| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२६६] ६. वातग्गसिन्धवजातकवण्णना
[266] 6. Vātaggasindhavajātakavaṇṇanā
येनासि किसिया पण्डूति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सावत्थियं अञ्ञतरं कुटुम्बिकं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किरेका अभिरूपा इत्थी एकं अभिरूपं कुटुम्बिकं दिस्वा पटिबद्धचित्ता अहोसि, सकलसरीरं झायमानो वियस्सा अब्भन्तरे किलेसग्गि उप्पज्जि। सा नेव कायस्सादं लभि, न चित्तस्सादं, भत्तम्पिस्सा न रुच्चि, केवलं मञ्चकअटनिं गहेत्वा निपज्जि। अथ नं उपट्ठायिका च सहायिका च पुच्छिंसु – ‘‘किं नु खो त्वं कम्पमानचित्ता अटनिं गहेत्वा निपन्ना, किं ते अफासुक’’न्ति। सा एकं द्वे वारे अकथेत्वा पुनप्पुनं वुच्चमाना तमत्थं आरोचेसि। अथ नं ता समस्सासेत्वा ‘‘त्वं मा चिन्तयि, मयं तं आनेस्सामा’’ति वत्वा गन्त्वा कुटुम्बिकेन सद्धिं मन्तेसुं, सो पटिक्खिपित्वा पुनप्पुनं वुच्चमानो अधिवासेसि। ता ‘‘असुकदिवसे असुकवेलायं आगच्छा’’ति पटिञ्ञं गहेत्वा गन्त्वा तस्सा आरोचेसुं। सा अत्तनो सयनगब्भं सज्जेत्वा अत्तानं अलङ्करित्वा सयनपिट्ठे निसिन्ना तस्मिं आगन्त्वा सयनेकदेसे निसिन्ने चिन्तेसि – ‘‘सचाहं इमस्स गरुकं अकत्वा इदानेव ओकासं करिस्सामि, इस्सरियं मे परिहायिस्सति, आगतदिवसेयेव ओकासकरणं नाम अकारणं, अज्ज न मङ्कुं कत्वा अञ्ञस्मिं दिवसे ओकासं करिस्सामी’’ति। अथ नं हत्थगहणादिवसेन केळिं कातुं आरद्धं हत्थे गहेत्वा ‘‘अपेहि अपेहि, न मे तया अत्थो’’ति निब्भच्छेसि। सो ओसक्कित्वा लज्जितो उट्ठाय अत्तनो गेहमेव गतो।
Yenāsikisiyā paṇḍūti idaṃ satthā jetavane viharanto sāvatthiyaṃ aññataraṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kirekā abhirūpā itthī ekaṃ abhirūpaṃ kuṭumbikaṃ disvā paṭibaddhacittā ahosi, sakalasarīraṃ jhāyamāno viyassā abbhantare kilesaggi uppajji. Sā neva kāyassādaṃ labhi, na cittassādaṃ, bhattampissā na rucci, kevalaṃ mañcakaaṭaniṃ gahetvā nipajji. Atha naṃ upaṭṭhāyikā ca sahāyikā ca pucchiṃsu – ‘‘kiṃ nu kho tvaṃ kampamānacittā aṭaniṃ gahetvā nipannā, kiṃ te aphāsuka’’nti. Sā ekaṃ dve vāre akathetvā punappunaṃ vuccamānā tamatthaṃ ārocesi. Atha naṃ tā samassāsetvā ‘‘tvaṃ mā cintayi, mayaṃ taṃ ānessāmā’’ti vatvā gantvā kuṭumbikena saddhiṃ mantesuṃ, so paṭikkhipitvā punappunaṃ vuccamāno adhivāsesi. Tā ‘‘asukadivase asukavelāyaṃ āgacchā’’ti paṭiññaṃ gahetvā gantvā tassā ārocesuṃ. Sā attano sayanagabbhaṃ sajjetvā attānaṃ alaṅkaritvā sayanapiṭṭhe nisinnā tasmiṃ āgantvā sayanekadese nisinne cintesi – ‘‘sacāhaṃ imassa garukaṃ akatvā idāneva okāsaṃ karissāmi, issariyaṃ me parihāyissati, āgatadivaseyeva okāsakaraṇaṃ nāma akāraṇaṃ, ajja na maṅkuṃ katvā aññasmiṃ divase okāsaṃ karissāmī’’ti. Atha naṃ hatthagahaṇādivasena keḷiṃ kātuṃ āraddhaṃ hatthe gahetvā ‘‘apehi apehi, na me tayā attho’’ti nibbhacchesi. So osakkitvā lajjito uṭṭhāya attano gehameva gato.
इतरा इत्थियो ताय तथा कतभावं ञत्वा कुटुम्बिके निक्खन्ते तं उपसङ्कमित्वा एवमाहंसु – ‘‘त्वं एतस्मिं पटिबद्धचित्ता आहारं पटिक्खिपित्वा निपज्जि, अथ नं मयं पुनप्पुनं याचित्वा आनयिम्ह, तस्स कस्मा ओकासं न अकासी’’ति। सा तमत्थं आरोचेसि। इतरा ‘‘तेन हि पञ्ञायिस्ससी’’ति वत्वा पक्कमिंसु। कुटुम्बिको पुन निवत्तित्वापि न ओलोकेसि। सा तं अलभमाना निराहारा तत्थेव जीवितक्खयं पापुणि। कुटुम्बिको तस्सा मतभावं ञत्वा बहुं मालागन्धविलेपनं आदाय जेतवनं गन्त्वा सत्थारं पूजेत्वा एकमन्तं निसीदित्वा सत्थारा च ‘‘किं नु खो, उपासक, न पञ्ञायसी’’ति पुच्छिते तमत्थं आरोचेत्वा ‘‘स्वाहं, भन्ते, एत्तकं कालं लज्जाय बुद्धुपट्ठानं नागतो’’ति आह। सत्था ‘‘न , उपासक, इदानेवेसा किलेसवसेन तं पक्कोसापेत्वा आगतकाले तं ओकासं अकत्वा लज्जापेसि, पुब्बेपि पन पण्डितेसु पटिबद्धचित्ता हुत्वा पक्कोसापेत्वा आगतकाले ओकासं अकत्वा किलमेत्वाव उय्योजेसी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Itarā itthiyo tāya tathā katabhāvaṃ ñatvā kuṭumbike nikkhante taṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘‘tvaṃ etasmiṃ paṭibaddhacittā āhāraṃ paṭikkhipitvā nipajji, atha naṃ mayaṃ punappunaṃ yācitvā ānayimha, tassa kasmā okāsaṃ na akāsī’’ti. Sā tamatthaṃ ārocesi. Itarā ‘‘tena hi paññāyissasī’’ti vatvā pakkamiṃsu. Kuṭumbiko puna nivattitvāpi na olokesi. Sā taṃ alabhamānā nirāhārā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Kuṭumbiko tassā matabhāvaṃ ñatvā bahuṃ mālāgandhavilepanaṃ ādāya jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā ekamantaṃ nisīditvā satthārā ca ‘‘kiṃ nu kho, upāsaka, na paññāyasī’’ti pucchite tamatthaṃ ārocetvā ‘‘svāhaṃ, bhante, ettakaṃ kālaṃ lajjāya buddhupaṭṭhānaṃ nāgato’’ti āha. Satthā ‘‘na , upāsaka, idānevesā kilesavasena taṃ pakkosāpetvā āgatakāle taṃ okāsaṃ akatvā lajjāpesi, pubbepi pana paṇḍitesu paṭibaddhacittā hutvā pakkosāpetvā āgatakāle okāsaṃ akatvā kilametvāva uyyojesī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सिन्धवकुले निब्बत्तित्वा वातग्गसिन्धवो नाम हुत्वा तस्स मङ्गलअस्सो अहोसि। अस्सगोपका तं नेत्वा गङ्गायं न्हापेन्ति। अथ नं भद्दली नाम गद्रभी दिस्वा पटिबद्धचित्ता हुत्वा किलेसवसेन कम्पमाना नेव तिणं खादि , न उदकं पिवि, परिसुस्सित्वा किसा अट्ठिचम्ममत्ता अहोसि। अथ नं पुत्तो गद्रभपोतको मातरं परिसुस्समानं दिस्वा ‘‘किं नु खो त्वं, अम्म, नेव तिणं खादसि, न उदकं पिवसि, परिसुस्सित्वा तत्थ तत्थ कम्पमाना निपज्जसि, किं ते अफासुक’’न्ति पुच्छि। सा अकथेत्वा पुनप्पुनं वुच्चमाना तमत्थं कथेसि। अथ नं पुत्तो समस्सासेत्वा ‘‘अम्म, मा चिन्तयि, अहं तं आनेस्सामी’’ति वत्वा वातग्गसिन्धवस्स न्हायितुं आगतकाले तं उपसङ्कमित्वा ‘‘तात, मय्हं माता तुम्हेसु पटिबद्धचित्ता निराहारा सुस्सित्वा मरिस्सति, जीवितदानमस्सा देथा’’ति आह। ‘‘साधु, तात, दस्सामि, अस्सगोपका मं न्हापेत्वा थोकं गङ्गातीरे विचरणत्थाय विस्सज्जेन्ति, त्वं मातरं गहेत्वा तं पदेसं एही’’ति। सो गन्त्वा मातरं आनेत्वा तस्मिं पदेसे विस्सज्जेत्वा एकमन्तं पटिच्छन्नो अट्ठासि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sindhavakule nibbattitvā vātaggasindhavo nāma hutvā tassa maṅgalaasso ahosi. Assagopakā taṃ netvā gaṅgāyaṃ nhāpenti. Atha naṃ bhaddalī nāma gadrabhī disvā paṭibaddhacittā hutvā kilesavasena kampamānā neva tiṇaṃ khādi , na udakaṃ pivi, parisussitvā kisā aṭṭhicammamattā ahosi. Atha naṃ putto gadrabhapotako mātaraṃ parisussamānaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho tvaṃ, amma, neva tiṇaṃ khādasi, na udakaṃ pivasi, parisussitvā tattha tattha kampamānā nipajjasi, kiṃ te aphāsuka’’nti pucchi. Sā akathetvā punappunaṃ vuccamānā tamatthaṃ kathesi. Atha naṃ putto samassāsetvā ‘‘amma, mā cintayi, ahaṃ taṃ ānessāmī’’ti vatvā vātaggasindhavassa nhāyituṃ āgatakāle taṃ upasaṅkamitvā ‘‘tāta, mayhaṃ mātā tumhesu paṭibaddhacittā nirāhārā sussitvā marissati, jīvitadānamassā dethā’’ti āha. ‘‘Sādhu, tāta, dassāmi, assagopakā maṃ nhāpetvā thokaṃ gaṅgātīre vicaraṇatthāya vissajjenti, tvaṃ mātaraṃ gahetvā taṃ padesaṃ ehī’’ti. So gantvā mātaraṃ ānetvā tasmiṃ padese vissajjetvā ekamantaṃ paṭicchanno aṭṭhāsi.
अस्सगोपकापि वातग्गसिन्धवं तस्मिं ठाने विस्सज्जेसुं। सो तं गद्रभिं ओलोकेत्वा उपसङ्कमि। अथ सा गद्रभी तस्मिं उपसङ्कमित्वा अत्तनो सरीरं उपसिङ्घमाने ‘‘सचाहं गरुं अकत्वा आगतक्खणेयेवस्स ओकासं करिस्सामि, एवं मे यसो च इस्सरियञ्च परिहायिस्सति, अनिच्छमाना विय भवितुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा सिन्धवस्स हेट्ठाहनुके पादेन पहरित्वा पलायि, दन्तमूलमस्स भिज्जित्वा गतकालो विय अहोसि। वातग्गसिन्धवो ‘‘को मे एताय अत्थो’’ति लज्जितो ततोव पलायि। सा विप्पटिसारिनी हुत्वा तत्थेव पतित्वा सोचमाना निपज्जि।
Assagopakāpi vātaggasindhavaṃ tasmiṃ ṭhāne vissajjesuṃ. So taṃ gadrabhiṃ oloketvā upasaṅkami. Atha sā gadrabhī tasmiṃ upasaṅkamitvā attano sarīraṃ upasiṅghamāne ‘‘sacāhaṃ garuṃ akatvā āgatakkhaṇeyevassa okāsaṃ karissāmi, evaṃ me yaso ca issariyañca parihāyissati, anicchamānā viya bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā sindhavassa heṭṭhāhanuke pādena paharitvā palāyi, dantamūlamassa bhijjitvā gatakālo viya ahosi. Vātaggasindhavo ‘‘ko me etāya attho’’ti lajjito tatova palāyi. Sā vippaṭisārinī hutvā tattheva patitvā socamānā nipajji.
अथ नं पुत्तो उपसङ्कमित्वा पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atha naṃ putto upasaṅkamitvā pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
४६.
46.
‘‘येनासि किसिया पण्डु, येन भत्तं न रुच्चति।
‘‘Yenāsi kisiyā paṇḍu, yena bhattaṃ na ruccati;
अयं सो आगतो भत्ता, कस्मा दानि पलायसी’’ति॥
Ayaṃ so āgato bhattā, kasmā dāni palāyasī’’ti.
तत्थ येनाति तस्मिं पटिबद्धचित्तताय येन कारणभूतेन।
Tattha yenāti tasmiṃ paṭibaddhacittatāya yena kāraṇabhūtena.
पुत्तस्स वचनं सुत्वा गद्रभी दुतियं गाथमाह –
Puttassa vacanaṃ sutvā gadrabhī dutiyaṃ gāthamāha –
४७.
47.
‘‘सचे पनादिकेनेव, सन्थवो नाम जायति।
‘‘Sace panādikeneva, santhavo nāma jāyati;
यसो हायति इत्थीनं, तस्मा तात पलायह’’न्ति॥
Yaso hāyati itthīnaṃ, tasmā tāta palāyaha’’nti.
तत्थ आदिकेनेवातिआदितोव पठममेव। सन्थवोति मेथुनधम्मसंयोगवसेन मित्तसन्थवो। यसो हायति इत्थीनन्ति, तात, इत्थीनञ्हि गरुकं अकत्वा आदितोव सन्थवं कुरुमानानं यसो हायति, इस्सरियगब्बितभावो परिहायतीति। एवं सा इत्थीनं सभावं पुत्तस्स कथेसि।
Tattha ādikenevātiāditova paṭhamameva. Santhavoti methunadhammasaṃyogavasena mittasanthavo. Yaso hāyati itthīnanti, tāta, itthīnañhi garukaṃ akatvā āditova santhavaṃ kurumānānaṃ yaso hāyati, issariyagabbitabhāvo parihāyatīti. Evaṃ sā itthīnaṃ sabhāvaṃ puttassa kathesi.
ततियगाथं पन सत्था अभिसम्बुद्धो हुत्वा आह –
Tatiyagāthaṃ pana satthā abhisambuddho hutvā āha –
४८.
48.
‘‘यसस्सिनं कुले जातं, आगतं या न इच्छति।
‘‘Yasassinaṃ kule jātaṃ, āgataṃ yā na icchati;
सोचति चिररत्ताय, वातग्गमिव भद्दली’’ति॥
Socati cirarattāya, vātaggamiva bhaddalī’’ti.
तत्थ यसस्सिनन्ति यससम्पन्नं। या न इच्छतीति या इत्थी तथारूपं पुरिसं न इच्छति। चिररत्तायाति चिररत्तं, दीघमद्धानन्ति अत्थो।
Tattha yasassinanti yasasampannaṃ. Yā na icchatīti yā itthī tathārūpaṃ purisaṃ na icchati. Cirarattāyāti cirarattaṃ, dīghamaddhānanti attho.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने कुटुम्बिको सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा गद्रभी सा इत्थी अहोसि, वातग्गसिन्धवो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā gadrabhī sā itthī ahosi, vātaggasindhavo pana ahameva ahosi’’nti.
वातग्गसिन्धवजातकवण्णना छट्ठा।
Vātaggasindhavajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २६६. वातग्गसिन्धवजातकं • 266. Vātaggasindhavajātakaṃ
