| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३९४] ९. वट्टकजातकवण्णना
[394] 9. Vaṭṭakajātakavaṇṇanā
पणीतन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं लोलभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तञ्हि सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु लोलो’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न खो भिक्खु इदानेव लोलो, पुब्बेपि त्वं लोलोयेव, लोलताय पन बाराणसियं हत्थिगवास्सपुरिसकुणपेहि अतित्तो ‘इतो उत्तरितरं लभिस्सामी’ति अरञ्ञं पविट्ठोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Paṇītanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tañhi satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu lolo’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘na kho bhikkhu idāneva lolo, pubbepi tvaṃ loloyeva, lolatāya pana bārāṇasiyaṃ hatthigavāssapurisakuṇapehi atitto ‘ito uttaritaraṃ labhissāmī’ti araññaṃ paviṭṭhosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो वट्टकयोनियं निब्बत्तित्वा अरञ्ञे लूखतिणबीजाहारो वसि। तदा बाराणसियं एको लोलकाको हत्थिकुणपादीहि अतित्तो ‘‘इतो उत्तरितरं लभिस्सामी’’ति अरञ्ञं पविसित्वा फलाफलं खादन्तो बोधिसत्तं दिस्वा ‘‘अयं वट्टको अतिविय थूलसरीरो, मधुरं गोचरं खादति मञ्ञे, एतस्स गोचरं पुच्छित्वा तं खादित्वा अहम्पि थूलो भविस्सामी’’ति चिन्तेत्वा बोधिसत्तस्स उपरिभागे साखाय निलीयित्वा बोधिसत्तं पुच्छि ‘‘भो वट्टक, किं नाम पणीताहारं भुञ्जसि, थूलसरीरो अहोसी’’ति? बोधिसत्तो तेन पुच्छितो तेन सद्धिं पटिसन्थारं करोन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā araññe lūkhatiṇabījāhāro vasi. Tadā bārāṇasiyaṃ eko lolakāko hatthikuṇapādīhi atitto ‘‘ito uttaritaraṃ labhissāmī’’ti araññaṃ pavisitvā phalāphalaṃ khādanto bodhisattaṃ disvā ‘‘ayaṃ vaṭṭako ativiya thūlasarīro, madhuraṃ gocaraṃ khādati maññe, etassa gocaraṃ pucchitvā taṃ khāditvā ahampi thūlo bhavissāmī’’ti cintetvā bodhisattassa uparibhāge sākhāya nilīyitvā bodhisattaṃ pucchi ‘‘bho vaṭṭaka, kiṃ nāma paṇītāhāraṃ bhuñjasi, thūlasarīro ahosī’’ti? Bodhisatto tena pucchito tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto paṭhamaṃ gāthamāha –
१२८.
128.
‘‘पणीतं भुञ्जसे भत्तं, सप्पितेलञ्च मातुल।
‘‘Paṇītaṃ bhuñjase bhattaṃ, sappitelañca mātula;
अथ केन नु वण्णेन, किसो त्वमसि वायसा’’ति॥
Atha kena nu vaṇṇena, kiso tvamasi vāyasā’’ti.
तत्थ भत्तन्ति मनुस्सानं भोजननियामेन पटियादितभत्तं। मातुलाति तं पियसमुदाचारेन आलपति। किसोति अप्पमंसलोहितो।
Tattha bhattanti manussānaṃ bhojananiyāmena paṭiyāditabhattaṃ. Mātulāti taṃ piyasamudācārena ālapati. Kisoti appamaṃsalohito.
तस्स वचनं सुत्वा काको तिस्सो गाथा अभासि –
Tassa vacanaṃ sutvā kāko tisso gāthā abhāsi –
१२९.
129.
‘‘अमित्तमज्झे वसतो, तेसु आमिसमेसतो।
‘‘Amittamajjhe vasato, tesu āmisamesato;
निच्चं उब्बिग्गहदयस्स, कुतो काकस्स दळ्हियं॥
Niccaṃ ubbiggahadayassa, kuto kākassa daḷhiyaṃ.
१३०.
130.
‘‘निच्चं उब्बेगिनो काका, धङ्का पापेन कम्मुना।
‘‘Niccaṃ ubbegino kākā, dhaṅkā pāpena kammunā;
लद्धो पिण्डो न पीणेति, किसो तेनस्मि वट्टक॥
Laddho piṇḍo na pīṇeti, kiso tenasmi vaṭṭaka.
१३१.
131.
‘‘लूखानि तिणबीजानि, अप्पस्नेहानि भुञ्जसि।
‘‘Lūkhāni tiṇabījāni, appasnehāni bhuñjasi;
अथ केन नु वण्णेन, थूलो त्वमसि वट्टका’’ति॥
Atha kena nu vaṇṇena, thūlo tvamasi vaṭṭakā’’ti.
तत्थ दळ्हियन्ति एवरूपस्स मय्हं काकस्स कुतो दळ्हीभावो, कुतो थूलन्ति अत्थो। उब्बेगिनोति उब्बेगवन्तो। धङ्काति काकानमेव नामं। पापेन कम्मुना लद्धोति काकेन मनुस्ससन्तकविलुम्पनसङ्खातेन पापेन कम्मेन लद्धो पिण्डो। न पीणेतीति न तप्पेति। तेनस्मीति तेन कारणेनाहं किसो अस्मि। अप्पस्नेहानीति मन्दोजानि। इदं काको बोधिसत्तं ‘‘पणीतभोजनं खादती’’ति सञ्ञी हुत्वापि वट्टकानं गहितगोचरं पुच्छन्तो आह।
Tattha daḷhiyanti evarūpassa mayhaṃ kākassa kuto daḷhībhāvo, kuto thūlanti attho. Ubbeginoti ubbegavanto. Dhaṅkāti kākānameva nāmaṃ. Pāpena kammunā laddhoti kākena manussasantakavilumpanasaṅkhātena pāpena kammena laddho piṇḍo. Na pīṇetīti na tappeti. Tenasmīti tena kāraṇenāhaṃ kiso asmi. Appasnehānīti mandojāni. Idaṃ kāko bodhisattaṃ ‘‘paṇītabhojanaṃ khādatī’’ti saññī hutvāpi vaṭṭakānaṃ gahitagocaraṃ pucchanto āha.
तं सुत्वा बोधिसत्तो अत्तनो थूलभावकारणं कथेन्तो इमा गाथा अभासि –
Taṃ sutvā bodhisatto attano thūlabhāvakāraṇaṃ kathento imā gāthā abhāsi –
१३२.
132.
‘‘अप्पिच्छा अप्पचिन्ताय, अदूरगमनेन च।
‘‘Appicchā appacintāya, adūragamanena ca;
लद्धालद्धेन यापेन्तो, थूलो तेनस्मि वायस॥
Laddhāladdhena yāpento, thūlo tenasmi vāyasa.
१३३.
133.
‘‘अप्पिच्छस्स हि पोसस्स, अप्पचिन्तसुखस्स च।
‘‘Appicchassa hi posassa, appacintasukhassa ca;
सुसङ्गहितमानस्स, वुत्ती सुसमुदानया’’ति॥
Susaṅgahitamānassa, vuttī susamudānayā’’ti.
तत्थ अप्पिच्छाति आहारेसु अप्पिच्छताय नित्तण्हताय, केवलं सरीरयापनवसेनेव आहाराहरणतायाति अत्थो। अप्पचिन्तायाति ‘‘अज्ज कहं आहारं लभिस्सामि, स्वे कह’’न्ति एवं आहारचिन्ताय अभावेन। अदूरगमनेन चाति ‘‘असुकस्मिं नाम ठाने मधुरं लभिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा अविदूरगमनेन च। लद्धालद्धेनाति लूखं वा होतु पणीतं वा, यं लद्धं, तेनेव। थूलो तेनस्मीति तेन चतुब्बिधेन कारणेन थूलो अस्मि। वायसाति काकं आलपति। अप्पचिन्तसुखस्साति आहारचिन्तारहितानं अप्पचिन्तानमरियानं सुखं अस्सत्थीति अप्पचिन्तसुखो, तस्स तादिसेन सुखेन समन्नागतस्स। सुसङ्गहितमानस्साति ‘‘एत्तकं भुञ्जित्वा जीरापेतुं सक्खिस्सामी’’ति एवं सुट्ठु सङ्गहिताहारमानस्स। वुत्ती सुसमुदानयाति एवरूपस्स पुग्गलस्स जीवितवुत्ति सुखेन सक्का समुदानेतुं सुसमुदानया सुनिब्बत्तिया।
Tattha appicchāti āhāresu appicchatāya nittaṇhatāya, kevalaṃ sarīrayāpanavaseneva āhārāharaṇatāyāti attho. Appacintāyāti ‘‘ajja kahaṃ āhāraṃ labhissāmi, sve kaha’’nti evaṃ āhāracintāya abhāvena. Adūragamanena cāti ‘‘asukasmiṃ nāma ṭhāne madhuraṃ labhissāmī’’ti cintetvā avidūragamanena ca. Laddhāladdhenāti lūkhaṃ vā hotu paṇītaṃ vā, yaṃ laddhaṃ, teneva. Thūlo tenasmīti tena catubbidhena kāraṇena thūlo asmi. Vāyasāti kākaṃ ālapati. Appacintasukhassāti āhāracintārahitānaṃ appacintānamariyānaṃ sukhaṃ assatthīti appacintasukho, tassa tādisena sukhena samannāgatassa. Susaṅgahitamānassāti ‘‘ettakaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ sakkhissāmī’’ti evaṃ suṭṭhu saṅgahitāhāramānassa. Vuttī susamudānayāti evarūpassa puggalassa jīvitavutti sukhena sakkā samudānetuṃ susamudānayā sunibbattiyā.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने लोलभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne lolabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi.
तदा काको लोलभिक्खु अहोसि, वट्टको पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, vaṭṭako pana ahameva ahosinti.
वट्टकजातकवण्णना नवमा।
Vaṭṭakajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३९४. वट्टकजातकं • 394. Vaṭṭakajātakaṃ
