Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [११८] ८. वट्टजातकवण्णना

    [118] 8. Vaṭṭajātakavaṇṇanā

    नाचिन्तयन्तो पुरिसोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उत्तरसेट्ठिपुत्तं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर उत्तरसेट्ठि नाम अहोसि महाविभवो। तस्स भरियाय कुच्छियं एको पुञ्‍ञवा सत्तो ब्रह्मलोका चवित्वा पटिसन्धिं गहेत्वा वयप्पत्तो अभिरूपो पासादिको अहोसि ब्रह्मवण्णी। अथ एकदिवसं सावत्थियं कत्तिकछणे नक्खत्ते घुट्ठे सब्बो लोको नक्खत्तनिस्सितो अहोसि। तस्स सहायका अञ्‍ञे सेट्ठिपुत्ता सपजापतिका अहेसुं। उत्तरसेट्ठिपुत्तस्स पन दीघरत्तं ब्रह्मलोके वसितत्ता किलेसेसु चित्तं न अल्‍लीयति। अथस्स सहायका ‘‘उत्तरसेट्ठिपुत्तस्सपि एकं इत्थिं आनेत्वा नक्खत्तं कीळिस्सामा’’ति सम्मन्तयित्वा तं उपसङ्कमित्वा ‘‘सम्म, इमस्मिं नगरे कत्तिकछणो घुट्ठो, तुय्हम्पि एकं इत्थिं आनेत्वा नक्खत्तं कीळिस्सामा’’ति आहंसु। ‘‘न मे अत्थो इत्थिया’’ति च वुत्तेपि पुनप्पुनं निबन्धित्वा सम्पटिच्छापेत्वा एकं वण्णदासिं सब्बालङ्कारपटिमण्डितं कत्वा तस्स घरं नेत्वा ‘‘त्वं सेट्ठिपुत्तस्स सन्तिकं गच्छा’’ति सयनिघरं पेसेत्वा निक्खमिंसु। तं सयनिघरं पविट्ठम्पि सेट्ठिपुत्तो नेव ओलोकेति, नालपति। सा चिन्तेसि ‘‘अयं एवं रूपसोभग्गप्पत्तं उत्तमविलाससम्पन्‍नं मं नेव ओलोकेति, नालपति, इदानि नं अत्तनो इत्थिकुत्तलीलाय ओलोकापेस्सामी’’ति इत्थिलीलं दस्सेन्ती पहट्ठाकारेन अग्गदन्ते विवरित्वा हसितं अकासि। सेट्ठिपुत्तो ओलोकेत्वा दन्तट्ठिके निमित्तं गण्हि। अथस्स अट्ठिकसञ्‍ञा उप्पज्‍जि, सकलम्पि तं सरीरं अट्ठिकसङ्खलिका विय पञ्‍ञायि। सो तस्सा परिब्बयं दत्वा ‘‘गच्छा’’ति उय्योजेसि।

    Nācintayantopurisoti idaṃ satthā jetavane viharanto uttaraseṭṭhiputtaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira uttaraseṭṭhi nāma ahosi mahāvibhavo. Tassa bhariyāya kucchiyaṃ eko puññavā satto brahmalokā cavitvā paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto abhirūpo pāsādiko ahosi brahmavaṇṇī. Atha ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ kattikachaṇe nakkhatte ghuṭṭhe sabbo loko nakkhattanissito ahosi. Tassa sahāyakā aññe seṭṭhiputtā sapajāpatikā ahesuṃ. Uttaraseṭṭhiputtassa pana dīgharattaṃ brahmaloke vasitattā kilesesu cittaṃ na allīyati. Athassa sahāyakā ‘‘uttaraseṭṭhiputtassapi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti sammantayitvā taṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, imasmiṃ nagare kattikachaṇo ghuṭṭho, tuyhampi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Na me attho itthiyā’’ti ca vuttepi punappunaṃ nibandhitvā sampaṭicchāpetvā ekaṃ vaṇṇadāsiṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā tassa gharaṃ netvā ‘‘tvaṃ seṭṭhiputtassa santikaṃ gacchā’’ti sayanigharaṃ pesetvā nikkhamiṃsu. Taṃ sayanigharaṃ paviṭṭhampi seṭṭhiputto neva oloketi, nālapati. Sā cintesi ‘‘ayaṃ evaṃ rūpasobhaggappattaṃ uttamavilāsasampannaṃ maṃ neva oloketi, nālapati, idāni naṃ attano itthikuttalīlāya olokāpessāmī’’ti itthilīlaṃ dassentī pahaṭṭhākārena aggadante vivaritvā hasitaṃ akāsi. Seṭṭhiputto oloketvā dantaṭṭhike nimittaṃ gaṇhi. Athassa aṭṭhikasaññā uppajji, sakalampi taṃ sarīraṃ aṭṭhikasaṅkhalikā viya paññāyi. So tassā paribbayaṃ datvā ‘‘gacchā’’ti uyyojesi.

    तं तस्स घरा ओतिण्णं एको इस्सरो अन्तरवीथियं दिस्वा परिब्बयं दत्वा अत्तनो घरं नेसि, सत्ताहे वीतिवत्ते नक्खत्तं ओसितं। वण्णदासिया माता धीतु आगमनं अदिस्वा सेट्ठिपुत्तानं सन्तिकं गन्त्वा ‘‘कहं सा’’ति पुच्छि। ते उत्तरसेट्ठिपुत्तस्स घरं गन्त्वा ‘‘कहं सा’’ति पुच्छिंसु। ‘‘तङ्खणञ्‍ञेव तस्सा परिब्बयं दत्वा उय्योजेसि’’न्ति। अथस्सा माता रोदन्ती ‘‘धीतरं मे न पस्सामि, धीतरं मे समानेथा’’ति उत्तरसेट्ठिपुत्तं आदाय रञ्‍ञो सन्तिकं अगमासि। राजा अट्टं विनिच्छिनन्तो ‘‘इमे ते सेट्ठिपुत्ता वण्णदासिं आनेत्वा तुय्हं अदंसू’’ति पुच्छि। ‘‘आम, देवा’’ति। ‘‘इदानि सा कह’’न्ति? ‘‘न जानामि, तङ्खणञ्‍ञेव नं उय्योजेसि’’न्ति। ‘‘इदानि तं समानेतुं सक्‍कोसी’’ति? ‘‘न सक्‍कोमि, देवा’’ति। राजा ‘‘सचे समानेतुं न सक्‍कोति, राजाणमस्स करोथा’’ति आह। अथ नं पच्छाबाहं बन्धित्वा ‘‘राजाणं करिस्सामा’’ति गहेत्वा पक्‍कमिंसु। ‘‘सेट्ठिपुत्तं किर वण्णदासिं समानेतुं असक्‍कोन्तं राजा राजाणं कारेती’’ति सकलनगरं एककोलाहलं अहोसि। महाजनो उरे हत्थे ठपेत्वा ‘‘किं नामेतं, सामि, अत्तनो ते अननुच्छविकं लद्ध’’न्ति परिदेवति। सेट्ठिपि पुत्तस्स पच्छतो पच्छतो परिदेवन्तो गच्छति।

    Taṃ tassa gharā otiṇṇaṃ eko issaro antaravīthiyaṃ disvā paribbayaṃ datvā attano gharaṃ nesi, sattāhe vītivatte nakkhattaṃ ositaṃ. Vaṇṇadāsiyā mātā dhītu āgamanaṃ adisvā seṭṭhiputtānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchi. Te uttaraseṭṭhiputtassa gharaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchiṃsu. ‘‘Taṅkhaṇaññeva tassā paribbayaṃ datvā uyyojesi’’nti. Athassā mātā rodantī ‘‘dhītaraṃ me na passāmi, dhītaraṃ me samānethā’’ti uttaraseṭṭhiputtaṃ ādāya rañño santikaṃ agamāsi. Rājā aṭṭaṃ vinicchinanto ‘‘ime te seṭṭhiputtā vaṇṇadāsiṃ ānetvā tuyhaṃ adaṃsū’’ti pucchi. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Idāni sā kaha’’nti? ‘‘Na jānāmi, taṅkhaṇaññeva naṃ uyyojesi’’nti. ‘‘Idāni taṃ samānetuṃ sakkosī’’ti? ‘‘Na sakkomi, devā’’ti. Rājā ‘‘sace samānetuṃ na sakkoti, rājāṇamassa karothā’’ti āha. Atha naṃ pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘rājāṇaṃ karissāmā’’ti gahetvā pakkamiṃsu. ‘‘Seṭṭhiputtaṃ kira vaṇṇadāsiṃ samānetuṃ asakkontaṃ rājā rājāṇaṃ kāretī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Mahājano ure hatthe ṭhapetvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, sāmi, attano te ananucchavikaṃ laddha’’nti paridevati. Seṭṭhipi puttassa pacchato pacchato paridevanto gacchati.

    सेट्ठिपुत्तो चिन्तेसि ‘‘इदं मय्हं एवरूपं दुक्खं अगारे वसनभावेन उप्पन्‍नं। सचे इतो मुच्‍चिस्सामि, महागोतमसम्मासम्बुद्धस्स सन्तिके पब्बजिस्सामी’’ति। सापि खो वण्णदासी तं कोलाहलसद्दं सुत्वा ‘‘किंसद्दो नामेसो’’ति पुच्छित्वा तं पवत्तिं सुत्वा वेगेन ओतरित्वा ‘‘उस्सरथ, उस्सरथ, सामी, मं राजपुरिसानं दट्ठुं देथा’’ति अत्तानं दस्सेसि। राजपुरिसा तं दिस्वा मातरं पटिच्छापेत्वा सेट्ठिपुत्तं मुञ्‍चित्वा पक्‍कमिंसु। सो सहायकपरिवुतोव नदिं गन्त्वा ससीसं न्हायित्वा गेहं गन्त्वा भुत्तपातरासो मातापितरो वन्दित्वा पब्बज्‍जं अनुजानापेत्वा चीवरसाटके आदाय महन्तेन परिवारेन सत्थु सन्तिकं गन्त्वा वन्दित्वा पब्बज्‍जं याचित्वा पब्बज्‍जञ्‍च उपसम्पदञ्‍च लभित्वा अविस्सट्ठकम्मट्ठानो विपस्सनं वड्ढेत्वा न चिरस्सेव अरहत्ते पतिट्ठासि।

    Seṭṭhiputto cintesi ‘‘idaṃ mayhaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ agāre vasanabhāvena uppannaṃ. Sace ito muccissāmi, mahāgotamasammāsambuddhassa santike pabbajissāmī’’ti. Sāpi kho vaṇṇadāsī taṃ kolāhalasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃsaddo nāmeso’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā vegena otaritvā ‘‘ussaratha, ussaratha, sāmī, maṃ rājapurisānaṃ daṭṭhuṃ dethā’’ti attānaṃ dassesi. Rājapurisā taṃ disvā mātaraṃ paṭicchāpetvā seṭṭhiputtaṃ muñcitvā pakkamiṃsu. So sahāyakaparivutova nadiṃ gantvā sasīsaṃ nhāyitvā gehaṃ gantvā bhuttapātarāso mātāpitaro vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā cīvarasāṭake ādāya mahantena parivārena satthu santikaṃ gantvā vanditvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā avissaṭṭhakammaṭṭhāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā na cirasseva arahatte patiṭṭhāsi.

    अथेकदिवसं धम्मसभायं सन्‍निपतिता भिक्खू ‘‘आवुसो, उत्तरसेट्ठिपुत्तो अत्तनो भये उप्पन्‍ने सासनस्स गुणं जानित्वा ‘इमम्हा दुक्खा मुच्‍चमानो पब्बजिस्सामी’ति चिन्तेत्वा तेन सुचिन्तितेन मरणमुत्तो चेव, पब्बजितो च अग्गफले पतिट्ठितो’’ति तस्स गुणकथं कथेसुं। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, उत्तरसेट्ठिपुत्तोव अत्तनो भये उप्पन्‍ने ‘इमिना उपायेन इमम्हा दुक्खा मुच्‍चिस्सामी’ति चिन्तेत्वा मरणभया मुत्तो, अतीते पण्डितापि अत्तनो भये उप्पन्‍ने ‘इमिना उपायेन इमम्हा दुक्खा मुच्‍चिस्सामा’ति चिन्तेत्वा मरणभयतो मुच्‍चिंसुयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, uttaraseṭṭhiputto attano bhaye uppanne sāsanassa guṇaṃ jānitvā ‘imamhā dukkhā muccamāno pabbajissāmī’ti cintetvā tena sucintitena maraṇamutto ceva, pabbajito ca aggaphale patiṭṭhito’’ti tassa guṇakathaṃ kathesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, uttaraseṭṭhiputtova attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’ti cintetvā maraṇabhayā mutto, atīte paṇḍitāpi attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmā’ti cintetvā maraṇabhayato mucciṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो चुतिपटिसन्धिवसेन परिवत्तन्तो वट्टकयोनियं निब्बत्ति। तदा एको वट्टकलुद्दको अरञ्‍ञा बहू वट्टके आहरित्वा गेहे ठपेत्वा गोचरं दत्वा मूलं गहेत्वा आगतागतानं हत्थे वट्टके विक्‍किणन्तो जीविकं कप्पेति। सो एकदिवसं बहूहि वट्टकेहि सद्धिं बोधिसत्तम्पि गहेत्वा आनेसि। बोधिसत्तो चिन्तेसि ‘‘सचाहं इमिना दिन्‍नं गोचरञ्‍च पानीयञ्‍च परिभुञ्‍जिस्सामि, अयं मं गहेत्वा आगतानं मनुस्सानं दस्सति। सचे पन न परिभुञ्‍जिस्सामि, अहं मिलायिस्सामि, अथ मं मिलायन्तं दिस्वा मनुस्सा न गण्हिस्सन्ति। एवं मे सोत्थि भविस्सति, इमं उपायं करिस्सामी’’ति। सो तथा करोन्तो मिलायित्वा अट्ठिचम्ममत्तो अहोसि। मनुस्सा तं दिस्वा न गण्हिंसु। लुद्दको बोधिसत्तं ठपेत्वा सेसेसु वट्टकेसु परिक्खीणेसु पच्छिं नीहरित्वा द्वारे ठपेत्वा बोधिसत्तं हत्थतले कत्वा ‘‘किं नु खो अयं वट्टको’’ति चिन्तेत्वा ओलोकेतुं आरद्धो। अथस्स पमत्तभावं ञत्वा बोधिसत्तो पक्खे पसारेत्वा उप्पतित्वा अरञ्‍ञमेव गतो। अञ्‍ञे वट्टका तं दिस्वा ‘‘किं नु खो न पञ्‍ञायसि, कहं गतोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘लुद्दकेन गहितोम्ही’’ति वुत्ते ‘‘किन्ति कत्वा मुत्तोसी’’ति पुच्छिंसु। बोधिसत्तो ‘‘अहं तेन दिन्‍नं गोचरं अग्गहेत्वा पानीयं अपिवित्वा उपायचिन्ताय मुत्तो’’ति वत्वा इमं गाथमाह –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto cutipaṭisandhivasena parivattanto vaṭṭakayoniyaṃ nibbatti. Tadā eko vaṭṭakaluddako araññā bahū vaṭṭake āharitvā gehe ṭhapetvā gocaraṃ datvā mūlaṃ gahetvā āgatāgatānaṃ hatthe vaṭṭake vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti. So ekadivasaṃ bahūhi vaṭṭakehi saddhiṃ bodhisattampi gahetvā ānesi. Bodhisatto cintesi ‘‘sacāhaṃ iminā dinnaṃ gocarañca pānīyañca paribhuñjissāmi, ayaṃ maṃ gahetvā āgatānaṃ manussānaṃ dassati. Sace pana na paribhuñjissāmi, ahaṃ milāyissāmi, atha maṃ milāyantaṃ disvā manussā na gaṇhissanti. Evaṃ me sotthi bhavissati, imaṃ upāyaṃ karissāmī’’ti. So tathā karonto milāyitvā aṭṭhicammamatto ahosi. Manussā taṃ disvā na gaṇhiṃsu. Luddako bodhisattaṃ ṭhapetvā sesesu vaṭṭakesu parikkhīṇesu pacchiṃ nīharitvā dvāre ṭhapetvā bodhisattaṃ hatthatale katvā ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ vaṭṭako’’ti cintetvā oloketuṃ āraddho. Athassa pamattabhāvaṃ ñatvā bodhisatto pakkhe pasāretvā uppatitvā araññameva gato. Aññe vaṭṭakā taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho na paññāyasi, kahaṃ gatosī’’ti pucchitvā ‘‘luddakena gahitomhī’’ti vutte ‘‘kinti katvā muttosī’’ti pucchiṃsu. Bodhisatto ‘‘ahaṃ tena dinnaṃ gocaraṃ aggahetvā pānīyaṃ apivitvā upāyacintāya mutto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ११८.

    118.

    ‘‘नाचिन्तयन्तो पुरिसो, विसेसमधिगच्छति।

    ‘‘Nācintayanto puriso, visesamadhigacchati;

    चिन्तितस्स फलं पस्स, मुत्तोस्मि वधबन्धना’’ति॥

    Cintitassa phalaṃ passa, muttosmi vadhabandhanā’’ti.

    तत्थायं पिण्डत्थो – पुरिसो दुक्खं पत्वा ‘‘इमिना नाम उपायेन इमम्हा दुक्खा मुच्‍चिस्सामी’’ति अचिन्तयन्तो अत्तनो दुक्खा मोक्खसङ्खातं विसेसं नाधिगच्छति। इदानि पन मया चिन्तितकम्मस्स फलं पस्स। तेनेव उपायेन मुत्तोस्मि वधबन्धना, मरणतो च बन्धनतो च मुत्तोस्मि अहन्ति। एवं बोधिसत्तो अत्तना कतकारणं आचिक्खि।

    Tatthāyaṃ piṇḍattho – puriso dukkhaṃ patvā ‘‘iminā nāma upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’’ti acintayanto attano dukkhā mokkhasaṅkhātaṃ visesaṃ nādhigacchati. Idāni pana mayā cintitakammassa phalaṃ passa. Teneva upāyena muttosmi vadhabandhanā, maraṇato ca bandhanato ca muttosmi ahanti. Evaṃ bodhisatto attanā katakāraṇaṃ ācikkhi.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मरणमुत्तो वट्टको अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā maraṇamutto vaṭṭako ahameva ahosi’’nti.

    वट्टजातकवण्णना अट्ठमा।

    Vaṭṭajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११८. वट्टकजातकं • 118. Vaṭṭakajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact