Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
[118] 8. වට්ටජාතකවණ්ණනා
[118] 8. Vaṭṭajātakavaṇṇanā
නාචින්තයන්තො පුරිසොති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො උත්තරසෙට්ඨිපුත්තං ආරබ්භ කථෙසි. සාවත්ථියං කිර උත්තරසෙට්ඨි නාම අහොසි මහාවිභවො. තස්ස භරියාය කුච්ඡියං එකො පුඤ්ඤවා සත්තො බ්රහ්මලොකා චවිත්වා පටිසන්ධිං ගහෙත්වා වයප්පත්තො අභිරූපො පාසාදිකො අහොසි බ්රහ්මවණ්ණී. අථ එකදිවසං සාවත්ථියං කත්තිකඡණෙ නක්ඛත්තෙ ඝුට්ඨෙ සබ්බො ලොකො නක්ඛත්තනිස්සිතො අහොසි. තස්ස සහායකා අඤ්ඤෙ සෙට්ඨිපුත්තා සපජාපතිකා අහෙසුං. උත්තරසෙට්ඨිපුත්තස්ස පන දීඝරත්තං බ්රහ්මලොකෙ වසිතත්තා කිලෙසෙසු චිත්තං න අල්ලීයති. අථස්ස සහායකා ‘‘උත්තරසෙට්ඨිපුත්තස්සපි එකං ඉත්ථිං ආනෙත්වා නක්ඛත්තං කීළිස්සාමා’’ති සම්මන්තයිත්වා තං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘සම්ම, ඉමස්මිං නගරෙ කත්තිකඡණො ඝුට්ඨො, තුය්හම්පි එකං ඉත්ථිං ආනෙත්වා නක්ඛත්තං කීළිස්සාමා’’ති ආහංසු. ‘‘න මෙ අත්ථො ඉත්ථියා’’ති ච වුත්තෙපි පුනප්පුනං නිබන්ධිත්වා සම්පටිච්ඡාපෙත්වා එකං වණ්ණදාසිං සබ්බාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතං කත්වා තස්ස ඝරං නෙත්වා ‘‘ත්වං සෙට්ඨිපුත්තස්ස සන්තිකං ගච්ඡා’’ති සයනිඝරං පෙසෙත්වා නික්ඛමිංසු. තං සයනිඝරං පවිට්ඨම්පි සෙට්ඨිපුත්තො නෙව ඔලොකෙති, නාලපති. සා චින්තෙසි ‘‘අයං එවං රූපසොභග්ගප්පත්තං උත්තමවිලාසසම්පන්නං මං නෙව ඔලොකෙති, නාලපති, ඉදානි නං අත්තනො ඉත්ථිකුත්තලීලාය ඔලොකාපෙස්සාමී’’ති ඉත්ථිලීලං දස්සෙන්තී පහට්ඨාකාරෙන අග්ගදන්තෙ විවරිත්වා හසිතං අකාසි. සෙට්ඨිපුත්තො ඔලොකෙත්වා දන්තට්ඨිකෙ නිමිත්තං ගණ්හි. අථස්ස අට්ඨිකසඤ්ඤා උප්පජ්ජි, සකලම්පි තං සරීරං අට්ඨිකසඞ්ඛලිකා විය පඤ්ඤායි. සො තස්සා පරිබ්බයං දත්වා ‘‘ගච්ඡා’’ති උය්යොජෙසි.
Nācintayantopurisoti idaṃ satthā jetavane viharanto uttaraseṭṭhiputtaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira uttaraseṭṭhi nāma ahosi mahāvibhavo. Tassa bhariyāya kucchiyaṃ eko puññavā satto brahmalokā cavitvā paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto abhirūpo pāsādiko ahosi brahmavaṇṇī. Atha ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ kattikachaṇe nakkhatte ghuṭṭhe sabbo loko nakkhattanissito ahosi. Tassa sahāyakā aññe seṭṭhiputtā sapajāpatikā ahesuṃ. Uttaraseṭṭhiputtassa pana dīgharattaṃ brahmaloke vasitattā kilesesu cittaṃ na allīyati. Athassa sahāyakā ‘‘uttaraseṭṭhiputtassapi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti sammantayitvā taṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, imasmiṃ nagare kattikachaṇo ghuṭṭho, tuyhampi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Na me attho itthiyā’’ti ca vuttepi punappunaṃ nibandhitvā sampaṭicchāpetvā ekaṃ vaṇṇadāsiṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā tassa gharaṃ netvā ‘‘tvaṃ seṭṭhiputtassa santikaṃ gacchā’’ti sayanigharaṃ pesetvā nikkhamiṃsu. Taṃ sayanigharaṃ paviṭṭhampi seṭṭhiputto neva oloketi, nālapati. Sā cintesi ‘‘ayaṃ evaṃ rūpasobhaggappattaṃ uttamavilāsasampannaṃ maṃ neva oloketi, nālapati, idāni naṃ attano itthikuttalīlāya olokāpessāmī’’ti itthilīlaṃ dassentī pahaṭṭhākārena aggadante vivaritvā hasitaṃ akāsi. Seṭṭhiputto oloketvā dantaṭṭhike nimittaṃ gaṇhi. Athassa aṭṭhikasaññā uppajji, sakalampi taṃ sarīraṃ aṭṭhikasaṅkhalikā viya paññāyi. So tassā paribbayaṃ datvā ‘‘gacchā’’ti uyyojesi.
තං තස්ස ඝරා ඔතිණ්ණං එකො ඉස්සරො අන්තරවීථියං දිස්වා පරිබ්බයං දත්වා අත්තනො ඝරං නෙසි, සත්තාහෙ වීතිවත්තෙ නක්ඛත්තං ඔසිතං. වණ්ණදාසියා මාතා ධීතු ආගමනං අදිස්වා සෙට්ඨිපුත්තානං සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘කහං සා’’ති පුච්ඡි. තෙ උත්තරසෙට්ඨිපුත්තස්ස ඝරං ගන්ත්වා ‘‘කහං සා’’ති පුච්ඡිංසු. ‘‘තඞ්ඛණඤ්ඤෙව තස්සා පරිබ්බයං දත්වා උය්යොජෙසි’’න්ති. අථස්සා මාතා රොදන්තී ‘‘ධීතරං මෙ න පස්සාමි, ධීතරං මෙ සමානෙථා’’ති උත්තරසෙට්ඨිපුත්තං ආදාය රඤ්ඤො සන්තිකං අගමාසි. රාජා අට්ටං විනිච්ඡිනන්තො ‘‘ඉමෙ තෙ සෙට්ඨිපුත්තා වණ්ණදාසිං ආනෙත්වා තුය්හං අදංසූ’’ති පුච්ඡි. ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘ඉදානි සා කහ’’න්ති? ‘‘න ජානාමි, තඞ්ඛණඤ්ඤෙව නං උය්යොජෙසි’’න්ති. ‘‘ඉදානි තං සමානෙතුං සක්කොසී’’ති? ‘‘න සක්කොමි, දෙවා’’ති. රාජා ‘‘සචෙ සමානෙතුං න සක්කොති, රාජාණමස්ස කරොථා’’ති ආහ. අථ නං පච්ඡාබාහං බන්ධිත්වා ‘‘රාජාණං කරිස්සාමා’’ති ගහෙත්වා පක්කමිංසු. ‘‘සෙට්ඨිපුත්තං කිර වණ්ණදාසිං සමානෙතුං අසක්කොන්තං රාජා රාජාණං කාරෙතී’’ති සකලනගරං එකකොලාහලං අහොසි. මහාජනො උරෙ හත්ථෙ ඨපෙත්වා ‘‘කිං නාමෙතං, සාමි, අත්තනො තෙ අනනුච්ඡවිකං ලද්ධ’’න්ති පරිදෙවති. සෙට්ඨිපි පුත්තස්ස පච්ඡතො පච්ඡතො පරිදෙවන්තො ගච්ඡති.
Taṃ tassa gharā otiṇṇaṃ eko issaro antaravīthiyaṃ disvā paribbayaṃ datvā attano gharaṃ nesi, sattāhe vītivatte nakkhattaṃ ositaṃ. Vaṇṇadāsiyā mātā dhītu āgamanaṃ adisvā seṭṭhiputtānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchi. Te uttaraseṭṭhiputtassa gharaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchiṃsu. ‘‘Taṅkhaṇaññeva tassā paribbayaṃ datvā uyyojesi’’nti. Athassā mātā rodantī ‘‘dhītaraṃ me na passāmi, dhītaraṃ me samānethā’’ti uttaraseṭṭhiputtaṃ ādāya rañño santikaṃ agamāsi. Rājā aṭṭaṃ vinicchinanto ‘‘ime te seṭṭhiputtā vaṇṇadāsiṃ ānetvā tuyhaṃ adaṃsū’’ti pucchi. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Idāni sā kaha’’nti? ‘‘Na jānāmi, taṅkhaṇaññeva naṃ uyyojesi’’nti. ‘‘Idāni taṃ samānetuṃ sakkosī’’ti? ‘‘Na sakkomi, devā’’ti. Rājā ‘‘sace samānetuṃ na sakkoti, rājāṇamassa karothā’’ti āha. Atha naṃ pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘rājāṇaṃ karissāmā’’ti gahetvā pakkamiṃsu. ‘‘Seṭṭhiputtaṃ kira vaṇṇadāsiṃ samānetuṃ asakkontaṃ rājā rājāṇaṃ kāretī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Mahājano ure hatthe ṭhapetvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, sāmi, attano te ananucchavikaṃ laddha’’nti paridevati. Seṭṭhipi puttassa pacchato pacchato paridevanto gacchati.
සෙට්ඨිපුත්තො චින්තෙසි ‘‘ඉදං මය්හං එවරූපං දුක්ඛං අගාරෙ වසනභාවෙන උප්පන්නං. සචෙ ඉතො මුච්චිස්සාමි, මහාගොතමසම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිස්සාමී’’ති. සාපි ඛො වණ්ණදාසී තං කොලාහලසද්දං සුත්වා ‘‘කිංසද්දො නාමෙසො’’ති පුච්ඡිත්වා තං පවත්තිං සුත්වා වෙගෙන ඔතරිත්වා ‘‘උස්සරථ, උස්සරථ, සාමී, මං රාජපුරිසානං දට්ඨුං දෙථා’’ති අත්තානං දස්සෙසි. රාජපුරිසා තං දිස්වා මාතරං පටිච්ඡාපෙත්වා සෙට්ඨිපුත්තං මුඤ්චිත්වා පක්කමිංසු. සො සහායකපරිවුතොව නදිං ගන්ත්වා සසීසං න්හායිත්වා ගෙහං ගන්ත්වා භුත්තපාතරාසො මාතාපිතරො වන්දිත්වා පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙත්වා චීවරසාටකෙ ආදාය මහන්තෙන පරිවාරෙන සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ලභිත්වා අවිස්සට්ඨකම්මට්ඨානො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා න චිරස්සෙව අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි.
Seṭṭhiputto cintesi ‘‘idaṃ mayhaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ agāre vasanabhāvena uppannaṃ. Sace ito muccissāmi, mahāgotamasammāsambuddhassa santike pabbajissāmī’’ti. Sāpi kho vaṇṇadāsī taṃ kolāhalasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃsaddo nāmeso’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā vegena otaritvā ‘‘ussaratha, ussaratha, sāmī, maṃ rājapurisānaṃ daṭṭhuṃ dethā’’ti attānaṃ dassesi. Rājapurisā taṃ disvā mātaraṃ paṭicchāpetvā seṭṭhiputtaṃ muñcitvā pakkamiṃsu. So sahāyakaparivutova nadiṃ gantvā sasīsaṃ nhāyitvā gehaṃ gantvā bhuttapātarāso mātāpitaro vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā cīvarasāṭake ādāya mahantena parivārena satthu santikaṃ gantvā vanditvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā avissaṭṭhakammaṭṭhāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā na cirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
අථෙකදිවසං ධම්මසභායං සන්නිපතිතා භික්ඛූ ‘‘ආවුසො, උත්තරසෙට්ඨිපුත්තො අත්තනො භයෙ උප්පන්නෙ සාසනස්ස ගුණං ජානිත්වා ‘ඉමම්හා දුක්ඛා මුච්චමානො පබ්බජිස්සාමී’ති චින්තෙත්වා තෙන සුචින්තිතෙන මරණමුත්තො චෙව, පබ්බජිතො ච අග්ගඵලෙ පතිට්ඨිතො’’ති තස්ස ගුණකථං කථෙසුං. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, උත්තරසෙට්ඨිපුත්තොව අත්තනො භයෙ උප්පන්නෙ ‘ඉමිනා උපායෙන ඉමම්හා දුක්ඛා මුච්චිස්සාමී’ති චින්තෙත්වා මරණභයා මුත්තො, අතීතෙ පණ්ඩිතාපි අත්තනො භයෙ උප්පන්නෙ ‘ඉමිනා උපායෙන ඉමම්හා දුක්ඛා මුච්චිස්සාමා’ති චින්තෙත්වා මරණභයතො මුච්චිංසුයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, uttaraseṭṭhiputto attano bhaye uppanne sāsanassa guṇaṃ jānitvā ‘imamhā dukkhā muccamāno pabbajissāmī’ti cintetvā tena sucintitena maraṇamutto ceva, pabbajito ca aggaphale patiṭṭhito’’ti tassa guṇakathaṃ kathesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, uttaraseṭṭhiputtova attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’ti cintetvā maraṇabhayā mutto, atīte paṇḍitāpi attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmā’ti cintetvā maraṇabhayato mucciṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො චුතිපටිසන්ධිවසෙන පරිවත්තන්තො වට්ටකයොනියං නිබ්බත්ති. තදා එකො වට්ටකලුද්දකො අරඤ්ඤා බහූ වට්ටකෙ ආහරිත්වා ගෙහෙ ඨපෙත්වා ගොචරං දත්වා මූලං ගහෙත්වා ආගතාගතානං හත්ථෙ වට්ටකෙ වික්කිණන්තො ජීවිකං කප්පෙති. සො එකදිවසං බහූහි වට්ටකෙහි සද්ධිං බොධිසත්තම්පි ගහෙත්වා ආනෙසි. බොධිසත්තො චින්තෙසි ‘‘සචාහං ඉමිනා දින්නං ගොචරඤ්ච පානීයඤ්ච පරිභුඤ්ජිස්සාමි, අයං මං ගහෙත්වා ආගතානං මනුස්සානං දස්සති. සචෙ පන න පරිභුඤ්ජිස්සාමි, අහං මිලායිස්සාමි, අථ මං මිලායන්තං දිස්වා මනුස්සා න ගණ්හිස්සන්ති. එවං මෙ සොත්ථි භවිස්සති, ඉමං උපායං කරිස්සාමී’’ති. සො තථා කරොන්තො මිලායිත්වා අට්ඨිචම්මමත්තො අහොසි. මනුස්සා තං දිස්වා න ගණ්හිංසු. ලුද්දකො බොධිසත්තං ඨපෙත්වා සෙසෙසු වට්ටකෙසු පරික්ඛීණෙසු පච්ඡිං නීහරිත්වා ද්වාරෙ ඨපෙත්වා බොධිසත්තං හත්ථතලෙ කත්වා ‘‘කිං නු ඛො අයං වට්ටකො’’ති චින්තෙත්වා ඔලොකෙතුං ආරද්ධො. අථස්ස පමත්තභාවං ඤත්වා බොධිසත්තො පක්ඛෙ පසාරෙත්වා උප්පතිත්වා අරඤ්ඤමෙව ගතො. අඤ්ඤෙ වට්ටකා තං දිස්වා ‘‘කිං නු ඛො න පඤ්ඤායසි, කහං ගතොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ලුද්දකෙන ගහිතොම්හී’’ති වුත්තෙ ‘‘කින්ති කත්වා මුත්තොසී’’ති පුච්ඡිංසු. බොධිසත්තො ‘‘අහං තෙන දින්නං ගොචරං අග්ගහෙත්වා පානීයං අපිවිත්වා උපායචින්තාය මුත්තො’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto cutipaṭisandhivasena parivattanto vaṭṭakayoniyaṃ nibbatti. Tadā eko vaṭṭakaluddako araññā bahū vaṭṭake āharitvā gehe ṭhapetvā gocaraṃ datvā mūlaṃ gahetvā āgatāgatānaṃ hatthe vaṭṭake vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti. So ekadivasaṃ bahūhi vaṭṭakehi saddhiṃ bodhisattampi gahetvā ānesi. Bodhisatto cintesi ‘‘sacāhaṃ iminā dinnaṃ gocarañca pānīyañca paribhuñjissāmi, ayaṃ maṃ gahetvā āgatānaṃ manussānaṃ dassati. Sace pana na paribhuñjissāmi, ahaṃ milāyissāmi, atha maṃ milāyantaṃ disvā manussā na gaṇhissanti. Evaṃ me sotthi bhavissati, imaṃ upāyaṃ karissāmī’’ti. So tathā karonto milāyitvā aṭṭhicammamatto ahosi. Manussā taṃ disvā na gaṇhiṃsu. Luddako bodhisattaṃ ṭhapetvā sesesu vaṭṭakesu parikkhīṇesu pacchiṃ nīharitvā dvāre ṭhapetvā bodhisattaṃ hatthatale katvā ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ vaṭṭako’’ti cintetvā oloketuṃ āraddho. Athassa pamattabhāvaṃ ñatvā bodhisatto pakkhe pasāretvā uppatitvā araññameva gato. Aññe vaṭṭakā taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho na paññāyasi, kahaṃ gatosī’’ti pucchitvā ‘‘luddakena gahitomhī’’ti vutte ‘‘kinti katvā muttosī’’ti pucchiṃsu. Bodhisatto ‘‘ahaṃ tena dinnaṃ gocaraṃ aggahetvā pānīyaṃ apivitvā upāyacintāya mutto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
118.
118.
‘‘නාචින්තයන්තො පුරිසො, විසෙසමධිගච්ඡති;
‘‘Nācintayanto puriso, visesamadhigacchati;
චින්තිතස්ස ඵලං පස්ස, මුත්තොස්මි වධබන්ධනා’’ති.
Cintitassa phalaṃ passa, muttosmi vadhabandhanā’’ti.
තත්ථායං පිණ්ඩත්ථො – පුරිසො දුක්ඛං පත්වා ‘‘ඉමිනා නාම උපායෙන ඉමම්හා දුක්ඛා මුච්චිස්සාමී’’ති අචින්තයන්තො අත්තනො දුක්ඛා මොක්ඛසඞ්ඛාතං විසෙසං නාධිගච්ඡති. ඉදානි පන මයා චින්තිතකම්මස්ස ඵලං පස්ස. තෙනෙව උපායෙන මුත්තොස්මි වධබන්ධනා, මරණතො ච බන්ධනතො ච මුත්තොස්මි අහන්ති. එවං බොධිසත්තො අත්තනා කතකාරණං ආචික්ඛි.
Tatthāyaṃ piṇḍattho – puriso dukkhaṃ patvā ‘‘iminā nāma upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’’ti acintayanto attano dukkhā mokkhasaṅkhātaṃ visesaṃ nādhigacchati. Idāni pana mayā cintitakammassa phalaṃ passa. Teneva upāyena muttosmi vadhabandhanā, maraṇato ca bandhanato ca muttosmi ahanti. Evaṃ bodhisatto attanā katakāraṇaṃ ācikkhi.
සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා මරණමුත්තො වට්ටකො අහමෙව අහොසි’’න්ති.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā maraṇamutto vaṭṭako ahameva ahosi’’nti.
වට්ටජාතකවණ්ණනා අට්ඨමා.
Vaṭṭajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 118. වට්ටකජාතකං • 118. Vaṭṭakajātakaṃ