| Upanishads |
Vasudeva Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ वासुदेवोपनिषत् ॥
॥ vāsudevopaniṣat ॥
(सामवेदीय)
(sāmavedīya)
यत्सर्वहृदयागारं यत्र सर्वं प्रतिष्ठितम् ।
वस्तुतो यन्निराधारं वासुदेवपदं भजे ॥
ॐ आप्यायन्तु ममाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं ब्रह्मोपनिषदं
माहं ब्रह्म निराकुर्यां मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरणम-
स्त्वनिराकरणं मेस्तु तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते
मयि सन्तु ते मयि सन्तु ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
yatsarvahṛdayāgāraṃ yatra sarvaṃ pratiṣṭhitam ।
vastuto yannirādhāraṃ vāsudevapadaṃ bhaje ॥
oṃ āpyāyantu mamāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
śrotramatho balamindriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ brahmopaniṣadaṃ
māhaṃ brahma nirākuryāṃ mā mā brahma nirākarodanirākaraṇama-
stvanirākaraṇaṃ mestu tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste
mayi santu te mayi santu ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
(ऊर्ध्वपुण्ड्रविधिजिज्ञासा)
(ūrdhvapuṇḍravidhijijñāsā)
ॐ नमस्कृत्य भगवान्नारदः सर्वेश्वरं वासुदेवं पप्रच्छ
अधीहि भगवन्नूर्ध्वपुण्ड्रविधिं द्रव्यमन्त्रस्थानादिसहितं मे
ब्रूहीति ।
oṃ namaskṛtya bhagavānnāradaḥ sarveśvaraṃ vāsudevaṃ papraccha
adhīhi bhagavannūrdhvapuṇḍravidhiṃ dravyamantrasthānādisahitaṃ me
brūhīti ।
(गोपीचन्दनस्वरूपम्)
(gopīcandanasvarūpam)
तं होवाच भगवान्वासुदेवो वैकुण्ठस्थानादुत्पन्नं
मम प्रीतिकरं मद्भक्तैर्ब्रह्मादिभिर्धारितं विष्णुचन्दनं
ममाङ्गे प्रतिदिनमालिप्तं गोपीभिः प्रक्षालनाद्गोपीचन्दन-
माख्यातं मदङ्गलेपनं पुण्यं चक्रतीर्थान्तःस्थितं
चक्रसमायुक्तं पीतवर्णं मुक्तिसाधनं भवति ।
taṃ hovāca bhagavānvāsudevo vaikuṇṭhasthānādutpannaṃ
mama prītikaraṃ madbhaktairbrahmādibhirdhāritaṃ viṣṇucandanaṃ
mamāṅge pratidinamāliptaṃ gopībhiḥ prakṣālanādgopīcandana-
mākhyātaṃ madaṅgalepanaṃ puṇyaṃ cakratīrthāntaḥsthitaṃ
cakrasamāyuktaṃ pītavarṇaṃ muktisādhanaṃ bhavati ।
(गोपीचन्दनोद्धारधारणयोर्विधानम्)
(gopīcandanoddhāradhāraṇayorvidhānam)
अथ गोपीचन्दनं नमस्कृत्वोद्धृत्य ।
गोपीचन्दन पापघ्न विष्णुदेहसमुद्भव ।
चक्राङ्कित नमस्तुभ्यं धारणान्मुक्तिदो भव ।
इमं मे गङ्गे इति जलमादाय विष्णोर्नुकमिति मर्दयेत् ।
अतो देवा अवन्तु न इत्येतन्मन्त्रैर्विष्णुगायत्र्या केशवादि-
नामभिर्वा धारयेत् ।
atha gopīcandanaṃ namaskṛtvoddhṛtya ।
gopīcandana pāpaghna viṣṇudehasamudbhava ।
cakrāṅkita namastubhyaṃ dhāraṇānmuktido bhava ।
imaṃ me gaṅge iti jalamādāya viṣṇornukamiti mardayet ।
ato devā avantu na ityetanmantrairviṣṇugāyatryā keśavādi-
nāmabhirvā dhārayet ।
(ब्रह्मचार्यादीनां धारणाप्रकारः)
(brahmacāryādīnāṃ dhāraṇāprakāraḥ)
ब्रह्मचारी वानप्रस्थो वा
ललाटहृदयकण्ठबाहूमूलेषु वैष्णवगायत्र्या
कृष्णादिनामभिर्वा धारयेत् । इति त्रिवारमभिमन्त्र्य
शङ्खचक्रगदापाणे द्वारकानिलयाच्युत । गोविन्द
पुण्डरीकाक्ष रक्ष मां शरणागतम् । इति ध्यात्वा
गृहस्थो ललाटादिद्वादशस्थलेष्वनामिकाङ्गुल्या
वैष्णवगायत्र्या केशवादिनामभिर्वा धारयेत् ।
ब्रह्मचारी गृहस्थो वा ललाटहृदयकण्ठबाहूमूलेषु
वैष्णवगायत्र्या कृष्णादिनामभिर्वा धारयेत् ।
यतिस्तर्जन्या शिरोललाटहृदयेषु प्रणवेनैव धारयेत् ।
brahmacārī vānaprastho vā
lalāṭahṛdayakaṇṭhabāhūmūleṣu vaiṣṇavagāyatryā
kṛṣṇādināmabhirvā dhārayet । iti trivāramabhimantrya
śaṅkhacakragadāpāṇe dvārakānilayācyuta । govinda
puṇḍarīkākṣa rakṣa māṃ śaraṇāgatam । iti dhyātvā
gṛhastho lalāṭādidvādaśasthaleṣvanāmikāṅgulyā
vaiṣṇavagāyatryā keśavādināmabhirvā dhārayet ।
brahmacārī gṛhastho vā lalāṭahṛdayakaṇṭhabāhūmūleṣu
vaiṣṇavagāyatryā kṛṣṇādināmabhirvā dhārayet ।
yatistarjanyā śirolalāṭahṛdayeṣu praṇavenaiva dhārayet ।
(त्रिपुण्ड्रस्य त्रिमूर्त्यादिरूपत्वम्)
(tripuṇḍrasya trimūrtyādirūpatvam)
ब्रह्मादयस्त्रयो मूर्तयस्तिस्रो व्याहृतयस्त्रीणि छन्दांसि
त्रयोऽग्नय इति ज्योतिष्मन्तस्त्रयः कालास्तिस्रोऽवस्थास्त्रय
आत्मानः पुण्ड्रात्रय ऊर्ध्वा अकार उकारो मकार एते
प्रणवमयोर्ध्वपुण्ड्रास्तदात्मा सदेतदोमिति । तानेकधा
समभवत् । ऊर्ध्वमुन्नमयत इत्योङ्काराधिकारी ।
तस्मादूर्ध्वपुण्ड्रं धारयेत् । परमहंसो ललाटे
प्रणवेनैकमूर्ध्वपुण्ड्रं वा धारयेत् ।
brahmādayastrayo mūrtayastisro vyāhṛtayastrīṇi chandāṃsi
trayo'gnaya iti jyotiṣmantastrayaḥ kālāstisro'vasthāstraya
ātmānaḥ puṇḍrātraya ūrdhvā akāra ukāro makāra ete
praṇavamayordhvapuṇḍrāstadātmā sadetadomiti । tānekadhā
samabhavat । ūrdhvamunnamayata ityoṅkārādhikārī ।
tasmādūrdhvapuṇḍraṃ dhārayet । paramahaṃso lalāṭe
praṇavenaikamūrdhvapuṇḍraṃ vā dhārayet ।
(वासुदेवध्यानप्रकारः)
(vāsudevadhyānaprakāraḥ)
तत्त्वप्रदीपप्रकाशं स्वात्मानं पश्यन्योगी
मत्सायुज्यमवाप्नोति । अथ वा न्यस्तहृदयपुण्ड्रमध्ये
वा हृदयकमलमध्ये वा ।
तस्य मध्ये वह्निशिखा अणीयोर्ध्वा व्यवस्थिता ।
नीलतोयदमध्यस्थाद्विद्युल्लेखेव भास्वरा ।
नीवारशूकवत्तन्वी परमात्मा व्यवस्थित इति ।
अतः पुण्ड्रस्थं हृदयपुण्डरीकेषु तमभ्यसेत् ।
क्रमादेवं स्वात्मानं भावयेन्मां परं हरिम् ।
एकाग्रमनसा यो मां ध्यायते हरिमव्ययम् ।
हृत्पङ्कजे च स्वात्मानं स मुक्तो नात्र संशयः ।
मद्रूपमद्वयं ब्रह्म आदिमध्यान्तवर्जितम् ।
स्वप्रभं सच्चिदानन्दं भक्त्या जानाति चाव्ययम् ।
tattvapradīpaprakāśaṃ svātmānaṃ paśyanyogī
matsāyujyamavāpnoti । atha vā nyastahṛdayapuṇḍramadhye
vā hṛdayakamalamadhye vā ।
tasya madhye vahniśikhā aṇīyordhvā vyavasthitā ।
nīlatoyadamadhyasthādvidyullekheva bhāsvarā ।
nīvāraśūkavattanvī paramātmā vyavasthita iti ।
ataḥ puṇḍrasthaṃ hṛdayapuṇḍarīkeṣu tamabhyaset ।
kramādevaṃ svātmānaṃ bhāvayenmāṃ paraṃ harim ।
ekāgramanasā yo māṃ dhyāyate harimavyayam ।
hṛtpaṅkaje ca svātmānaṃ sa mukto nātra saṃśayaḥ ।
madrūpamadvayaṃ brahma ādimadhyāntavarjitam ।
svaprabhaṃ saccidānandaṃ bhaktyā jānāti cāvyayam ।
(वासुदेवस्य सर्वात्मत्वम्)
(vāsudevasya sarvātmatvam)
एको विष्णुरनेकेषु जङ्गमस्थावरेषु च ।
अनुस्युतो वसत्यात्मा भूतेष्वहमवस्थितः ।
तैलं तिलेषु काष्ठेषु वह्निः क्षीरे घृतं यथा ।
गन्धः पुष्पेषु भूतेषु तथात्मावस्थितो ह्यहम् ।
eko viṣṇuranekeṣu jaṅgamasthāvareṣu ca ।
anusyuto vasatyātmā bhūteṣvahamavasthitaḥ ।
tailaṃ tileṣu kāṣṭheṣu vahniḥ kṣīre ghṛtaṃ yathā ।
gandhaḥ puṣpeṣu bhūteṣu tathātmāvasthito hyaham ।
(बासुदेवध्यानस्थानेषु गोपीचन्दनधारणम्)
(bāsudevadhyānasthāneṣu gopīcandanadhāraṇam)
ब्रह्मरन्ध्रे भ्रुवोर्मध्ये हृदये चिद्रविं हरिम् ।
गोपीचन्दनमालिप्य तत्र ध्यात्वाप्नुयात्परम् ।
ऊर्ध्वदण्डोर्ध्वरेताश्च ऊर्ध्वपुण्ड्रोर्ध्वयोगवान् ।
ऊर्ध्वं पदमवाप्नोति यतिरूर्ध्वचतुष्कवान् ।
इत्येतन्निश्चितं ज्ञानं मद्भक्त्या सिध्यति स्वयम् ।
नित्यमेकाग्रभक्तिः स्याद्गोपीचन्दनधारणात् ।
brahmarandhre bhruvormadhye hṛdaye cidraviṃ harim ।
gopīcandanamālipya tatra dhyātvāpnuyātparam ।
ūrdhvadaṇḍordhvaretāśca ūrdhvapuṇḍrordhvayogavān ।
ūrdhvaṃ padamavāpnoti yatirūrdhvacatuṣkavān ।
ityetanniścitaṃ jñānaṃ madbhaktyā sidhyati svayam ।
nityamekāgrabhaktiḥ syādgopīcandanadhāraṇāt ।
(गोपीचन्दनभस्मनोर्धारणविधिः)
(gopīcandanabhasmanordhāraṇavidhiḥ)
ब्राह्माणानां तु सर्वेषां वैदिकानामनुत्तमम् ।
गोपीचन्दनवारिभ्यामूर्ध्वपुण्ड्रं विधीयते ।
यो गोपीचन्दनाभावे तुलसीमूलमृत्तिकाम् ।
मुमुक्षुर्धारयेन्नित्यमपरोक्षात्मसिद्धये ।
अतिरात्राग्निहोत्रभस्मनाग्नेर्भसितमिदंविष्णुस्त्रीणि
पदेति मन्त्रैर्वैष्णवगायत्र्या प्रणवेनोद्धूलनं कुर्यात् ।
एवं विधिना गोपीचन्दनं च धारयेत् ।
यस्त्वधीते वा स सर्वपातकेभ्यः पूतो भवति ।
पापबुद्धिस्तस्य न जायते । स सर्वेषु तीर्थेषु स्नातो भवति ।
स सर्वैर्यज्ञैर्याजितो भवति । स सर्वैर्देवैः पूज्यो भवति ।
श्रीमन्नारायणे मय्यचञ्चला भक्तिश्च भवति ।
स सम्यग्ज्ञानं च लब्ध्वा विष्णुसायुज्यमवाप्नोति ।
न च पुनरावर्तते न च पुनरावर्तते इत्याह भगवान्वासुदेवः ।
यस्त्वेतद्वाधीते सोऽप्येवमेव भवतीत्यों सत्यमित्युपनिषत् ॥
brāhmāṇānāṃ tu sarveṣāṃ vaidikānāmanuttamam ।
gopīcandanavāribhyāmūrdhvapuṇḍraṃ vidhīyate ।
yo gopīcandanābhāve tulasīmūlamṛttikām ।
mumukṣurdhārayennityamaparokṣātmasiddhaye ।
atirātrāgnihotrabhasmanāgnerbhasitamidaṃviṣṇustrīṇi
padeti mantrairvaiṣṇavagāyatryā praṇavenoddhūlanaṃ kuryāt ।
evaṃ vidhinā gopīcandanaṃ ca dhārayet ।
yastvadhīte vā sa sarvapātakebhyaḥ pūto bhavati ।
pāpabuddhistasya na jāyate । sa sarveṣu tīrtheṣu snāto bhavati ।
sa sarvairyajñairyājito bhavati । sa sarvairdevaiḥ pūjyo bhavati ।
śrīmannārāyaṇe mayyacañcalā bhaktiśca bhavati ।
sa samyagjñānaṃ ca labdhvā viṣṇusāyujyamavāpnoti ।
na ca punarāvartate na ca punarāvartate ityāha bhagavānvāsudevaḥ ।
yastvetadvādhīte so'pyevameva bhavatītyoṃ satyamityupaniṣat ॥
ॐ आप्यायन्तु ममाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः श्रोत्रमथो
बलमिद्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं ब्रह्मोपनिषदं माहं ब्रह्म
निराकुर्यां मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरणमस्त्वनिराकणं मेस्तु
तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते मयि सन्तु ते मयि सन्तु ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ āpyāyantu mamāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ śrotramatho
balamidriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ brahmopaniṣadaṃ māhaṃ brahma
nirākuryāṃ mā mā brahma nirākarodanirākaraṇamastvanirākaṇaṃ mestu
tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste mayi santu te mayi santu ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
इति वासुदेवोपनिषत्समाप्ता ॥
iti vāsudevopaniṣatsamāptā ॥
YOU MAY ALSO LIKE
