| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३९. वस्सूपनायिकनिद्देसवण्णना
39. Vassūpanāyikaniddesavaṇṇanā
३०९-३१०. पुरिमिका पच्छिमिका इति वस्सूपनायिका दुवेति सम्बन्धो। आसाळ्हिपुण्णमाय अनन्तरे पाटिपददिवसे उपगन्तब्बा पच्छिमिकाय पुरे भवाति पुरिमा, सा एव पुरिमिका। ततो पच्छा भवा अपराय पुण्णमाय अनन्तरे पाटिपददिवसे उपगन्तब्बा पच्छिमिका। उपनयनं पापुणनं उपगमनं उपनायिका, वस्सन्ति वुट्ठि, इध पन वस्सकालं ‘‘वस्स’’न्ति उपचारेन गहेत्वा तत्थ वासो उपचारेनेव ‘‘वस्स’’न्ति वुच्चति, वस्सस्स वस्सावासस्स उपनायिका वचीभेदवसेन वा आलयकरणवसेन वा उपगमनं वस्सूपनायिका। तत्थ आलयपरिग्गाहो च वचीभेदो चाति पुरिमिका वस्सूपनायिका दुवे, आलयपरिग्गाहो च वचीभेदो चाति पच्छिमिका वस्सूपनायिका दुवेभि सम्बन्धितब्बं। तत्थाति तासु द्वीसु। तदुभयं दस्सेतुं ‘‘एदिसो’’तिआदि वुत्तं। सो आलयपरिग्गाहो च वचीभेदो च ‘‘इमस्मिं विहारे इमं तेमासं वस्सं उपेमि, इध वस्सं उपेमी’’ति एदिसो, एतादिसोति अत्थो। एत्थ च कमुप्पत्तिअनादरा वचीभेदो पठमं वुत्तो। उभयथा वस्सं उपगन्तुं वट्टति। तेनेव अट्ठकथायं (वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ १७९; महाव॰ अट्ठ॰ २०७) ‘‘सचेपि ‘इध वस्सं वसिस्सामी’ति आलयो अत्थि, असतिया पन वस्सं न उपेति, गहितसेनासनं सुग्गहितं, छिन्नवस्सो न होति, पवारेतुं लभतियेव, विनापि हि वचीभेदं आलयकरणमत्तेनपि वस्सं उपगतमेव होती’’ति वुत्तं। नावासत्थवजेसु पन परियेसित्वा सेनासनं अलभन्तेन आलयकरणमत्तेनेव उपगन्तब्बं। उपगच्छन्तेन च विहारं पटिजग्गित्वा पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेत्वा सब्बं चेतियवन्दनादिसामीचिकम्मं निट्ठापेत्वा उपगन्तब्बं। आलयपरिग्गहे आलयं दस्सेतुं ‘‘चित्तुप्पादेत्थ आलयो’’ति आह। एत्थाति द्वीसु।
309-310. Purimikā pacchimikā iti vassūpanāyikā duveti sambandho. Āsāḷhipuṇṇamāya anantare pāṭipadadivase upagantabbā pacchimikāya pure bhavāti purimā, sā eva purimikā. Tato pacchā bhavā aparāya puṇṇamāya anantare pāṭipadadivase upagantabbā pacchimikā. Upanayanaṃ pāpuṇanaṃ upagamanaṃ upanāyikā, vassanti vuṭṭhi, idha pana vassakālaṃ ‘‘vassa’’nti upacārena gahetvā tattha vāso upacāreneva ‘‘vassa’’nti vuccati, vassassa vassāvāsassa upanāyikā vacībhedavasena vā ālayakaraṇavasena vā upagamanaṃ vassūpanāyikā. Tattha ālayapariggāho ca vacībhedo cāti purimikā vassūpanāyikā duve, ālayapariggāho ca vacībhedo cāti pacchimikā vassūpanāyikā duvebhi sambandhitabbaṃ. Tatthāti tāsu dvīsu. Tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘ediso’’tiādi vuttaṃ. So ālayapariggāho ca vacībhedo ca ‘‘imasmiṃ vihāre imaṃ temāsaṃ vassaṃ upemi, idha vassaṃ upemī’’ti ediso, etādisoti attho. Ettha ca kamuppattianādarā vacībhedo paṭhamaṃ vutto. Ubhayathā vassaṃ upagantuṃ vaṭṭati. Teneva aṭṭhakathāyaṃ (vi. saṅga. aṭṭha. 179; mahāva. aṭṭha. 207) ‘‘sacepi ‘idha vassaṃ vasissāmī’ti ālayo atthi, asatiyā pana vassaṃ na upeti, gahitasenāsanaṃ suggahitaṃ, chinnavasso na hoti, pavāretuṃ labhatiyeva, vināpi hi vacībhedaṃ ālayakaraṇamattenapi vassaṃ upagatameva hotī’’ti vuttaṃ. Nāvāsatthavajesu pana pariyesitvā senāsanaṃ alabhantena ālayakaraṇamatteneva upagantabbaṃ. Upagacchantena ca vihāraṃ paṭijaggitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetvā sabbaṃ cetiyavandanādisāmīcikammaṃ niṭṭhāpetvā upagantabbaṃ. Ālayapariggahe ālayaṃ dassetuṃ ‘‘cittuppādettha ālayo’’ti āha. Etthāti dvīsu.
३११. तदहूति तस्मिं वस्सूपनायिकदिवसे। जानन्ति ‘‘अज्ज वस्सूपनायिका’’ति जानन्तो, अनुपगच्छतोतिमस्स विसेसनं।
311.Tadahūti tasmiṃ vassūpanāyikadivase. Jānanti ‘‘ajja vassūpanāyikā’’ti jānanto, anupagacchatotimassa visesanaṃ.
३१२. दुतियन्ति पच्छिमिकं। अनुपगतोति केनचि अन्तरायेन पुरिमिकं अनुपगतो। तेमासन्ति पुरिमं वा तेमासं पच्छिमं वा तेमासं। वस्सं उपगन्त्वा पन अरुणं अनुट्ठापेत्वापि तदहेव सत्ताहकरणीयेन पक्कमन्तस्सापि अन्तोसत्ताहे निवत्तेन्तस्सापि अनापत्ति।
312.Dutiyanti pacchimikaṃ. Anupagatoti kenaci antarāyena purimikaṃ anupagato. Temāsanti purimaṃ vā temāsaṃ pacchimaṃ vā temāsaṃ. Vassaṃ upagantvā pana aruṇaṃ anuṭṭhāpetvāpi tadaheva sattāhakaraṇīyena pakkamantassāpi antosattāhe nivattentassāpi anāpatti.
३१३-५. मातापितूनं पञ्चन्नं सहधम्मिकानञ्च अत्थाय गिलानतदुपट्ठाकभत्तं ओसधञ्च एसिस्सं वा पुच्छिस्सामि वा उपट्ठिस्सं वा गन्त्वा अहं नाभिरतं वूपकासेस्सं वा कुक्कुच्चं विनोदनञ्च दिट्ठिं विवेचनञ्च गरुकादिकं वुट्ठानं वापि उस्सुक्कं वापि करिस्सं वापि कारेस्सं वापीति एवमादिना सत्ताहकिच्चेन पहितेपि वा अपहितेपि वा गन्तुं लब्भन्ति योजना।
313-5. Mātāpitūnaṃ pañcannaṃ sahadhammikānañca atthāya gilānatadupaṭṭhākabhattaṃ osadhañca esissaṃ vā pucchissāmi vā upaṭṭhissaṃ vā gantvā ahaṃ nābhirataṃ vūpakāsessaṃ vā kukkuccaṃ vinodanañca diṭṭhiṃ vivecanañca garukādikaṃ vuṭṭhānaṃ vāpi ussukkaṃ vāpi karissaṃ vāpi kāressaṃ vāpīti evamādinā sattāhakiccena pahitepi vā apahitepi vā gantuṃ labbhanti yojanā.
एत्थ पन लब्भमानकवसेन योजेत्वा वक्खमाननयेन अत्थो वेदितब्बो। मातादिसुतिया तेयेव गिलान-सद्देन गय्हन्ति, तेसं उपट्ठाका तदुपट्ठाका, गिलाना च तदुपट्ठाका च, तेसं भत्तन्ति समासो। ओसधन्ति तेसंयेव गिलानानं भेसज्जं। एसिस्सन्ति परियेसिस्सामि। पुच्छिस्सामीति तेयेव सत्तजने गिलाने पुच्छिस्सं। उपट्ठिस्सन्ति तेयेव गिलाने उपट्ठहिस्सामि। अभिरमतीति अभिरतो, विसभागरूपादिदस्सनेन सासने न अभिरतो नाभिरतो। अभिरमणं वा अभिरतं, नत्थि अभिरतमस्साति नाभिरतो, तं। सहधम्मिकेसु यो नाभिरतो, तं वूपकासेस्सं विक्खेपहरणत्थं अञ्ञत्थ नयिस्सामि। कुक्कुच्चन्ति पञ्चन्नंयेव उप्पन्नं विनयकुक्कुच्चं। कितकयोगे विकप्पेन दुतिया। दिट्ठिन्ति तेसंयेव मिच्छादिट्ठिया। गरुकमादिकन्ति गरुकं आदि यस्साति विग्गहो। आदि-सद्देन सामणेरानं वस्सपुच्छनं, सिक्खासमादयितुकामता, तज्जनीयादिकम्मकरणं सङ्गहितं। वुट्ठानन्ति भिक्खुनो गरुकापत्तिया परिवासमानत्तदानादीहि वुट्ठानं। उस्सुक्कन्ति वस्सपुच्छनादिउस्सुक्कं। एवमादिनाति एत्थ आदि-सद्देन दिट्ठिगतादीनं धम्मकथाकरणादिं सङ्गण्हाति। गन्तुं लब्भन्ति एत्थ गच्छन्तेन अन्तोउपचारसीमायं ठितेनेव ‘‘अन्तोसत्ताहे आगच्छिस्सामी’’ति आभोगं कत्वा गन्तब्बं। सचे आभोगं अकत्वा उपचारसीमं अतिक्कमति, छिन्नवस्सो होतीति वदन्ति। सत्ताहकिच्चेनाति सत्ताहस्स लब्भमानकं वुत्तं वक्खमानञ्च सङ्घकम्मादि किच्चं सत्ताहकिच्चं। सत्तमअरुणमत्तस्सेव विहारे उट्ठापनीयत्ता सत्ताहस्स साकल्लेन गहणं।
Ettha pana labbhamānakavasena yojetvā vakkhamānanayena attho veditabbo. Mātādisutiyā teyeva gilāna-saddena gayhanti, tesaṃ upaṭṭhākā tadupaṭṭhākā, gilānā ca tadupaṭṭhākā ca, tesaṃ bhattanti samāso. Osadhanti tesaṃyeva gilānānaṃ bhesajjaṃ. Esissanti pariyesissāmi. Pucchissāmīti teyeva sattajane gilāne pucchissaṃ. Upaṭṭhissanti teyeva gilāne upaṭṭhahissāmi. Abhiramatīti abhirato, visabhāgarūpādidassanena sāsane na abhirato nābhirato. Abhiramaṇaṃ vā abhirataṃ, natthi abhiratamassāti nābhirato, taṃ. Sahadhammikesu yo nābhirato, taṃ vūpakāsessaṃ vikkhepaharaṇatthaṃ aññattha nayissāmi. Kukkuccanti pañcannaṃyeva uppannaṃ vinayakukkuccaṃ. Kitakayoge vikappena dutiyā. Diṭṭhinti tesaṃyeva micchādiṭṭhiyā. Garukamādikanti garukaṃ ādi yassāti viggaho. Ādi-saddena sāmaṇerānaṃ vassapucchanaṃ, sikkhāsamādayitukāmatā, tajjanīyādikammakaraṇaṃ saṅgahitaṃ. Vuṭṭhānanti bhikkhuno garukāpattiyā parivāsamānattadānādīhi vuṭṭhānaṃ. Ussukkanti vassapucchanādiussukkaṃ. Evamādināti ettha ādi-saddena diṭṭhigatādīnaṃ dhammakathākaraṇādiṃ saṅgaṇhāti. Gantuṃ labbhanti ettha gacchantena antoupacārasīmāyaṃ ṭhiteneva ‘‘antosattāhe āgacchissāmī’’ti ābhogaṃ katvā gantabbaṃ. Sace ābhogaṃ akatvā upacārasīmaṃ atikkamati, chinnavasso hotīti vadanti. Sattāhakiccenāti sattāhassa labbhamānakaṃ vuttaṃ vakkhamānañca saṅghakammādi kiccaṃ sattāhakiccaṃ. Sattamaaruṇamattasseva vihāre uṭṭhāpanīyattā sattāhassa sākallena gahaṇaṃ.
३१६. सङ्घकम्मे वजेति सङ्घस्स किच्चे उपोसथागारादीसु सेनासनेसु वा चेतियछत्तवेदिकादीसु वा अन्तमसो पुग्गलिकसेनासनेसु वापि कत्तब्बनिमित्ते वजेय्याति अत्थो। धम्मसवनत्थं निमन्तितो वापि वजे, गरूहि पेसितो वापि वजे, गरूनं पस्सितुं वापि वजेति योजेतब्बं। निमन्तितोति एत्थ सचे पठमंयेव कतिका कता होति, ‘‘असुकदिवसं नाम सन्निपतितब्ब’’न्ति निमन्तितोयेव नाम होति। गरूहीति आचरियुपज्झायेहि। पहितोति भण्डधोवनादिअत्थाय पेसितो। पस्सितुन्ति अगिलानेपि।
316.Saṅghakamme vajeti saṅghassa kicce uposathāgārādīsu senāsanesu vā cetiyachattavedikādīsu vā antamaso puggalikasenāsanesu vāpi kattabbanimitte vajeyyāti attho. Dhammasavanatthaṃ nimantito vāpi vaje, garūhi pesito vāpi vaje, garūnaṃ passituṃ vāpi vajeti yojetabbaṃ. Nimantitoti ettha sace paṭhamaṃyeva katikā katā hoti, ‘‘asukadivasaṃ nāma sannipatitabba’’nti nimantitoyeva nāma hoti. Garūhīti ācariyupajjhāyehi. Pahitoti bhaṇḍadhovanādiatthāya pesito. Passitunti agilānepi.
३१७. भण्ड…पे॰… दस्सने न वजेति योजनीयं। एत्थापि निमित्तत्थे सत्तमी। भण्डं नाम चीवरं। ञाती मातापितूहि अञ्ञे। उपट्ठाका उपासका। ‘‘अज्जेव आगमिस्स’’न्ति अदूरगो न पापुणेय्य, लब्भन्ति सम्बन्धो। लब्भन्ति इमस्स अपापुणनं वुत्तकम्मं। अज्जेवागमिस्सन्ति सामन्तविहारं गन्त्वा पुन आगच्छन्तस्स अन्तरामग्गे सचे अरुणुग्गमनं होति, वस्सच्छेदोपि न होति, रत्तिच्छेददुक्कटञ्च नत्थीति वदन्ति।
317. Bhaṇḍa…pe… dassane na vajeti yojanīyaṃ. Etthāpi nimittatthe sattamī. Bhaṇḍaṃ nāma cīvaraṃ. Ñātī mātāpitūhi aññe. Upaṭṭhākā upāsakā. ‘‘Ajjeva āgamissa’’nti adūrago na pāpuṇeyya, labbhanti sambandho. Labbhanti imassa apāpuṇanaṃ vuttakammaṃ. Ajjevāgamissanti sāmantavihāraṃ gantvā puna āgacchantassa antarāmagge sace aruṇuggamanaṃ hoti, vassacchedopi na hoti, ratticchedadukkaṭañca natthīti vadanti.
३१८. सेसञातीहीति मातापितूहि अवसेसञातीहि। निद्दिसित्वावाति दानधम्मसवनादीनि। ‘‘पहिते पेसिते’’ति चेत्थ ‘‘लब्भ’’न्ति अनुवत्तनीयं।
318.Sesañātīhīti mātāpitūhi avasesañātīhi. Niddisitvāvāti dānadhammasavanādīni. ‘‘Pahite pesite’’ti cettha ‘‘labbha’’nti anuvattanīyaṃ.
३१९. अत्तनो अन्तराये सतीति चोरसरीसपवाळजीवितब्रह्मचरियन्तराये, अन्तमसो भेसज्जालाभपतिरूपउपट्ठाकालाभेपि। ‘‘वस्सच्छेदकारणम्पि सत्ताहकरणीयं सिया’’ति केचि पोराणा वदन्ति, तं युत्तं विय दिस्सति, सब्बथा वस्सच्छेदेन बहि वासाय अनुञ्ञातकारणं सत्ताहमत्तं बहि वीतिनामेत्वा अन्तोविहारेयेव वासेन वस्सच्छेदाकारणं कथं नाम न सियाति। छिन्नवस्सो नो पवारयेति सम्बन्धो।
319.Attano antarāye satīti corasarīsapavāḷajīvitabrahmacariyantarāye, antamaso bhesajjālābhapatirūpaupaṭṭhākālābhepi. ‘‘Vassacchedakāraṇampi sattāhakaraṇīyaṃ siyā’’ti keci porāṇā vadanti, taṃ yuttaṃ viya dissati, sabbathā vassacchedena bahi vāsāya anuññātakāraṇaṃ sattāhamattaṃ bahi vītināmetvā antovihāreyeva vāsena vassacchedākāraṇaṃ kathaṃ nāma na siyāti. Chinnavasso no pavārayeti sambandho.
३२०. ‘‘असेनासनिकेना’’ति इमिनाव विञ्ञायमानत्थत्तेपि ‘‘अज्झोकासे चा’’ति वचनं ‘‘अहं अब्भोकासिको, किं मे सेनासनेना’’ति वासानिवत्तनत्थं वुत्तं। रुक्खस्स सुसिरेति सुद्धे रुक्खसुसिरे। महन्तस्स पन सुसिरस्स अन्तो पदरच्छदनकुटिकं कत्वा पविसनद्वारं योजेत्वा उपगन्तुं वट्टति। ‘‘विटपेपि अट्टकं बन्धित्वा’’तिआदि वुत्तनयमेव। तथा छत्तचाटीसुपि तदनुरूपेन वेदितब्बं। छवकुटि नाम टङ्कितमञ्चादिभेदा कुटि। तत्थ टङ्कितमञ्चो नाम दीघे मञ्चपादे मज्झे विज्झित्वा अटनियो पवेसेत्वा कतो, चतुन्नं पासाणानं उपरि पासाणं अत्थरित्वा कतम्पि टङ्कितमञ्चो।
320. ‘‘Asenāsanikenā’’ti imināva viññāyamānatthattepi ‘‘ajjhokāse cā’’ti vacanaṃ ‘‘ahaṃ abbhokāsiko, kiṃ me senāsanenā’’ti vāsānivattanatthaṃ vuttaṃ. Rukkhassa susireti suddhe rukkhasusire. Mahantassa pana susirassa anto padaracchadanakuṭikaṃ katvā pavisanadvāraṃ yojetvā upagantuṃ vaṭṭati. ‘‘Viṭapepi aṭṭakaṃ bandhitvā’’tiādi vuttanayameva. Tathā chattacāṭīsupi tadanurūpena veditabbaṃ. Chavakuṭi nāma ṭaṅkitamañcādibhedā kuṭi. Tattha ṭaṅkitamañco nāma dīghe mañcapāde majjhe vijjhitvā aṭaniyo pavesetvā kato, catunnaṃ pāsāṇānaṃ upari pāsāṇaṃ attharitvā katampi ṭaṅkitamañco.
३२१. असेनासनिकेनाति यस्स तिणपण्णइट्ठकसिलासुधासङ्खातानं पञ्चन्नं छदनानं अञ्ञतरेन छन्नं योजितद्वारबन्धनं सेनासनं नत्थि, तेन। इदं पन वचीभेदं कत्वा अधिट्ठानं सन्धाय वुत्तन्ति वदन्ति, तदयुत्तं, तथा च सति नावादीसु विय विसुं विधानेन भवितब्बन्ति। नावासत्थवजूपगोति इमिना असेनासनिकेन नावादीसु वस्सं उपगन्तुं वट्टतीति दीपेति। तत्थ च कुटिकं परियेसित्वा लभन्तेन तत्थ पविसित्वा विहाराभावतो ‘‘विहारे’’ति अवत्वा ‘‘इध वस्सं उपेमी’’ति तिक्खत्तुं वत्तब्बं, अलभन्तेन आलयो कातब्बो। पवारेतुञ्चाति च-सद्देन वस्सच्छेदनिमित्ताय आपत्तिया अभावं सम्पिण्डेति। ‘‘वजे सत्थे नावायन्ति तीसु ठानेसु नत्थि वस्सच्छेदे आपत्ति, पवारेतुञ्च लब्भती’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ २०३) अट्ठकथायं वुत्तं। वस्सच्छेदेति च ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, येन वजो तेन गन्तु’’न्ति (महाव॰ २०३) वुत्तत्ता, सत्थस्स नावाय च गमनसभावेनेव ठितत्ता च वस्सूपगतट्ठाने अवसित्वा अञ्ञत्थ गमनमत्तं सन्धाय वुत्तन्ति वेदितब्बं।
321.Asenāsanikenāti yassa tiṇapaṇṇaiṭṭhakasilāsudhāsaṅkhātānaṃ pañcannaṃ chadanānaṃ aññatarena channaṃ yojitadvārabandhanaṃ senāsanaṃ natthi, tena. Idaṃ pana vacībhedaṃ katvā adhiṭṭhānaṃ sandhāya vuttanti vadanti, tadayuttaṃ, tathā ca sati nāvādīsu viya visuṃ vidhānena bhavitabbanti. Nāvāsatthavajūpagoti iminā asenāsanikena nāvādīsu vassaṃ upagantuṃ vaṭṭatīti dīpeti. Tattha ca kuṭikaṃ pariyesitvā labhantena tattha pavisitvā vihārābhāvato ‘‘vihāre’’ti avatvā ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti tikkhattuṃ vattabbaṃ, alabhantena ālayo kātabbo. Pavāretuñcāti ca-saddena vassacchedanimittāya āpattiyā abhāvaṃ sampiṇḍeti. ‘‘Vaje satthe nāvāyanti tīsu ṭhānesu natthi vassacchede āpatti, pavāretuñca labbhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 203) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Vassacchedeti ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yena vajo tena gantu’’nti (mahāva. 203) vuttattā, satthassa nāvāya ca gamanasabhāveneva ṭhitattā ca vassūpagataṭṭhāne avasitvā aññattha gamanamattaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
वस्सूपनायिकनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Vassūpanāyikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
