, छिन्नवस्सो न होति, पवारेतुञ्च लभति एव।
309-310. Idāni vassūpagamanaṃ dassetuṃ ‘‘purimikā’’tiādimāha. Tattha purimikā pacchimikā (mahāva. 184; mahāva. aṭṭha. 185) ceti dve vassūpanāyikāti attho. Ālayapariggāho vā vacībhedo vā vassūpanāyikāti pāṭhaseso. Idāni vattabbaṃ sandhāya ‘‘ediso’’ti vuttaṃ. ‘‘Idha vassaṃ vasissāmī’’ti cittuppādettha ālayo (mahāva. aṭṭha. 203). Ālayapariggāho pana vaje vā satthe vā nāvāya vā vassaṃ upagantukāmassa tattha senāsanaṃ alabhantassa labbhati, satthādīsu pana vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭatīti katvā. Yadi satthādīsu kavāṭabandhaṃ senāsanaṃ labbhati, tattha upagantabbaṃ. Upagacchantena ca ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti tikkhattuṃ vattabbaṃ. Vihāre pana vacībhedo vā kātabbo. Sace ‘‘idha vassaṃ vasissāmī’’ti ālayo atthi, asatiyā pana vassaṃ na upeti, chinnavasso na hoti, pavāretuñca labhati eva.
३११. नोपेतुकामो आवासं, तदहूतिक्कमेय्य वाति पाठे (महाव॰ १८६) अतिक्कमन्तस्स आवासं तदहु वस्सूपनायिकातिपि अत्थो। आवासं अतिक्कमेय्य वाति सम्बन्धो। जानं वानुपगच्छतोति एत्थ विहारे निसीदित्वापि अनुपगच्छतो दुक्कटापत्ति होतीति अधिप्पायो।
311.Nopetukāmo āvāsaṃ, tadahūtikkameyya vāti pāṭhe (mahāva. 186) atikkamantassa āvāsaṃ tadahu vassūpanāyikātipi attho. Āvāsaṃ atikkameyya vāti sambandho. Jānaṃ vānupagacchatoti ettha vihāre nisīditvāpi anupagacchato dukkaṭāpatti hotīti adhippāyo.
३१२. छिन्नवस्सो (वजिर॰ टी॰ महावग्ग २०८) वा केनचि अन्तरायेन पठमं अनुपगतो (महाव॰ १८५-१८६) वा दुतियं उपगच्छेय्याति सम्बन्धो। तेमासन्ति पुरिमं वा तेमासं पच्छिमं वा तेमासं। ‘‘न भिक्खवे वस्सं उपगन्त्वा पुरिमं वा पच्छिमं वा तेमासं अवसित्वा चारिका पक्कमितब्बा। यो पक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १८५) हि वुत्तं।
312. Chinnavasso (vajira. ṭī. mahāvagga 208) vā kenaci antarāyena paṭhamaṃ anupagato (mahāva. 185-186) vā dutiyaṃ upagaccheyyāti sambandho. Temāsanti purimaṃ vā temāsaṃ pacchimaṃ vā temāsaṃ. ‘‘Na bhikkhave vassaṃ upagantvā purimaṃ vā pacchimaṃ vā temāsaṃ avasitvā cārikā pakkamitabbā. Yo pakkameyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 185) hi vuttaṃ.
३१३-५. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सत्तन्नं सत्ताहकरणीयेन अप्पहितेपि गन्तुं, पगेव पहिते, ‘भिक्खुस्स भिक्खुनिया सिक्खमानाय सामणेरस्स सामणेरिया मातुया च पितुस्स च, गिलानभत्तं वा परियेसिस्सामि, गिलानुपट्ठाकभत्तं वा परियेसिस्सामि, गिलानभेसज्जं वा परियेसिस्सामि, पुच्छिस्सामि वा उपट्ठहिस्सामि वा’ति सत्ताहं सन्निवत्तो कातब्बो’’ति (महाव॰ १९८) वुत्तत्ता ‘‘मातापितूनमत्थाय…पे॰… उपट्ठिस्स’’न्ति वुत्तं। तत्थायं सङ्खेपो – ‘‘मातादीनं गिलानभत्तं वा तदुपट्ठाकभत्तं वा गिलानानं ओसधं वा एसिस्सं परियेसिस्स’’न्ति वा ‘‘ते गिलाने गन्त्वा पुच्छिस्सामी’’ति वा ‘‘उपट्ठिस्स’’न्ति वा पहितेपि अप्पहितेपि सत्ताहकिच्चेन गन्तुं लभति।
313-5. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sattannaṃ sattāhakaraṇīyena appahitepi gantuṃ, pageva pahite, ‘bhikkhussa bhikkhuniyā sikkhamānāya sāmaṇerassa sāmaṇeriyā mātuyā ca pitussa ca, gilānabhattaṃ vā pariyesissāmi, gilānupaṭṭhākabhattaṃ vā pariyesissāmi, gilānabhesajjaṃ vā pariyesissāmi, pucchissāmi vā upaṭṭhahissāmi vā’ti sattāhaṃ sannivatto kātabbo’’ti (mahāva. 198) vuttattā ‘‘mātāpitūnamatthāya…pe… upaṭṭhissa’’nti vuttaṃ. Tatthāyaṃ saṅkhepo – ‘‘mātādīnaṃ gilānabhattaṃ vā tadupaṭṭhākabhattaṃ vā gilānānaṃ osadhaṃ vā esissaṃ pariyesissa’’nti vā ‘‘te gilāne gantvā pucchissāmī’’ti vā ‘‘upaṭṭhissa’’nti vā pahitepi appahitepi sattāhakiccena gantuṃ labhati.
इदानि सहधम्मिके एव सन्धाय ‘‘अनभिरत’’न्तिआदि वुत्तं। ‘‘विसभागरूपं दिस्वा अनभिरति, ततो वूपकासिस्सं, तं गहेत्वा अञ्ञत्थ गमिस्स’’न्ति अधिप्पायेन गन्तुम्पि लब्भतीति अत्थो। कुक्कुच्चं विनोदनञ्च दिट्ठिं विवेचनञ्च अहं वा करेय्यं अञ्ञेहि वा कारेय्यन्ति सम्बन्धो। परिवासमानत्तआदीहि वुट्ठानं वा गरुका। आदि-सद्देन सचे सङ्घेन कम्मं कतं होति, तस्स पटिप्पस्सद्धिया अनुस्सावनकरणादीसु उस्सुक्कं करेय्यन्ति गन्तुं लब्भतीति अत्थो। सत्ताहकिच्चेनाति सत्ताहकरणीयेन।
Idāni sahadhammike eva sandhāya ‘‘anabhirata’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Visabhāgarūpaṃ disvā anabhirati, tato vūpakāsissaṃ, taṃ gahetvā aññattha gamissa’’nti adhippāyena gantumpi labbhatīti attho. Kukkuccaṃ vinodanañca diṭṭhiṃ vivecanañca ahaṃ vā kareyyaṃ aññehi vā kāreyyanti sambandho. Parivāsamānattaādīhi vuṭṭhānaṃ vā garukā. Ādi-saddena sace saṅghena kammaṃ kataṃ hoti, tassa paṭippassaddhiyā anussāvanakaraṇādīsu ussukkaṃ kareyyanti gantuṃ labbhatīti attho. Sattāhakiccenāti sattāhakaraṇīyena.
३१६. धम्मसवनत्थं निमन्तितो एवं वजेति अत्थो। गरू नाम आचरियुपज्झाया, तेहि भण्डधोवनकिच्चेन पहितस्स गन्तुं वट्टतीति अत्थो।
316. Dhammasavanatthaṃ nimantito evaṃ vajeti attho. Garū nāma ācariyupajjhāyā, tehi bhaṇḍadhovanakiccena pahitassa gantuṃ vaṭṭatīti attho.
३१७. न भण्डधोवन…पे॰… दस्सनेति एत्थ (महाव॰ अट्ठ॰ १९९) एतेसुपि न वजेति सम्बन्धो। लब्भन्ति एत्थ ‘‘अज्जेव आगमिस्स’’न्ति अदूरगो यदि न पापुणेय्य, लब्भन्ति सम्बन्धो। किं वुत्तं होति? ‘‘अज्जेव आगमिस्सामी’’ति सामन्तविहारं गन्त्वा पुन आगच्छन्तस्स अन्तरामग्गे सचे अरुणुट्ठानं होति, वस्सच्छेदोपि न होति, रत्तिच्छेदेन दुक्कटम्पि नापज्जतीति वुत्तं होति।
317.Na bhaṇḍadhovana…pe… dassaneti ettha (mahāva. aṭṭha. 199) etesupi na vajeti sambandho. Labbhanti ettha ‘‘ajjeva āgamissa’’nti adūrago yadi na pāpuṇeyya, labbhanti sambandho. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Ajjeva āgamissāmī’’ti sāmantavihāraṃ gantvā puna āgacchantassa antarāmagge sace aruṇuṭṭhānaṃ hoti, vassacchedopi na hoti, ratticchedena dukkaṭampi nāpajjatīti vuttaṃ hoti.
३१८. सेसञातिहीति भातुभगिनीआदीहि। भिक्खुनिस्सितकेन च पहितेति सम्बन्धो। निद्दिसित्वाति ‘‘आगच्छन्तु भदन्ता, इच्छामि दानञ्च दातुं धम्मञ्च सोतुं भिक्खुञ्च पस्सितु’’न्तिआदिना यं किञ्चि निद्दिसित्वाव पेसिते गन्तुं वट्टति। केवलं ‘‘आगच्छन्तु भिक्खू, इच्छामि भिक्खूनं आगमन’’न्ति एवं अनिद्दिसित्वा वुत्ते गन्तुं न लब्भतीति अत्थो।
318.Sesañātihīti bhātubhaginīādīhi. Bhikkhunissitakena ca pahiteti sambandho. Niddisitvāti ‘‘āgacchantu bhadantā, icchāmi dānañca dātuṃ dhammañca sotuṃ bhikkhuñca passitu’’ntiādinā yaṃ kiñci niddisitvāva pesite gantuṃ vaṭṭati. Kevalaṃ ‘‘āgacchantu bhikkhū, icchāmi bhikkhūnaṃ āgamana’’nti evaṃ aniddisitvā vutte gantuṃ na labbhatīti attho.
३१९. अच्छराये सतत्तनोति दसविधेसु अन्तरायेसु एकस्मिम्पि अन्तराये अत्तनो सतीति अत्थो। सङ्घसामग्गिया वा वस्सच्छेदे अनापत्तीति अत्थो। वुत्तञ्हेतं ‘‘इध पन, भिक्खवे, वस्सूपगतो भिक्खु पस्सति सम्बहुले भिक्खू सङ्घभेदाय परक्कमन्ते। तत्र चे भिक्खुनो एवं होति, ‘गरुको खो सङ्घभेदो वुत्तो भगवता। मा मयि सम्मुखीभूते सङ्घो भिज्जी’ति पक्कमितब्बं, अनापत्ति वस्सच्छेदस्सा’’ति (महाव॰ २०२)। एवं छिन्नवस्सो नो पवारयेति अत्थो।
319.Accharāye satattanoti dasavidhesu antarāyesu ekasmimpi antarāye attano satīti attho. Saṅghasāmaggiyā vā vassacchede anāpattīti attho. Vuttañhetaṃ ‘‘idha pana, bhikkhave, vassūpagato bhikkhu passati sambahule bhikkhū saṅghabhedāya parakkamante. Tatra ce bhikkhuno evaṃ hoti, ‘garuko kho saṅghabhedo vutto bhagavatā. Mā mayi sammukhībhūte saṅgho bhijjī’ti pakkamitabbaṃ, anāpatti vassacchedassā’’ti (mahāva. 202). Evaṃ chinnavasso no pavārayeti attho.
३२०. रुक्खस्स सुसिरेति एत्थ (महाव॰ २०४; महाव॰ अट्ठ॰ २०३) पन सुद्धे रुक्खसुसिरे एव न वट्टति, महन्तस्स पन सुसिरस्स अन्तो पदरच्छदनं कुटिकं कत्वा पविसनद्वारं योजेत्वा उपगन्तुं वट्टति। रुक्खस्स विटपेति एत्थापि सुद्धविटपमत्ते न वट्टति, महाविटपे पन अट्टकं बन्धित्वा वुत्तनयेन कुटिकं कत्वा उपगन्तुं वट्टति। छवकुटि नाम पासाणकुटिकन्ति वदन्ति। तीसु पस्सेसु पासाणे उस्सापेत्वा उपरि पासाणेन पटिच्छन्ना।
320.Rukkhassa susireti ettha (mahāva. 204; mahāva. aṭṭha. 203) pana suddhe rukkhasusire eva na vaṭṭati, mahantassa pana susirassa anto padaracchadanaṃ kuṭikaṃ katvā pavisanadvāraṃ yojetvā upagantuṃ vaṭṭati. Rukkhassa viṭapeti etthāpi suddhaviṭapamatte na vaṭṭati, mahāviṭape pana aṭṭakaṃ bandhitvā vuttanayena kuṭikaṃ katvā upagantuṃ vaṭṭati. Chavakuṭi nāma pāsāṇakuṭikanti vadanti. Tīsu passesu pāsāṇe ussāpetvā upari pāsāṇena paṭicchannā.
३२१. नावादीसु पन उपगतो पवारेतुञ्च लब्भतीति सम्बन्धो। वस्सूपनायिकविनिच्छयो।
321. Nāvādīsu pana upagato pavāretuñca labbhatīti sambandho. Vassūpanāyikavinicchayo.
वस्सूपनायिकनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Vassūpanāyikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
